ĐÁNH GIÁ ẢNH HƯỞNG CỦA CÔNG NGHIỆP HÓA ĐẾN THU NHẬP CỦA NGƯỜI DÂN TẠI XÃ SƠN CẨM, HUYỆN PHÚ LƯƠNG, TỈNH THÁI NGUYÊN GIAI ĐOẠN 2012 – 2014 (Khóa luận tốt nghiệp)

I H C THÁI NGUYÊN

Tên

TR

NG

I H C NÔNG LÂM

D

NG TH H NG H NH

tài:

“ ÁNH GIÁ NH H
NH P C A NG

NG C A CÔNG NGHI P HÓA

I DÂN T I XÃ S N C M, HUY N PHÚ L

T NH THÁI NGUYÊN GIAI O N 2012 – 2014”

KHÓA LU N T T NGHI P

H

N THU

ào t o

IH C

: Chính quy

Chuyên ngành

:

Khoa

: Qu n lý tài nguyên

Khóa h c

: 2011 - 2015

Gi ng viên h

a chính môi tr

ng

ng d n : Ths. Nông Thu Huy n

THÁI NGUYÊN – 2015

NG,

i

L IC M
Th c t p t t nghi p là b

N

c cu i cùng và r t quan tr ng c a m i sinh

viên trong quá trình h c t p và tu d

ng t i tr

ng, th i gian th c t p em ã

c ti p c n v i th c t , v i nh ng công vi c c th , qua ó giúp em c ng
c l i ki n th c ã h c

ng th i giúp em nh n th c

c nh ng khó kh n

c a cu c s ng do ó b n thân em ph i không ng ng c g ng nâng cao trình
chuyên môn và n ng l c công tác
có

v ng vàng khi ra tr

ng.

c k t qu nh ngày hôm nay, em xin chân thành c m n các

th y cô giáo Khoa Qu n Lý Tài Nguyên ã t n tình h

ng d n, truy n

nh ng ki n th c c b n nh t trong nh ng n m h c t p và rèn luy n t i tr
c bi t là cô giáo Ths. Nông Thu Huy n ã t n tình h
em hoàn thành t t b n

ng d n và giúp

ng u , H ND, UBND, các ban

ngành oàn th chính tr và cán b Ban

a chính xã S n C m ã t o i u

em trong vi c thu th p nh ng s li u, tài li u liên quan

nghiên c u

hoàn thành t t b n

kh i nh ng sai sót. Vì v y em r t mong
bn

nv n

tài t t nghi p này.

Do th i gian có h n, kinh nghi m còn h n ch nên

giáo và các b n sinh viên

ng.

tài t t nghi p này.

Qua ây em xin g i l i c m n t i

ki n giúp

t

cs

tài này không tránh

óng góp ý ki n c a các th y cô

tài t t nghi p c a em

c hoàn thi n h n.

Em xin chân thành c m n!
Thái nguyên, ngày 31 tháng 12 n m 2014
SINH VIÊN

D

ng Th H ng H nh


ii

DANH M C CÁC B NG
B ng 4.1. Các lo i
B ng 4.2. Bi n

t chính trên

ng dân s trong giai o n 2012 – 2014 .............................. 30

B ng 4.3. Hi n tr ng s d ng
B ng 4.4. Bi n

a bàn xã S n C m................................... 27

ng

t xã S n C m n m 2014 .............................. 33

t ai t i xã S n C m giai o n 2012 – 2014 ............. 35

B ng 4.5. M t s d án công nghi p ã gi i phóng m t b ng trên

a bàn xã

S n C m giai o n 2012 – 2014 ........................................................... 37
B ng 4.6. Tình hình chuy n m c ích s d ng

t nông nghi p xã S n C m

giai o n 2012 – 2014 ........................................................................... 38
B ng 4.7. Thông tin c b n v các h
B ng 4.8. Nhân kh u và lao
B ng 4.9.Tình hình bi n

ng

i u tra................................................ 44

ng c a các h

i u tra .................................... 45

t ai c a các h

i u tra .............................. 46

B ng 4.10. Tình hình ngh nghi p .................................................................. 47
c a các h

i u tra tr

c và sau khi thu h i

t .............................................. 47

B ng 4.11. Tình hình thu nh p c a h sau khi thu h i
B ng 4.12. Ý ki n ánh giá v m c
h

tác

t ............................. 48

ng c a công nghi p hóa c a các

i u tra ............................................................................................. 50

B ng 4.13. Ý ki n ánh giá v quá trình phát tri n công nghi p c a các h
i u tra .................................................................................................. 52


iii

DANH M C CÁC HÌNH
Hình 2.1. B n

quy ho ch phát tri n công nghi p t nh Thái Nguyên

n n m 2015 ........................................................................................ 19
Hình 4.1. Vi c san ph ng l y m t b ng xây d ng d án TNG t i xóm
Hình 4.2.

th th hi n tình hình bi n

ng

t nông nghi p trên

ng Xe .. 34
a bàn xã

S n C m giai o n 2012 – 2014 ........................................................... 40
Hình 4.3. Di n tích

t nông nghi p b san l p t i các d án trên

a bàn xã

S n C m................................................................................................ 42
Hình 4.4. H th c v t b phá b , phá h y c u trúc

t t i d án TNG, xóm

ng Xe ................................................................................................ 43
Hình 4.5. Tình hình s d ng ti n b i th

ng c a các h

i u tra................... 49

Hình 4.6. K ho ch ng n h n c a các h

i u tra ........................................... 53

iv

DANH M C CÁC CH

Ch vi t t t

VI T T T

Nguyên ngh a

UBND

: y ban nhân dân

H ND

:H i

QL

: Qu c l

TP

: Thành ph

KCN

: Khu công nghi p

KH

: K ho ch

HTX

: H p tác xã

TTCN – XD

: Ti u th công nghi p – xây d ng

THCS

: Trung h c c s

TT

: Th t

VT

:

ng nhân dân

n v tính

CNH – H H

: Công nghi p hóa – Hi n

KT – XH

: Kinh t – Xã h i

CNH

: Công nghi p hóa

CCN

: C m công nghi p

i hóa


v

M CL C
U.......................................................................................... 1

PH N 1: M
1.1.

tv n

............................................................................................... 1

1.2. M c ích nghiên c u c a
1.3. Yêu c u c a

tài .............................................................. 3

tài ................................................................................... 3

1.4. Ý ngh a nghiên c u c a

tài................................................................. 3

PH N 2: T NG QUAN TÀI LI U............................................................... 4
2.1. C n c pháp lý ........................................................................................ 4
2.1.1. Các v n b n trung

ng ....................................................................... 4

2.1.2. Các v n b n

ng....................................................................... 5

a ph

2.2. C s lý lu n khoa h c............................................................................ 6
2.2.1. C s lý lu n v công nghi p............................................................... 6
2.2.2. Lý lu n v công nghi p hóa ............................................................... 11
2.3. Th c ti n công nghi p hóa trên th gi i và

Vi t Nam ...................... 14

2.3.1. Tình hình công nghi p hóa trên th gi i ............................................ 14
2.3.2. Th c ti n công nghi p hóa

Vi t Nam ............................................. 16

2.3.3 Th c tr ng quá trình công nghi p hóa trên

a bàn t nh Thái Nguyên

...................................................................................................................... 18
PH N 3:

IT

NG, N I DUNG VÀ PH

NG PHÁP NGHIÊN C U

......................................................................................................................... 21
3.1.

it

3.1.1.

it

ng và ph m vi nghiên c u ........................................................ 21
ng nghiên c u ........................................................................ 21

3.1.2. Ph m vi nghiên c u............................................................................ 21
3.2.

a i m vào th i gian nghiên c u ....................................................... 21

3.3. N i dung nghiên c u ............................................................................. 21
3.3.1. ánh giá i u ki n t nhiên, kinh t - xã h i c a xã S n C m nh
h

ng

n

t nông nghi p .......................................................................... 21


vi

3.3.2. ánh giá nh h

ng c a công nghi p hóa

3.3.3. nh h ng c a công nghi p hóa

n

n

t nông nghi p ....... 21

i s ng h nông dân t i xã S n C m

...................................................................................................................... 22
3.3.4.

xu t gi i pháp nh m h n ch m t

nâng cao

t nông nghi p và

i s ng kinh t c a h nông dân m t

m b o,

t nông nghi p trong quá

trình công nghi p hóa t i xã S n C m ......................................................... 22
3.4. Ph

ng pháp nghiên c u ...................................................................... 22

3.4.1. Ch n

a i m nghiên c u ................................................................. 22

3.4.2. Ph

ng pháp thu th p tài li u thông tin ............................................. 22

3.4.3. Ph

ng pháp x lý s li u ................................................................. 23

3.4.4. Ph

ng pháp phân tích và t ng k t kinh nghi m .............................. 24

PH N 4: K T QU NGHIÊN C U VÀ TH O LU N .......................... 25
4.1. ánh giá i u ki n t nhiên, kinh t - xã h i c a xã S n C m nh
h

ng

n

t nông nghi p .......................................................................... 25

4.1.1.

c i m c a i u ki n t nhiên c a xã S n C m ............................ 25

4.1.2.

c i m c a i u ki n kinh t - xã h i c a xã S n C m ................. 29

4.1.3. ánh giá ti m n ng, c h i và h n ch c a i u ki n t nhiên, kinh t
- xã h i

n s pháp tri n kinh t - xã h i và công nghi p hóa c a xã S n

C m .............................................................................................................. 31
4.2. ánh giá nh h
4.2.1. ánh giá nh h
d ng

ng c a công nghi p hóa

n

t nông nghi p .......... 32

ng c a quá trình công nghi p hóa

n tình hình s

t nông nghi p ................................................................................... 32

4.2.2. nh h

ng c a quá trình công nghi p hóa

n hi u qu s d ng

t

nông nghi p .................................................................................................. 40
4.3. nh h

ng c a công nghi p hóa

n

i s ng h nông dân có

t nông

nghi p b thu h i t i xã S n C m................................................................. 44
4.3.1. Tình hình c b n c a các h

i u tra ................................................. 44


vii

4.3.2. nh h

ng c a công nghi p hóa

nghi p c a các h
4.3.4. nh h

n tình hình bi n

ng

t nông

i u tra ............................................................................ 46

ng c a công nghi p hóa

n kinh t c a các h m t

t nông

nghi p ........................................................................................................... 48
4.3.5 Tình hình s d ng ti n b i th
4.3.6. ánh giá s

nh h

c a h nông dân m t

ng

t ai c a các h

i u tra........... 49

ng c a quá trình công nghi p hóa

t nông nghi p thôn qua các câu h i

n

i s ng

nh tính ........ 50

4.3.7. K ho ch ng n h n c a các h dân trong th i gian t i ...................... 53
4.4. ánh giá chung tác

ng c a công nghi p hóa

n

t nông nghi p trên

a bàn xã S n C m ..................................................................................... 54
4.4.1. Tác

ng tích c c ............................................................................... 54

4.4.2. Tác

ng tiêu c c ............................................................................... 55

4.5.

xu t m t s gi i pháp ch y u nh m h n ch m t

m b o, nâng cao

i s ng c a h nông dân m t

t nông nghi p và

t nông nghi p trong quá

trình công nghi p hóa t i xã S n C m .......................................................... 56
4.5.1. Nh ng gi i pháp chung ...................................................................... 56
4.5.2. Các gi i pháp t phía Nhà n
4.5.3. Nhóm gi i pháp liên quan
4.5.4. Gi i pháp

c......................................................... 57
n chính quy n xã S n C m.................. 59

a ra cho các h nông dân ............................................... 60

PH N 5: K T LU N VÀ KI N NGH ..................................................... 61
5.1 K t lu n .................................................................................................. 61
5.2 Ki n ngh ................................................................................................ 62
TÀI LI U THAM KH O ............................................................................ 63


1

PH N 1
M
1.1.

U

tv n
t là m t v t th t nhiên, là thành ph n quan tr ng c a môi tr

s ng mà t nó ã cung c p các s n ph m th c v t
con ng

i, s phát tri n c a loài ng

nuôi s ng

nghi p,
thay th
ng

ng v t và

i g n li n v i s phát tri n c a

y u t c u thành lên lãnh th c a m i qu c gia.

ng
t; là

i v i s n xu t nông lâm

t ai là m t t li u s n xu t vô cùng quý giá, c b n và không gì
c.

t nông nghi p là tài s n quý giá nh t, ngu n l c quy t

i nông dân t n t i và phát tri n trong n n kinh t th tr

nh

ng hi n nay.

Trong quá trình phát tri n xã h i, quá trình th c hi n công nghi p hóa
phát tri n kinh t di n ra khá m nh m – ó là cách th c
n

c m nh, tìm ki m s giàu có cho

là con

tn

làm cho dân giàu,

c, cho dân t c.

ng nhiên, ó

ng chuy n d ch c c u kinh t t nông nghi p sang công nghi p và

d ch v , làm cho thu nh p t m c th p lên m c cao. Kéo theo vi c chuy n
d ch

t nông nghi p sang các ngành khác, di n tích

trong t

t s n xu t nông nghi p

ng lai s b thu h p d n. Bên c nh nh ng m t tích c c mà công

nghi p hóa mang l i c ng t n t i nh ng b p c p, h n ch . T th p niên 90 c a
th k th XX
nghi p
ph

n nay, Nhà n

ng ã thu h i

t nông nghi p m t cách thi u th n tr ng và
i ho t

ng s d ng

sinh thái nh h th c v t b phá b và kh i l
nhu c u s d ng c a con ng

t trong t

t ai gây ra nhi u nh h

ng ngo i vi x u, m t

ng

i sâu s c h

ng sinh ch t b chuy n hóa cho

i. Nh ng h u qu môi tr

làm suy y u s l a ch n s d ng
s manh mún

t làm bi n

a

quy mô

t c a nông dân nhi u vùng gi m nhanh làm tác

n nông dân. Thay

các tác

t nông

xây d ng các khu công nghi p t p trung, chính quy n m t s

l n, khi n di n tích
l n

c ti n hành thu h i nhi u di n tích

ng ngoài ý mu n

ng lai. C ng nh làm gia t ng

ng bao g m chi phí cao h n, t ng

t do b th a…..


2

Nh ng công nghi p hóa là quá trình t t y u, có tính quy lu t trong th i
k

y m nh Công nghi p hóa – Hi n

ph

ng h

n

c ta. Do ó c n có nh ng

ng bi n pháp sao cho quá trình công nghi p hóa

t u cao nh t góp ph n
thi u

i hóa

c nh ng tác

y m nh s phát tri n c a qu c gia
ng không t t

c thành

ng th i gi m

n m c th p nh t.

S n C m là m t xã thu c huy n Phú L
xã c c nam và có dân s

t

ng, t nh Thái Nguyên.

ây là

ông nh t trong huy n. Xã S n C m cách trung tâm

thành ph Thái Nguyên kho ng 6 km. Hi n nay t nh Thái Nguyên nói chung
và xã S n C m (huy n Phú L

ng) nói riêng ang có nh ng chuy n bi n r t

l n, nh ng b

c ti n m nh m trong quá trình công nghi p hóa c a

v các v n

kinh t – xã h i. Xã n m trong ti n trình phát tri n c m công

nghi p trên

tn

a bàn t nh Thái Nguyên giai o n 2011 – 2015 (theo quy t

c,

nh

phê duy t s : 3291/Q -UBND ngày 30/12/2010) v i m c tiêu hình thành
c m công nghi p S n C m 1 (75ha) c m công nghi p S m C m 2 (50ha) và
m t c m công nghi p may (15ha). Tr
t,

c bi t là

là v n
ng

ng v hi u qu s d ng

t nông nghi p thì vi c qu n lý ch t ch , h p lý có hi u qu

c p thi t

i dân,

c s bi n

em l i s phát tri n, mang l i cu c s ng t t h n cho

ng th i s d ng

c hi u qu di n tích

t nông nghi p ph c

v cho quá trình công nghi p hóa qu c gia.
T nh ng v n
giám hi u nhà tr

trên và yêu c u th c ti n,

cs

ng ý c a Ban

ng, Ban ch nhi m khoa Qu n lý tài nguyên – Tr

i h c Nông Lâm Thái Nguyên và s giúp

h

ng

ng d n tr c ti p, t n

tình c a cô giáo ThS. Nông Thu Huy n – Gi ng viên khoa Qu n lý tài

nguyên – Tr
c u
ng

ng

i h c Nông Lâm Thái Nguyên. Tôi ti n hành nghiên

tài “ ánh giá nh h

ng c a công nghi p hóa

i dân t i xã S n C m, huy n Phú L

o n 2012 – 2014”.

n thu nh p c a

ng, t nh Thái Nguyên giai


3

1.2. M c ích nghiên c u c a
ánh giá
nghi p hóa

c nh ng tác

n s d ng

nông nghi p. Qua ó
c a h nông dân m t
nghi p hóa trên

tài
ng và m c

t nông nghi p và

nh h

ng c a quá trình công

i s ng c a h nông dân m t

xu t các gi i pháp nh m

m b o, nâng cao

t nông nghi p góp ph n thúc

t

i s ng

y quá trình công

a bàn xã S m C m.

1.3. Yêu c u c a

tài

- Thông tin và s li u thu

c ph i chính xác, trung th c, khách quan,

tin c y.
- Ch ra

c nh ng bi n

ng

t ai c a khu v c ánh giá trong giai

o n 2012 -2014.
- ánh giá m t cách khách quan, khoa h c, chính xác các y u t tích c c và
h n ch c a quá trình công nghi p hóa
- Các gi i pháp
ki n th c t c a

a ph

n s d ng

t nông nghi p.

a ra ph i khoa h c, có tính kh thi, phù h p v i i u

ng.

1.4. Ý ngh a nghiên c u c a

tài

- Ý ng a trong vi c h c t p và nghiên c u khoa h c: Là c h i cho b n
thân c ng c ki n th c ã h c trên gh nhà tr

ng,

ng th i là c h i cho

b n thân tr c ti p ti p thu nh ng ki n th c th c t trong quá trình th c t p.
Nâng cao kh n ng ti p c n, thu th p và x lý thông tin c a sinh viên trong
quá trình làm

tài. Ti p c n v i v n

công nghi p hóa.

- Ý ngh a trong th c ti n s n xu t: Tìm ra nh ng m t tích c c và nh ng
m t còn h n ch c a quá trình công nghi p hóa nh h
d ng

t nông nghi p, qua ó

i u ki n th c t c a
hóa trong th i gian t i.

a ph

ng

n hi u qu s

ra nh ng gi i pháp thích h p, phù h p v i
ng góp ph n

y m nh quá trình công nghi p


4

PH N 2
T NG QUAN TÀI LI U
2.1. C n c pháp lý
2.1.1. Các v n b n trung
- Lu t

t ai 2013.

- Ngh

nh s 43/2014/N

nh chi ti t thi hành m t s
- Ngh
th

ng

nh c khi Nhà n

c thu h i

tái

nh v b i

t.
nh v phát

nh c .

nh 69/N -CP ngày 13/8/2009 c a Chính ph quy nh b sung v

quy ho ch s d ng
- Ngh

t ai.

nh 84/N -CP ngày 25/7/2013 c a Chính ph quy

tri n và qu n lý nhà
- Ngh

i u c a Lu t

nh 47/N -CP ngày 15/5/2014 c a Chính ph quy

ng, h tr , tái
- Ngh

– CP ngày 15/05/2014 c a Chính ph quy

t, giá

t, thu h i

t, b i th

ng, h tr và tái nh c .

nh 92/N -CP ngày 07/9/2006 c a Chính ph v l p, phê duy t

và qu n lý quy ho ch t ng th phát tri n kinh t – xã h i.
- Thông t s 02/2015/TT-BTNMT ngày 27/1/20115 c a B Tài nguyên
Môi tr

ng, quy

và Ngh

nh chi ti t m t s

i u c a Ngh

nh s 43/2014/N -CP

nh s 44/2014/N -CP ngày 15/5/2014 c a Chính ph .

- Thông t s 28/2014/TT-BTNMT c a B Tài nguyên và Môi tr
Quy

nh chi ti t v vi c l p, i u ch nh quy ho ch, k ho ch s d ng

ng

t.

- Thông t 37/2014/TT-BTNMT ngày 30/6/2014 c a B Tài nguyên và
Môi tr

ng quy

nhà n

c thu h i

- Thông t
h

nh quy

nh chi ti t v b i th

ng, h tr , tái

nh c khi

t.
s 19/2008/TT-BXD ngày 20/11/2008 c a B Xây D ng

ng d n th c hi n vi c l p, th m

d ng khu công nghi p, khu kinh t .

nh, phê duy t và qu n lý quy ho ch xây


5

2.1.2. Các v n b n
- Quy t

a ph

nh s

ng

2088/Q -UBND ngày 27/1/2014 và Quy t

5485/Q -UBND ngày 27/10/2010 c a UBND huy n Phú L
h i

t

nh s

ng v vi c thu

th c hi n d án C m công nghi p S n C m.

- Quy t

nh s 57/2014/Q -UBND ngày 22/12/2014 c a UBND t nh

Thái Nguyên, v phê duy t b ng giá

t giai o n 2015 – 2019 trên

a bàn

t nh Thái Nguyên.
- Công v n s 106/UBND-GPMB ngày 25/7/2013 c a UBND t nh Thái
Nguyên v vi c b i th

ng, h tr GPMB D án xây d ng C m công nghi p

S n C m thu c xã S n C m, huy n Phú L
- Quy t
Phú L

nh s 4333/Q

ng v vi c thu h i

xã S n C m

ng.

– UBND ngày 02/11/2011 c a UBND huy n
t c a các h gia ình và cá nhân s d ng

tt i

th c hi n d án: Xây d ng nhà máy s n xu t á Th ch anh

nhân t o.
- Quy t

nh s 3291/2010/Q -UBND ngày 30/12/2010 c a UBND t nh

Thái Nguyên, v phê duy t

án phát tri n c m công nghi p trên

a bàn

t nh Thái Nguyên giai o n 2011 – 2015.
- Quy t

nh s 3272/N -BCT ngày 29/6/2009 c a B Công Th

vi c Phê duy t quy ho ch
huy n Phú L

ng V

a i m xây d ng nhà máy TNG t i xã S n C m,

ng, t nh Thái Nguyên.

- Công v n s 959/UBND-TNMT ngày 06/09/2013 c a UBND huy n
Phú L

ng v vi c

ng ý ch tr

ng cho công ty c ph n th i trang TNG

th c hi n kh o sát,tri n khai th c hi n d án t i C m công nghi p S n C m,
xã S n C m, huy n Phú L

ng.

- Công v n s 1222/UBND-GPMB ngày 30/7/2013 c a UBND t nh Thái
Nguyên v vi c ch p thu n
m c b i th

Công ty C ph n th i trang TNG tho thu n

ng h tr GPMB th c hi n d án.


6

2.2. C s lý lu n khoa h c
2.2.1. C s lý lu n v công nghi p
2.2.1.1. Khái ni m v công nghi p
Công nghi p là m t b ph n c a n n kinh t , là l nh v c s n xu t hàng
hóa v t ch t mà s n ph m

c "ch t o, ch bi n" cho nhu c u tiêu dùng

ho c ph c v ho t

ng kinh doanh ti p theo.

xu t quy mô l n,

c s h tr thúc

ây là ho t

ng kinh t , s n

y m nh m c a các ti n b công ngh ,

khoa h c và k thu t [19].
M t ngh a r t ph thông khác c a công nghi p là "ho t

ng kinh t quy

mô l n, s n ph m (có th là phi v t th ) t o ra tr thành hàng hóa". Theo
ngh a này, nh ng ho t

ng kinh t chuyên sâu khi

t

c m t quy mô nh t

nh s tr thành m t ngành công nghi p, ngành kinh t nh : công nghi p
ph n m m máy tính, công nghi p i n nh, công nghi p gi i trí, công nghi p
nghi p th i trang, công nghi p báo chí, v.v… [19].
M t s ngành công nghi p:
Công nghi p khai thác khoáng s n
Công nghi p n ng l

ng

Công nghi p luy n kim
Công nghi p c khí
Công nghi p hóa ch t
Công nghi p s n xu t hàng tiêu dùng
Công nghi p th c ph m
Công nghi p i n t -tin h c
Công nghi p ch t o xe
Công nghi p d t may
Công nghi p óng tàu
Công nghi p s n xu t v t li u xây d ng


7

Công nghiêp qu c phòng [19].

2.2.1.2. L ch s hình thành
Trong quá trình phát tri n, công nghi p
nh t

cv n

ng theo m t trình t

nh nh sau:
Công nghi p v i t cách là m t lo i lao

nghi p do ng

ng s n xu t n m trong nông

i nông dân s d ng th i gian nông nhàn

s n xu t ra các s n

ph m th công nghi p có tính ch t t c p t túc ph thu c n n kinh t nông
nghi p. Nh C. Mác ã ch ra ó là s ph thu c có tính ch t nguyên th y c a
công nghi p

i v i nông nghi p.

Công nghi p tách kh i nông nghi p d

i hình th c ngh th công nghi p

c l p. N n s n xu t ó là n n s n xu t hàng hóa nh . Quá trình phát tri n

công nghi p t n n s n xu t hàng hóa nh lên n n
3 giai o n ó là: h p tác gi n

n, công tr

i công nghi p c khí qua

ng th công và

i công nghi p

c khí. Quá trình phát tri n c a công nghi p v a th hi n s phát tri n l c
l

ng s n xu t xã h i v a th hi n trình

hóa trong s n xu t công nghi p c ng nh
xu t công nghi p

n trình

phát tri n c a n n s n xu t hàng
nh h

ng c a s phát tri n s n

phát tri n s n xu t hàng hóa nói chung c a n n

kinh t qu c dân.
Nghiên c u l ch s phát tri n công nghi p cho th y: “Công nghi p không

ch tái s n xu t c s v t ch t cho xã h i mà còn tái s n xu t ra các quan h
s n xu t khác nhau trên b

c

ng phát tri n c a mình. Quan h s n xu t t

b n ch ngh a, quan h s n xu t xã h i ch ngh a.
Tóm l i, công nghi p là m t ph m trù kinh t v i nhi u hình th c phát
tri n

m c

khác nhau nh : công nghi p gia ình, th công nghi p, ti u

công nghi p, công nghi p hi n
nghi p xã h i ch ngh a [18].

i, công nghi p t

b n ch ngh a, công


8

2.2.1.3. Phân lo i công nghi p
B i ho t

ng công nghi p là vô cùng a d ng, có r t nhi u cách phân

lo i công nghi p, nh :
Theo m c

thâm d ng v n và t p trung lao

ng: Công nghi p n ng

và công nghi p nh .
- Công nghi p n ng: Là ngành công nghi p chuyên khai thác ngu n n ng
l

ng, s n xu t các công c s n xu t và chuy n bi n các nguyên li u thành

v t li u.
- Công nghi p nh : Là ngành công nghi p chuy n bi n các v t li u do
công nghi p n ng s n xu t thành nh ng bán s n ph m và hàng tiêu dùng.
Theo s n ph m và ngành ngh : công nghi p d u khí, công nghi p ô tô,
công nghi p d t, công nghi p n ng l

ng, v.v…

Theo phân c p qu n lý: công nghi p

a ph

ng, công nghi p trung

ng [19].
Các nhà kinh t còn phân lo i công nghi p thành hai ngành:
- Công nghi p khai thác: Là ngành khai thác các ngu n n ng l

ng và tài

nguyên trên quy mô công nghi p.
- Công nghi p ch bi n: Là ngành công nghi p chuy n bi n các s n
ph m c a ngành công nghi p khai thác thành các s n ph m tiêu dùng (cho s n
xu t và

i s ng xã h i) [20].

2.2.1.4. Hình th c t ch c lãnh th công nghi p
* i m công nghi p
ây là hình th c t ch c lãnh th công nghi p

n gi n nh t. i m công

nghi p là m t lãnh th trên ó có m t i m dân c v i m t ho c hai xí nghi p,
c phân b

nh ng n i g n ngu n nguyên, nhiên li u, v i ch c n ng khai

thác hay s ch nguyên li u, ho c nh ng vùng nguyên li u nông s n.


9

* Khu công nghi p t p trung
c i m chung c a khu công nghi p là: có ranh gi i rõ ràng, v i quy
mô t m t
t

ng

n vài tr m hec ta, không có dân c sinh s ng, trong ó t p trung

i nhi u các xí nghi p công nghi p s n xu t các s n ph m v a

th trong n

cv a

tiêu

xu t kh u và th c hi n các d ch v h tr s n xu t công

nghi p; v trí các khu công nghi p ph n l n là g n c ng bi n, qu c l l n, g n
sân bay, ngo i vi các thành ph l n, thu n l i v giao l u hàng hoá và liên h
v i bên ngoài

thu hút v n

u t ; s d ng chung c s h t ng s n xu t và

xã h i nên ti t ki m t i a chi phí s n xu t; các xí nghi p trong khu công
nghi p

c h

chuy n

ng m t quy ch riêng, u ãi v s d ng

i ngo i t ; có kh n ng h p tác s n xu t gi a các xí nghi p v i nhau

trong khu công nghi p
Các n

t hi u qu cao.

c ang phát tri n và có thu nh p th p, trong quá trình công

nghi p hoá còn có m t lo i hình
xu t,

t, thu quan,

c bi t c a khu công nghi p, ó là khu ch

c coi là công c có hi u qu

vi c làm, phát tri n công nghi p h
công ngh hi n

ic an

thu hút v n

ut n

c ngoài, t o

ng v xu t kh u, ti p thu k thu t và

c ngoài.

* Trung tâm công nghi p
ây là hình th c t ch c lãnh th công nghi p

trình

cao. M i trung

tâm công nghi p có th g m m t hay m t vài khu công nghi p ho c m t
nhóm các xí nghi p công nghi p c a nhi u ngành khác nhau, trong ó có các
xí nghi p h t nhân hay nòng c t. Nh ng xí nghi p này
trên nh ng l i th v tài nguyên khoáng s n, n ng l
lao

ng, v trí

a lí thu n l i… Trên th gi i, ng

c hình thành d a

ng, nguyên li u, ngu n
i ta th

ng nh c

trung tâm công nghi p l n nh : trung tâm công nghi p ch t o ô tô

Hoa Kì, Na-gôi-a
Mum-bai

n

Nh t B n, trung tâm công nghi p d t Man-set-xt
…

n các
i-troi
Anh,


10

* Vùng công nghi p
c i m c b n c a vùng công nghi p là: có m t không gian r ng l n,
trong ó bao g m r t nhi u i m công nghi p, khu công nghi p và trung tâm
công nghi p, có m i liên h m t thi t v i nhau v m t s n xu t; có nh ng nét
t

ng

ng trong quá trình hình thành công nghi p trong vùng (ch ng h n

cùng s d ng m t hay m t s lo i tài nguyên, t o nên tính ch t công nghi p
t

ng

i gi ng nhau, ho c có v trí

d ng nhi u lao

a lí thu n l i, hay trên c s cùng s

ng, cùng s d ng chung h th ng n ng l

ng, giao thông

v n t i…) [3].
2.2.1.5.

c i m c a công nghi p

a. S n xu t công nghi p bao g m hai giai o n
- Giai o n 1: Tác

ng vào

it

ng lao

ng nguyên li u.

- Giai o n 2: Ch bi n nguyên li u t li u s n xu t và v t ph m tiêu dùng.
C hai giai o n

u s d ng máy móc.

b. S n xu t công nghi p có tính ch t t p trung cao
thu t và lao

ng trên m t di n tích nh t

nh

:

òi h i nhi u k

t o ra kh i l

ng s n ph m.

c. S n xu t công nghi p bao g m nhi u ngành ph c t p,
t m và có s ph i h p gi a nhi u ngành

c phân công

t o ra s n ph m cu i cùng.

- Công nghi p n ng (nhóm A) s n ph m ph c v cho s n xu t
- Công nghi p nh (nhóm B) s n ph m ph c v cho tiêu dùng và
s ng c a con ng

i

i [3].

2.2.1.6. Vai trò c a công nghi p trong n n kinh t qu c dân
Công nghi p óng vai trò ch
- S n xu t ra m t kh i l

o trong n n kinh t qu c dân vì:

ng c a c i v t ch t r t l n.

- Cung c p h u h t các t li u s n xu t, xây d ng c s v t ch t k thu t
cho t t c các ngành kinh t .
- T o ra s n ph m tiêu dùng nh m nâng cao

i s ng xã h i.


11

y s phát tri n c a nhi u ngành kinh t khác, t o i u ki n khai

- Thúc

thác có hi u qu
xu t, th tr

ngu n tài nguyên thiên nhiên, t o kh n ng m r ng s n

ng lao

ng, t o nhi u vi c làm, t ng thu nh p, c ng c an ninh

qu c phòng.
- Ch tiêu

ánh giá trình

phát tri n c a m t n

c [3].

2.2.2. Lý lu n v công nghi p hóa
2.2.2.1. Khái ni m v công nghi p hóa
Công nghi p hóa là quá trình nâng cao t tr ng c a công nghi p trong
toàn b các ngành kinh t c a m t vùng kinh t hay m t n n kinh t . ó là t
tr ng v lao

ng, v giá tr gia t ng, v.v… [19].

Công nghi p hóa – Hi n
các ho t

i hóa là quá trình chuy n

ng s n xu t, kinh doanh, qu n lý kinh t , xã h i t d a vào lao

ng th công là chính sang d a vào lao
ph

i c b n toàn di n

ng k t h p cùng v i ph

ng pháp công ngh , k thu t, tiên ti n hi n

i

ng ti n,

t o ra n ng su t lao

ng cao [1].
2.2.2.2. Tính t t y u c a công nghi p hóa
T ch ngh a t b n hay t tr

c ch ngh a t b n quá

lên ch ngh a

xã h i, xây d ng c s v t ch t - k thu t cho ch ngh a xã h i là m t t t y u
khách quan, m t quy lu t kinh t mang tính ph bi n và
qua công nghi p hóa, hi n
i v i các n

c quá

c th c hi n thông

i hóa.
t ch ngh a t b n lên ch ngh a xã h i, dù ã

có công nghi p, có c s v t ch t - k thu t c a ch ngh a t b n ti n b
âu c ng ch là nh ng ti n

n

v t ch t ch ch a ph i là c s v t ch t - k

thu t c a ch ngh a xã h i. Mu n có c s v t ch t - k thu t c a ch ngh a
xã h i, các n

c này ph i th c hi n quy lu t nói trên b ng cách ti n hành cách

m ng xã h i ch ngh a v quan h s n xu t; ti p thu v n d ng và phát tri n
cao h n nh ng thành t u khoa h c và công ngh vào s n xu t; hình thành c


12

c u kinh t m i xã h i ch ngh a có trình

cao và t ch c, s p x p l i n n

i công nghi p t b n ch ngh a m t cách h p lý, hi u qu h n.
i v i các n
h i nh n

là m t b

lên ch ngh a xã

c ta, xây d ng c s v t ch t - k thu t cho ch ngh a xã h i ph i

th c hi n t
hóa, hi n

c có n n kinh t kém phát tri n quá

u, t không
i hóa. M i b

n có, t g c

n ng n thông qua công nghi p

c ti n c a quá trình công nghi p hoá, hi n

i hoá

c t ng c

ng c s v t ch t - k thu t cho ch ngh a xã h i, phát

tri n m nh m l c l

ng s n xu t và góp ph n hoàn thi n quan h s n xu t xã

h i ch ngh a.
Chúng ta ph i ti n hành CNH g n li n v i hi n

i hóa do hoàn c nh c

th c a n

c ta hi n nay: trong khi nhi u n

và

c nh ng thành t u to l n thì bây gi Vi t Nam m i b t

t

c ã hoàn thành công cu c CNH

cu c này. Chính vì v y chúng ta ph i ti n hành CNH – H H
chóng u i k p các n
tr

c ón

u.

c tiên ti n trên th gi i t

u công

có th nhanh

ó th c hi n m c tiêu i

ng th i có th giúp chúng ta xây d ng nhanh chóng và

thành công c s v t ch t cho ch ngh a xã h i [21].
2.2.2.3. Quan i m c a công nghi p hóa
Quan i m c a
- Gi v ng
a ph
n

ng ta v CNH là:

c l p t ch , i ôi v i h p tác, m r ng, h p tác qu c t ,

ng hóa, a d ng hóa quan h kinh t qu c t . D a vào ngu n l c trong

c là chính, i ôi v i tranh th t i a ngu n l c t bên ngoài, xây d ng

m t n n kinh t m c a h i nh p h

ng m nh v s n xu t cho xu t kh u,

ng th i thay th s n ph m nh p kh u cho có hi u qu .
- CNH – H H là s nghi p c a toàn dân,
tham gia, trong ó n n kinh t nhà n

c là ch

- L y vi c phát huy y u t con ng
g n li n v i c i thi n
b công b ng xã h i.

i s ng ng

c m i thành ph n kinh t
o.

i làm ch

i dân, t ng c

o, t ng tr

ng kinh t

ng dân ch , th c hi n ti n


13

- Khoa h c công ngh là

ng l c c a CNH – H H, k t h p công ngh

truy n th ng và công ngh hi n
i

i, tranh th

nh ng khâu có tính ch t quy t

i nhanh vào công ngh hi n

nh.

- L y hi u qu kinh t là tiêu chu n c b n
tri n, l a ch n d án

u t phát tri n và công ngh ,

xây d ng ph

ng án phát

u t có chi u sâu

khai

thác t i a ngu n l c hi n có, trong phát tri n m i u tiên phát tri n quy mô v a
và nh , công ngh tiên ti n, t o nhi u vi c làm, thu h i v n nhanh,

ng th i xây

d ng m t s công trình qui mô l n th t c n thi t và có hi u qu .
- K t h p ch t ch toàn di n, phát tri n kinh t qu c phòng [16].
2.2.2.4. Tác

ng c a quá trình công nghi p hóa

- Là quá trình t o ra nh ng i u ki n v t ch t - k thu t c n thi t v con
ng
huy

i và khoa h c - công ngh , thúc

y chuy n d ch c c u kinh t nh m

ng và s d ng có hi u qu m i ngu n l c

su t lao

ng làm cho n n kinh t t ng tr

không ng ng t ng n ng

ng nhanh, nâng cao

i s ng v t

ch t và v n hoá cho nhân dân, th c hi n công b ng và ti n b xã h i, b o v
và c i thi n môi tr

ng sinh thái.

- Là quá trình th c hi n m c tiêu xây d ng n n kinh t xã h i ch ngh a.
ó là m t quá trình th c hi n chi n l

c phát tri n kinh t - xã h i nh m c i

ti n m t xã h i nông nghi p thành m t xã h i công nghi p, g n v i vi c hình
thành t ng b

c quan h s n xu t ti n b , ngày càng th hi n

ch t u vi t c a ch

y

h nb n

xã h i m i xã h i ch ngh a.

- T o ra c s v t ch t
ó mà nâng cao vai trò c a ng

làm bi n
i lao

i v ch t l c l

ng s n xu t, nh

ng - nhân t trung tâm c a n n kinh t

xã h i ch ngh a; t o i u ki n v t ch t cho vi c xây d ng và phát tri n n n
v n hoá Vi t Nam tiên ti n,
- T o i u ki n v t ch t
m nh trên c s

m à b n s c dân t c
xây d ng n n kinh t

c l p, t ch v ng

ó mà th c hi n t t s phân công và h p tác qu c t .


14

- Là c s kinh t

c ng c và phát tri n kh i liên minh v ng ch c gi a

giai c p công nhân v i giai c p nông dân và
cách m ng xã h i ch ngh a.

i ng trí th c trong s nghi p

c bi t là tác d ng góp ph n t ng c

l c, s c m nh và hi u qu c a b máy qu n lý kinh t c a Nhà n
- Không nh ng có tác d ng thúc
cao mà còn t o ti n

v t ch t

y n n kinh t t ng tr

ng quy n
c.

ng phát tri n

xây d ng, phát tri n và hi n

i hoá n n

qu c phòng - an ninh. S nghi p qu c phòng và an ninh g n li n v i s
nghi p phát tri n v n hoá, kinh t , xã h i.
- Thúc

y s phân công lao

ng xã h i phát tri n, thúc

quy ho ch vùng lãnh th h p lý theo h

y quá trình

ng chuyên canh t p trung làm cho

quan h kinh t gi a các vùng, các mi n tr nên th ng nh t cao h n.
- T o ra ti n

kinh t cho s phát tri n

ng b v kinh t - chính tr ,

v n hoá - xã h i, qu c phòng và an ninh. Thành công c a s nghi p công
nghi p hoá n n kinh t qu c dân là nhân t quy t
ng xã h i ch ngh a mà
mà công nghi p hoá kinh t

quá

nh s th ng l i c a con

ng và nhân dân ta ã l a ch n. Chính vì v y
c coi là nhi m v tr ng tâm trong su t th i k

lên ch ngh a xã h i [21].

2.3. Th c ti n công nghi p hóa trên th gi i và

Vi t Nam

2.3.1. Tình hình công nghi p hóa trên th gi i
Công nghi p, theo ngh a là ngành s n xu t hàng hóa v t ch t, tr thành
u tàu c a n n kinh t
Nó ã thay

Châu Âu và B c M trong Cách m ng công nghi p.

i tr t t n n kinh t phong ki n và buôn bán qua hàng lo t các

ti n b công ngh liên ti p, kh n tr

ng nh phát minh

ng c h i n

c,

máy d t và các thành t u trong s n xu t thép và than quy mô l n. Các qu c
gia công nghi p khi ó ti n hành chính sách kinh t t b n.
th y h i n

c nhanh chóng v

n t i nh ng th tr

ng s t và tàu

ng xa xôi trên th gi i, cho

phép các công ty t b n phát tri n lên quy mô và s giàu có ch a t ng th y. Ho t


15

ng ch t o, ch bi n tr thành l nh v c t o ra c a c i cho n n kinh t . Sau
Cách m ng công nghi p, m t ph n ba s n l
công nghi p ch t o – v

ng kinh t toàn c u là t các ngành

t qua giá tr c a ho t

Nh ng ngành công nghi p

u tiên kh i ngu n t ch t o nh ng hàng

hóa có l i nhu n cao nh v khí, v i vóc,

c , s n xu t b chi ph i b i các ph
ph

ng nông nghi p.
g m s . T i Châu Âu th i Trung

ng th

các thành ph , th tr n. Các

ng h i này c ng c quy n l i h i viên, duy trì ch t l

l i c x có

ng s n ph m và

o lý.

T nh ng n m 60 c a th k XVIII, Cách m ng công nghi p di n ra
tiên

Anh sau lan ra các n

c khác nh Pháp,

c mang

nh ng nhà máy có quy mô s n xu t l n và nh ng thay
Ban

u, các nhà máy s d ng n ng l

n ng l

ng i n khi l

Các nhà phát minh

ng h i n

u

n s phát tri n
i xã h i ti p theo.

c r i chuy n sang s d ng

i i n hình thành.
Anh:

- N m 1764 James Hargreaves sáng ch ra máy kéo s i và l y tên máy là
tên con gái ông Jenny.
- N m 1769 Richard Arkwright phát minh máy kéo s i ch y b ng s c n c.
- N m 1785, Edmund Cartwright ch t o máy d t
- N m 1784, James Watt c i ti n

ng c h i n

S n xu t dây chuy n c khí hóa xu t hi n
nhân ch th c hi n nh ng công vi c nh t

u tiên.
c.

l p ráp s n ph m, m i công

nh trong quá trình s n xu t. S n

xu t dây chuy n mang l i hi u qu s n xu t nh y v t, gi m chi phí s n xu t.
Sau này, t

ng hóa d n thay th thao tác c a con ng

gia t c h n n a nh có s phát tri n c a máy tính và ng

i. Quá trình này

c

i máy.

V m t l ch s , m t s ngành s n xu t d n i xu ng b i nhi u y u t
kinh t , bao g m vi c phát tri n nh ng công ngh thay th hay vi c m t i l i
th c nh tranh. Ví d , s gi m d n tính quan tr ng c a ngành ch t o toa xe
ng s t b i ô tô tr nên th nh hành.


16

M t s n n kinh t ti n công nghi p, nh Hy L p c

ng trao

i, th

ng m i phát tri n nh

ó

t

trên m c sinh ho t c b n nh t. N n ói x y ra th
công nghi p. Song các n
thành qu c Italia
trên nh trao

i, ã có các ho t

c s th nh v
ng xuyên

i

c nh Hà Lan và Anh

th k XVII, XVIII, các

th k XV và Hy L p, La Mã c

i ã thoát kh i quy lu t

i và buôn bán s n ph m nông nghi p. Theo

th k V tr

Anh là n

t

các xã h i ti n

c tính, trong th

k XVII, ngu n ng c c cùa Hà Lan có t i 70% t nh p kh u. Ng
c

ng v

c Công nguyên nh p kh u 75% ngu n l

c ti n hành công nghi p hóa

i Hy L p

ng th c.

u tiên. ây c ng là quê h

c a Cách m ng công nghi p và thành ph công nghi p

ng

u tiên trên th gi i

là Manchester.
Nhi u n
hóa d

is

c thu c Th gi i th ba b t
nh h

u các ch

ng trình công nghi p

ng c a Hoa K ho c Liên Xô trong Chi n tranh L nh n a

cu i th k XX. N l c này

m ts n

c ông Á thành công h n

các n i

Theo báo cáo c a Qu ti n t qu c t , Hoa K là qu c gia có s n l

ng công

khác trên th gi i.

nghi p

ng

u th gi i n m 2005, ti p sau nó là Nh t B n và Trung Qu c [19].

2.3.2. Th c ti n công nghi p hóa
Quá trình CNH

n

c ta

k XX. H n 50 n m qua,

Vi t Nam
c th c hi n t

ng l i CNH

tn

u nh ng n m 60 c a th
c ã có nh ng i u ch nh

khá c b n theo s phát tri n c a t duy và i u ki n c th .
Th i k t n m 1960

n n m 1985 là th i k CNH

c th c hi n

nh m ph c v cho n n kinh t k ho ch hóa t p trung. Quá trình CNH
th c hi n có k t qu

mi n B c vào nh ng n m

th nh t (1960-1965). Sau khi
sách CNH ó
b sung nh t

tn

c

u c a k ho ch 5 n m l n

c th ng nh t,

c th c hi n trên ph m vi c n

c

ng l i, chính

c v i nh ng i u ch nh và

nh. Song, do vi c duy trì khá lâu c ch k ho ch hóa t p trung

17

trong khi b i c nh kinh t trong n

c và trên th gi i ã thay

i, nên n

c ta

ã lâm vào kh ng ho ng kinh t - xã h i trong nh ng n m 80.
T n m 1986

n nay là th i k th c hi n

c v t duy, quan i m

i m i toàn di n và

ng l i và t ch c ch

o th c hi n.

ng b
ng l i

CNH ã có nh ng i u ch nh và b sung quan tr ng. N m 1994, t i H i ngh
i bi u toàn qu c gi a nhi m k khóa VII c a

t im tb
c a

c CNH, H H. N m 1996,

ng

ra

ng l i

ih i

ng l i

ng (n m 2001)

tn

c. T sau

n nay,

ih i

c nâng cao theo k p trình

y m nh

t

c nh ng

truy n thông, i n t ..). Trình
có nh ng ti n b v

công ngh c a m t s l nh v c

c a c a các n

phát tri n m t s ngành công nghi p ch t l

c trong cùng khu v c.

ã

ng cao (công ngh thông tin và

công ngh trong các ngành công nghi p ã

t b c, i n hình nh trong c khí ch t o máy, ã làm

c các công ngh CAD, CAM, CNC trong thi t k ch t o các lo i máy

công c nh máy phay CNC, máy ti n… a ch c n ng tiêu th trong n
c

c và

u xu t kh u; ngành óng tàu sau 15 n m ã rút ng n kho ng cách l c

h u so v i th gi i t 70 – 80 n m còn 20 – 30 n m, hi n
th 5 th gi i v n ng l c óng m i. C n
ch xu t

c ánh giá x p

c ã có 286 khu công nghi p, khu

c thành l p óng vai trò quan tr ng và có tác

phát tri n công nghi p c a các vùng, mi n,
nh

i

ng l i

Vi t Nam th i gian qua ã

thành t u r t quan tr ng. N i b t là trình

b

y

c g n v i phát tri n kinh t tri th c.

Quá trình CNH, H H

ch

ra

i bi u toàn qu c l n th VIII

y m nh CNH, H H

bi u toàn qu c l n th IX c a
CNH, H H

ng ã

a ph

ng lan t a trong

ng. Trong nông nghi p,

a vào áp d ng nh ng thành t u m i c a khoa h c và công ngh , n ng

su t lao

ng, n ng su t cây tr ng, v t nuôi ã t ng lên.

ã hình thành các

vùng chuyên canh lúa g o, cà phê, cao su, h t tiêu, th y s n, r ng nguyên
li u. T m t n

c ph i nh p kh u hàng tri u t n l

ng th c,

n nay Vi t