Ảnh hưởng của sự phát triển đô thị đến sử dụng đất nông nghiệp và đời sống người dân thị trấn Tiên Yên, huyện Tiên Yên, tỉnh Quảng Ninh giai đoạn 2010 2014 (Khóa luận tốt nghiệp)

I H C THÁI NGUYÊN
TR

NG

I H C NÔNG LÂM

-----------0o0----------

PHÙN TH HU
Tên

tài:
NH H

NG C A S

T NÔNG NGHI P VÀ

PHÁT TRI N Ô TH
I S NG NG

NS

D NG

I DÂN TH TR N TIÊN YÊN,

HUY N TIÊN YÊN, T NH QU NG NINH GIAI O N 2010 - 2014

KHÓA LU N T T NGHI P

H

ào t o

IH C

: Chính quy

Chuyên ngành

:

a chính môi tr

Khoa

: Qu n lý Tài Nguyên

Khóa h c

: 2011 – 2015

Thái Nguyên, n m 2015

ng


I H C THÁI NGUYÊN
TR

NG

I H C NÔNG LÂM

-----------0o0----------

PHÙN TH HU
Tên

tài:
NH H

NG C A S

T NÔNG NGHI P VÀ

PHÁT TRI N Ô TH
I S NG NG

NS

D NG

I DÂN TH TR N TIÊN YÊN,

HUY N TIÊN YÊN, T NH QU NG NINH GIAI O N 2010 - 2014

KHÓA LU N T T NGHI P

H

ào t o

IH C

: Chính quy

Chuyên ngành

:

Khoa

: Qu n lý Tài Nguyên

Khóa h c

: 2011 – 2015

Gi ng viên h

a chính môi tr

ng d n : GSTS. Nguy n Th

Thái Nguyên, n m 2015

ng

ng


i

L IC M

hoàn thành

c b n lu n v n này, tr

t i th y giáo - GS.TS. Nguy n Th
gian tôi th c hi n

N

c h t, tôi xin chân thành c m n

ng ã tr c ti p h

ng d n trong su t th i

tài.

Tôi c ng xin c m n s góp ý chân thành c a các th y, cô giáo Khoa Qu n lí
Tài nguyên, Tr

ng Ð i h c Nông Lâm, Ð i h c Thái Nguyên ã t o i u ki n

thu n l i cho tôi th c hi n

tài.

Tôi xin chân thành c m n Phòng TN & MT huy n Tiên Yên và các h nông
dân trên

a bàn th tr n Tiên Yên ã giúp

trong quá trình thu th p thông tin

và t o i u ki n thu n l i cho tôi

th c hi n Lu n v n

M t l n n a tôi xin trân tr ng c m n!
Tác gi lu n v n

Phùn Th Hu


ii

DANH M C B NG
Trang

B ng 4.1: C c u hi n tr ng s d ng
B ng 4.2: Tình hình bi n

ng

t th tr n Tiên Yên n m 2014 .......... 33

t ai c a Th tr n Tiên Yên t n m 2010 n

n m 2014 ........................................................................................... 0
B ng 4.3: K t qu giao

t

B ng 4.4: Di n tích, c c u

Th tr n Tiên Yên giai o n 2010 – 2014 .......... 1
t nông nghi p

n n m 2014 ............................ 2

B ng 4.5: M t s thông tin c b n v các ch h ............................................. 3
B ng 4.6:Thu nh p bình quân c a h t 2010-2014 ......................................... 4
B ng 4.7: Ý ki n c a các h

i u tra v xu h

ng thay

i thu nh p do tác

ng c a ô th hóa ........................................................................... 6
B ng 4.8: Tình hình ngh nghi p c a h tr
B ng 4.9: K t qu

c và sau ô th hóa .................... 7

ào t o ngh và gi i quy t vi c làm.................................... 8

B ng 4.10: Tình hình s d ng ngu n ti n b i th
B ng 4.11: Thay
B ng 4.12: Tác

ng

t ai c a h ............... 9

i thu nh p c a h qua quá trình ô th hóa ...................... 10
ng c a ô th hóa

n xã h i và môi tr

ng ...................... 11


iii

DANH M C HÌNH
Trang

Hình 4.1 C c u s d ng ti n b i th

ng

t ai c a h .................................. 9

iv

DANH M C VI T T T

CNH
TH

: Công nghi p hoá
: ô th hoá

GPMB

: Gi i phóng m t b ng

H H

: Hi n

KD-DV

: Kinh doanh - d ch v

KT – XH

: Kinh t - xã h i

SXKD

: S n xu t kinh doanh

SXNN

: S n xu t nông nghi p

TP

: Thành ph

TTCN

: Ti u th công nghi p

UBND

: U ban nhân dân

XDCB

: Xây d ng c b n

XHCN

: Xã h i ch ngh a

i hoá


v

M CL C
Trang

L I C M N .................................................................................................... i
DANH M C B NG ......................................................................................... ii
DANH M C HÌNH ......................................................................................... iii
DANH M C VI T T T ................................................................................. iv
M C L C ......................................................................................................... v
U ............................................................................................. 1

Ph n 1:M

1.1. Tính c p thi t c a

tài ............................................................................. 1

1.2. M c tiêu nghiên c u................................................................................... 3
1.2.1. M c tiêu t ng quát .................................................................................. 3
1.2.2. M c tiêu c th ........................................................................................ 3
1.3. Ý ngh a c a

tài ....................................................................................... 3

Ph n 2: T NG QUAN TÀI LI U ................................................................. 5
2.1. C s khoa h c c a

tài .......................................................................... 5

2.1.1. C s pháp lý .......................................................................................... 5

2.2. C s lý lu n và th c ti n .......................................................................... 6
2.2.1. ô th ....................................................................................................... 6
2.2.2. ô th hóa ................................................................................................ 7
2.3. Th c ti n ô th hóa trên Th gi i và

Vi t Nam ..................................... 9

2.3.1. Tình hình ô th hóa trên th gi i............................................................ 9
2.3.2. ô th hóa

m ts n

c trên Th gi i ................................................ 11

2.3.3. Tình hình ô th hóa

Vi t Nam .......................................................... 15

2.3.4. Nh ng nghiên c u v

ô th hóa trên Th gi i và Vi t Nam................ 16

Ph n 3: N I DUNG VÀ PH
3.1.

it

NG PHÁP NGHIÊN C U ..................... 19

ng và ph m vi nghiên c u............................................................ 19

vi

it

3.1.1.

ng nghiên c u............................................................................ 19

3.1.2. Ph m vi nghiên c u ............................................................................... 19
3.2.

a i m và th i gian nghiên c u ............................................................ 19

3.3 N i dung nghiên c u ................................................................................. 19
3.3.1.

i u ki n t nhiên, kinh t xã h i và tình hình s d ng

t khu v c

nghiên c u ( a bàn th tr n Tiên Yên) ........................................................... 19
3.3.2.
trên

ánh giá nh h

ng c a s phát tri n ô th t i qu n lý, s d ng

t

a bàn th tr n Tiên Yên ......................................................................... 20

3.3.3. ánh giá nh h
trên

ng c a s phát tri n ô th t i

i s ng c a ng

i dân

a bàn th tr n Tiên Yên ......................................................................... 20

3.3.4.

xu t các gi i pháp nâng cao hi u qu qu n lý, s d ng

nghi p và nâng cao
3.4. Ph

i s ng ng

i dân tr

t nông

c s phát tri n c a ô th .......... 21

ng pháp nghiên c u.......................................................................... 21

3.4.1. Ph

ng pháp i u tra thu th p tài li u, s li u...................................... 21

3.4.2. Ph

ng pháp ch n i m nghiên c u ..................................................... 21

3.4.3. Ph

ng pháp ph ng v n i u tra .......................................................... 21

3.4.4. Ph

ng pháp quan sát tr c ti p ............................................................. 22

Ph n 4 .............................................................................................................. 23
K T QU NGHIÊN C U VÀ TH O LU N .............................................. 23
4.1.

i u ki n t nhiên, kinh t xã h i và tình hình s d ng

t c a th tr n

Tiên Yên .......................................................................................................... 23
4.1.1. i u ki n t nhiên c a th tr n Tiên Yên .............................................. 23
4.1.2.

c i m kinh t , xã h i c a th tr n Tiên Yên .................................... 28

4.1.3. Nh n xét chung v
tr

i u ki n t nhiên, tài nguyên thiên nhiên và môi

ng .............................................................................................................. 31

4.1.4. Tình hình s d ng

t t i th tr n Tiên Yên .......................................... 33


vii

4.2.

ánh giá nh h

ng c a s phát tri n ô th t i s d ng

t trên

a bàn

th tr n Tiên Yên huy n Tiên Yên .................................................................. 35
4.2.1.

ánh giá nh h

ng c a s phát tri n ô th t i qu n lí

t t i Th tr n

Tiên Yên .......................................................................................................... 35
4.2.2

ánh giá nh h

ng c a s phát tri n ô th t i bi n

ng s d ng

t

và tình hình s d ng

t nông nghi p ............................................................... 0

4.3.

ánh giá nh h

ng c a s phát tri n ô th t i

trên

a bàn th tr n Tiên Yên t nh Qu ng ninh ................................................ 3

4.3.1. nh h

ng c a s phát tri n ô th

i s ng c a ng

i dân

n thu nh p và vi c làm c a ng

i

dân ..................................................................................................................... 3
4.4. Thu n l i, khó kh n và
s d ng

xu t các gi i pháp nâng cao hi u qu qu n lý,

t nông nghi p và nâng cao

i s ng ng

i dân tr

c s phát tri n

c a ô th ......................................................................................................... 12
4.4.1. Thu n l i ............................................................................................... 12
4.4.2. Khó kh n ............................................................................................... 13
4.4.3. M t s gi i pháp c b n nh m t ng c

iv i

ng vai trò qu n lý c a Nhà n

c

t ai trong quá trình ô th hóa th tr n Tiên Yên ........................... 15

PH N 5: K T LU N VÀ KI N NGH ..................................................... 19
5.1. K t lu n .................................................................................................... 19
5.2. M t s ki n ngh ....................................................................................... 21
TÀI LI U THAM KH O ............................................................................ 31


1

Ph n 1
M

1.1. Tính c p thi t c a

U

tài

ô th hóa là quá trình t t y u di n ra không ch
v i t t c các n

c trên th gi i, nh t là các n

tri n thì quá trình ô th hóa di n ra v i t c
tn

c

iv in

c ta mà còn

i

châu Á. N n kinh t càng phát

ngày càng nhanh.

c ta ang phát tri n trên

ng công nghi p hóa, hi n

nghi p hóa và ô th hóa là hai quá trình phát tri n song song

n

i hóa. Công
c ta hi n nay.

ô th hóa là h qu c a s c m nh công nghi p và tr thành m c tiêu c a m i n n
v n minh trên th gi i, nó góp ph n
nâng cao

y m nh phát tri n kinh t -xã h i c a khu v c,

i s ng nhân dân. Trong xu th qu c t hóa, s n xu t ngày càng gia t ng,

cách m ng khoa h c k thu t trên th gi i di n ra nh v bão thì vi c công nghi p
hóa, hi n

i hóa

n

c ta tr thành v n

c p bách

a

m t th i k phát tri n v i m c tiêu lâu dài là c i bi n n
nghi p có c s v t ch t, k thu t hi n

tn

c chuy n sang

c ta thành m t n

c công

i, có c c u kinh t h p lý, quan h s n

xu t ti n b , m c s ng v t ch t và tinh th n cao, làm cho dân giàu, n

c m nh, xã

h i công b ng, v n minh.
Quá trình ô th hóa

n

c ta ã b

c

u em l i nh ngthành qu , ch ng

nh ng làm cho b m t và cu c s ng ô th thay
tích c c

ns

i s ng ng

ng tích c c và tiêu c c

ng

n quá trình s d ng

t

i dân.

Qu ng Ninh n m t i v trí chi n l
ngõ phía

c mà còn tác

i m i b m t và cu c s ng nông thôn. S phát tri n c a c a quá

trình o th hóa ã có nh ng tác
và

i khá h n tr

c quan tr ng b c nh t c a c n

ông B c c a T qu c, là t nh có

nh t. Qu ng Ninh có nhi u l i th

c, c a

ng biên gi i v i Trung Qu c dài

phát tri n công nghi p, lâm nghi p, th

ng

m i, du l ch, giao thông, kinh t bi n,... Trong nh ng n m qua, Qu ng Ninh là m t
trong m t s ít

a ph

ng trong c n

GDP toàn t nh thu c lo i cao nh t n

c.

c có t c

phát tri n kinh t m nh m ,


2

Tiên Yên là m t huy n mi n núi, ven bi n n m
mi n

v trí trung tâm khu v c

ông t nh Qu ng Ninh, cách trung tâm thành ph H Long kho ng 90 km v

phía Tây.Là huy n mi n núi, ven bi n có i u ki n khí h u,

t ai a d ng phù h p

v i kh n ng phát tri n m t n n nông - lâm nghi p sinh thái, th y s n, mang
tr ng c a n n s n xu t mi n núi ven bi n mi n
kho ng 35km là i u ki n thu n l i

th ng k t c u h t ng

c

ông, huy n có b bi n ch y dài

giao l u kinh t và phát tri n kinh t bi n.H

c nâng c p g n huy n v i các trung tâm kinh t d ch v

l n c a t nh, có các tr c giao thông quan tr ng i qua

a bàn nh Qu c l 18A,

QL 18C, QL 4B, là i m h i t giao l u v n hóa dân t c c a các huy n mi n ông.
Nhân dân trong huy n có truy n th ng lao
th

ng c n cù, sáng t o, oàn k t, yêu

ng g n bó thôn b n.Huy n có v trí an ninh, qu c phòng quan tr ng do n m

v

trí then ch t n i li n v i nhi u c a kh u biên gi i phía b c và vùng bi n.
B i v y, trong nh ng n m qua, huy n Tiên Yên ã và ang n l c, ph n

u,

ng b , chính quy n, nhân dân các dân t c huy n Tiên Yên quy t tâm xây d ng

và phát tri n huy n tr thành ô th trung tâm n i c a ngõ mi n
Yên xác

nh s t n d ng tri t

các ngu n thu, ti t ki m chi th

ông c a t nh.Tiên
ng xuyên

ut

cho phát tri n h t ng, nâng c p ô th giai o n 2, i u ch nh quy ho ch ô th Tiên
Yên; t

ó làm ti n

cho vi c nâng c p ô th lo i IV trong n m và tái l p th

xã...V i s phát tri n nh v y ã và ang có nh ng nh h
t nông nghi p và
xu t nông nghi p

i s ng ng

khi v

u t ,…

ng c a Nhà n

ng b t

ng cho di n tích

t khu

c ti n t hóa theo quy lu t c a

c – ó là tình tr ng t ý chuy n m c

c bi t ô th phát tri n không úng theo m c tiêu,

c do công tác xây d ng và qu n lý quy ho ch còn y u kém

(trong ó có c quy ho ch ô th và quy ho ch s d ng
th tr

t cho s n

t trái phép, s quá t i c a h t ng k thu t ô th ; ô nhi m môi

ng; thi u v n
nh h

s d ng

t ô th có nh ng phát sinh ph c t p nhi u

t ra ngoài t m ki m soát c a Nhà n

ích s d ng
tr

t ô th c ng

ng. Quan h s d ng

nv n

a bàn huy n.Di n tích

khu v c nông thôn b thu h p d n nh

ô th t ng lên, quan h kinh t
kinh t th tr

i dân trên

ng

ng s n có nh ng bi n

cho phát tri n kinh t - xã h i. Do bi n

t). Giá c

t dô th trên

ng r t ph c t p, gây ra nh ng khó kh n
ng c a quan h s d ng

t trong quá


3

trình ô th hóa, tình hình chính tr - xã h i c ng có nh ng bi u hi n x u nh :
Kho ng cách giàu nghèo ngày càng l n; tình tr ng khi u ki n ngày càng gia t ng,
c bi t khi u ki n trong l nh v c

t ai chi m t l l n.

Xu t phát t th c t trên, chúng tôi ti n hành nghiên c u
c a s phát tri n ô th

n s d ng

t nông nghi p và

tài: “ nh h

i s ng ng

ng

i dân th

tr n Tiên Yên, huy n Tiên Yên, t nh Qu ng Ninhgiai o n 2010-2014”.
1.2. M c tiêu nghiên c u
ánh giá nh h

i s ng ng

i dân

lý, s d ng
th trên

ng c a s phát tri n ô th
t

ó

n s d ng

t nông nghi p và

xu t m t s gi i pháp nh m nâng cao hi u qu qu n

t nông nghi p và nâng cao

i s ng ng

i dân tr

c s phát tri n ô

a bàn th tr n Tiên Yên, huy n Tiên Yên, t nh Qu ng Ninh.

1.2.2. M c tiêu c th
-

ánh giá th c tr ng c a s phát tri n ô th trên

a bàn th tr n Tiên Yên,

huyên Tiên Yên, t nh Qu ng Ninh.
-

nh h

ng c a s phát tri n ô th

n qu n lý, s d ng

t nông nghi p

th tr n Tiên Yên, huyên Tiên Yên, t nh Qu ng Ninh.
-

nh h

ng c a s phát tri n ô th

n

i s ng ng

i dân trên

a bàn th

tr n Tiên Yên, huyên Tiên Yên, t nh Qu ng Ninh.
-

a ra m t s gi i pháp nh m nâng cao hi u qu qu n lý, s d ng

nghi p và nâng cao

i s ng ng

i dân tr

c s phát tri n ô th trên

tr n Tiên Yên, huyên Tiên Yên, t nh Qu ng Ninh.
qu n lý nhà n

ng th i t ng c

t nông
a bàn th

ng công tác

c trong nh ng n m t i nh m xây d ng huy n Tiên Yêncó k t c u h

t ng kinh t , xã h i, có môi tr

ng ô th trong s ch góp ph n

nghi p hóa và hi n

c.

1.3. Ý ngh a c a

i hóa

tn

y m nh công

tài

- Ý ngh a khoa h c: Góp ph n óng góp xây d ng c s khoa h c v
giá nh h

ng c a s phát tri n ô th

s ng, vi c làm c a ng

i dân.

n qu n lý, s d ng

t nông nghi p và

ánh
i

4

- Ý ngh a th c ti n:
d ng
và các

xu t chính sách t ng c

t nông nghi p, góp ph n nâng cao
a ph

ng có i u ki n t

ng t .

i s ng ng

ng hi u qu qu n lý, s
i dân cho th tr n Tiên Yên


5

Ph n 2
T NG QUAN TÀI LI U

2.1. C s khoa h c c a

tài

2.1.1.1. Các v n b n c a Trung

h

ng

- Lu t

t ai 2014.

- Ngh

nh s 181/2004/N -CP ngày 29 tháng 10 n m 2004 c a Chính ph

ng d n thi hành Lu t
- Ngh

v b i th

nh s 197/2004/N -CP ngày 03 tháng 12 n m 2004 c a Chính ph
ng thi t h i, h tr tái

- Ngh
quy

t ai.

nh c khi Nhà n

t.

nh s 69/2009/N -CP ngày 13 tháng 08 n m 2009 c a Chính ph

nh b sung v quy ho ch s d ng

và tái

c thu h i

t, giá

t, thu h i

t, b i th

ng, h tr

nh c .

- Ngh

nh s 72/2001/N -CP ngày 05 tháng 10 n m 2001 c a Chính ph v

phân lo i ô th và c p qu n lý ô th .
- Thông t s 10/2008/TT-BXD ngày 22 tháng 04 n m 2008 c a B Xây d ng
h

ng d n v

ánh giá, công nh n khu ô th m i ki u m u.

- Thông t s 14/2009/TT-BTNMT ngày 01 tháng 10 n m 2009 c a B Tài
nguyên và Môi tr

ng quy

nh chi ti t v b i th

t , th t c thu h i

t, giao

t, cho thuê

ng, h tr , tái

nh c và trình

t.

2.1.1.2. Các v n b n c a t nh Qu ng Ninh
- Quy t

nh s 499/2010/Q -UBND ngày 11 tháng 02 n m 2010 c a UBND

t nh Qu ng Ninhv vi c ban hành quy
Nhà n

c thu h i

- Quy t

t trên
nh s

nh v b i th

ng, h tr và tái

a bàn t nh Qu ng Ninh.
558/2010/Q -UBND ngày 21 tháng 03 n m 2010 c a

UBND t nh Qu ng Ninh v vi c ban hành b ng giá nhà
d ng g n li n v i

t

bàn t nh Qu ng Ninh .

nh khi

tính b i th

ng thi t h i khi Nhà n

và các công trình xây
c thu h i

t trên

a


6

2.2. C s lý lu n và th c ti n

ô th là i m t p trung dân c v i m t

cao, ch y u là lao

ng phi nông

nghi p, có h t ng k thu t và công trình công c ng ph c v dân c

ô th , là trung

tâm chính tr , v n hóa, xá h i, du l ch và d ch v có vai trò thúc

y s phát tri n

kinh t - xã h i c a qu c gia ho c vùng (V Cao
Vi t Nam, theo ngh
chính ph , quy t

nh ô th n

m, 2005)[5].

nh 72/2001/N /CP ngày 05 tháng 10 n m 2001 c a

c ta là các i m dân c có các tiêu chí, tiêu chu n

sau
Th nh t: là trung tâm t ng h p hay chuyên ngành, có vai trò thúc ð y s phát
tri n kinh t - xã h i c a m t vùng lãnh th nh t
Th hai:
ng

c i m dân c

c coi là ô th khi có dân s t i thi u t 4000

i tr lên.
Th ba: t l lao

ng phi nông nghi p c a n i thành, c a n i thành, n i th t

65% tr lên trong t ng s lao
v th

nh.

ng n i thành, n i th và là n i có s n xu t và d ch

ng m i phát tri n.
Th t : có c s h t ng ph c v các ho t

70% m c tiêu chu n, quy chu n quy
Th n m: có m t

nh

ng c a dân c t i thi u ph i

t

i v i t ng lo i ô th .

dân s n i thành, n i th phù h p v i quy mô, tính ch t và

c i m c a t ng ô th , t i thi u là 2000 ng

i/Km2 tr lên

Nh v y ô th là i m t p trung dân c v i m t

cao, ch y u là lao

ng

phi nông nghi p, có c s h t ng thích h p, là trung tâm chuyên ngành t ng h p,
có vai trò thúc

y s phát tri n KTXH c a m t n

c, m t vùng mi n, m t t nh,

huy n, ho c m t vùng trong huy n[9].
Vai trò c a ô th trong quá trình phát tri n kinh t - xã h i
ô th th

ng óng vai trò là trung tâm kinh t , chính tr , th

ng m i, v n hoá

c a xã h i; là s n ph m mang tính k th a c a nhi u th h c v c s v t ch t k
thu t và v n hoá.


7

ô th là m t b ph n c a n n kinh t qu c dân, có vai trò
trong quá trình phát tri n kinh t , là i u ki n cho giao th
tri n, t o i u ki n thúc
l

ng, con ng

c bi t quan tr ng

ng và s n xu t phát

y CNH nhanh chóng. ô th t i u hoá vi c s d ng n ng

i và máy móc, cho phép v n chuy n nhanh và r , t o ra th tr

ng

linh ho t có n ng su t cao. Các ô th t o i u ki n thu n l i phân ph i s n ph m và
phân b ngu n nhân l c gi a các không gian ô th , ven ô, ngo i thành và nông

thôn. ô th có vai trò to l n trong vi c t o ra thu nh p qu c dân c a c n
ô th luôn ph i gi vai trò
nông thôn i trên con

c.

u tàu cho s phát tri n, d n d t các c ng

ng ti n b v n minh(Tr n ình Nghiêm, 1999)[10].

Các nhà khoa h c thu c nhi u b môn ã nghiên c u quá trình TH và
không ít
t

ng

nh ngh a cùng v i nh ng

a ra

nh giá v quy mô, t m quan tr ng và d báo

ng lai c a quá trình này.
ô th hóalà m t quá trình t p trung dân c

d ch chuy n c c u kinh t theo h

ng th i ó là quá trình

ng s n xu t nông nghi p gi m, s n xu t phi

nông nghi p t ng. B m t ô th ngày càng hi n
Trong ó, dân c

ô th .

i, không gian ô th m r ng.

ô th là m t i m dân c t p trung ph n l n nh ng ng

i lao

ng phi nông nghi p, s ng và làm vi c theo ki u thành th (Bách khoa toàn
th )[3].
ô th hóa là m t quá trình

nh c c a dân s nông nghi p sang phi nông

nghi p, v i các ch s bi u tr ng nh : t s dân s

ô th t ng lên trong khi t s

dân s nông thôn gi m i kèm theo s m r ng di n tích và không gian c a ô th
ã có và s xu t hi n c a các ô th m i.
ô th hóa là s bi n
hi n t

i kinh t - xã h i nhi u m t, trên cái nhìn h p h n ó là

ng d ch c ngh nghi p t nông nghi p sang phi nông nghi p v i t t c h

qu c a nó. Và ô th hóa là quá trình kinh t - xã h i t t y u s s y ra mà không
ngo i tr qu c gia nào.
Tóm l i, TH là m t quá trình chuy n bi n kinh t - xã h i – v n hóa, g n li n
v i nh ng ti n b khoa h c k thu t c a loài ng

i, trong ó di n ra s phát tri n


8

ngh nghi p m i, s chuy n d ch c c u lao

ng, s chuy n

i l i s ng ngày càng

v n minh h n cùng v i s m r ng không gian thành h th ng ô th , song song v i
vi c t ch c ranh gi i t ch c lãnh th và quân s .
tri n kinh t xã h i ngày càng cao thì t l

nh ng n

c có trình

phát

ô th hóa ngày càng cao(Nguy n

ình

C , 1997)[6].
* S phát tri n c a ô th hóa
Quá trình

TH th c ch t c ng là m t quá trình phát tri n kinh t xã h i, h n

n a nó còn là quá trình phát tri n v v n hoá và không gian ki n trúc. Nó g n li n
v i ti n b khoa h c k thu t và s phát tri n c a các ngành ngh m i. Quá trình
TH có th theo hai xu h
-

ng:

TH t p trung: là toàn b công nghi p và d ch v công c ng t p trung vào

các thành ph l n, hình thành và phát tri n các ô th l n, khác bi t nhi u v i nông
thôn.
- TH phân tán: là hình thái m ng l

i i m dân c có t ng b c phát tri n cân

i công nghi p và d ch v công c ng, b o

m cân b ng sinh thái, t o i u ki n

làm vi c, sinh ho t và ngh ng i t t cho dân c
m ng l

ô th và nông thôn. Hình thành

i ô th v a và nh trên các vùng, có vai trò thúc

gi m kho ng cách chênh l ch gi a thành th

y phát tri n nông thôn

và nông thôn(Ph m Ng c

Côn,1999)[7].
*Tính t t y u c a ô th hóa
B t c m t qu c gia nào, dù là phát tri n hay ang phát tri n, khi chuy n bi n
t n n kinh t nông nghi p lên n n kinh t công nghi p b ng con

ng CNH thì

u g n li n v i TH.
Trong l ch s c n

i, TH tr

c h t là h qu tr c ti p c a quá trình CNH t

b n ch ngh a và sau này là k t qu c a quá trình c c u l i các n n kinh t theo
h

ng H H: t ng t tr ng các ngành công nghi p và d ch v , gi m t tr ng c a

ngành nông nghi p trong c c u và kh i l
TH là m t xu h

ng GDP. Nhìn chung, t góc

ng t t y u c a s phát tri n.

kinh t ,


9

Nh v y,

TH là m t quy lu t khách quan, phù h p v i

c i m, tình hình

chung c a m i qu c gia và là m t quá trình mang tính l ch s , toàn c u và không
th

o ng

c c a s phát tri n xã h i. TH là h qu c a s c m nh công nghi p và

tr thành m c tiêu c a n n v n minh th gi i (Ph m Ng c Côn,1999)[7].
* Quan i m c a ô th hóa
CNH và cùng v i nó là TH tr thành xu th chung c a m i quá trình chuy n
t n n v n minh nông nghi p lên n n v n minh công nghi p. V n

quan tr ng

ra là làm gì và b ng cách nào

TH,

phát huy t i a m t tích c c c a

h n ch m t tiêu c c c a nó. i u này c ng

t

ng th i

ng ngh a v i vi c quá trình TH ph i

g n li n v i khái ni m “phát tri n b n v ng”.
Nh v y,
tr

TH ph i v a thúc

y s phát tri n kinh t , v a ph i

m b o môi

ng t nhiên trong lành, s công b ng và ti n b xã h i. Tuy r ng t ng tr

ng

kinh t là y u t c n thi t và quan tr ng b c nh t c a quá trình TH song nó v n ch
là m t nhân t , m t ph

ng ti n h n là m t m c tiêu t i th

là ph i không ng ng nâng cao ch t l
ng

i, t c là phát tri n

ng. M c tiêu c a TH

ng cu c s ng v t ch t và tinh th n c a con

ô th l y con ng

i làm tr ng tâm(Ph m Ng c

Côn,1999)[7].
2.3. Th c ti n ô th hóa trên Th gi i và
Ti n trình

Vi t Nam

TH g n bó ch t ch v i s phát tri n c a l ch s nhân lo i. Quá

trình này m i là s n ph m c a n n v n minh, v a là
kì di u mà nhân lo i ã

t

i v i Vi t Nam, m t n

và ch m trong l ch s

ang b

ng l c c a nh ng b

c ti n

c trong m y thiên niên k qua.
c nông nghi p truy n th ng v i th c t
c vào th i k m i c a n n kinh t th tr

CNH – H H, vi c nghiên c u tìm hi u di n bi n c a quá trình

TH th p
ng, th i k

TH trên th gi i

càng có ý ngh a to l n c v m t nh n th c, lý lu n c ng nh giá tr th c ti n.

Quá trình ô th hóa có l ch s cùng v i s hình thành c a ô th , kho ng 6000
n m tr

c công nguyên. Tuy nhiên ph i

n Cách m ng công nghi p ( gi a th k

18 ), quá trình ô th hóa m i tr thành m t hi n t

ng mang tính toàn c u và là


10

m t ph n không tách r i trong quá trình phát tri n c a loài ng
ô th hóa ch y u bi u hi n

các n

giai o n này

d ch c nông thôn – ô th , chuy n d ch c c u lao

ng, vi c t p trung dân c , m r ng thành ph v i nh ng bi n
tri n.

i.

i

các n

c phát

n giai o n 1960 – 1980 quá trình ô th hóa di n ra m nh m không ch
c phát tri n mà di n ra

c các n

c ang phát tri n.

Trên th gi i hi n nay, quá trình ô th hóa

c phân chia thành 3 khu v c

a lý có hi n tr ng và xu th phát tri n khác nhau:
Các n

c có t l

ô th hóa nh hi n nay

m c cao (trên 50%) thì t c

phát tri n ô th hóa ti p theo ch m l i : B c M , Oxtraylia, châu Âu.
Các n

c có t l

ô th hóa th p ho c t

ng

i th p (trên 40%) thì t c

phát tri n ti p theo c a ô th hóa là r t nhanh so v i th i gian tr
n

c.

ó là các

c phát tri n SNG, M La tinh, ông Á.
Các n

c có t l

h n giai o n tr

ô th hóa r t th p (trên 20%) thì t c

c: châu Á, châu Phi.

ô th hoá là hi n t
t ng,

c bi t là

ng mang tính toàn c u và di n ra v i t c

ngày m t

các qu c gia kém phát tri n. Theo các chuyên gia nghiên c u v

TH thì trong ti n trình
giai o n

ô th hóa nhanh

u, t l dân s

TH t n a sau th k XX có chung m t
ô th trên t ng dân s th p và t c

c i m là:

phát tri n dân s

ô

th nhanh, nhanh h n r t nhi u so v i các qu c gia phát tri n.
Hi n t i t l
90% và 80%

TH

châu Á là 35%, châu Âu 75%, châu Phi 45%, B c M

M La Tinh.Ti n trình phát tri n ô th

nghi p CNH-H H. Song s bùng n
xúc

i v i cu c s ng con ng

vùng lao

ô th quá t i ã t o ra hàng lo t v n

canh tác trên

u ng

vào n m 2025. Chi n l

i

b c

i, t o ra s thi u cân b ng trong phân b dân c và

ng theo vùng lãnh th , kh n ng cung ng l

ô tiêu hao nhiên li u, n ng l

ã góp ph n to l n vào s

ng th c, th c ph m ven

ng… N u trong n m 1990, bình quân di n tích

t

m c 0,27 ha thì con s này d báo s t t xu ng 0,17 ha
c chung c a v n

ô th hi n nay là:

- H n ch vi c di c t nông thôn ra thành th trong ó yêu c u nh t thi t ph i

nâng cao m c s ng nông thôn.


11

- Khi t p trung quá t i cùng v i vi c h n ch nh p c vào các t
ng th i ph i t o nên s cân b ng hài hoà dân s
v a và nh , t ng c
h i tho

ng

i m l n thì

ô th , khuy n khích các ô th

u t h th ng d ch v , xây d ng c s h t ng có c s xã

áng…

*Malayxia
Khi m i giành

c

c l p, n n kinh t Malaysia

kém. C c u kinh t r t m t cân

trong tình tr ng th p

i, nông nghi p chi m t tr ng l n, n m 1960

nông nghi p chi m 34,6% GDP.
Trong th i kì 1961-1970 Malaysia th c hi n các k ho ch 5 n m (1961-1965)
và (1966-1970). M c tiêu CNH giai o n này là t ng nhanh s n l
và a d ng hoá các m t hàng nông s n xu t kh u, vì v y nhà n
ngân sách

u t cho phát tri n nông nghi p,

ng th i

ng l

ng th c

c ã giành 50%

u t cho m t s d án

phát tri n công nghi p, chú tr ng phát tri n c s h t ng nông nghi p nông thôn và
xây d ng các doanh nghi p công nghi p qu c doanh
có nhi u thành công l n
l

ng th c trong n

n n m 1970, Malaysia ã t túc

c 81% nhu c u

c.

giai o n 1971- 1985 trong 3 k

ho ch 5 n m Malaysia ch tr

d ng công nghi p a d ng v i công nghi p ch t o
n

s ch nông ph m. Và ã

ng xây

c u tiên phát tri n. Nhà

c còn chú tr ng xây d ng các ngành công nghi p n ng nh ch bi n d u m ,

luy n kim và m r ng các c s ch bi n xu t kh u.
m nh

ng th i Malaysia c ng

y

u t vào ngành khai thác và ch bi n d u m nên thu nh p nh xu t kh u

d u m r t áng k n m 1970
B

t 164 tri u ringit, n m 1980 con s này là 6,7 t .

c sang giai o n phát tri n m i, Chính ph Malaysia ã so n th o k

ho ch phát tri n công nghi p 10 n m (1986-1995). Trong ngành công nghi p,
ây Chính ph
Ph n
nh m
ngh
n

ra k ho ch phát v i các m c tiêu:
u

tt c

t m c tiêu t ng tr

t ng bình quân c a công nghi p ch t o kho ng 9%/n m
ng kinh t h n 6%/n m. T ng c

thông tin, các ngành công nghi p ch
c

c u tiên phát tri n.

t o s

ng phát tri n công

d ng nguyên li u trong


12

T ng c
thu t,

ng

u t cho nghiên c u tri n khai ng d ng ti n b khoa h c k

a nhanh ti n b k thu t vào s n xu t, rút ng n th i gian t khâu nghiên

c u

n khâu áp d ng.
Khuy n khích giáo d c ào t o

thu t

nâng cao dân trí và trình

phát huy t i a nh ng l i th c a
T

n m 1995- nay, Malaysia

nghi p theo h

nhanh t c

tn

khoa h c k

c

ã l a ch n mô hình phát tri n công

ng phân tán v i quy mô v a và nh

ô th và nông thôn

y

s d ng các ngu n l c s n có c a lãnh th , thông qua huy

ngu n l c t i ch (v n, lao

ng, tài nguyên). Do ó ã thúc

ng

y s hình thành các

liên h p nông- công nghi p, phát tri n công nghi p ch bi n g n v i s n xu t nông
nghi p. Do s phát tri n công nghi p xen k , nên không còn ranh gi i rõ r t gi a
thành th và nông thôn, thu hút

cl cl

ng d

th a

nông thôn, làm cho nhi u

h nông dân t thu n nông tr thành h kiêm ngành ngh . C c u kinh t nông
thôn Malaysia có s
tham gia ho t

chuy n d ch theo h

ng ti n b , v i 91% s h nông dân

ng công nghi p, d ch v và thu nh p t các ho t

70% t ng thu nh p c a các h

nông dân. Có th hình dung các b

ng này chi m
c i c a CNH

Malaysia theo m t quy trình khép kín nh sau: nông nghi p - công nghi p - công
nghi p - nông thôn - nông nghi p. Quy trình ó luôn g n v i m c tiêu gi i phóng
lao

ng nông nghi p chuy n sang công nghi p, t ng s l

ng và ch t l

ng s n

ph m xã h i, t ng thu nh p cho nông dân, rút ng n kho ng cách chênh l ch gi a
nông nghi p v i công nghi p, gi a thành th v i nông thôn, kh c ph c
h

ng di c t nông thôn ra thành th .

c xu

ó là bài h c áng giá v s l a ch n b

c

i c a quá trình CNH Malaysia.
* Trung Qu c
Trung Qu c là n

c có t c

t ng tr

ng kinh t nhanh và m nh. N u vào

n m 1949, Trung Qu c có 136 thành ph v i s dân kho ng 54 tri u ng
kho ng 10,6% dân s c n
800 tri u ng

r ng
ng

i s ng

n n m 2005, dân s

ô th n

c này ã

trên 700 thành ph , t l b ng 37%. Có nh ng d

n n m 2050, t l
i s ng

c thì
TH s

nông thôn vào s ng

i, chi m
tt i

oán cho

t 75%. Tính trung bình m i n m có 12 tri u
ô th (Bassand, Michel, 2001)[1].

13

Nh v y là m t l

ng l n nhân công ã di chuy n kh i vòng nông thôn l c

h u và hi u qu kém sang thành ph - n i có trình
h n, hi u qu cao h n. Không nh ng b n thân ng
mà gia ình h c ng

tiên ti n h n, n ng su t cao
i lao

ng có m c s ng khá h n

g p khó kh n trong s n xu t nông nghi p, có th trang

tr i các kho n n m c, h c hành, thi t b s n xu t, tình tr ng ói nghèo
thôn

c gi m b t. Tuy nhiên, m t trái c a v n

nông

di chuy n nhân công t nông

thôn ra thành ph là r t rõ r t, tr thành mâu thu n ch y u c a quá trình

TH

Trung Qu c.
Nhi u h u qu kinh t - xã h i nghiêm tr ng ang thách
kh n ng qu n lý c a nhà n
h i, vi c sinh

c nh thi u nhà

cho ng

các gi i pháp và

nghèo, s phân hoá xã

không th ki m soát, tr t t tr an kém, môi tr

ng ô nhi m. k t

c u h t ng thi u th n,…
M t khác, tr

c ây Trung Qu c ã có m t th i k công nghi p h

ng tr n

phân b quá phân tán, xây d ng các thành ph nh và th tr n m t cách b a bãi,
thi u quy ho ch làm lãng phí ngu n l c c a nông thôn, gây ô nhi m môi tr
nghiêm tr ng và làm m t i

ng

c i m, u th c a nông thôn.

i phó v i tình hình trên, nhà n

c Trung Qu c ã coi tr ng ti p t c gi

c ng nguyên t c phát tri n hài hoà, tiên ti n, tránh tình tr ng m r ng ào t các ô
th l n, làn sóng nhân công l u
ng kinh t . T t

ng tràn vào thành ph quá l n, làm xáo tr n ho t

ng chi n l

c

TH c a Trung Qu c nay là: khai thác ti m l c

các thành ph l n, m r ng và xây d ng các thành ph lo i v a, phát tri n có l a
ch n và thích h p các thành ph nh và th tr n (Bassand, Michel, 2001) [1].
i v i quá trình
xí nghi p h

ng tr n theo h

phân công lao
b t ly h

TH nông thôn, Trung Qu c ch tr

ng kh c ph c d n tình tr ng thô s phân tán trong

ng gi a công nghi p và nông nghi p, th c hi n kh u hi u “ly i n

ng”, “ly h

chi u sâu. Nhà n

ng ti p t c xây d ng

ng b t ly i n”, d n d n ti n t i phân công lao

c c ng ch tr

ng ph i có chính sách gi m b t b n

ng theo
ng hành

c a vi c phát tri n các ô th nh , ó là s t t h u v v n hoá giáo d c, trình
qu n lý, ô nhi m môi tr

ng, l n chi m nhi u

t canh tác.


14

* Hà lan

Hà Lan là m t qu c gia phát tri n. Ngay t sau chi n tranh th gi i th nh t,
Amsterdam ã b t

u ti n trình

t m nh h

n kinh t , chính tr c a Hà Lan. Tuy m t

ng l n

thành ph có nh ng n i

TH và nhanh chóng tr thành m t thành ph có

t trên 20.000 ng

v n t n t i kho ng 600 khu v

dân s hi n nay

i/Km2 nh ng xung quanh thành ph

n. Di n tích v

n c a Amsterdam chi m

n 300 ha

trong t ng s di n tích 21.907 ha c a thành ph (Tr nh Duy Luân, 1996)[8].

Nh ng ng
“h i nh ng ng

i nông dân

thành ph Amsterdam ã thành l p t ch c g i là

i nông dân

ô th ” và “hi p h i nh ng ng

Amsterdam”. Các hi p h i

n

ng l

ng v i Chính

ph trong vi c duy trì s t n t i c a các khu v

n trong quá trình

TH. Hi p h i

nh ng ng

a ch c ngành c a các khu v

i làm v

Các khu v

n

i di n cho t ng l p nông dân th

i làm v

n ã

a ra lý lu n v s

c s d ng

s n xu t l

c a toàn thành ph ,

n.

ng th c, th c ph m áp ng nhu c u

ng th i còn th c hi n nhi u ch c n ng khác nhau

bình

ng hoá các nhóm l i ích nh : cung c p cho th dân m t không gian m i, giáo d c
cho tr em v thiên nhiên và môi tr

ng; làm gia t ng s l

ng loài

ng v t, côn

trùng và cây c ; duy trì “không gian xanh” cho thành ph , làm trong s ch khí h u
thành ph . Vào n m 1995, kho ng 170 nông dân ã t ch c “Di n àn
nông dân vùng

t xám”. H

t dài h n c a vùng
pháp s d ng
tr

t. H

ã

a ra nh ng phân tích c a mình v tri n v ng kinh

t này n u ti p t c s n xu t nông nghi p và thay
ã

i tho i c a

i ph

ng

i tho i tr c ti p v i Chính ph và các t ch c môi

ng nh m gi v ng và phát tri n s n xu t nông nghi p.
Tóm l i, kinh nghi m

m ts n

ph m vi ô th mà ph i bao g m c
m ng l

c cho th y

TH không

a bàn nông thôn. Chúng ta còn ph i phát tri n

i ô th h p lý, xây d ng các ô th có quy mô v a ph i, g n k t v i h

th ng ô th v tinh. Ngay t bây gi , chúng ta ph i g n
H H

tn

xây d ng
th i…

c bó h p trong

TH v i quá trình CNH -

c. Khi làm quy ho ch phát tri n m t thành ph c th c n có k ho ch
ng b v nhà , k t c u h t ng, h th ng d ch v , h th ng x lý n

c


15

Vi t Nam v n là m t qu c gia nông nghi p ô th hóa

Vi t Nam ã tr i qua

nhi u giai o n, m i gian o n b m t ô th Vi t Nam l i có s bi n
* Th i k t n m 1975

n tr

c

Trong giai o n này, quá trình

i nh t

nh.

im i
TH h u nh không có bi n

ng, ph n ánh

n n kinh t còn trì tr .
* Th i k t sau
D
tr

i tác

im i

ng c a công c

i m i, c i t n n kinh t theo

ng thì c c u kinh t , c c u xã h i, c c u lao

khuôn m u c a
Quá trình

i s ng ô th

nh h

ng th

ng, ngh nghi p c ng nh

ã và ang di n ra nh ng bi n

i quan tr ng.

TH ã có nh ng chuy n bi n nhanh h n,

n m g n ây tình hình CNH ang di n ra m nh m . T c

c bi t trong nh ng
TH

Vi t Nam ang

di n ra khá nhanh: 18,5% (n m 1989), 20,5% (n m 1997), 23,65% (n m 1999) và
25% (n m 2004) (B Xây d ng, 1995) [2]. V s l
m i có kho ng 500 ô th l n nh ,

i, 15 ô th quy mô dân s t 25 v n

i, 74 ô th có quy mô dân s t 5 v n

l i có quy mô dân s d
Tuy v y

TH

i 5 v n ng

c

n n m 2000 ã có 703 ô th , trong ó: 2 ô

th có quy mô dân s trên 3 tri u ng

tri u ng

ng ô th , n m 1990, c n

n 25 v n ng

n3

i và các ô th còn

i (B Xây d ng, 1995)[2].

Vi t Nam còn

m c th p so v i khu v c và trên th gi i.

TH c ng làm n y sinh nh ng m t tiêu c c sau:
- Vi c m r ng không gian ô th

ang có nguy c làm gi m di n tích

t

nông nghi p. Theo H i Nông dân Vi t Nam, trong quá trình xây d ng các khu công
nghi p, khu ô th , CSHT, m i n m Vi t Nam có g n 200 nghìn ha
b chuy n

i m c ích s d ng, t

ng ng m i h có kho ng 1,5 lao

t nông nghi p
ng m t vi c

làm (B Xây d ng, 1995)[2].
- Dân s

ô th t ng nhanh ã làm h th ng h t ng k thu t ô th b quá t i,

c bi t là tình tr ng y u kém c a h th ng c p n
ch t th i r n…

c, thoát n

c, thu gom và x lý


16

-T c
quy n

a ph

-V n
c a ng

phát tri n quá nhanh c a ô th

ãv

t kh n ng i u hành c a chính

ng.
ói nghèo và th t nghi p ang di n ra

các ô th . S thi u hi u bi t

i dân kéo theo s m t an toàn xã h i.

Tr

c nh ng thách th c trên, quá trình TH ã

th i. Ngày 23 tháng 01 n m 1998, Th t
quy ho ch t ng th

phát tri n

10/1998/Q -TTg, trong ó xác
th trên

a bàn c n

ng Chính ph

ô th
nh ph

c và các vùng

c Chính ph quan tâm k p
ã phê duy t “ nh h

n n m 2020” trong quy t
ng h

ng

nh s

ng xây d ng và phát tri n các ô

c tr ng (B Xây d ng, 1999)[4].

Có r t nhi u công trình nghiên c u v các hình thái ô th và quá trình

TH

trên th gi i và khu v c.
T cu i th k XIX, Cerda - k s ng
Barcelone,

t ra thu t ng

i Catalan v quy ho ch thành ph

“urbanisacion” (sau này

“urbanization” – ô th hoá). Ông tin r ng

ã có trong ti ng Pháp:

TH là m t k ho ch và t n t i nhi u

nguyên lý c b n chi ph i s ki n thi t m t ô th . Ông c ng ý th c v t m quan
tr ng c a vi c qu n lý thành ph m t cách toàn di n v i s huy

ng k ho ch v

nhi u l nh v c c a qu n lý ô th (Bassan, Michel, 2001) [1]. Trong n a
XX, các nhà nghiên c u khoa h c ã có nh ng quy t

u th k

nh khác nhau v các mô

hình ô th . n m 1925, nhà xã h i h c Ernest Burgess (M ) ã em ra “mô hình làn
sóng i n”. Theo mô hình này thì thành ph ch có m t trung tâm và 5 vùng

ng

tâm.

ng

c i m chung c a mô hình ô th này là t t c các l nh v c

m r ng. “Mô hình thành ph

a c c”

vào n m 1945. Mô hình ch y u tính
tri n c a ph

c hai nhà

a lý Marris và Ullman

a ra

i các d ng ô th m i phát sinh do s phát

ng ti n giao thông (Bassand, Michel, 2001)[1]. Vào n m 1939, “mô

hình phát tri n theo khu v c” do chuyên gia
tính

u có xu h

n các d ng ô th phát tri n v i s hi n

a chính Hamer Hoyt

a ra ch y u

i hoá các quá trình giao thông và

nhi u thành ph n phát tri n theo ki u khu ph . Có th nói ây là h th ng hoàn
ch nh nh t vì nó ã tính

n các tr c giao thông l n.