Anh hưởng của sự phát triển đô thị đến sử dụng đất nông nghiệp và đời sống người dân xã Quyết Thắng, thành phố Thái Nguyên, tỉnh Thái Nguyên giai đoạn năm 2010 2014 (Khóa luận tốt nghiệp)

TR

I H C THÁI NGUYÊN
NG
I H C NÔNG LÂM

NGUY N TH THÙY NGÂN

Tên tài:
NH H
NG C A S PHÁT TRI N Ô TH
N S D NG
T
NÔNG NGHI P VÀ
I S NG NG
I DÂN XÃ QUY T TH NG,
THÀNH PH THÁI NGUYÊN, T NH THÁI NGUYÊN
GIAI O N N M 2010 - 2014

KHÓA LU N T T NGHI P

H ào t o
Chuyên ngành
Khoa
Khóa h c

IH C

: Chính quy
: a chính môi tr ng
: Qu n lý tài nguyên

: 2011 – 2015

Thái Nguyên, n m 2015


TR

I H C THÁI NGUYÊN
NG
I H C NÔNG LÂM

NGUY N TH THÙY NGÂN

Tên tài:
NH H
NG C A S PHÁT TRI N Ô TH
N S D NG
T
NÔNG NGHI P VÀ
I S NG NG
I DÂN XÃ QUY T TH NG,
THÀNH PH THÁI NGUYÊN, T NH THÁI NGUYÊN
GIAI O N N M 2010 - 2014

KHÓA LU N T T NGHI P

H ào t o
Chuyên ngành
Khoa
Khóa h c

Gi ng viên h ng d n

IH C

: Chính quy
: a chính môi tr ng
: Qu n lý tài nguyên
: 2011 – 2015
: GS.TS. Nguy n Th
ng

Thái Nguyên, n m 2015


i
L IC M

hoàn thành

c b n lu n v n này, tr

t i th y giáo - GS.TS. Nguy n Th
gian tôi th c hi n

N

c h t, tôi xin chân thành c m n

ng ã tr c ti p h

ng d n trong su t th i

tài.

Tôi c ng xin c m n s góp ý chân thành c a các th y, cô giáo Khoa Qu n lí
Tài nguyên, Tr

ng

i h c Nông Lâm,

thu n l i cho tôi th c hi n

i h c Thái Nguyên ã t o i u ki n

tài.

Tôi xin chân thành c m n

,v n

,

M t l n n a tôi xin trân tr ng c m n!

Tác gi lu n v n


M CL C

Ph n 1. M

U .............................................................................................................. 1

1.1. Tính c p thi t c a

tài ............................................................................................... 1

1.2. M c tiêu nghiên c u..................................................................................................... 2
1.3. Ý ngh a khoa h c và th c ti n c a

tài .................................................................... 3

Ph n 2. T NG QUAN TÀI LI U .................................................................................. 4
2.1. C s khoa h c c a

tài ............................................................................................ 4

2.1.1. C s pháp lý ............................................................................................................. 4
2.1.2. C s lý lu n và th c ti n ......................................................................................... 5
2.2. Th c ti n ô th hóa trên Th gi i và Vi t Nam ..................................................... 6
2.2.1. Tình hình ô th hóa trên th gi i ............................................................................. 6
2.2.2. ô th hóa m t s n

c trên Th gi i ................................................................... 7

2.2.3. Tình hình ô th hóa Vi t Nam ........................................................................... 12
2.3. Nh ng nghiên c u v

ô th hóa trên Th gi i và Vi t Nam .................................. 13

Ph n 3. N I DUNG VÀ PH
3.1.
3.1.1.

it
it

NG PHÁP NGHIÊN C U .................................... 16

ng và ph m vi nghiên c u ............................................................................. 16
ng nghiên c u ............................................................................................. 16

3.1.2. Ph m vi nghiên c u................................................................................................. 16
3.1.3.

a i m và th i gian nghiên c u .......................................................................... 16

3.2. N i dung nghiên c u .................................................................................................. 16
3.2.1.

i u ki n t nhiên, kinh t xã h i và tình hình s d ng

t

................................................................................................................ 16
3.2.2. ánh giá nh h

ng c a s phát tri n ô th t i qu n lý, bi n

ng

................................ 17
3.2.3. ánh giá nh h

ng c a s phát tri n ô th t i

i s ng c a

g thành ph Thái Nguyên .................................. 17


iii
3.2.4. Thu n l i, khó kh n và
d ng

xu t các gi i pháp nâng cao hi u qu qu n lý, s

t nông nghi p và nâng cao

3.3. Ph

i s ng ng

i dân tr

c s phát tri n c a ô th 17

ng pháp nghiên c u ........................................................................................... 17

3.3.1. Ph

ng pháp thu th p tài li u s li u ..................................................................... 17

3.3.2. Ph

ng pháp x lý s li u ...................................................................................... 18

3.3.3. Ph

ng pháp ch n i m nghiên c u ..................................................................... 18

Ph n 4. K T QU NGHIÊN C U VÀ TH O LU N ............................................ 19
4.1.

i u ki n t nhiên, kinh t xã h i và tình hình s d ng

t

................................................................................................................ 19
4.1.1. i u ki

................................... 19

4.1.2 Tài nguyên: ............................................................................................................... 20
4.1.2

c i m kinh t xã h i ........................................................................................... 20
–

ên thiên nhiên

.................................................................................................... 25
–

................. 25

............................................................................................................ 29

............................................................................................................ 29

.............................................................................. 30
4.3. ánh giá nh h

ng c a s phát tri n ô th t i

i s ng c a ng

i dân

.................................................... 36
4.3.1. nh h ng c a s phát tri n ô th
4.3.2 nh h

ng c a s phát tri n ô th

4.4. Thu n l i, khó kh n và
s d ng

n thu nh p và vi c làm c a ng i dân ............ 36

n

i s ng xã h i c a ng

i dân .............. 44

xu t các gi i pháp nâng cao hi u qu qu n lý,

t nông nghi p và nâng cao

i s ng ng

i dân tr

c s phát tri n

c a ô th ............................................................................................................................ 49
4.4.1. Thu n l i .................................................................................................................. 49


4.4.2. Khó kh n.................................................................................................................. 51
4.4.3. M t s gi i pháp c b n nh m t ng c

ng vai trò qu n lý c a
........................... 52

PH N 5. K T LU N VÀ KI N NGH ...................................................................... 56
5.1. K t lu n ....................................................................................................................... 56
5.2. M t s ki n ngh ......................................................................................................... 58
TÀI LI U THAM KH O ............................................................................................... 1

v

DANH M C VI T T T

CNH
TH

: ô th hoá

GPMB
H H
KD-DV
KT – XH

hoá
: Kinh doanh - d ch v
-

SXKD
SXNN
TP
TTCN
UBND
XDCB
XHCN

: U ban nhân dân

DANH M C CÁC B NG BI U
2014 ..................... 26
B ng 4.2: Tình hình bi n

ng

t ai c a xã Quy t Th ng t n m 2010

n n m 2014 ........................................................................................................... 32
B ng 4.3

.................. 34

giai o n 2010 – 2014 .............................................................................................. 34
B ng 4.4 Di n tích, c c u

t nông nghi p

n n m 2014 .................................... 35

B ng 4.5. M t s thông tin c b n v các ch h .................................................... 37
B ng 4.6. Thu nh p bình quân c a h t 2010 – 2014 ........................................... 38
y
do tác

i thu nh p

ng c a ô th hóa........................................................................................ 40

B ng 4.8. Tình hình ngh nghi p c a h tr
B ng 4.9 K t qu

c và sau ô th hóa ............................ 41

ào t o ngh và gi i quy t vi c làm ............................................ 42

B ng 4.10: Các lo i tài s n trong gia ình ng
B ng 4.11. Ngu n l c c a h tr

B ng 4.14 Tác

t............... 43

c và sau ô th hóa ............................................. 44

B ng 4.12 Tình hình s d ng ngu n ti n b i th
B ng 4.13. Thay

i nông dân b thu h i

ng

t ai c a h ....................... 45

i thu nh p c a h qua quá trình ô th hóa ............................... 47
ng c a ô th hóa

n xã h i và môi tr

ng ................................ 48


vii

DANH M C CÁC HÌNH

Hình 4.1 C c u s d ng ti n b i th

ng

t ai c a h ......................................... 45



1

Ph n 1
M
1.1. Tính c p thi t c a

U

tài

t ai là ngu n tài nguyên thiên nhiên vô cùng quý giá c a m i qu c gia, là
t li u s n xu t

c bi t không gì có th thay th

c

nông lâm nghi p, là thành ph n quan tr ng hàng
t ng cho s s ng c a con ng

ã và ang nh h

u c a môi tr

ng s ng, là n n

i và nhi u sinh v t khác

Hi n nay, cùng v i xu h
ô th

i v i các ngành s n xu t

ng phát tri n c a th gi i thì quá trình phát tri n

ng m nh m t i v n

s d ng

t nói chung và s d ng

t nông nghi p nói riêng.
Thái Nguyên là thành ph l n c a các t nh trung du mi n núi phía B c n
ta, ang trong quá trình công nghi p hoá, ô th hoá và hi n

c

i hoá v i t c

nhanh chóng. Quá trình quá trình phát tri n ô th di n ra trên bình di n r ng, ã
làm bi n

i b m t kinh t , v n hoá, xã h i và ki n trúc c a

c ng không n m ngoài s
Hoà theo xu th , t c
quá trình s d ng

nh h

ng ó.

phát tri n ô th

i áng k : di n tích

nông thôn b thu h p d n nh
quan h kinh t
Quan h s d ng

ng m nh m t i

t nông nghi p t i t nh Thái Nguy

nói riêng. Quá trình phát tri n ô th

có nh ng thay

ã và ang nh h

ã làm cho di n
t cho s n xu t nông nghi p

ng cho di n tích

t ô th c ng

t khu ô th t ng lên nhanh chóng,

c ti n t hóa theo quy lu t c a kinh t th tr

ng.

t ô th có nh ng phát sinh ph c t p mà nhi u khi ã v

t ra

ngoài t m ki m soát c a Nhà n

c - ó là tình tr ng t ý chuy n m c ích s d ng

t trái phép, s quá t i c a h t ng k thu t ô th , ô nhi m môi tr
u t ,…

khu v c

c bi t, ô th phát tri n không úng

nh h

ng, m c tiêu c a Nhà

n

c do công tác xây d ng và qu n lý quy ho ch ch a t t. Giá c

tr

ng b t

ng s n có nh ng bi n

phát tri n kinh t - xã h i. Do bi n

ng, thi u v n
t ô th trên th

ng r t ph c t p, gây ra nh ng khó kh n cho
ng c a quan h s d ng

t trong quá trình

phát tri n ô th , tình hình chính tr xã h i c ng có nh ng bi u hi n x u nh :
Kho ng cách giàu nghèo ngày càng l n, tình tr ng khi u ki n ngày càng gia t ng,
c bi t khi u ki n trong l nh v c

t ai chi m t l l n….


Do nh h

ng c a phát tri n ô th ,
bi n

tích

thành ph Thái Nguy

ng m nh c v m c ích và

t cho s n xu t nông nghi p

di n tích

t ai

it

khu v c nông thôn b thu h p d n nh

t khu ô th t ng lên nhanh chóng, quan h kinh t

ti n t hóa theo quy lu t c a kinh t th tr
nh ng phát sinh ph c t p nhi u khi v

không úng theo m c tiêu,

t ô th c ng

ng. Quan h s d ng

c

t ô th có
c, ó

t trái phép, s quá t i c a h t ng k

ng, thi u v n

nh h

ng cho

t ra ngoài t m ki m soát c a Nhà n

là tình tr ng t ý chuy n m c ích s d ng
thu t ô th , ô nhi m môi tr

ng s d ng. Di n

u t ,…

ng c a Nhà n

c bi t ô th phát tri n

c do công tác xây d ng và qu n

lý quy ho ch còn y u kém (trong ó có c quy ho ch ô th và quy ho ch s d ng
t). Giá c

t ô th trên th tr

ng b t

ng s n có nh ng bi n

gây ra nh ng khó kh n cho phát tri n kinh t - xã h i. Do bi n
d ng

ng r t ph c t p,
ng c a quan h s

t trong quá trình ô th hóa, tình hình chính tr - xã h i c ng có nh ng bi u hi n

x u nh : Kho ng cách giàu nghèo ngày càng l n; tình tr ng khi u ki n ngày càng gia
t ng,

c bi t khi u ki n trong l nh v c

t ai chi m t l l n.

Xu t phát t th c t trên, chúng tôi ti n hành nghiên c u
c a s phát tri n ô th

n s d ng

t nông nghi p và

tài: “ nh h

ng

i

, thành ph Thái Nguyên, t nh Thái Nguyên giai o n n m 2010 - 2014”.
1.2. M c tiêu nghiên c u
1.2.1. M c tiêu t ng quát
ánh giá nh h
i s ng ng
lý, s d ng
th trên

i dân

ng c a s phát tri n ô th
t

ó

t nông nghi p và

xu t m t s gi i pháp nh m nâng cao hi u qu qu n

t nông nghi p và nâng cao

a bàn

n s d ng

i s ng ng

i dân tr

c s phát tri n ô

, thành ph Thái Nguyên, t nh Thái Nguyên.

1.2.2. M c tiêu c th
-

ánh giá th c tr ng c a s phát tri n ô th trên

a bàn

,

n qu n lý, s d ng

t nông nghi p

thành ph Thái Nguyên, t nh Thái Nguyên.
-

nh h

ng c a s phát tri n ô th

, thành ph Thái Nguyên, t nh Thái Nguyên.
-

nh h

ng c a s phát tri n ô th

n

i s ng ng

, thành ph Thái Nguyên, t nh Thái Nguyên.

i dân trên

a bàn


3

a ra m t s gi i pháp nh m nâng cao hi u qu qu n lý, s d ng

-

nghi p và nâng cao

i s ng ng

i dân tr

c s phát tri n ô th trên

t nông
a bàn

, thành ph Thái Nguyên, t nh Thái Nguyên.
1.3. Ý ngh a khoa h c và th c ti n c a

tài

- Ý ngh a khoa h c: Góp ph n óng góp xây d ng c s khoa h c v
giá nh h

ng c a s phát tri n các KCN

i s ng, vi c làm c a ng
- Ý ngh a th c ti n:
d ng

n qu n lý, s d ng

ánh

t nông nghi p và

i dân.
xu t chính sách t ng c

t nông nghi p, góp ph n nâng cao

ng hi u qu qu n lý, s

is n

thành ph Thái Nguyên, t nh Thái Nguyên và các

a ph

ng có i u ki n t

ng t


Ph n 2
T NG QUAN TÀI LI U

2.1. C s khoa h c c a

tài

2.1.1. C s pháp lý
2.1.1.1. Các v n b n c a Trung

h

- Lu t

t ai 2003.

- Ngh

nh s 181/2004/N -CP ngày 29 tháng 10 n m 2004 c a Chính ph

ng d n thi hành Lu t
- Ngh

v b i th

t ai.

nh s 197/2004/N -CP ngày 03 tháng 12 n m 2004 c a Chính ph

ng thi t h i, h tr tái

- Ngh
quy

ng

nh c khi Nhà n

t.

nh s 69/2009/N -CP ngày 13 tháng 08 n m 2009 c a Chính ph

nh b sung v quy ho ch s d ng

và tái

c thu h i

t, giá

t, thu h i

t, b i th

ng, h tr

nh c .
- Ngh

nh s 72/2001/N -CP ngày 05 tháng 10 n m 2001 c a Chính ph

v phân lo i ô th và c p qu n lý ô th .
- Thông t s 10/2008/TT-BXD ngày 22 tháng 04 n m 2008 c a B Xây
d ng h

ng d n v

ánh giá, công nh n khu ô th m i ki u m u.

- Thông t s 14/2009/TT-BTNMT ngày 01 tháng 10 n m 2009 c a B Tài
nguyên và Môi tr

ng quy

nh chi ti t v b i th

t , th t c thu h i

t, giao

t, cho thuê

ng, h tr , tái

nh c và trình

t.

2.1.1.2. Các v n b n c a t nh Thái Nguyên
- Quy t

nh s

930/2009/Q -UBND ngày 14 tháng 04 n m 2009 c a

UBND t nh Thái Nguyên v vi c quy
qu n lý Nhà n
- Quy t

cv

t ai áp d ng trên

nh m t s n i dung c th trong công tác

a bàn thành ph Thái Nguyên.

nh s 628/2010/Q -UBND ngày 08 tháng 04 n m 2010 c a UBND

t nh Thái Nguyên v vi c ban hành quy nh m t s chính sách c th v b i th
tr , tái nh c khi Nhà n c thu h i

t áp d ng trên a bàn t nh Thái Nguyên .

ng, h


5

2.1.2. C s lý lu n và th c ti n
2.1.2.1. ô th
Vi t Nam, theo ngh
nh 72/2001/N /CP ngày 05 tháng 10 n m
2001 c a chính ph , quy t nh ô th n c ta là các i m dân c có các tiêu
chí, tiêu chu n sau
Th nh t: là trung tâm t ng h p hay chuyên ngành, có vai trò thúc
phát tri n kinh t - xã h i c a m t vùng lãnh th nh t nh.
ng

Th hai:
i tr lên.

c i m dân c

ys

c coi là ô th khi có dân s t i thi u t 4000

Th ba: t l lao ng phi nông nghi p c a n i thành, n i th t 65% tr lên
trong t ng s lao ng n i thành, n i th và là n i có s n xu t và d ch v th ng
m i phát tri n.
Th t : có c s h t ng ph c v các ho t ng c a dân c t i thi u ph i
70% m c tiêu chu n, quy chu n quy nh i v i t ng lo i ô th .
và

t

Th n m: có m t
dân s n i thành, n i th phù h p v i quy mô, tính ch t
c i m c a t ng ô th , t i thi u là 2000 ng i/Km2 tr lên

2.1.2.2. ô th hóa
Các nhà khoa h c thu c nhi u b môn ã nghiên c u quá trình ô th hóa
( TH) và a ra không ít nh ngh a cùng v i nh ng nh giá v quy mô, t m quan
tr ng và d báo t ng lai c a quá trình này.
“ ô th hóa (Urbanization) là quá trình t p trung dân s vào cáo ô th và s
hình thành nhanh chóng các i m dân c ô th do yêu c u công nghi p hóa. Trong
quá trình này có s bi n i v c c u s n xu t, c c u ngh nghi p, c c u t ch c
sinh ho t xã h i, c c u không gian và hình thái xây d ng t d ng nông thôn sang
thành th ”.
“ ô th hóa là thay
c a thành ph .

i tr t t s p x p m t vùng nông thôn theo các i u ki n

ây là m t trong nh ng bi n pháp bi n nông thôn thành nh ng n i

làm vi c h p d n, có i u ki n áp d ng nh ng ti n b c
ng nhu c u v nông s n ph m cho xã h i, góp ph n làm t ng GDP nh ng
i u này còn ph thu c vào i u ki n kinh t c a m i n
H ng Lân, 2004).

c, m i vùng” (Nguy n


TH là quá trình bi n

i và phân b các l c l

ng s n xu t trong n n kinh

t qu c dân, b trí dân c , hình thành, phát tri n các hình th c và i u ki n s ng
theo ki u ô th

ng th i phát tri n ô th hi n có theo chi u sâu trên c s hi n

i

hoá c s v t ch t k thu t
TH là hi n t

ng kinh t xã h i liên quan

xã h i, v n hoá, không gian, môi tr
h c k thu t, t o à thúc

y s

n các d ch chuy n v m t kinh t

ng sâu s c g n li n v i nh ng ti n b khoa
phân công lao

hình thành các ngh nghi p m i thúc

ng chuy n

i ngh nghi p

y phát tri n kinh t làm thay

h i và v n hóa n ng cao m c s ng ng

i dân và làm thay

i

i s ng xã

i c l i s ng và hình

th c giao ti p xã h i...
Tóm l i,

TH là quá trình bi n

i và phân b các l c l

ng s n xu t trong

n n kinh t qu c dân, b trí dân c , hình thành, phát tri n các hình th c và i u ki n
s ng theo ki u ô th
hi n

ng th i phát tri n ô th hi n có theo chi u sâu trên c s

i hoá c s v t ch t k thu t.

2.2. Th c ti n ô th hóa trên Th gi i và

Vi t Nam

2.2.1. Tình hình ô th hóa trên th gi i
TH trên th gi i là m t quá trình l ch s xuyên su t ba cu c cách m ng ô
th

ó là :
Cu c cách m ng ô th l n th

Nguyên, vào th i k

nh t di n ra t

á m i, khi l n

c Công

u tiên trên th gi i xu t hi n m t khu

nh c ki u ô th . Là thành ph Jenricho, n m
kho ng 600 ng

8.000 n m tr

phía b c bi n Ch t, v i dân s

i, h t s c nghèo nàn so v i tiêu chu n hi n nay.

Cu c cách m ng ô th l n th hai b t

u t gi a th k XVIII

châu Âu

và sau ó lan sang B c M . là h qu t t y u c a quá trình CNH t b n ch ngh a,
t th i i m này quá trình

TH ã tr thành m t hi n t

ng n i b t trong l ch s

phát tri n c a nhân lo i.
Hi n nay các nhà khoa h c còn nói
ang di n ra trong các n

n cu c cách m ng ô th l n th ba,

c thu c th gi i th 3. Cu c cách m ng ô th l n th 3 là

s l p l i cu c cách m ng ô th l n th hai, song nó có nh ng nét
nh ng i u ki n không gian và th i gian m i.

c áo c a


7

V y theo th i gian nh ng hi n t

ng c a quá trình TH là: dòng di c m nh

m t nông thôn vào thành th khi n cho t l dân ô th t ng nhanh, các ô th l n
lên, phình to ra,

i s ng xã h i d n mang tính ô th h n là nông thôn.

ô th hoá là hi n t
t ng,

c bi t là

ngày m t

các qu c gia kém phát tri n. Theo các chuyên gia nghiên c u v

TH thì trong ti n trình
giai o n

ng mang tính toàn c u và di n ra v i t c
TH t n a sau th k XX có chung m t

u, t l dân s

ô th trên t ng dân s th p và t c

c i m là:

phát tri n dân s

ô

th nhanh, nhanh h n r t nhi u so v i các qu c gia phát tri n
Hi n t i t l
90% và 80%

TH

châu Á là 35%, châu Âu 75%, châu Phi 45%, B c M

M La Tinh.Ti n trình phát tri n ô th

nghi p CNH-H H. Song s bùng n
xúc

i v i cu c s ng con ng

vùng lao

ã góp ph n to l n vào s

ô th quá t i ã t o ra hàng lo t v n

i, t o ra s thi u cân b ng trong phân b dân c và

ng theo vùng lãnh th , kh n ng cung ng l

ô tiêu hao nhiên li u, n ng l
canh tác trên

u ng

i

vào n m 2025. Chi n l

b c

ng th c, th c ph m ven

ng… N u trong n m 1990, bình quân di n tích

t

m c 0,27 ha thì con s này d báo s t t xu ng 0,17 ha
c chung c a v n

ô th hi n nay là:

- H n ch vi c di c t nông thôn ra thành th trong ó yêu c u nh t thi t
ph i nâng cao m c s ng nông thôn.
- Khi t p trung quá t i cùng v i vi c h n ch nh p c vào các t
ng th i ph i t o nên s cân b ng hài hoà dân s
v a và nh , t ng c
h i tho

ng

i m l n thì

ô th , khuy n khích các ô th

u t h th ng d ch v , xây d ng c s h t ng có c s xã

áng….

2.2.2. ô th hóa

m ts n

c trên Th gi i

*Malayxia
Khi m i giành

c

c l p, n n kinh t Malaysia

kém. C c u kinh t r t m t cân

trong tình tr ng th p

i, nông nghi p chi m t tr ng l n, n m 1960

nông nghi p chi m 34,6% GDP. trong th i kì 1961-1970 Malaysia th c hi n các k
ho ch 5 n m (1961-1965) và (1966-1970). M c tiêu CNH giai o n này là t ng
nhanh s n l
v y nhà n

ng l

ng th c và a d ng hoá các m t hàng nông s n xu t kh u, vì

c ã giành 50% ngân sách

u t cho phát tri n nông nghi p,

ng th i

u t cho m t s d án phát tri n công nghi p, chú tr ng phát tri n c s h t ng
nông nghi p nông thôn và xây d ng các doanh nghi p công nghi p qu c doanh


s ch nông ph m. Và ã có nhi u thành công l n
túc

c 81% nhu c u l

ng th c trong n

n n m 1970, Malaysia ã t

c.

giai o n 1971- 1985 trong 3 k

ho ch 5 n m Malaysia ch tr

d ng công nghi p a d ng v i công nghi p ch t o
n

ng xây

c u tiên phát tri n. Nhà

c còn chú tr ng xây d ng các ngành công nghi p n ng nh ch bi n d u m ,

luy n kim và m r ng các c s ch bi n xu t kh u.
m nh

ng th i Malaysia c ng

y

u t vào ngành khai thác và ch bi n d u m nên thu nh p nh xu t kh u

d u m r t áng k n m 1970
B

t 164 tri u ringit, n m 1980 con s này là 6,7 t .

c sang giai o n phát tri n m i, Chính ph Malaysia ã so n th o k

ho ch phát tri n công nghi p 10 n m (1986-1995). Trong ngành công nghi p,
ây Chính ph
Ph n
nh m
ngh
n

ra k ho ch phát v i các m c tiêu:
u

tt c

t m c tiêu t ng tr

t ng bình quân c a công nghi p ch t o kho ng 9%/n m
ng kinh t h n 6%/n m. T ng c

thông tin, các ngành công nghi p ch
c

d ng nguyên li u trong

c u tiên phát tri n.
T ng c

thu t,
c u

t o s

ng phát tri n công

ng

u t cho nghiên c u tri n khai ng d ng ti n b khoa h c k

a nhanh ti n b k thu t vào s n xu t, rút ng n th i gian t khâu nghiên
n khâu áp d ng.
Khuy n khích giáo d c ào t o

thu t

phát huy t i a nh ng l i th c a
T

n m 1995- nay, Malaysia

nghi p theo h
nhanh t c

nâng cao dân trí và trình
tn

khoa h c k

c

ã l a ch n mô hình phát tri n công

ng phân tán v i quy mô v a và nh

ô th và nông thôn

s d ng các ngu n l c s n có c a lãnh th , thông qua huy

ngu n l c t i ch (v n, lao

ng, tài nguyên). Do ó ã thúc

y
ng

y s hình thành các

liên h p nông- công nghi p, phát tri n công nghi p ch bi n g n v i s n xu t nông
nghi p. Do s phát tri n công nghi p xen k , nên không còn ranh gi i rõ r t gi a
thành th và nông thôn, thu hút

cl cl

ng d

th a

nông thôn, làm cho nhi u

h nông dân t thu n nông tr thành h kiêm ngành ngh . C c u kinh t nông
thôn Malaysia có s
tham gia ho t

chuy n d ch theo h

ng ti n b , v i 91% s h nông dân

ng công nghi p, d ch v và thu nh p t các ho t

70% t ng thu nh p c a các h

nông dân. Có th hình dung các b

ng này chi m
c i c a CNH

Malaysia theo m t quy trình khép kín nh sau: nông nghi p - công nghi p - công


9

nghi p - nông thôn - nông nghi p. Quy trình ó luôn g n v i m c tiêu gi i phóng
lao

ng nông nghi p chuy n sang công nghi p, t ng s l

ng và ch t l

ng s n

ph m xã h i, t ng thu nh p cho nông dân, rút ng n kho ng cách chênh l ch gi a
nông nghi p v i công nghi p, gi a thành th v i nông thôn, kh c ph c
h

ng di c t nông thôn ra thành th .
i c a quá trình CNH Malaysia (Ngô

c xu

ó là bài h c áng giá v s l a ch n b

c

ng Thành, 2009).

*Pháp
Pháp là qu c gia phát tri n thu c h th ng t b n ch ngh a, tuy th ch
chính tr khác nhau nh ng nh h
trong l nh v c

ng c a ph

t ai c a C ng Hòa Pháp còn khá rõ

t ai c a C ng Hòa Pháp có m t s

V ch

ng pháp t ch c Qu n lý Nhà n
iv in

c ta. Vi c qu n lý

c tr ng:

s h u trong quan h

t ai: Lu t pháp quy

nh quy n s h u tài

s n là b t kh xâm ph m và thiêng liêng, không ai có quy n bu c ng
nh

ng quy n s h u c a mình.

h u c b n: s h u t nhân v
i m là không

t ai và s h u Nhà n

h u thông qua chính sách b i th

c. Tài s n công c ng có

ng h p c n s d ng

c có quy n yêu c u ch s h u

c

t cho các m c ích

t ai t nhân nh

ng quy n s

ng thi t h i m t cách công b ng.

V công tác quy ho ch ô th : Do a s
phát tri n ô th ,

i khác ph i

Pháp hi n còn t n t i song hành hai hình th c s

c mua và bán. Trong tr

công c ng, Nhà n

c

t ai thu c s h u t nhân, vì v y

Pháp công tác quy ho ch ô th

c th c hi n r t nghiêm ng t. Vào n m 1992,

c quan tâm t r t s m và

Pháp ã có quy

nh v phân c p

qu n lý, trong ó có s xu t hi n c a m t tác nhân m i r t quan tr ng trong công
tác qu n lý c a Nhà n

c v quy ho ch ó là c p xã. Cho

Pháp v n không ng ng phát tri n, nó liên quan
thi p ngày càng sâu s c c a Nhà n

n nay, Lu t

ô th

n c quy n s h u t nhân và s can

c, các c ng

ng a ph

ng vào công tác qu n lý

t ai, qu n lý quy ho ch ô th .
V công tác qu n lý nhà n

c

ai c a Pháp th c hi n r t ch t ch .
s

a chính. H th ng h s
qu n lý tài nguyên

mô t
d ng

y

iv i

t ai: Vi c Qu n lý Nhà n

t

c th hi n qua vi c xây d ng h th ng h

a chính r t phát tri n, r t khoa h c, mang tính th i s

t ai và thông tin lãnh th , thông tin v t ng th a

v v trí, kích th

cv

c. Nó cung c p

y

t

c

thông tin v hi n tr ng s

t, ph c v nhi m v quy ho ch, qu n lý và s d ng

t có hi u qu ,

m


b o cung c p thông tin cho ho t
th ng thu

t và b t

ng c a ngân hàng và t o c s xây d ng h

ng s n công b ng.

* Hà lan
Hà Lan là m t qu c gia phát tri n. Ngay t sau chi n tranh th gi i th nh t,
Amsterdam ã b t

u ti n trình

t m nh h

n kinh t , chính tr c a Hà Lan. Tuy m t

ng l n

thành ph có nh ng n i

TH và nhanh chóng tr thành m t thành ph có

t trên 20.000 ng

v n t n t i kho ng 600 khu v

dân s hi n nay

2

i/Km nh ng xung quanh thành ph

n. Di n tích v

n c a Amsterdam chi m

n 300 ha

trong t ng s di n tích 21.907 ha c a thành ph .
Nh ng ng

“h i nh ng ng

i nông dân

thành ph Amsterdam ã thành l p t ch c g i là

i nông dân

Amsterdam”. Các hi p h i

ô th ” và “hi p h i nh ng ng

n

ng l

ng v i Chính

ph trong vi c duy trì s t n t i c a các khu v

n trong quá trình

TH. Hi p h i

nh ng ng

a ch c ngành c a các khu v

Các khu v

i làm v
n

i di n cho t ng l p nông dân th

i làm v

n ã

a ra lý lu n v s

c s d ng

s n xu t l

c a toàn thành ph ,

n.

ng th c, th c ph m áp ng nhu c u

ng th i còn th c hi n nhi u ch c n ng khác nhau

bình

ng hoá các nhóm l i ích nh : cung c p cho th dân m t không gian m i, giáo d c
cho tr em v thiên nhiên và môi tr

ng; làm gia t ng s l

ng loài

ng v t, côn

trùng và cây c ; duy trì “không gian xanh” cho thành ph , làm trong s ch khí h u
thành ph . Vào n m 1995, kho ng 170 nông dân ã t ch c “Di n àn
nông dân vùng

t xám”. H

t dài h n c a vùng
pháp s d ng
tr

ã

a ra nh ng phân tích c a mình v tri n v ng kinh

t này n u ti p t c s n xu t nông nghi p và thay

t. H

ã

i tho i c a
i ph

ng

i tho i tr c ti p v i Chính ph và các t ch c môi

ng nh m gi v ng và phát tri n s n xu t nông nghi p.
* Trung Qu c
Trung Qu c là n

c có t c

t ng tr

ng kinh t nhanh và m nh. N u vào

n m 1949, Trung Qu c có 136 thành ph v i s dân kho ng 54 tri u ng
kho ng 10,6% dân s c n
800 tri u ng
r ng
ng

i s ng

c thì

n n m 2005, dân s

ô th n

c này ã

trên 700 thành ph , t l b ng 37%. Có nh ng d

n n m 2050, t l

TH s

i s ng nông thôn vào s ng

i, chi m
tt i

oán cho

t 75%. Tính trung bình m i n m có 12 tri u
ô th .


11

Nh v y là m t l

ng l n nhân công ã di chuy n kh i vòng nông thôn l c

h u và hi u qu kém sang thành ph - n i có trình
h n, hi u qu cao h n. Không nh ng b n thân ng
mà gia ình h c ng

tiên ti n h n, n ng su t cao
i lao

ng có m c s ng khá h n

g p khó kh n trong s n xu t nông nghi p, có th trang tr i

các kho n n m c, h c hành, thi t b s n xu t, tình tr ng ói nghèo
c gi m b t. Tuy nhiên, m t trái c a v n

di chuy n nhân công t nông thôn ra

thành ph là r t rõ r t, tr thành mâu thu n ch y u c a quá trình TH
Nhi u h u qu kinh t - xã h i nghiêm tr ng ang thách
qu n lý c a nhà n c nh thi u nhà

cho ng

không th ki m soát, tr t t tr an kém, môi tr
M t khác, tr

nông thôn
Trung Qu c.

các gi i pháp và kh n ng

nghèo, s phân hoá xã h i, vi c sinh
ng ô nhi m. k t c u h t ng thi u th n,…

c ây Trung Qu c ã có m t th i k công nghi p h

ng tr n

phân b quá phân tán, xây d ng các thành ph nh và th tr n m t cách b a bãi,
thi u quy ho ch làm lãng phí ngu n l c c a nông thôn, gây ô nhi m môi tr
nghiêm tr ng và làm m t i

ng

c i m, u th c a nông thôn.

i phó v i tình hình trên, nhà n

c Trung Qu c ã coi tr ng ti p t c gi

c ng nguyên t c phát tri n hài hoà, tiên ti n, tránh tình tr ng m r ng ào t các ô
th l n, làn sóng nhân công l u
ng kinh t . T t

ng tràn vào thành ph quá l n, làm xáo tr n ho t

ng chi n l

c

TH c a Trung Qu c nay là: khai thác ti m l c

các thành ph l n, m r ng và xây d ng các thành ph lo i v a, phát tri n có l a
ch n và thích h p các thành ph nh và th tr n.
i v i quá trình TH nông thôn, Trung Qu c ch tr
xí nghi p h

ng tr n theo h

phân công lao
b t ly h

ng kh c ph c d n tình tr ng thô s phân tán trong

ng gi a công nghi p và nông nghi p, th c hi n kh u hi u “ly i n

ng”, “ly h

chi u sâu. Nhà n

ng ti p t c xây d ng

ng b t ly i n”, d n d n ti n t i phân công lao

c c ng ch tr

ng ph i có chính sách gi m b t b n

ng theo
ng hành

c a vi c phát tri n các ô th nh , ó là s t t h u v v n hoá giáo d c, trình
qu n lý, ô nhi m môi tr

ng, l n chi m nhi u

Tóm l i, kinh nghi m

m ts n

ph m vi ô th mà ph i bao g m c

m ng l

t canh tác.

c cho th y TH không

c bó h p trong

a bàn nông thôn. Chúng ta còn ph i phát tri n

i ô th h p lý, xây d ng các ô th có quy mô v a ph i, g n k t v i h th ng

ô th v tinh. Ngay t bây gi , chúng ta ph i g n TH v i quá trình CNH - H H
n

t

c. Khi làm quy ho ch phát tri n m t thành ph c th c n có k ho ch xây d ng
ng b v nhà , k t c u h t ng, h th ng d ch v , h th ng x lý n

c th i…


2.2.3. Tình hình ô th hóa

Vi t Nam

* Th i k t n m 1975

n tr

c

Trong giai o n này, quá trình

im i

TH h u nh không có bi n

ng, ph n ánh

n n kinh t còn trì tr
* Th i k t sau
-

im i

Vi t Nam, quá trình CNH

c th c hi n t nh ng n m 1960, k t sau

i m i, n n kinh t càng phát tri n thì quá trình CNH,
n nay s dân c

ô th

ã chi m t i 28% t ng dân c toàn qu c v i kho ng 700

trung tâm ô th l n nh . Theo B K ho ch và
c n

TH di n ra càng nhanh.

c ã có 150 khu công nghi p

ut ,

n h t tháng 7 n m 2007

c thành l p v i t ng di n tích

t t nhiên

32,3 ngàn ha. Vi c xây d ng các khu công nghi p, khu ô th , xây d ng k t c u h
t ng kinh t - xã h i có vai trò quan tr ng trong quá trình CNH và có tác
n phát tri n nông nghi p và nông thôn nh : t o ra th tr
thúc

y nhanh s chuy n

ng rõ

ng tiêu th nông s n,

i c c u nông nghi p, t o c h i cho vi c ng d ng các

thành t u trong ch n t o gi ng, k thu t canh tác,... hình thành các khu nông nghi p
công ngh cao
t ng tr
thúc

t o ra kh i l

ng kinh t .

ng s n ph m hàng hóa áng k góp ph n thúc

y

ng th i, góp ph n chuy n

i n n nông nghi p truy n th ng,

y phát tri n nông nghi p nông thôn theo h

ng nông nghi p hàng hóa m nh,

có s c c nh tranh cao trên th tr

ng n i

- Vi c m r ng không gian ô th

a và xu t kh u.
ang có nguy c làm gi m di n tích

nông nghi p. M i n m Vi t Nam có g n 200 nghìn ha
i m c ích s d ng, t
-T c
chính quy n

a ph

-V n
bi t c a ng

t nông nghi p b chuy n

ng ng m i h có kho ng 1,5 lao

phát tri n quá nhanh c a ô th

ãv

t

ng m t vi c làm

t kh n ng i u hành c a

ng

ói nghèo và th t nghi p ang di n ra

các ô th . S thi u hi u

i dân kéo theo an ninh xã h i khó ki m soát

- Dân s

ô th t ng nhanh ã làm h th ng h t ng k thu t ô th b quá t i,

tình tr ng y u kém c a h th ng c p n

c, thoát n

c, thu gom và x lý ch t th i r n…

Nghiên c u c s khoa h c và các gi i pháp kinh t k thu t nh m phát tri n
nông nghi p, nông thôn ven ô thành ph Hà N i, Lê Qu c Doanh cho r ng quá
trình TH v a t o ra nh ng nh h

ng tích c c cho nông nghi p v a có nh ng nh


13

ng tiêu c c. Tích c c là vì nó t o ra th tr

h

ng tiêu th s n ph m, thu hút lao

ng d th a t nông nghi p... Tiêu c c là gia t ng ô nhi m, ng p úng, m t

t

nông nghi p, không gian nông thôn b phá v . L i th c a nông nghi p ô th so v i
nh ng vùng nông nghi p khác không ch là i u ki n t nhiên,
là kho ng cách v i th tr

h

ng

t ai, khí h u mà

ng. Khai thác l i th này, nông nghi p Hà N i ang

n vi c s n xu t các s n ph m t

i s ng và có kh i l

ng l n. Nông nghi p

ô th Hà N i ang phát tri n hình thành các vành ai nông nghi p khác nhau,
phân bi t b i các m c

a d ng, kh n ng thâm canh, kh n ng thích ng v i

nh ng i u ki n m i c a quá trình TH
2.3. Nh ng nghiên c u v

c

m i vùng.

ô th hóa trên Th gi i và Vi t Nam

Có r t nhi u công trình nghiên c u v các hình thái ô th và quá trình

TH

trên th gi i và khu v c.
T cu i th k XIX, Cerda - k s ng
Barcelone,

t ra thu t ng

i Catalan v quy ho ch thành ph

“urbanisacion” (sau này

“urbanization” – ô th hoá). Ông tin r ng

ã có trong ti ng Pháp:

TH là m t k ho ch và t n t i nhi u

nguyên lý c b n chi ph i s ki n thi t m t ô th . Ông c ng ý th c v t m quan
tr ng c a vi c qu n lý thành ph m t cách toàn di n v i s huy
nhi u l nh v c c a qu n lý ô th . Trong n a
khoa h c ã có nh ng quy t

ng k ho ch v

u th k XX, các nhà nghiên c u

nh khác nhau v các mô hình ô th . n m 1925, nhà

xã h i h c Ernest Burgess (M ) ã em ra “mô hình làn sóng i n”. Theo mô hình

này thì thành ph ch có m t trung tâm và 5 vùng

ng tâm.

mô hình ô th này là t t c các l nh v c

ng m r ng. “Mô hình thành

ph

a c c”

ch y u tính

c hai nhà

u có xu h

a lý Marris và Ullman

c i m chung c a

a ra vào n m 1945. Mô hình

i các d ng ô th m i phát sinh do s phát tri n c a ph

ng ti n giao

thông. Vào n m 1939, “mô hình phát tri n theo khu v c” do chuyên gia
Hamer Hoyt

a ra ch y u tính

n các d ng ô th phát tri n v i s hi n

a chính
i hoá các

quá trình giao thông và nhi u thành ph n phát tri n theo ki u khu ph . Có th nói ây
là h th ng hoàn ch nh nh t vì nó ã tính

n các tr c giao thông l n.

Có nhi u quan i m khác nhau trong quá trình phát tri n ô th . Francois
Perrous v i quan i m “thuy t kinh t ch
t ng tr

ng”. Ông cho r ng ch

o” hay còn g i là “thuy t v các c c

trung tâm ô th c a hai vùng có s phát tri n các

ngành công nghi p, có s c bành ch
nh t. Nông nghi p tr ng tâm ô th

ng m nh m i có kh n ng t ng tr
y là nh ng c c t ng tr

ng.

ng l n

ây chính là quan


i m phát tri n ô th l y t ng tr

ng kinh t làm tr ng tâm. Tuy nhiên, theo nghiên

c u c a David C. Korkn c n phát tri n ô th l y con ng

i làm trung tâm. Ông cho

r ng “phát tri n là m t ti n trình quá trình qua ó các thành viên c a xã h i t ng
c kh n ng cá nhân và

nh ch c a mình

nh ng thành qu b n v ng và

huy

ng các ngu n l c, t o ra

c phân ph i công b ng nh m c i thi n ch t l

ng

cu c s ng phù h p v i cu c s ng c a h ”.

Trong n ng n m g n ây các ngành khoa h c xã h i và nhân v n c ng ã có
nh ng công trình nghiên c u v
ng kinh t xã h i và môi tr

TH

Vi t Nam.

ó là các nghiên c u v “tác

ng c a quá trình ô th hoá

i v i các vùng nông

thôn xung quanh các ô th l n”, nghiên c u “tri th c, thái

hành vi ng x c a

c ng

ng

iv iv n

rác th i, môi tr

Trong 20 n m qua, th c t
ch c phi chính ph , các tr

ã có khá nhi u nhà nghiên c u thu c các c quan, t

ng

i h c trong và ngoài n c

các thành ph Vi t Nam. M t s ch

nghiên c u ã

xã h i công dân trong qu n lý môi tr
th , v n

ng ô th …”.

n ti n hành nghiên c u

c gi i thi u nh : vai trò c a

ng ô th , các thành ph n tham gia vào quá

nghèo ói, di dân, tái nh c và quá trình h i nh p cu c s ng m i

ô

ô th .

Nhìn chung, nh ng nghiên c u ch y u t p trung t i hai thành ph l n Hà N i
và TP.HCM. M t s nghiên c u ã phân tích so sánh gi a hai thành ph ho c v i các
n

c láng gi ng. Th nh ng, cách ti p c n và c p

cho các d li u

c nghiên c u và ph bi n Vi t Nam b phân tán.

Phát tri n
h

quan sát c a nhi u ngành khi n

tr thành n

c công nghi p, các ô th Vi t Nam ang g i ra nhi u

ng nghiên c u òi h i các c p

quan sát và ti p c n phân tích khác nhau. Trong

công trình “ ô th Vi t Nam trong th i k quá
tâm: c n nghiên c u có h th ng v quá

” ã g i m nhi u ch

ô th

r t áng quan

làm n i b t nh ng nét

c áo c a

m i thành ph nh Hà N i, TP.HCM và các thành ph lo i hai nh H i Phòng,
N ng, Hu . Các ch
ho ch, thu h i

n y sinh trong khuôn kh các chính sách ô th , các l nh v c quy

t ai,

n bù và tái nh c ; các chính sách trong l nh v c nhà

cho m c ích xã h i v n là nh ng l nh v c c n
nh ng tác
c u nhà
nh ng ch

ng c a quá

c a xã h i trong th i k

ô th hóa. Môi tr

r t thú v khi so sánh các v n

i nghèo, ng

c nghiên c u sâu h n, nh t là

kinh t , c a t do hóa th tr

ói; giao thông ô th và s an toàn: ph
ng

à

môi tr

ng nhà

ô th
iv i

và tri n v ng v nhu

ng ô th , di dân và nghèo ói là
ng v i tình tr ng di c và nghèo

ng ti n i l i, các t n n luôn là v n

i thu nh p th p và c ng là gánh n ng cho h th ng y t

l nc a


15

Nh ng
liên quan

tài nghiên c u này ã cung c p c s khoa h c cho các c quan

n vi c ho ch

nh cu c s ng, k ho ch và quá trình phát tri n ô th nói

trên và cu c s ng, quan h phát tri n kinh t - xã h i nói chung. Tháng 11/2004, b
xây d ng ã t ch c các h i ngh nh m trao
xoá ói, gi m nghèo

i chi n l

Vi t Nam, ây là m t chi n l

ang tích c c tri n khai th c hi n.

c phát tri n ô th g n v i
c quan tr ng mà Vi t Nam