Nghiên cứu đặc điểm dịch tễ bệnh đầu đen do đơn bào Histomonas meleagridis gây ra trên gà nuôi tại huyện Yên Thế, tỉnh Bắc Giang và sử dụng thuốc điều trị (Khóa luận tốt nghiệp)

I H C THÁI NGUYÊN
TR

NG

I H C NÔNG LÂM

TH HÀ

Tên

tài:

“NGHIÊN C U

C I M D CH T B NH

U EN DO

N BÀO

HISTOMONAS MELEAGRIDIS GÂY RA TRÊN GÀ
NUÔI T I HUY N YÊN TH , T NH B C GIANG
VÀ S

D NG THU C I U TR ”

KHÓA LU N T T NGHI P

H

ào t o: Chính quy

Chuyên ngành: Ch n nuôi thú y
Khoa: Ch n nuôi - Thú y
Khóa h c: 2011 - 2015

Thái Nguyên - 2015

IH C


I H C THÁI NGUYÊN
TR

NG

I H C NÔNG LÂM

TH HÀ

Tên

tài:

“NGHIÊN C U

C I M D CH T B NH

U EN DO

N BÀO

HISTOMONAS MELEAGRIDIS GÂY RA TRÊN GÀ
NUÔI T I HUY N YÊN TH , T NH B C GIANG
VÀ S

D NG THU C I U TR ”

KHÓA LU N T T NGHI P
H

IH C

ào t o: Chính quy

Chuyên ngành: Ch n nuôi thú y
L p: K43 - CNTY
Khoa: Ch n nuôi - Thú y
Khóa h c: 2011 - 2015
Gi ng viên h

ng d n: GS. TS. Nguy n Th Kim Lan

Thái Nguyên - 2015


L IC M

Th c t p t t nghi p
viên tr

c khi ra tr

N

i h c là m t h c ph n c n thi t

i v i m i sinh

ng, nh m rèn luy n v tay ngh và c ng c thêm ki n

th c lý thuy t cho công vi c sau này.
hoàn thi n khóa lu n này, ngoài s c g ng n l c c a b n thân, em
luôn nh n

cs h

ng d n, ch b o t n tình, t o i u ki n và óng góp

nh ng ý ki n quý báu c a các th y, cô giáo trong su t th i gian th c hi n
tài nghiên c u.
Thông qua khóa lu n này, cho phép em

c bày t lòng bi t n t i:

Ban giám hi u, toàn th các th y cô giáo khoa Ch n nuôi Thú y Tr
i h c Nông Lâm Thái Nguyên,
Kim Lan ã luôn

ng viên giúp

ng

c bi t là cô giáo GS. TS. Nguy n Th
, ch b o t n tình, óng góp ý ki n quý

báu cho tôi trong su t quá trình th c hi n và hoàn thành khóa lu n.
Em xin trân tr ng c m n ThS. NCS. Tr
tâm theo sát ti n

ng Th Tính ã luôn quan

tài.

Em xin trân tr ng c m n: Toàn th cán b công nhân viên Tr m thú y
huy n Yên Th

ã ti p nh n và t o i u ki n giúp

em trong su t quá trình

th c t p t t nghi p.
Cu i cùng em xin chân thành c m n s

ng viên, giúp

c a gia

ình và b n bè trong su t khóa h c.
Tôi xin chân thành c m n

Thái Nguyên, ngày…..tháng…..n m 2015
Sinh viên

Th Hà


L I NÓI

U

tr thành m t k s , bác s thú y gi i
sinh viên khi ra tr

c xã h i ch p nh n, m i

ng c n trang b cho mình m t v n ki n th c khoa h c,

chuyên môn v ng vàng và s hi u bi t xã h i. Do v y, th c t p t t nghi p là
vi c h t s c quan tr ng giúp sinh viên c ng c l i ki n th c ã h c, v n d ng
lý thuy t vào th c ti n s n xu t, ti p c n và làm quen v i công vi c. Qua ó
sinh viên s nâng cao trình
thu t vào s n xu t.
có tính sáng t o

, kh n ng áp d ng nh ng ti n b khoa h c k

ng th i t o cho mình tác phong và làm vi c khoa h c,
ra tr

v tay ngh , có trình

ng ph i là m t cán b v ng vàng v lý thuy t, gi i
chuyên môn cao áp ng yêu c u c a s n xu t góp

ph n vào s phát tri n c a

tn

c.

Xu t phát t nguy n v ng c a b n thân,
Ban ch nhi m khoa Ch n nuôi Thú y – Tr
Nguyên cùng v i s giúp

,h

Th Kim Lan, ThS. NCS. Tr

ng

ng,

i h c Nông Lâm Thái

ng d n t n tình c a cô giáo GS. TS. Nguy n
ng Th Tính và s ti p nh n c a Tr m thú y

huy n Yên Th , em ã th c hi n
u en do

c s nh t trí c a nhà tr

tài: “Nghiên c u

c i m d ch t b nh

n bào Histomonas meleagridis gây ra trên gà nuôi t i huy n Yên

Th , t nh B c Giang và s d ng thu c i u tr ”
Sau th i gian th c t p t t nghi p v i tinh th n kh n tr
nên em ã hoàn thành khóa lu n. Tuy nhiên, do trình

ng nghiêm túc

có h n, b

c

u còn

b ng trong công tác nghiên c u nên khóa lu n c a em không tránh kh i
nh ng sai sót. Em r t mong nh n
lu n

c hoàn thi n h n.
Em xin chân thành c m n!

cs

óng góp c a th y, cô giáo

khóa


DANH M C B NG
Trang
B ng 4.1. Th c tr ng phòng ch ng d ch b nh cho gà t i huy n Yên Th ,t nh
B c Giang ........................................................................................ 33
B ng 4.2. T

l

nhi m H. meleagridis

gà t i m t s

a ph

ng

c a huy n Yên Th .......................................................................... 34
B ng 4.3. T l nhi m H. meleagridis

gà theo l a tu i .............................. 36

B ng 4.4. T l nhi m H. meleagridis

gà theo ph

B ng 4.5. T l nhi m H. meleagridis

gà theo ki u n n chu ng nuôi gà.... 39

B ng 4.6. T l nhi m H. meleagridis

gà theo tình tr ng v sinh thú y ..... 40

B ng 4.7. T l và c

ng

nhi m giun kim

ng th c ch n nuôi ...... 38

gà m khám......................... 42

B ng 4.8. T l nhi m H. meleagridis trong s gà nhi m giun kim ............... 44
B ng 4.9. T l nhi m H. meleagridis trong s gà không nhi m giun kim.... 45
B ng 4.10. S ô nhi m tr ng giun kim
v

n n chu ng, xung quanh chu ng và

n ch n th gà.............................................................................. 46

B ng 4.11. Hi u l c c a phác

i u tr b nh

u encho gà trên th c

a . 48


DANH M C CÁC T , C M T

STT

Ch vi t t t

VI T T T

Ch vi t

y

1

Cs.

C ng s

2

HE

Hematoxilin - Eosin

3

H. gallinarum

Heterakis gallinarum

4

H. meleagridis

Histomonas meleagridis

5

KCTG

Ký ch trung gian

6

VSTY

V sinh thú y


M CL C
Trang
L I C M N .................................................................................................... i
L I NÓI

U .................................................................................................. ii

DANH M C B NG ........................................................................................iii
DANH M C CÁC T , C M T

VI T T T................................................ iv

M C L C ......................................................................................................... v
U ............................................................................................ 1

Ph n 1: M
1.1.

tv n

................................................................................................... 1

1.2. M c tiêu c a

tài ..................................................................................... 2

1.3. M c ích nghiên c u .................................................................................. 2
1.4. Ý ngh a khoa h c c a

tài ....................................................................... 2

1.4.1. Ý ngh a trong h c t p và nghiên c u khoa h c ...................................... 2
1.4.2. Ý ngh a trong th c ti n ........................................................................... 2
Ph n 2: T NG QUAN TÀI LI U ................................................................. 3
2.1. C s khoa h c ........................................................................................... 3

n bào H. meleagridis .................................................... 3

2.1.1.

c i mc a

2.1.2.

c i m sinh h c c a giun tròn Heterakis gallinarum - Ký ch trung
gian (KCTG) c a H. meleagridis............................................................ 8

2.1.3. B nh

u en (Histomonosis)

gà ....................................................... 10

2.2. Tình hình nghiên c u trong và ngoài n
2.2.1. Tình hình nghiên c u trong n

c .............................................. 20

c.......................................................... 20

2.2.2. Tình hình nghiên c u trên th gi i ........................................................ 21
Ph n 3:

I T

NG, V T LI U, N I DUNGVÀ PH

NG PHÁP

NGHIÊN C U .................................................................................... 23
3.1.
3.1.1.

it
it

ng và v t li u nghiên c u ............................................................. 23
ng nghiên c u............................................................................ 23

3.1.2. V t li u nghiên c u ............................................................................... 23


3.2.

a i m, th i gian nghiên c u ................................................................ 23

3.3. N i dung nghiên c u ................................................................................ 24
3.3.1. Nghiên c u

c i m d ch t b nh

u en

gà t i huy n Yên Th , t nh

B c Giang.............................................................................................. 24

3.3.2. S d ng thu c i u tr b nh
3.4. Ph

u en cho gà ......................................... 24

ng pháp nghiên c u.......................................................................... 25

3.4.1. Ph

ng pháp nghiên c u

meleagridis gây nên
3.4.2. Ph

c

i m d ch t b nh

u

en do H.

gà nuôi t i huy n Yên Th , t nh B c Giang. .... 25

ng pháp s d ng thu c i u tr b nh

u en cho gà

huy n Yên

Th , t nh B c Giang .............................................................................. 31
3.5. Ph

ng pháp x lý s li u........................................................................ 32

Ph n 4: K T QU VÀ TH O LU N ........................................................ 33
4.1.

c i m d ch t b nh do

n bào H. meleagridis

gà t i huy n Yên

Th , t nh B c Giang .............................................................................. 33
4.1.1. K t qu

i u tra th c tr ng phòng ch ng d ch b nh cho gà t i huy n

Yên Th , t nh B c Giang ...................................................................... 33
4.1.2. Tình hình nhi m

n bào H. meleagridis

gà t i huy n Yên Th , t nh

B c Giang ............................................................................................. 34
4.1.3. Nghiên c u s liên quan gi a b nh
4.2. S d ng thu c i u tr b nh

u en và b nh giun kim

u en cho gà

gà .... 41

huy n Yên Th , t nh B c

Giang ..................................................................................................... 47
Ph n 5: K T LU N VÀ

NGH ............................................................. 50

5.1. K t lu n .................................................................................................... 50
5.1.1.

c i m d ch t b nh

5.1.2. K t qu th nghi m phác
5.2.

u en trên gà

4 xã thu c huy n Yên Th .. 50

i u tr b nh

u en cho gà. .................. 51

ngh ..................................................................................................... 51

TÀI LI U THAM KH O ............................................................................ 52
PH L C


1

Ph n 1
M
1.1.

U

tv n
Trên con

ng công nghi p hóa, hi n

i hóa

tn

c, ngành ch n nuôi

luôn chi m m t v trí quan tr ng trong s phát tri n chung c a n n kinh t
n

c. Ch n nuôi ã và ang làm thay

t

i cu c s ng, nâng cao m c thu nh p cho

ng

i dân, t o ra các s n ph m có giá tr kinh t cao ph c v cho nhu c u trong

n

c và xu t kh u. M t khác, ngành ch n nuôi còn cung c p s n ph m ph cho

các ngành công nghi p ch bi n, cung c p phân bón cho ngành tr ng tr t.
Yên Th là m t huy n có ngh ch n nuôi gia c m phát tri n m nh
t nh B c Giang,
ph

ng th c th v

c bi t là ch n nuôi gà. Tuy nhiên, do ch n nuôi theo
n, k thu t ch n nuôi gà còn ch a th t t t, m t

nuôi

dày, v sinh thú y ch a t t ã t o i u ki n thu n l i cho các b nh ký sinh
trùng nói chung và b nh giun kim
phát tri n c a b nh do
B nh
c m,

gà nói riêng phát tri n, kéo theo là s

n bào Histomonas meleagridis gây ra.

u en (Histomonosis) là m t b nh ký sinh trùng nguy hi m

c bi t là gà và gà tây. B nh do

n bào có tên khoa h c là Histomonas

meleagridis gây ra. Gia c m b b nh có nh ng bi u hi n b t th
u ban

gia

ng

da vùng

u có màu xanh tím, sau ó nhanh chóng tr nên thâm en nên b nh

còn có tên là b nh

u en. B nh có nh ng b nh tích

c tr ng nh :gan sung to

g p 2-3 l n, ho i t hình hoa cúc, manh tràng óng kén tr ng, th tr ng x u, da
vùng

u và mào tích thâm en. Gà b nh ch t r i rác và th

êm, m c

ch t không

t nh ng hi n t

ng ch t v ban

ng ch t kéo dài, gây cho ng

i

ch n nuôi c m giác b nh không nguy hi m l m. Th c ch t cu i cùng gà ch t
có th

n 85 – 95%, gây thi t h i n ng n v kinh t cho ng

i ch n nuôi.


2

Xu t phát t yêu c u c p bách c a th c t ch n nuôi gà
Th , chúng tôi th c hi n

tài: “Nghiên c u

huy n Yên

c i m d ch t b nh

u en do

n bàoHistomonas meleagridis gây ra trên gà nuôi t i huy n Yên Th , t nh
B c Giang và s d ng thu c i u tr ” .
1.2. M c tiêu c a

tài

Nghiên c u tình hình nhi m
xã

n bào H. meleagridis

huy n Yên Th , t nh B c Giang: xã An Th

gà nuôi t i 4

ng, Tân Hi p, Tam Hi p

và Ti n Th ng.
Nghiên c u

c i m d ch t b nh

u en

gà và dùng thu c i u

tr b nh.
1.3. M c ích nghiên c u
Làm sáng t
i u tr b nh

c i m d ch t b nh

u en

gà và th nghi m phác

t hi u qu cao.

1.4. Ý ngh a khoa h c c a

tài

1.4.1. Ý ngh a trong h c t p và nghiên c u khoa h c
K t qu
en

gà và

tài là nh ng thông tin khoa h c v
a ra phác

i u tr b nh

c i m d ch t b nh

u

t hi u qu cao nh t.

1.4.2. Ý ngh a trong th c ti n
K t qu c a
khuy n cáo ng

tài là c s khoa h c

ng i ch n nuôi hi u rõ v c n b nh,

i ch n nuôi áp d ng quy trình phòng, tr b nh

nh m h n ch t l nhi m và thi t h i do b nh
cao n ng su t ch n nuôi, thúc

u en cho gà

u en gây ra, góp ph n nâng

y ngành ch n nuôi phát tri n.


3

Ph n 2
T NG QUAN TÀI LI U
2.1. C s khoa h c
B nh

u en (Histomonosis) là m t b nh ký sinh trùng nguy hi m

và gà tây. B nh do m t lo i

gà

n bào có tên khoa h c là Histomonas meleagridis

gây ra. H. meleagridiský sinh ch y u trong lòng manh tràng và nhu mô gan, gây
ho i t , xu t huy t niêm m c manh tràng, r i lo n ch c n ng gan và gây ch t gia
c m v i t l cao, nh h
2.1.1.

c i mc a

2.1.1.1. V trí c a

ng t i thu nh p c a ng

i ch n nuôi.

n bào H. meleagridis
n bào H. meleagridis trong h th ng phân lo i

ng v t

u tiên c a (Smith, 1895) [26], H. meleagridis

c bi t

nguyên sinh
Trong mô t
n là amip.
C n c vào k t qu phân tích trình t gen, Cepicka và cs. (2010) [12]
ã cho bi t v trí phân lo i c a H. meleagridis nh sau:
Gi i Protozoen
Ngành Parabasalia
L p Tritrichomonadea
B Tritrichomonadida
H Dientamoebidae
Gi ng Histomonas
Loài Histomonasmeleagridis
2.1.1.2. Hình thái h c loài H. meleagridis
Khi nghiên c u v b nh

u en Smith (1895) [26] nh n th y,

m c b nh thì gan và manh tràng là 2 c quan b t n th
ch t ch a trong manh tràng gà b nh soi t
b nh là m t sinh v t

i, tác gi

gà tây

ng n ng n nh t. L y
ã tìm th y tác nhân gây

n bào (Amoeba meleagridis) có hình tròn ho c ovan,

4

ng kính 8 - 14 m. Trong mô gan
nh n th y

n bào có d ng hình ovan,

cc

nh và nhu m màu, Smith

ng kính dao

ng t 6 - 10 m,

gi a có nhi u c u trúc nh t p trung l i thành th nhân. Tác nhân gây b nh có
tên là H. meleagridis.
Tyzzer (1920) [29] ã nghiên c u v b nh
c a H. meleagridis

u en và mô t hình thái

t ng giai o n phát tri n khác nhau.Khi quan sát d

kính hi n vi, tác gi th y H. meleagridis t n t i l

i

ng hình (d ng amip và có

roi). Trong mô (giai o n xâm l n) nó có d ng amip, trong lòng manh tràng
H. meleagridis

d ng có roi. H. meleagridis

kính 8 - 14 m, trong khi

d ng amip th

hình d ng có roi

m. Tyzzer (1934) [27] ã nghiên c u s chuy n
42o C và mô t , roi c a
xoay ng

c chi u kim

ng

ng kính có th lên t i 30
ng c aH. meleagridis

n bào này nh p nhàng rung

ng giúp nó có th

ng h .

H. meleagridis là m t lo i
hình Amip và hình l

ng có

n bào a hình thái: hình trùng roi (4 roi),

i….Trong các d ng hình thái thì hình roi là ph bi n

nh t và d nh n bi t nh t b i chúng có hai nhân (1 nhân to và 1 nhân nh ) t
nhân to m c ra 4 cái roi.
Nghiên c u v c u t o c a

n bào H. meleagridis, các nhà khoa h c

cho bi t, theo th t t ngoài vào trong

n bào H. meleagridis c u t o g m 3

ph n: màng, nguyên sinh ch t và nhân.
Màng

n bào H. meleagridis là m t màng

n.

Nguyên sinh ch t c a H. meleagridis ch a ß-glycogen, ribosome và
ARN, m t s không bào và h t nhân.
Nhân hình tr ng ho c hình ch U, bao g m m t nucleotid. Màng nhân
là m t màng kép. Trong vùng lân c n c a nhân có b máy Golgi.

5

2.1.1.3. Vòng

i H. meleagridis

Chu trình sinh h c c a H. meleagridis nh sau: Trong mô t ch c c a
ký ch (gà và gà tây), Histomonas s n sinh theo ph

ng th c t nhân ôi

trong t bào gan, manh tràng và sinh s n m nh nh t

giai o n th l

i

(Incistio). Tuy nhiên, H.meleagridis thâm th p, ký sinh vào trong tr ng giun
kim và ti p t c phát tri n trong ó nh th nào thì ch a
và ch a có gi i áp th a áng v v n

c nghiên c u k

này.

H. meleagridiscó th nuôi c y trong môi tr

ng nhân t o, y m khí.

H. meleagridis sinh s n b ng hình th c phân ôi (tr c phân).
H. meleagridis lây truy n b ng 2 con

ng: lây nhi m tr c ti p và lây

nhi m gián ti p qua giun kim
* Truy n b nh tr c ti p
Trong báo cáo ban
b nh

u en ã

u c a Smith (1895) [26], s lây truy n tr c ti p

c ch ng minh qua thí nghi m cho gà kh e nu t H.

meleagridis. Thí nghi m
các c quan b t n th

c th c hi n nh sau cho gà tây kh e n phân và

ng c a gà b nh, sau ó theo dõi và nh n th y gà tây

kh e c ng b nhi m b nh. Curtice (1907) [14] ã làm các thí nghi m gây
nhi m H. meleagridis cho gà kh e theo cách t
u k t lu n, có th gây nhi m b nh

u en

ng t . Tuy nhiên, các tác gi
gà và gà tây qua

ng n,

u ng nh ng t l nhi m không cao.
Tyzzer và Collier (1925) [28] ã gây nhi m b nh

u en trên m t s

gà 5 ngày tu i b ng cách cho n gan c a gà b nh. Sau hàng lo t thí nghi m,
tác gi

ã k t lu n H. meleagridis có th

c truy n

nm tm c

nào

ó trong t nhiên b ng cách n, u ng các c quan c a gà b nh có ch a
m m b nh.
Horton - Smith và Long (1956) [18] c ng làm nhi u thí nghi m gây
nhi m b ng cách cho gà kh e nu t tr c ti p gan và huy n d ch trong manh
tràng c a gà b nh n ng

các th i gian ói khác nhau, phát hi n th y gà kh e

6

nhi m b nh v i t l khác nhau. Tác gi
cho gà kh e qua

ã gi i thích s d gây nhi m b nh

ng tiêu hóa thu

meleagridis không phù h p v i môi tr

c t

l

nhi m th p là do H.

ng pH th p c a

ng tiêu hóa.

McDougald L. R. (2008) [23] ã làm thí nghi m gây nhi m b nh cho
gà 2 tu n tu i. Tác gi ti n hành

a vào l huy t m i gà

n bào H.

meleagridis nuôi c y v i li u 200.000 H. meleagridis/con. K t qu , t t c gà
gây nhi m ã ch t

ngày 10 - 18, ti n hành m khám gà ch t th y gan và

manh tràng xu t hi n t n th

ng i n hình c a Histomonosis.

M t s tác gi c ng gây nhi m b nh qua l huy t cho gà

các l a tu i

khác nhau v i các li u khác nhau, sau ó ti n hành theo dõi trong 10 - 15 ngày
nh ng gà gây nhi m. Các tác gi c ng thu

c nh ng k t qu nh t nh.

Khi gây nhi m cho gà tây b ng c 2
huy t, k t qu nh sau: gà gây nhi m qua

ng,

ng n u ng và qua l

ng mi ng t l m c b nh và

ch t th p h n so v i gây nhi m qua l huy t. C th , gây nhi m qua

ng

mi ng t l m c b nh là 20%, t l ch t 2%, trong khi gây nhi m qua l huy t

t l m c b nh 65%, t l ch t 45%.
Các k t qu trên cho th y: có th gây nhi m b nh
b ng 2

ng, qua

u en cho gà kh e

ng mi ng và qua l huy t. Do nh h

ng c a axit

ng tiêu hóa nên t l nhi m b nh không cao khi gây nhi m qua
mi ng. B nh

ng

u en có th x y ra b t c khi nào l huy t c a gà kh e ti p

xúc v i phân t

i b nhi m m m b nh. Ngay sau khi l huy t gà kh e ti p

xúc v i phân t

i c a gà b nh, H. meleagridis s di chuy n ng

ng ru t vào ký sinh

c theo nhu

manh tràng.

* Truy n b nh qua giun kim
Trong khi nghiên c u v b nh

u en, Cushman và cs. (1894) [13] ã

nh n th y, gà và gà tây b nhi m b nh khi chúng
ó gà và gà tây ã b m c b nh.

c nuôi trên khu v c tr

c


7

Trong thí nghi m

u tiên, Curtice C. (1907) [14] ã ch ng minh r ng

Histomonas không lây truy n theo chi u d c t gà mái

, thông qua tr ng,

m c dù phát hi n gà con s m b m c Histomonosis và ch t

12 - 14 ngày

tu i. Tác gi cho r ng, nh ng gà con này ã b nhi m b nh do
trong khu

t, n i mà àn gà nuôi tr

N m 1920 Graybill là ng
tròn Heterakis và

c nuôi

c ó ã b m c b nh.

i

u tiên nh n ra m i quan h gi a giun

n bào Histomonas, khi tác gi cho chim n tr ng

Heterakis mà phôi nghi là có H. meleagridis.
Sau ó, Tyzzer và cs. (1925) [28] ã ch ng minh r ng, H. meleagridis có
th

c truy n t gia c m này sang gia c m khác thông qua m t lo i giun tròn

ký sinh

manh tràng (Heterakis gallinarum). Theo tác gi , giun kim

Heterakischính là tác nhân làm d ch b nh
hi n quan tr ng vì ã xác

nh ng khuy n cáo

nh

u en phát tri n.

ây là m t phát

c v t ch trung gian truy n b nh, t

ng n ng a b nh

ó có

u en.

Tyzzer E. E. (1920) [29] cho bi t, gà tây có th nhi m b nh khi nuôi
nh t chung v i gà b b nh ho c nuôi trên khu
Sau

ó, Tyzzer E. E. (1934) [27]

t ã có gà b b nh.
ã xác

nh m i quan h gi a

Histomonas và Heterakis, ch tr ng Heterakis có phôi m i có th làm lây
nhi m b nh.
Gibbs B. J. (1962) ã tìm th y H. meleagridis trong

tr ng c a giun kim Heterakis d

ng sinh d c và

i kính hi n vi quang h c. H. meleagridis ã

c tìm th y trong t t c các b ph n

c quan sinh s n c a Heterakid cái,

túi tinh, ng d n tinh.
Nh ng nghiên c u c a Farr M. M. (1961) [16] ã ch ra r ng, tr ng
Heterakis có s c

kháng t t v i môi tr

ng,

ngoài môi tr

ng

t có th

t n t i nhi u n m, khi vào c th v t ch v n có th gây ra Histomonosis. ây
là nguyên nhân làm cho d ch b nh
sang n m khác.

u en phát tri n và l u hành t n m này

8

Hu J. (2002) [20] ã

a ra b ng ch ng thuy t ph c v hình thái h c

c a H. meleagridis trong
hi n vi quang h c. Tác gi
và cái. Trong Heterakids

ng sinh s n và tr ng c a Heterakis d
ã tìm th y H. meleagridis
c, H. meleagridis

i kính

c giun Heterakis

c

trong lòng ru t, xâm nh p

các t bào ru t, và trong ng sinh tinh c a tinh hoàn, ng d n tinh và túi
tinh. H. meleagridis xác

nh trong t t c các b ph n

ng sinh d c

c a Heterakis cái.
t n t i c a H. meleagridis trong giun kim Heterakis

Ngoài s
gallinarum thì

n bào này còn t n t i trong m t s lo i giun

t nuôi gia súc, gia c m. Các n l c
giun sán ã không i

tr ng trong s l u gi tr ng Heterakis, b i giun

chu ng nuôi gà.
sinh tr

môi tr

u

n theo chu k

2.1.2.

n bãi; sân ch i ho c n n
t thu n l i cho s

t, c n chú ý ki m soát b nh

u

gà.
t sang loài chim tr có khoang

c ch ng minh là nguyên nhân chính trong

Gô, chim tr

t óng vai trò quan

t là sinh v t “thu gom” và

nh ng vùng mà ki u khí h u và lo i

Vi c truy n H. meleagridis t giun
ã

ng v

ng c a giun kim Heterakis và giun

entái di n

ng th y

tìm H. meleagridis trong các tr ng

n k t lu n nào. Nh ng con giun

“t p trung” tr ng Heterakis t

t th

t bùng n Histomonosis

c
gà

tr i ch n nuôi gia c m t i mi n trung lowa - Hoa K .

c i m sinh h c c a giun tròn Heterakis gallinarum - Ký ch

trung gian (KCTG) c a H. meleagridis
2.1.2.1. Hình thái
Hai loài Heterakids gallinae và Heterakids beramporia thu c h
Heterakiadae ký sinh

manh tràng, có khi

ru t non

gà, gà Tây, r t ph

bi n loài chim và còn th y các loài th y c m. Giun màu vàng nh t,
môi (1 môi

l ng và 2 môi

u có 3

b ng), túi mi ng hình ng. Ph n sau th c qu n

phình to thành hình c u gi ng nh c hành, chi u dài 0,27 - 0,33 mm, r ng


9

0,15 - 0,24 mm. Giun

c dài 5,841 - 11,145 mm, ch r ng nh t 0,271 - 0,398

mm. uôi nh n hình chi c kim. Phía tr
m t giác hút h i tròn,

c cách h u môn 0,148 - 0,156 mm có

ng kính 0,07 - 0,082 mm. Có gai ch i x p thành t ng

ôi hai bên giác hút và vòng sau. Có hai gai giao h p, gai ph i dài g p 3 l n
gai trái, phía cu i gai r t nh n, dài kho ng 2 mm, gai trái thì to, dài 0,65 - 0,7
mm. L bài ti t g n

u v m t b ng, cách

u kho ng 0,245 mm.

Giun cái dài 7,982 - 11,439 mm, ch r ng nh t 0,27 - 0,453 mm, chi u
dài th c qu n b ng 1/9 c th . Ch phình to c a th c qu n hình c hành dài
0,273 - 0,332 mm, r ng 0,187 - 0,234 mm. H u môn
0,9 - 1,24 mm. Âm

o u n khúc cong, b t

sau ó chuy n v phía tr

g n uôi, cách uôi

u t âm h r i vòng v phía sau,

c, cu i cùng l i vòng v phía sau. L bài ti t cách

u 0,47 mm.
Tr ng hình b u d c, có 2 l p v , m t

u trong su t, t bào tr ng có

h t l m t m, màu xám, dài 0,05 - 0,07 mm, r ng 0,03 - 0,039 mm.
2.1.2.2. Vòng
Giun cái

i
tr ng theo phân ra ngoài, ch a có s c gây b nh, g p i u

ki n thích h p: nhi t

18 - 26oC,

m thích h p, sau 7 - 12 ngày thì thành

tr ng thành th c và có s c gây nhi m. Gà nu t ph i tr ng này sau 1 - 2h u

trùng n ra kh i v tr ng, sau 24h t i manh tràng và phát tri n thành giun
tr

ng thành. Có tác gi cho r ng,

tr

c h t chui vào thành manh tràng,

ru t non u trùng n ra kh i v tr ng,
ó kho ng 5 ngày r i l i tr v xoang

manh tràng, ti p t c phát tri n thành giun tr

ng thành m t 24 ngày. Tu i th

c a giun kho ng 1 n m. (Ph m V n Khuê - Phan L c, 1996).
Theo Nguy n Xuân Bình và cs. (2002) [1], vòng

i c a H. gallinarum

di n ra nh sau:
Tr ng H. gallinarum bài xu t cùng phân ra ngoài, tr ng phát tri n
giai o n c m nhi m

môi tr

n

ng bên ngoài, t 6 - 17 ngày, ho c h n n a

10

m. S phát tri n c a tr ng H. gallinarum

tùy thu c vào nhi t

và

giai o n c m nhi m

nhi t 30 - 37oC trong vòng 6 - 7 ngày,

nhi t

n
20 -

27oC t 10 - 15 ngày và 10 - 15oC là 72 ngày.
u trùng l t xác trong tr ng m t l n, sau ó tr ng ch a u trùng này
tr thành tr ng có s c gây b nh. Mùa ông tr ng không phát tri n, nh ng v n
duy trì kh n ng s ng.

n mùa xuân, th i ti t m áp, tr ng s ng

c qua

mùa ông l i phát tri n thành tr ng c m nhi m và có th là ngu n lây b nh.
Gà, gà tây m c b nh này là do n ph i tr ng giun kim có s c gây b nh.

Sau 1 - 2 gi xâm nh p vào
manh tràng.

ng tiêu hóa, u trùng chui ra kh i tr ng xu ng

manh tràng, u trùng vào thành ru t, sau 5 - 7 ngày sau chúng

l i tr l i xoang ru t. Th i gian phát tri n c a chúng

n giai o n tr

ng

thành trong c th t 25 - 34 ngày, th i gian s ng thì không quá 1 n m.
2.1.3. B nh

u en (Histomonosis)

gà

2.1.3.1. L ch s b nh
B nh

u en

c phát hi n l n

u tiên vào n m 1893

Rhode

Island (Cushman, 1894) [13]. Tuy nhiên, các báo cáo c a Tr m th c nghi m
nông nghi p t i

a ph

ng v tình hình d ch b nh t n m 1891 ã

c pv

m t " b nh khó hi u" xu t hi n trên àn gà tây, v i tri u ch ng chung là da
vùng

u b bi n

i màu, gà m c b nh t l ch t cao, gây thi t h i l n cho

ngành ch n nuôi gà tây. Nh ng ng
ch ng

c bi t ã quan sát

tím, da mép và da vùng

c

i nông dân
vùng

a ph

ng c n c vào tri u

u c a gà tây m c b nh: mào thâm

u xanh xám, th m chí xanh en nên g i tên b nh là

b nh “ u en” Cushman (1894) [13]).
K t khi b nh “ u en” xu t hi n ph bi n, các nhà khoa h c ã t p
trung nghiên c u v b nh. Sau m t th i gian nghiên c u, ng
d u hi u bi n

i da vùng

u không ph i là d u hi u

i ta nh n th y

c tr ng cho b nh, vì

nó còn có th quan sát th y trong m t s b nh khác c a gà tây. Theo Smith


11

(1895) [26], khi gà tây m c b nh thì gan và manh tràng là 2 c quan b t n
th

ng n ng n nh t. Tác gi
nghiên c u và xác

ã l y b nh ph m là gan và manh tràng c a gà

nh

c nguyên nhân gây b nh là m t sinh v t

bào (Amoeba meleagridis). T

ó, b nh ã

c

n

t tên là b nh truy n nhi m

enterohepatitis. Nghiên c u k h n, Tyzzer (1920) [29] ã xác

nh

nguyên nhân gây b nh và g i tên sinh v t

ó là H.

meleagridis. T

ó, b nh c ng

n bào gây b nh

c

c g i b ng tên khoa h c là Histomoniasis.

Tuy nhiên, vì lý do tiêu chu n hóa ã

c

xu t (n m 1990) v vi c s

d ng h u t osis cho các b nh ký sinh trùng, do ó b nh có tên khoa h c là
Histomonosis.
Sau s

bùng n

u tiên

chóng lây lan trên àn gà tây kh p n

Rhode Island, Histomonosis

ã nhanh

c M và gây thi t h i nhi u nh t trong

s các b nh g p trên gà tây. Ti p sau Hoa K , b nh x y ra t i Nh t B n vào
n m 1905.
ông Âu, Mincheva ã thông báo b nh có m t

Ngày nay, b nh có m t trên kh p n m châu, nh t là

Bungari vào 1950.

các n

c có ngành ch n

nuôi gà tây và gà theo l i t p trung ch n th .
c,

d ch

u tiên x y ra

gà vào n m 2005

gà 17 tu n tu i.

d ch th 2 x y ra n m 2009 gà 8 tu n tu i. T l ch t t ng
vòng vài ngày m c dù ã
tr

c i u tr v i các lo i thu c khác nhau. Trong c 2

ng h p H. meleagridis thu c ki u gen A ã

phát hi n

n 26 - 65% trong

c phát hi n nh ng ch a

c ngu n lây nhi m rõ ràng.

M ts n
c báo cáo

c khác

châu Âu, d ch Histomonosis c ng xu t hi n và ã

Áo. Ngày nay, Histomonosis là b nh ph bi n trên toàn th

gi i (McDougald, 2003) [24].
Vi t Nam, b nh

c phát hi n vào tháng 3 n m 2010 (Lê V n N m

và cs. 2010 [8]). B nh gây thi t h i v kinh t cho ng

i ch n nuôi, làm nh


12

h

ng sâu s c

n

i s ng xã h i c a m t b ph n không nh ng

n

c ta. Tác gi c ng cho r ng các trang tr i ch n nuôi gà th t ang b ô

nhi m n ng giun kim mà loài giun này
truy n b nh

c bi t

i dân

n nh 1 vect sinh h c

n bào H. meleagridis cho gà và gà tây.

2.1.3.2. Nh ng thi t h i kinh t do Histomonosis gây ra
Trong nh ng th p k g n ây, Histomonosis ã gây ra thi t h i nghiêm
tr ng cho ngành ch n nuôi gia c m,
1930, d ch b nh
tây

khu v c

c bi t là gà và gà tây. Nh ng n m

u en ã phá h y h u nh hoàn toàn ngành ch n nuôi gà

ông và Trung Tây c a Hoa K . Trong n m 1945, b nh

en do H. meleagridis chi m 32,2% t l ch t c a gà tây
Nh ng n m ti p theo d ch b nh

u en

B c Carolina.

gia c m v n th

phát tri n, ti p t c gây thi t h i nghiêm tr ng v kinh t cho ng

ng xuyên

i ch n nuôi.

d ch Histomonosis trên àn gà tây, t l ch t 25 - 75% ã
cáo

c báo

California vào n m 2001 (Shivaprasad và cs. 2002) [25].
T

113

u

tháng 4 n m 2003

n tháng 3 n m 2005,

d ch Histomonosis trên gà tây, trong ó có 15

Pháp xu t hi n
d ch

tr i gà gi ng. N m 2009 có s bùng n c a d ch Histomonosis

các trang
gà tây 9

n

11 tu n tu i v i t l ch t 24 - 68%.
Gia c m m c b nh t l ch t cao ch y u là do t n th

ng

gan. T l

ch t cao t ngày th 14 sau khi th hi n tri u ch ng lâm sàng.
Trong tr

ng h p không

c i u tr , h n 90% s gia c m b b nh có

th ch t, s s ng sót s còi c c, ch m l n.

2.1.3.3. D ch t h c b nh
*

u en (Histomonosis)

gia c m

ng v t m c b nh
Histomonosis th y

àn gà, gà tây trên toàn th gi i. Trong t nhiên,

gà tây, gà, chim tr , chim công, chim cút, gà lôi, à i u, v t,...
b nh. Trong ó gà tây m n c m h n c .

u có th b


13

C ng gi ng nh gà tây, gà d nhi m b nh, nh ng kh n ng c m nhi m
c a gà th p h n so cho gà tây. T l ch t
gà tây có th

t 80

gà là 10% trong khi con s này

n 100%.

Ngoài ra, H. meleagridis còn

c tìm th y trong manh tràng v t nh ng

v t không có tri u ch ng lâm sàng c a b nh. L y H. meleagridis

manh tràng

v t gây nhi m cho gà tây, gà tây b m c b nh. T nh ng phát hi n này có th
th y r ng v t c ng óng vai trò truy n b nh cho các loài nh y c m.
* Tu i m c b nh
Theo Lori Ann Lollis (2010) [22], tu i ã t ng
nh h

ng

kháng c a gia c m v i H. meleagridis. Có ý ki n cho

ns c

r ng gia c m

c cho là m t y u t

m i l a tu i

u m c b nh. Tuy nhiên, gia c m non d

nhi m Histomonosis h n c . Gia c m tu i càng cao t

l

nhi m

Histomonosis càng gi m.
Gà t 2-3 tu n tu i

n 3-4 tháng d b b nh nh t, nh ng gà l n h n

v n có th b b nh.
K t qu gây nhi m Histomonosis qua tr c tràng cho gà
khác nhau c a Hu J. và cs. (2004) [19] m t l n n a ch ra

các l a tu i
c m i quan h

gi a tu i gia c m v i kh n ng nhi m Histomonosis. Theo tác gi , gà tu i
càng cao s c

kháng v i Histomonosis càng l n, trong ó gà

3 - 4 tu n

tu i t l m c b nh cao nh t.
* Mùa v
Gà m c b nh

t t c các tháng trong n m, nh ng nhi u nh t t tháng 4

n tháng 9 hàng n m.

* i u ki n v sinh thú y
i u ki n v sinh thú y

i v i chu ng tr i và khu v c xung quanh

chu ng tr i, d ng c và môi tr

ng ch n nuôi là m t trong nh ng y u t có

nh h

ng l n t i kh n ng nhi m Histomonosis c a gà.

i u này có liên


14

quan m t thi t v i s t n t i và phát tri n c a giun kim - môi gi i trung gian
truy n b nh. Theo Tyzzer E. E. và Collier J. (1925) [28], b nh
ch y u trên nh ng àn gà nuôi th v
v i môi tr

ng

n, n i mà gà th

u en x y ra

ng xuyên ti p xúc

t.

* Y u t stress
Các y u t strees nh chu ng tr i ch t ch i, khí h u nóng m, th c n kém
dinh d ng... óng vai trò thúc

ym c

và t c

lây lan Histomonosis gà.

2.1.3.4. C ch sinh b nh
Khi gà b nhi m b nh qua mi ng ho c qua l huy t, tác nhân gây b nh
xâm nh p vào manh tràng và thâm nh p vào niêm m c ru t. T i ây, b ng
n bào H. meleagidis nhân lên r t nhanh. S l

sinh s n tr c phân,
bào l n tác
sau ó d n

ng

n

ng vào niêm m c manh tràng làm niêm m c ru t dày d n lên,
n hi n t

ng viêm, loét, ho i t . Màng nhày và d ch viêm

ng

l i trong lòng manh tràng hình thành nh ng c c r n màu tr ng nh phomat.
T manh tràng, H. meleagidis xuyên qua niêm m c, thâm nh p vào m ch máu
d

i niêm m c, theo dòng máu xâm nh p vào gan. H. meleagridis ký sinh

gan và gây ho i t gan. Nh ng

ho i t có màu vàng nh t, ban

ng kính kho ng 0,5 cm, sau ó các
gan. T gan, ký sinh trùng
và manh tràng, ng

u nh ,

ho i t m r ng và sâu trên kh p

n bào này s lây lan i kh p c th . Ngoài gan

i ta còn tìm th y H. meleagridis trong d dày tuy n, tá

tràng, ru t già, tuy n t y, túi Fabricius, th n, lá lách, tim, ph i, tuy n c, não,
t yx

ng. Tuy nhiên, H. meleagridis không gây t n th

ng

các c quan

này (McDougald, 2008) [23].
Các

viêm loét c a manh tràng và c a gan ã t o i u ki n h t s c

thu n l i cho nhi u lo i vi khu n gây b nh nhi m th phát, khi n cho gà
ki t s c và ch t r t nhanh.


15

2.1.3.5. Tri u ch ng và b nh tích b nh

u en

* Tri u ch ng
Theo McDougald (2008) [23], gia c m kho ng 3 - 12 tu n tu i t l và
c

nhi m H. meleagridis cao, có tri u ch ng i n hình và t l ch t lên

ng

t i 70 - 90%.
Bi u hi n lâm sàng có th quan sát th y sau th i gian

b nh t

15 - 21 ngày.
Gia c m m c b nh

t nhiên th y s t cao 43 - 44ºC,

m t nh m nghi n, n ít ho c b
r y, d u

u vào d

n, u ng n

c nhi u,

ng

r , hai

ng sã cánh, run

i cánh. Gà b nh lông xù, vùng h u môn lông b t và b n

do b tiêu ch y, phân màu l u hu nh.
Tri u ch ng tiêu ch y phân màu l u hu nh x y ra trong giai o n cu i
c a b nh, khi ch c n ng gan b suy y u.
Gia c m l n tri u ch ng không i n hình, b nh th

ng kéo dài, gà g y

d n r i ch t.
Giai o n cu i quan sát th y gia c m mào thâm tím, da mép và da vùng
u xanh xám, th m chí xanh en. B nh th
nên gà r t g y. Tr

ng kéo dài kho ng 10 - 20 ngày

c khi ch t thân nhi t gà gi m xu ng t i 39 - 38oC. Lúc

u

gà ch t r i rác vào êm, sau t ng d n s ch t và ch t c vào ban ngày. N u
không

c i u tr gà s ch t lên

n 80 - 95% t ng àn (Lê v n n m,

2010 [8]).
* B nh tích
Shivaprasaud H. L. và cs. (2002) [25] cho bi t, b nh tích do
Histomonas t p trung ch y u
- Các bi n
T n th

i

gan và manh tràng, c th :

manh tràng

ng manh tràng xu t hi n t ngày th 8 sau khi m m b nh xâm

nh p vào c th . Manh tràng b viêm s ng, thành manh tràng dày lên g p
nhi u l n. Sau ó trong d ch ti t có h ng c u, b ch c u, ký sinh trùng và ch t


16

d ch t th c n tích l i t o thành kén r n ch c, màu tr ng gi ng nh pho mát.
ôi khi còn th y manh tràng b viêm loét, th ng, rò r ch t ch a gây viêm
phúc m c.
Có th ch 1 trong 2 bên ho c cùng m t lúc c 2 bên manh tràng xu t
hi n các bi n

i: lúc

u ph ng to, dài h n, sau ó thành manh tràng dày

h n và r n ch c h n. Màu s c,
b thay

àn h i và

tr n bóng c a manh tràng

i.

Có nhi u tr

ng h p 2 manh tràng dính ch t v i nhau ho c 1 trong 2

manh tràng dính ch t vào các c quan n i t ng ho c phúc m c.
- Các bi n
T n th

i

gan và c quan khác

ng gan th

ng b t

u vào ngày th 10. Gan s ng to g p 2 - 3

l n, viêm xu t huy t, ho i t . Lúc
làm cho gan l ch nh
hình hoa cúc nh

á hoa c

u trên b m t gan có các
ng, sau ó bi n thành

th m

ho i t màu tr ng

lao ho c nh kh i u c a b nh marek.

N u l y ch t ch a xung quanh
t bào b ch c u,

m

i th c bào,

Các t n th

ng

loét

xét nghi m s th y chúng g m

n bàoH. meleagridis còn s ng.

các c quan khác nh túi fabricius, ph i, lá lách,

tuy n t y, th n, d dày tuy n và màng treo ru t ôi khi có th d

i d ng các

ho i t tròn, màu tr ng ho c màu vàng.
2.1.3.6. Ch n oán
* V i gà còn s ng
Ch n oán lâm sàng: hi n nay,

các c s ch n nuôi, vi c ch n oán

i v i gà còn s ng ch y u d a vào các tri u ch ng c a b nh (xù lông,
nh m m t, n ít, l

iv n

ng, th

ng

ng d u

ud

i cánh, da vùng

ng
u

x m màu, i a phân màu vàng l u hu nh…). Trong ó, tri u ch ng i n hình
nh t là gà i a phân màu vàng l u hu nh, da vùng
xanh en.

u xanh xám, th m chí


17

- Ch n oán xét nghi m: l y phân màu l u hu nh c a gà m, làm xét

nghi m, n u quan sát d

i kính hi n vi tìm th y tr ng c a giun kim s giúp

cho vi c ch n oán d dàng h n.
* V i gà ã ch t
Ph

ng pháp ch n oán sau khi gia c m ch t là ph

nh t. Vi c ch n oán

c ti n hành qua ph

ng pháp chính xác

ng pháp m khám, ki m tra

b nh tích k t h p v i vi c l y các c quan n i t ng nh gan, manh tràng
tìm

n bào H. meleagridis ký sinh.
Ti n hành m khám gà ch t do Histomonosis, quan sát th y

manh tràng b t n th

gan và

ng n ng, b nh tích i n hình c a b nh là: gan to g p 2

- 3 l n, b m t gan có nh ng

ho i t l ch nh

á hoa vân, ho c

ho i t

hình hoa cúc màu tr ng ho c vàng nh t.
L y b nh ph m manh tràng và gan c a gà v a m i ch t, ki m tra d
kính hi n vi có th quan sát th y
2008 [23]). Trong i u ki n nhi t
giúp vi c ch n

n bào H. meleagridis (McDougald và cs.
m,

oán d dàng h n. D

meleagridis di chuy n không theo m t h
ng

c chi u kim

i

n bào v n ho t

ng và i u này

i kính hi n vi quan sát th y H.
ng c

nh, roi chuy n

ng xoay

ng h (McDougald, 2008 [23]).

Ki m tra mô b nh h c giúp cho vi c ch n oán chính xác h n (Burr,
1987 [11]),

c bi t là ph n mô c a gan và manh tràng. Ph

tiêu b n mô b nh ph m th

ng

ng pháp nhu m

c áp d ng là nhu m Hematoxilin - Eosin

và nhu m PAS (McDougald, 2008) [23].
n bào t nguyên li u t
nhân lên trong môi tr
dàng h n d

i (manh tràng gà b nh) có th

c nuôi và

ng Dwyertr, giúp cho vi c quan sát H. meleagridis d

i kính hi n vi.

Ch n oán b ng ph n ng PCR (ph n ng chu i polymerase) cho k t
qu nhanh chóng và chính xác. V i ph n ng PCR, ng

i ta có th ch ng