TƯ TƯỞNG hồ CHÍ MINH về GIÁO dục và sự vận DỤNG của ĐẢNG vào sự NGHIỆP PHÁT TRIỂN GIÁO dục ở VIỆT NAM HIỆN NAY

TRƯỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ
KHOA KHOA HỌC CHÍNH TRỊ

LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC

TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ GIÁO DỤC
VÀ SỰ VẬN DỤNG CỦA ĐẢNG VÀO SỰ NGHIỆP
PHÁT TRIỂN GIÁO DỤC Ở VIỆT NAM HIỆN NAY
Chuyên ngành: Sư phạm Giáo dục công dân
Mã ngành: 52140204

Giáo viên hướng dẫn
Thạc sĩ. GVC. Nguyễn Thị Kim Chi

CẦN THƠ 4/2009

Trang 0

Sinh viên thực hiện
Họ và tên: Trần Minh Lệ
MSSV: 6064657
Lớp: ML 0668A1


MỤC LỤC
MỤC LỤC .......................................................................................................... 1
MỞ ĐẦU............................................................................................................ 2
1. Lý do chọn đề tài...................................................................................... 2
2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu .......................................................... 3
3. Đối tựong và phạm vi nghiên cứu ........................................................... 4
4. Phương pháp nghiên cứu ........................................................................ 4

5. Kết cấu luận văn ...................................................................................... 4
NỘI DUNG ...................................................................................................... 5
Chương 1: TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ GIÁO DỤC ......................... 5
1.1. Nội dung cơ bản của tư tưởng Hồ Chí Minh về giáo dục................. 5
1.1.1. Vai trò và mục đích của giáo dục trong tư tưởng Hồ Chí Minh. ... 5
1.1.2. Nội dung giáo dục trong tư tưởng Hồ Chí Minh ........................... 9
1.1.3.. Phương pháp giáo dục trong tư tưởng Hồ Chí Minh ..................... 15
1.2. Chiến lược phát triển giáo dục trong tư tưởng Hồ Chí Minh.......... 21
Chương 2: PHÁT TRIỂN GIÁO DỤC VIỆT NAM DƯỚI ÁNH SÁNG TƯ
TƯỞNG HỒ CHÍ MINH ................................................................................... 32
2.1. Thực trạng của nền giáo dục và đào tạo ở Việt Nam hiện nay ......... 32
2.1.1. Những thành tựu ........................................................................... 32
2.1.2. Những yếu kém............................................................................. 37
2.2. Bối cảnh và thời cơ, thách thức đối với giáo dục Việt Nam trong
những thập kỷ tới ............................................................................................... 41
2.2.1. Bối cảnh quốc tế ........................................................................... 41
2.2.2. Bối cảnh trong nước...................................................................... 42
2.2.3. Thời cơ và thách thức.................................................................... 44
2.3. Chiến lược phát triển giáo dục ở Việt Nam dưới ánh sáng tư tưởng Hồ
Chí Minh............................................................................................................. 46
2.3.1.Quan điểm chỉ đạo phát triển giáo dục của Đảng và Nhà nước ta ... 46
2.3.2. Mục tiêu phát triển giáo dục của Đảng và Nhà nước ta.................. 49
2.3.3. Vận dụng tư tưởng giáo dục của Hồ Chí Minh trong việc đưa ra các
giải pháp phát triển giáo dục ở nước ta ................................................................. 55
KẾT LUẬN ....................................................................................................... 68
HÌNH ẢNH VỀ GIÁO DỤC .............................................................................. 70
TÀI LIỆU THAM THẢO .................................................................................. 76

Trang 1

MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Theo quan điểm của các nhà kinh điển Mác – Lênin, giáo dục là con đường
đặc trưng cơ bản cho sự tồn tại và phát triển của con người và loài người. Đó chính
là nơi bảo tồn và phát huy hệ thống giá trị chung của loài người, hệ thống giá trị
truyền thống dân tộc, giáo dục và đào tạo tạo ra các giá trị của con người và các
thế hệ tiếp nối sáng tạo các giá trị.
Hồ Chí Minh là nhà tư tưởng mác xít sáng tạo lớn của cách mạng Việt Nam
trong thế kỷ XX – Người được tôn vinh là anh hùng giải phóng dân tộc, là danh
nhân văn hóa thế giới. Suốt cả cuộc đời Người rất quan tâm đến việc phát triển nền
giáo dục Việt Nam, bởi theo Người: “Một dân tộc dốt là một dân tộc yếu”.
Nhận thức được tầm quan trọng của giáo dục, Đảng và Nhà nước ta rất quan
tâm đến vấn đề này. Trong công cuộc đổi mới đất nước do Đảng Cộng sản Việt
Nam khởi xướng và lãnh đạo, nền kinh tế nước ta đã có bước phát triển mới cả về
lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất; đời sống vật chất và tinh thần của nhân
dân được nâng cao hơn, văn hóa xã hội không ngừng tiến bộ. Tuy nhiên, những
thành tựu bước đầu về kinh tế - xã hội mà chúng ta đã đạt được vẫn chưa đưa đất
nước vượt qua tình trạng kém phát triển, chưa tương xứng với tiềm năng phát triển
của đất nước. Trong những nguyên nhân dẫn đến sự bất cập đó, được Đại hội lần
thứ IX của Đảng chỉ ra, có một nguyên nhân không nhỏ của “Giáo dục, đào tạo
còn yếu về chất lượng, cơ cấu đào tạo chưa phù hợp, có nhiều tiêu cực trong dạy,
học và thi cử…Cơ sở vật chất của các ngành y tế, giáo dục, khoa học, văn hóa,
thông tin, thể thao còn nhiều thiếu thốn. Việc đổi mới cơ chế quản lý và thực hiện
xã hội hóa trong lĩnh vực này triển khai chậm ”[5, 154]. Để nâng cao dân trí, đào
tạo nhân lực, bồi dưỡng nhân tài, cùng với việc đổi mới và phát triển kinh tế, kết
hợp ngay từ đầu đổi mới kinh tế gắn liền với đổi mới chính trị, Đảng ta chủ trương
“phát triển kinh tế - xã hội một cách lành mạnh và bền vững bằng việc chăm lo
phát triển giáo dục với tốc độ nhanh hơn, chất lượng tốt hơn, hiệu quả hơn”[4, 11],
coi giáo dục, đào tạo và khoa học, công nghệ là quốc sách hàng đầu.

Trang 2


Để đạt được mục tiêu đề ra, Đảng và Nhà nước đã ban hành nhiều chủ
trương, chính sách nhằm phát triển giáo dục. Tuy nhiên, trong thời kỳ mở cửa và
hội nhập, đẩy mạnh công nghiệp hóa – hiện đại hóa nước ta đứng trước nhiều cơ
hội phát triển, đồng thời phải đối mặt với những thách thức và nguy cơ ngày càng
tăng. Chúng ta chỉ có thể đi lên, thực hiện những mục tiêu mong muốn của mình
về dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn minh bằng chính con
người Việt Nam, bằng một nguồn nhân lực dồi dào có chất lượng về mặt trí tuệ,
nghề nghiệp, nhân cách và thể lực. Vì thế, giáo dục Việt Nam đang đứng trước yêu
cầu mới rất lớn để phục vụ đắc lực cho những mục tiêu kinh tế - xã hội đề ra cho
năm 2020 và xa hơn nữa. Yêu cầu đối với giáo dục là phải có bước đột phá, không
chỉ để khắc phục những tồn tại trầm trọng hiện nay, không chỉ để tiến nhanh, tiến
mạnh như các nước khác mà phải tiến lên vượt bậc. Có như thế giáo dục mới góp
phần làm cho đất nước không còn tụt hậu so với các nước trong khu vực, mà từng
bước vươn lên ngang tầm với thế giới.
Giáo dục có trách nhiệm to lớn và nặng nề hơn bao giờ hết đối với vận
mệnh, tương lai của đất nước. Chúng ta cần làm cho nhận thức về trách nhiệm này
được thống nhất cao trong toàn Ðảng, Nhà nước và xã hội, tạo thành sức mạnh,
động lực để đưa sự nghiệp giáo dục thật sự là quốc sách hàng đầu, là động lực
chính cho sự phát triển đất nước Việt Nam phồn vinh và vững mạnh.
Trước những nhiệm vụ trọng đại và cấp bách của nền giáo dục nước nhà
hiện nay. Tư tưởng giáo dục của Hồ Chí Minh đã trở thành cơ sở để Đảng và Nhà
nước ta xây dựng quan điểm, đường lối, chủ trương, chính sách về giáo dục.
Chính vì tính cấp thiết đó, tác giả chọn đề tài: “Tư tưởng Hồ Chí Minh về
giáo dục và sự vận dụng của Đảng vào sự nghiệp phát triển giáo dục ở Việt
Nam hiện nay” làm đề tài nghiên cứu của mình.

2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
3.1. Mục đích nghiên cứu
Trên cơ sở hệ thống hóa quan niệm của Hồ Chí Minh về giáo dục và phân
tích thực trạng giáo dục ở nước ta hiện nay, Đảng và Nhà nước ta đã đề xuất một
số giải pháp nhằm phát triển sự nghiệp giáo dục ở Việt Nam hiện nay.

Trang 3


3.2. Nhiệm vụ
Để thực hiện mục đích trên, luận văn tập trung giải quyết những nhiệm vụ
sau:

- Hệ thống hóa những quan niệm chủ yếu của Hồ Chí Minh về vai trò, mục
đích, nội dung và phương pháp giáo dục.

- Phân tích, đánh giá về thực trạng giáo dục Việt Nam hiện nay
- Một số giải pháp chủ yếu vận dụng tư tưởng giáo dục của Hồ Chí Minh
vào sự nghiệp phát triển giáo dục Việt Nam của Đảng và Nhà nước ta.

3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
- Đề tài tập trung nghiên cứu những quan điểm của Hồ Chí Minh về giáo
dục được thể hiện trong những tác phẩm chủ yếu và trong hoạt động thực tiễn của
Người.

- Thực trạng giáo dục Việt Nam hiện nay và sự vận dụng tư tưởng của Hồ
Chí Minh về giáo dục của Đảng và Nhà nước ta vào sự nghiệp phát triển giáo dục
Việt Nam từ nay đến năm 2020.

4. Phương pháp nghiên cứu

- Cơ sở lý luận của luận văn là nguyên lý của chủ nghĩa duy vật biện
chứng, chủ nghĩa duy vật lịch sử của chủ nghĩa Mác – Lênin, tư tưởng Hồ Chí
Minh, các quan điểm của Đảng và Nhà nước ta về giáo dục.
- Ngoài ra, tác giả còn sử dụng các phương pháp logic và lịch sử, phân tích,
tổng hợp, so sánh, thu thập tài liệu, thống kê số liệu,…

5. Kết cấu luận văn
Ngoài phần mở đầu, kết luận, và danh mục tài liệu tham khảo luận văn gồm
có 2 chương và 5 tiết.

Trang 4


NỘI DUNG
Chương 1
TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VẾ GIÁO DỤC

1.1. Nội dung cơ bản của tư tưởng Hồ Chí Minh về giáo dục
1.1.1. Vai trò và mục đích của giáo dục trong tư tưởng Hồ Chí Minh
Giáo dục là một khoa học. Đó là khoa học về thiết kế xây dựng con người
phục vụ chế độ xã hội; khoa học về cách thức, phương pháp giáo dục con người
với chất lượng tốt nhất và hiệu quả cao nhất; khoa học về xây dựng một nền giáo
dục với quy mô, cơ cấu phù hợp với xu thế phát triển của thời đại; khoa học về
một nền giáo dục phải giải quyết được những yêu cầu của thực tiễn cách mạng
Việt Nam đặt ra.
Hồ Chí Minh đã xác định vị trí, vai trò của giáo dục và đào tạo là bước đầu
tiên của sự sống còn cho một quốc gia. Sau khi đọc "Tuyên ngôn Ðộc lập" khai
sinh ra nước Việt Nam Dân chủ cộng hòa Người đã nói: "Nay chúng ta giành
quyền độc lập. Một trong những công việc phải thực hiện cấp tốc trong lúc này là
nâng cao dân trí vì nước nhà cần phải kiến thiết. Kiến thiết cần phải có nhân tài".

[12,451]
Hồ Chí Minh nhận rõ vai trò của giáo dục trong việc cải tạo, phát triển con
người, làm biến đổi con người cũ, xây dựng con người mới. Người viết:
“ Hiền dữ phải đâu là tính sẵn
Phần nhiều do giáo dục mà nên”[11, 383].
Với ý nghĩa đó, giáo dục quyết định đến sự biến đổi tư tưởng, tâm lý và nâng
cao trình độ nhận thức của con người. Giáo dục trở thành điều kiện tiền đề cho
việc hình thành và phát triển bản chất người. Nó là vũ khí sắc bén để giúp chúng ta
cải tạo con người.

Trang 5


Giáo dục không chỉ là nhân tố tác động mạnh mẽ vào lĩnh vực kinh tế, văn
hóa, xã hội, mà còn có ý nghĩa hết sức lớn lao trong việc đào tạo con người. Thông
qua hoạt động động thực tiễn của con người, giáo dục có vai trò quan trọng tác
động vào các hoạt động kinh tế, văn hóa và quan hệ xã hội. Hồ Chí Minh chỉ rõ:
vô luận việc gì, đều do người làm ra, và từ nhỏ đến to, từ gần đến xa, đều thế cả.
Cho nên, theo Người thì làm kinh tế có kế hoạch thì giáo dục cũng phải có kế
hoạch. Chiến lược phát triển giáo dục phải gắn liền với việc hoạch định chính sách
phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội. Trong đó, vai trò của giáo dục là cung cấp
nguồn nhân lực cho sự nghiệp phát triển kinh tế và tiến bộ xã hội. Khi điều kiện
vật chất được nâng cao tất yếu sẽ tạo cơ sở cho nền giáo dục phát triển. Vì thế kinh
tế không phát triển được thì giáo dục cũng không phát triển được. Giáo dục không
phát triển thì không đủ cán bộ giúp cho kinh tế phát triển.
Sinh thời Hồ Chí Minh xem giáo dục là một mặt trận quan trọng trong sự
nghiệp cách mạng Việt Nam. Giáo dục có vai trò nâng cao trình độ nhận thức về
đường lối chính trị của Đảng và Chính phủ; giáo dục nhất thiết phải gắn liền với
sản xuất và đời sống của nhân dân, văn hóa giáo dục phải phát triển mạnh để phục
vụ yêu cầu của cách mạng, vì theo Hồ Chí Minh: “Một dân tộc dốt là một dân tộc

yếu”[12, 8].
Tư tưởng Hồ Chí Minh về giáo dục không chỉ có ý nghĩa đối với việc xóa bỏ
những tàn dư của lối sống, cách suy nghĩ cổ hủ, lạc hậu của nền giáo dục thực dân
phong kiến, mà nó còn có ý nghĩa thực tiễn sâu sắc trong việc xây dựng một nền
giáo dục mới nhằm đào tạo những con người toàn diện phục vụ sự nghiệp cách
mạng Việt Nam.
Nền giáo dục được Người quan tâm thực hiện là nền giáo dục nhằm xóa bỏ
những quan niệm coi khinh lao động chân tay, chuộng bằng cấp, ham vinh hoa phú
quý, coi muôn nghề đều là thấp kém chỉ nghề đọc sách là cao. Nền giáo dục mới là
nền giáo dục phục vụ nhân dân, phục vụ Tổ quốc, đào tạo lớp người, lớp cán bộ
mới.
Mục đích xuyên suốt trong triết lý giáo dục con người ở chỗ Hồ Chí Minh luôn
gắn liền với mục đích cao cả của Người trong hoạt động thực tiễn của cách mạng

Trang 6


Việt Nam. Đó là một nền giáo dục mới vì con người và cho con người; vì hạnh
phúc ấm no, tự do của nhân dân; vì cuộc sống biết thưởng thức và được làm chủ
bản thân và làm chủ xã hội. Hồ Chí Minh khẳng định: “Cả đời tôi chỉ có một mục
đích, là phấn đấu cho quyền lợi Tổ quốc, và hạnh phúc của quốc dân”[13, 240].
Mục đích ấy đã trở thành ham muốn tột bậc của Hồ Chí Minh là làm sao cho nhân
dân ta ai cũng có cơm ăn, áo mặc, ai cũng được học hành. Người viết: “Không có
chế độ nào tôn trọng con người, chú ý xem xét những lợi ích cá nhân đúng đắn và
đảm bảo cho nó được thỏa mãn bằng chế độ xã hội chủ nghĩa và cộng sản chủ
nghĩa”[17, 291]. Nhưng muốn xây dựng chủ nghĩa xã hội, trước hết cần có những
con người xã hội chủ nghĩa. Muốn có con người xã hội chủ nghĩa, theo Hồ Chí
Minh không có con đường nào khác ngoài con đường của nền giáo dục xã hội chủ
nghĩa.
Chiến lược giáo dục đào tạo con người là sợi chỉ đỏ xuyên suốt trong sự

nghiệp cách mạng Việt Nam của Hồ Chí Minh. Tư tưởng đó của Người trở thành
châm ngôn trong chiến lược phát triển nguồn nhân lực con người của cách mạng
Việt Nam: “ Vì lợi ích mười năm thì phải trồng cây, vì lợi ích trăm năm thì phải
trồng người. Chúng ta phải đào tạo ra những công dân tốt và cán bộ tốt cho nước
nhà”[17, 222], giáo dục nhằm đào tạo những người kế tục sự nghiệp cách mạng to
lớn của Đảng và nhân dân ta, do đó các ngành, các cấp đảng và chính quyền địa
phương phải thật sự quan tâm hơn nữa đến sự nghiệp này, phải chăm sóc nhà
trường về mọi mặt, đẩy sự nghiệp giáo dục của ta lên những bước phát triển mới.
Vì thế, Hồ Chí Minh luôn xem giáo dục đào tạo con người là một vấn đề có tính
chiến lược. Giáo dục là sự nghiệp cao cả của Đảng, là nhiệm vụ của toàn xã hội,
Đảng phải chăm lo giáo dục, “Chính phủ, các đoàn thể và tất cả các đồng bào có
trách nhiệm giúp sức vào việc giáo dục…phụ nữ và thanh niên phải là người phụ
trách chính, nhất là thanh niên”[13, 712].
Hồ Chí Minh quan niệm đối tượng giáo dục là tất cả mọi người, không phân
biệt già, trẻ, trai, gái, thành phần giai cấp trong xã hội. Đặc biệt, theo Hồ Chí Minh
“Phụ nữ lại càng cần phải học, đã lâu chị em bị kìm hãm, đây là lúc chị em phải cố

Trang 7


gắng để kịp nam giới, để xứng đáng mình là một phần tử trong nước”, vì nghề dạy
học và nghề thầy thuốc thì phụ nữ làm nhiều hơn”[12, 37].
Hồ Chí Minh quan tâm hàng đầu đến vai trò và trách nhiệm của nhà giáo,
theo Người, “nhiệm vụ của giáo dục rất quan trọng và vẻ vang, vì nếu không có
thầy giáo thì không có giáo dục…Không có giáo dục, không có cán bộ thì cũng
không nói gì đến kinh tế, văn hóa. Trong việc đào tạo cán bộ, giáo dục là bước
đầu”[12,183]. Hồ Chí Minh đã nói: “…không có gì vẻ vang bằng việc chăm nom
bồi dưỡng cho các cháu là những người chủ tương lai của nước nhà”[15,561], làm
nhà giáo phải có “chí khí cao thượng, phải “ưu tiên hậu lạc”, coi đó là sự nghiệp
cao quý của mình, cho nên nhà giáo phải “ thương yêu các cháu như con em ruột

của mình”. Hồ Chí Minh còn kêu gọi các nhà giáo phải biết tự sửa mình, làm
gương, học tập nâng cao trình độ để vươn lên mãi, nhà giáo phải khiêm tốn và có
tinh thần cầu thị”[16, 126].
Giáo dục nhằm mục đích đào tạo thế hệ trẻ có năng lực chuyên môn, phẩm
chất nghề nghiệp, có lý tưởng, phục vụ Tổ quốc, phục vụ nhân dân. Vì thế, trước
hết, nhà giáo cần “nâng cao tinh thần yêu Tổ quốc, yêu chủ nghĩa xã hội, tăng
cường tình cảm cách mạng đối với công nông, tuyệt đối trung thành với sự nghiệp
cách mạng, triệt để tin tưởng vào sự lãnh đạo của Đảng, sẵn sàng nhận bất kỳ
nhiệm vụ nào mà Đảng và nhân dân giao cho”[20, 403].
Đối với người học, Hồ Chí Minh khuyên nhủ phải kính thầy, yêu bạn, khắc
phục khó khăn gian khổ, phấn đấu vươn lên không ngừng, siêng năng, ngoan
ngoãn, nghe thầy, đua bạn, ở nhà thì nghe lời bố mẹ, tham gia lao động, ích nước
lợi dân, tuổi nhỏ làm việc nhỏ…

Trang 8


1.1.2. Nội dung giáo dục trong tư tưởng Hồ Chí Minh
Nội dung giáo dục chủ yếu trong tư tưởng Hồ Chí Minh được thể hiện ở
những điểm sau:
Giáo dục tinh thần yêu nước, nâng cao trình độ lý luận chính trị cho mọi
người
Theo Hồ Chí Minh, tinh thần yêu nước là niềm tự hào dân tộc và là truyền
thống lâu đời của dân tộc Việt Nam. Chính vì thế, giáo dục đào tạo con người phải
gắn liền với việc bảo vệ và phát huy những giá trị truyền thống văn hóa dân tộc.
Người nói: “Dân ta có một lòng nồng nàn yêu nước. Đó là một truyền thống quý
báu của ta. Từ xưa đến nay, mỗi khi Tổ quốc bị xâm lăng thì tinh thần ấy lại sôi
nổi, nó kết thành một làn song vô cùng mạnh mẽ, to lớn, nó lướt qua mọi sự nguy
hiểm, khó khăn, nó nhấn chìm tất cả lũ bán nước và lũ cướp nước”[14, 171]. Hồ
Chí Minh coi việc giáo dục tinh thần yêu nước là yếu tố cốt lõi nhất, cơ bản nhất,

đầu tiên và được xếp hạng bậc nhất trong nội dung giáo dục.
Giáo dục tinh thần yêu nước, theo Hồ Chí Minh, còn là điều cốt lõi làm nên
giá trị tinh thần to lớn và ý nghĩa cải tạo hiện thực sâu sắc. Theo Hồ Chí Minh,
“chính do tinh thần yêu nước mà quan đội và nhân dân ta đã mấy năm trường chịu
đựng trăm đắng nghìn cay, kiên quyết đánh cho tan bọn thực dân cướp nước và
bọn Việt gian phản quốc, kiên quyết xây dựng một nước Việt Nam độc lập, thống
nhất, dân chủ, tự do, phú cường, một nước Việt Nam dân chủ mới”[14, 172]. Việc
giáo dục tinh thần yêu nước cho nhân dân lao động phải gắn kết với việc giáo dục
tinh thần quốc tế vô sản cho con người. Chủ tịch Hồ Chí Minh kêu gọi thế hệ trẻ
phải có tinh thần đoàn kết, thương yêu nhau. Đó là tinh thần quốc tế. Giáo dục có
nhiệm vụ phải “tẩy trừ những thành kiến giữa các dân tộc” để xây dựng tinh thần
“đoàn kết, thương yêu, giúp đỡ nhau như anh em một nhà”.[14, 222].
Hồ Chí Minh rất chú ý đến việc giáo dục, nâng cao trình độ giác ngộ chính trị
cho mọi người. Trong Thư gửi Đại hội Giáo dục toàn quốc tháng 7 năm 1951,
Người viết: “Đại hội nên làm thế nào cho việc giáo dục liên hệ với đời sống của
nhân dân, với công việc kháng chiến và kiến quốc của dân tộc. Làm thế nào để

Trang 9


phối hợp việc giáo dục của trường học với việc tuyên truyền và giáo dục chính trị
của nhân dân”.[14, 247]
Để nâng cao nhận thức về chính trị cho mọi người trong sự nghiệp xây dựng
chủ nghĩa xã hội, một yêu cầu đặt ra là phải nâng cao trình độ lý luận của chủ
nghĩa Mác – Lênin. Trong quá trình xây dựng chủ nghĩa xã hội ở miền Bắc, Hồ
Chí Minh nhận định, Đảng ta có “rất nhiều ưu điểm” nhưng bên cạnh đó còn có
“nhiều nhược điểm”, “mà một trong những nhược điểm lớn là trình độ lý luận còn
thấp kém”[16, 492]. Cho nên, “đòi hỏi Đảng ta phải tự nâng cao mình lên nữa, mà
muốn tự nâng cao mình thì phải tổ chức học tập lý luận trong toàn Đảng, trước hết
là trong cán bộ cốt cán của Đảng”[16, 439]. Nâng cao trình độ lý luận là yếu tố

tinh thần quan trọng của người chiến sĩ cách mạng trong sự nghiệp giải phóng dân
tộc, xây dựng đời sống mới, con người mới. Nâng cao trình độ lý luận còn giúp
mọi người xác định đúng đắn lý tưởng sống, hoài bão lập thân, lập nghiệp, phục vụ
Tổ quốc, phục vụ nhân dân.
Giáo dục tư tưởng, đạo đức, lối sống cho mọi người
Về giáo dục tư tưởng, Người quan niệm: “Nếu ta không chuẩn bị sẵn
sàng, không kịp thời lãnh đạo, thì tư tưởng sẽ hỗn loạn, hành động sẽ hỗn
loạn”[15, 318]. Cho nên, “Bồi dưỡng tư tưởng mới để đánh thắng tư tưởng cũ,
đoạn tuyệt với con người cũ để trở thành con người mới”[15, 148].
Hồ Chí Minh đưa ra nội dung giáo dục về đạo đức hết sức mới mẻ và sâu sắc,
đó là đạo đức cách mạng. Hồ Chí Minh quan niệm đạo đức cách mạng “Cũng như
sông có nguồn thì mới có nước, không có nguồn thì sông cạn. Cây phải có gốc,
không có gốc thì cây héo. Người cách mạng phải có đạo đức, không có đạo đức thì
dù tài giỏi mấy cũng không lãnh đạo được nhân dân…”[13,, 252]. Hồ Chí Minh
quan niệm mọi người cần phải được giáo dục tư tưởng đạo đức thường xuyên.
Trong nội dung giáo dục đạo đức, Hồ Chí Minh cho rằng: “Cần, Kiệm, Liêm,
Chính là nền tảng của Đời sống mới, nền tảng của Thi đua ái quốc”[13, 631]. Bởi
“trời có bốn mùa”, “đất có bốn phương” và “người có bốn đức” lớn là cần, kiệm,
liêm, chính. Nếu “thiếu một mùa không thành trời, thiếu một phương không thành
đất, thiếu một đức không thành người”. Trong giáo dục, xây dựng đạo đức cách
Trang 10


mạng, Hồ Chí Minh không chỉ dạy mọi người, nhất là cán bộ, đảng viên phải thực
hiện cần, kiệm, liêm, chính mà còn kêu gọi mọi người chống tham ô, lãng phí và
bệnh quan liêu.
Giáo dục đạo đức cho đảng viên là giáo dục tinh thần “quyết tâm suốt đời
đấu tranh cho Đảng, cho cách mạng”, “ra sức làm việc, giữ gìn kỷ luật, thực hiện
đường lối chính sách của Đảng”, “Đặt lợi ích riêng của Đảng và của nhân dân lao
động lên trên, lên trước lợi ích riêng của cá nhân mình. Hết long hết sức phục vụ

nhân dân. Vì Đảng, vì dân mà đấu tranh quên mình, gương mẫu trong mọi
việc”[17, 285].
Giáo dục đạo đức cho công dân là giáo dục ý thức “tuân thủ pháp luật”, giữ
gìn của công, giữ kỷ luật lao động, giữ gìn trật tự chung, đóng thuế, bảo vệ Tổ
quốc.
Giáo dục đạo đức cho lực lượng an ninh là giáo dục tinh thần “Đối với tự
mình phải cần, kiệm, liêm, chính.
Đối với đồng sự, phải thân ái giúp đỡ.
Đối với chính phủ, phải tuyệt đối trung thành.
Đối với nhân dân, phải kính trọng, lễ phép.
Đối với công việc, phải tận tụy.
Đối với địch, phải cương quyết, khôn khéo”[13, 407].
Về đạo đức của thanh niên, Bác kêu gọi thanh niên phải đi đầu trong mọi
việc, phải có tinh thần quyết tâm, ham công việc ích nước lợi dân, không ham công
danh, phú quý, siêng năng, tiết kiệm, làm gương, trong sạch không kiêu ngạo, tự
mãn, nói ít làm nhiều, thân ái đoàn kết, có tổ chức có kỷ luật, chống chủ nghĩa cá
nhân và chủ nghĩa tự do, khiêm tốn, giản dị, chống lãng phí, xa hoa, phải biết phê
bình và tự phê bình, tham gia học tập nâng cao chính trị, khoa học, kỹ thuật, văn
hóa, dẫn dắt và giáo dục thiếu niên, không hình thức, thấm nhuần đạo đức cách
mạng, học tập lao động có gắng cầu tiến, sáng tạo cần cù, yêu thương giúp đỡ
nhau.

Trang 11


Với thiếu niên nhi đồng, Hồ Chí Minh kêu gọi phải tham gia thực hiện đời
sống mới: tuổi nhỏ làm việc nhỏ tùy theo sức của mình, hăng hái, kiên quyết,
không sợ khó, không sợ khổ, siêng học, siêng làm, tiết kiệm, việc nên làm không
cần nhắc, việc không nên không cần ai ngăn. Thiếu niên phải luôn phấn đấu: yêu
Tổ quốc, yêu đồng bào; học tập tốt, lao động tốt, đoàn kết tốt, thật thà, dũng cảm,

giữ gìn vệ sinh thật tốt.
Với phụ nữ, Người yêu cầu: “Phụ nữ công nhân cần tích cực tham gia quản
lý thật tốt nhà máy, công trường. Phụ nữ nông dân cần hăng hái tham gia phong
trào đổi công, hợp tác, gặt tốt vụ mùa, chuẩn bị tốt vụ chiêm năm tới. Các tầng lớp
phụ nữ ở thành phố cần chấp hành tốt các chính sách của Đảng và Chính phủ. Chị
em làm nghề buôn bán cần giữ đức tính thật thà, đứng đắn, bài trừ “tệ mua rẻ bán
đắt”, tệ “mặc cả, nói thách”. Chị em phụ nữ phải hết sức chăm lo bảo vệ sức khỏe
của con cái”[17, 238].
Giáo dục văn hóa, trình độ chuyên môn và tinh thần yêu lao động
Hồ Chí Minh quan niệm: “Trên nền tảng giáo dục chính trị và lãnh đạo tư
tưởng tốt, phải phấn đấu nâng cao chất lượng văn hóa và chuyên môn nhằm giải
quyết thiết thực các vấn đề do cách mạng nước ta đề ra và trong một thời gian
không xa, đạt những đỉnh cao của khoa học và kỹ thuật”[20, 403].
Giáo dục văn hóa nhằm đào tạo ra những con người có tư duy sáng tạo, biết
phát hiện và sáng chế ra những cái mới nhằm phục vụ cuộc sống của con người.
Với quan niệm đó, Hồ Chí Minh cho rằng nội dung văn hóa phải có tính giáo dục,
giáo dục là giáo dục văn hóa. Người cũng chỉ ra sự cần thiết phải xây dựng một
nền văn hóa mới và coi trọng giáo dục văn hóa truyền thống, giao lưu văn hóa. Để
bảo vệ văn hóa dân tộc, theo Hồ Chí Minh:
“Dân ta phải biết sử ta
Cho tường gốc tích nước nhà Việt Nam”[11, 126].
Chủ tịch Hồ Chí Minh xác định văn hóa là một mặt căn bản của xã hội. Văn
hóa là một trong những mục tiêu, nhiệm vụ xây dựng con người mới, xã hội mới.

Trang 12


Bởi theo Người: “Văn hóa giáo dục là một mặt trận quan trọng trong công cuộc
xây dựng chủ nghĩa xã hội”[18, 190].
Hồ Chí Minh khẳng định: “Cả về mặt chính trị, tư tưởng, tinh thần trách

nhiệm cũng như về các mặt nghiệp vụ, nghệ thuật, kỹ thuật, văn hóa, chúng ta vẫn
còn thấp. Cho nên mọi người cần ra sức học tập thêm”[16, 249].
Con người mới theo Hồ Chí Minh nhất định phải có học thức. Với quan
niệm về xây dựng con người mới, Hồ Chí Minh không chỉ chú ý đến phát triển,
luyện tài và rèn đức cho người chiến sĩ, ngưới cách mạng mà còn quan tâm nâng
cao trình độ kiến thức chuyên môn cho mọi người. Người rất quan tâm đến việc
xây dựng dựng đội ngũ trí thức và thật sự coi trọng họ trong sự nghiệp cách mạng
Việt Nam. Nhưng trí thức không chỉ đơn thuần dừng lại ở sự hiểu biết trong sách
vở, câu chữ mà tri thức còn thể hiện ở việc đưa hiểu biết trực tiếp vào cải tạo xã
hội cũ, xây dựng xã hội mới. Người lao động có tri thức thực sự là nguồn lực cơ
bản của sự phát triển kinh tế - xã hội. Vì thế, “trí thức đọc sách, chưa phải trí thức
hoàn toàn…muốn thành một người trí thức hoàn toàn, thì phải đem cái trí thức đó
áp dụng vào thực tế”[13, 235]. Với nhận thức đúng đắn về vai trò của trí thức, Bác
đã đưa ra chủ trương:
Công nông trí thức hóa
Trí thức công nông hóa.
Để nâng cao trình độ văn hóa, trước hết mọi người cần phải được phổ cập
giáo dục. Vì thế, ngay sau khi cách mạng Tháng Tám thành công, cùng với việc
chống “giặc ngoại xâm” và “giặc đói”, Hồ Chí Minh đã chú ý quan tâm đến công
cuộc diệt “giặc dốt”. Người khẳng định: “chỉ cần ba tháng là đủ để học đọc, học
viết tiếng nước ta theo vần quốc ngữ. Một dân tộc dốt là một dân tộc yếu. Vì vậy,
tôi đề nghị ở một chiến dịch chống nạn mù chữ”[12, 8]. Đến ngày 8/9/1945, Chủ
tịch Hồ Chí Minh ký Sắc lệnh số 17 thành lập Bình dân học vụ và kêu gọi chống
nạn thất học, xóa nạn mù chữ trong cả nước. Hồ Chí Minh viết bài đăng trên báo
Cứu quốc số 58, ngày 4/10/1945 để tuyên truyền chống nạn thất học. Một trong
những công việc phải thực hiện cấp tốc đó là nâng cao dân trí để mọi người Việt
Nam hiểu biết được quyền lợi và bổn phận của mình. Tri thức văn hóa trở thành
Trang 13

động lực để người Việt Nam có thể tham gia vào công cuộc xây dựng nước nhà.
Cho nên “bất kỳ làm nghề gì, nếu không biết chữ thì khó tiến bộ”. Vì “Dốt thì dại,
dại thì hèn. Vì không chịu dại, không chịu hèn, cho nên thanh toán nạn mù chữ là
một trong những việc cấp bách và quan trọng của nhân dân các nước dân chủ
mới”[16, 64]. Bởi thanh toán nạn mù chữ là bước đầu nâng cao trình độ văn hóa.
Trình độ văn hóa của nhân dân cao sẽ giúp chúng ta đẩy mạnh công cuộc khôi
phục kinh tế, phát triển dân chủ. Nâng cao trình độ văn hóa cũng là việc làm cần
thiết để xây dựng nước ta thành một nước hóa bình, thống nhất, độc lập, dân chủ
và giàu mạnh. Người cũng nhắc nhở cần phải giáo dục về “thường thức vệ sinh,
để dân bớt ốm đau”, giáo dục “thường thức khoa học, để dân bớt mê tín nhảm”,
dạy cho nhân dân biết “ bốn phép tính để làm ăn có ngăn nắp”.
Sau khi cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp thành công, cả nước bắt tay
vào công cuộc khôi phục kinh tế, phát triển văn hóa, xã hội, Hồ Chí Minh khuyên
các nhà giáo, cán bộ ‘phải tiến bộ cho kịp thời đại thì mới làm được nhiệm vụ. Chớ
tự túc, tự mãn, cho là giỏi rồi thì dừng lại. Mà dừng lại là lùi bước, là lạc hậu, mình
tự đào thải trước. Cho nên phải cố gắng học tập để đào tạo mình, cải tạo tư tưởng
của mình, cải tạo con em mình và giúp vào việc cải tạo xã hội”[17, 489]. Hồ Chí
Minh nhận định “Tất cả của cải vật chất trong xã hội, đều do công nhân và nông
dân làm ra. Nhờ sức lao động của công nhân và nông dân, xã hội mới sống còn và
phát triển”[15, 203]. Lao động sản xuất cũng là một mặt trận giáo dục, “trong việc
giáo dục phải có môn giáo dục lao động”. Vì “Xã hội có cơm ăn, áo mặc, nhà ở, là
nhờ lao động, Xây nên giàu có, tự do, dân chủ cũng là nhờ lao động. Trí thức mở
mang cũng nhờ lao động (lao động trí thức). Vì vậy, lao động là sức chính của sự
tiến bộ của loài người. Cũng là sức mạnh giải phóng dân tộc”[13, 420].
Đối với thiếu niên, học sinh và sinh viên, Người coi thi đua học tốt, thi đua
gia tăng sản xuất, tham gia kháng chiến là công việc trọng tâm giáo dục tính siêng
năng cho mọi người.

Trang 14

Giáo dục sức khỏe và mỹ dục cho mọi người
Theo Hồ Chí Minh “Muốn lao động sản xuất tốt, công tác và
học tập tốt thì cần có sức khỏe. Muốn giữ gìn sức khỏe thì nên thường xuyên tập
thể dục, thể thao. Vì vậy, chúng ta nên phát triển phong trào thể dục, thể thao cho
rộng khắp”[18, 116]. “Ngành giáo dục và các ngành, các đoàn thể cần phải có kế
hoạch cụ thể chăm sóc, giáo dục các cháu càng ngày càng khỏe mạnh và tiến
bộ”[20, 403], “Các cô, các chú, các cháu phải cùng nhau tổ chức và quản lý đời
sống vật chất và tinh thần ở các trường học ngày một tốt hơn, tăng cường bảo đảm
sức khỏe và an toàn”. [20, 468]
Hồ Chí Minh không chỉ quan tâm đến việc giáo dục sức khỏe và rèn luyện
về thể chất mà còn chú ý nâng cao trình độ thưởng thức thẩm mỹ cho mọi người.
Người giải thích “Mỹ dục: để phân biệt cái gì là đẹp, cái gì là không đẹp”[16, 276].
“Chữ mỹ nghĩa là tốt đẹp”, “Thiện nghĩa là tốt đẹp, vẻ vang. Trong xã hội không
có gì tốt đẹp, vẻ vang bằng phục vụ cho lợi ích của nhân dân”[13, 74]. Người cũng
cho rằng: “Trong xã hội có thiện và ác”, “Thiện và ác là hai cái mâu thuẫn, luôn
luôn đấu tranh gay gắt với nhau. Cuộc đấu tranh ấy phải trường kỳ gian khổ,
nhưng cuối cùng thì ác nhất định thất bại, thiện nhất định thắng”. Hơn nữa, trong
mỗi con người “nhiều hoặc ít không tránh khỏi có cái ác, như tự đại, tự kiêu, tự tư,
tự lợi”. Vì thế, sự cần thiết phải “cố gắng học tập và cải tạo của mọi người, thì cái
ác trong mình chúng ta ngày càng bớt, cái thiện ngày càng tăng”[16, 277- 278].
1.1.3. Phương pháp giáo dục trong tư tưởng Hồ Chí Minh
Trong lĩnh vực giáo dục đào tạo, theo Hồ Chí Minh, “Muốn học tập có
kết quả tốt thì phải có thái độ đúng và phương pháp đúng”[20, 94]. Phương pháp
giáo dục của Người đa dạng, phong phú làm cho nội dung giáo dục trở nên vừa
sinh động, vừa cụ thể, vừa sâu sắc, dễ thực hiện và dễ đi vào lòng người.
Phương pháp học kết hợp với hành, lời nói đi đôi với việc làm, lý luận
gắn liền với thực tiễn
Từ nguyên tắc thống nhất giữa lý luận nhận thức và hoạt động thực tiễn,
Hồ Chí Minh quan niệm: “Các cháu học sinh không nên học gạo, không nên học

Trang 15


vẹt,…Học phải suy nghĩ, học phải liên hệ với thực tế, phải có thí nghiệm và thực
hành. Học với hành phải kết hợp với nhau”[19, 331], phải “kết hợp chặt chẽ lý
luận với thực hành, giáo dục với lao động”. Đó là phương pháp dạy và học của nền
giáo dục mới, trong đó người học có kiến thức đến đâu thực hành được đến đó, lời
nói đi đôi với việc làm. Với phương pháp này người học có thể học trong mọi điều
kiện, hoàn cảnh khác nhau: “Học ở trường, học ở sách vở, học lẫn nhau và học
nhân dân, không học nhân dân là một thiếu sót rất lớn”[14, 50].
Phương pháp giáo dục trong tư tưởng Hồ Chí Minh không chỉ có sự gắn
kết giữa lý luận với thực tiễn mà còn là phương pháp học phải gắn liền với sản
xuất. Bởi vì “sản xuất là nền tảng của thực hành, nó quyết định tất cả các hoạt
động khác”. Nhờ “sản xuất vật chất mà người ta hiểu biết dần dần các hiện tượng,
các tính chất, các quy luật và mối quan hệ giữa người với giới tự nhiên. Lại do
hoạt động sản xuất mà dần dần hiểu rõ mối quan hệ giữa người này với người
khác”[14, 247].
Hồ Chí Minh đã nói: “Học thì phải ôn cái cũ và biết thêm cái mới. Nếu
không ôn lại thì những cái đã học được, sẽ quên mất”[15, 223].
Phương pháp học kết hợp với hành, lý luận gắn liền với thực tiễn, và giáo
dục kết hợp với lao động sản xuất là phương pháp cơ bản trong tư tưởng Hồ Chí
Minh về giáo dục.
Phương pháp giáo dục phải kết hợp giữa gia đình, nhà trường, và xã
hội
Bởi môi trường xã hội, đời sống gia đình là một trong những nhân tố cơ
bản quyết định đến việc hình thành bản chất, nhân cách con người. Cho nên đào
tạo “trong nhà trường, chỉ là một phần, còn cần có sự giáo dục ngoài xã hội và
trong gia đình để giúp cho việc giáo dục trong nhà trường được tốt hơn. Giáo dục
trong nhà trường dù tốt mấy nhưng thiếu giáo dục trong gia đình và ngoài xã hội

thì kết quả cũng không hoàn toàn”[16, 394].
Trong Thư gửi Đại hội Giáo dục toàn quốc (7/1951), Chủ tịch Hồ Chí
Minh viết: “Đại hội nên chú ý làm thế nào cho việc giáo dục liên kết với đời sống

Trang 16


của nhân dân, với công cuộc kháng chiến và kiến quốc của dân tộc. Làm thế nào
để phối hợp việc giáo dục của trường học với việc tuyên truyền và giáo dục chính
trị chung của nhân dân”[14, 266].
Bởi Hồ Chí Minh quan niệm, giáo dục đào tạo là “công việc chung của gia
đình, nhà trường và xã hội”. Theo Người, các thầy, cô giáo phải gần gũi dân
chúng, phải biết sinh hoạt của nhân dân, phải yêu dân, yêu học trò, gần gũi nhau,
gần gũi cha mẹ học trò mới có thể dạy được tốt. Đặc biệt “giáo dục thanh niên phải
liên hệ vào dư luận của xã hội, lực lượng của Chính phủ để ngăn ngừa những cái gì
có thể ảnh hưởng xấu đến thanh niên, để nâng cao tính cảnh giác của thanh
niên”[15, 455]. Với phương pháp này mọi người có thể học hỏi lẫn nhau, học
“trong xã hội, nơi công tác thực tế, học ở quần chúng”. Bởi “dân rất thông minh.
Quần chúng kinh nghiệm, sáng kiến rất nhiều. Chỉ cần mình có biết học hay biết
lợi dụng mà thôi”[15, 62].
Phương pháp giáo dục kết hợp giữa gia đình, nhà trường và xã hội đòi hỏi
mọi người phải làm gương, gắng làm gương trong anh em, và khi đi công tác, gắng
làm gương cho dân. Làm gương cả về ba mặt: tinh thần, vật chất, và văn hóa. Làm
gương không chỉ là phương pháp giáo dục mà qua đó, những việc làm của người
làm gương cũng trở thành nội dung giáo dục để họ tự giáo dục mình và giáo dục
người khác. Trong giáo dục, phương pháp làm gương đòi hỏi nhà giáo phải có đạo
đức, trình độ khoa học phải phù hợp, phải yêu nghề, yêu trò như con, tham gia vào
học hỏi, nghiên cứu khoa học không ngừng, tất cả những phẩm chất đó trở thành
cơ sở, động lực cho việc tiếp thu của người học. Cho nên nhà giáo phải ra sức học
tập, nghiên cứu, tìm tòi, phấn đấu vươn lên không ngừng, đó chính là những tấm

gương cho người học. Mọi người theo đó phấn đấu vươn lên và tự học tập suốt
đời. Cho nên nhà giáo “Ngoài tri thức phải có đạo đức cách mạng. Thầy giáo phải
làm kiểu mẫu cho các cháu. Làm được như thế là làm tròn nhiệm vụ”[15, 184].
Với ý nghĩa đó, làm gương không chỉ là phương pháp giáo dục mà còn thể hiện
nhiệm vụ, trách nhiệm của một nhà giáo đối với học trò.

Trang 17


Phương pháp đối thoại, tranh luận trong quá trình dạy và học
Hồ Chí Minh quan niệm, nhà giáo phải học hỏi, biết lắng nghe ý kiến người
khác để làm giàu tri thức cho mình. Hơn nữa, trong quá trình đi đến nhận thức
chân lý phải có tinh thần đối thoại, khám phá trên cơ sở có sự gợi mở của người
dạy và những thắc mắc của người học. Phương pháp đối thoại không chỉ có vai trò
quan trọng trong quá trình dạy và học mà còn được thực hiện trong các buổi thảo
luận, hội họp. Đó là quan điểm dân chủ, thẳng thắn, không nhồi sọ, đúc khuôn để
đến với tự do tư tưởng trong nhận thức. Cho nên ở “trường cần có dân chủ. Đối
với mọi vấn đề, thầy và trò cùng nhau thảo luận, ai có ý kiến gì đều thật thà phát
biểu. Điều gì chưa thong suốt, thì hỏi, bàn cho thông suốt”[15, 456]. Và theo
Người, đối thoại trong học tập đòi hỏi phải có tài liệu, giáo trình để không nói
ngoài lề, nói không trúng mục đích. Tài liệu, giáo trình là cơ sở cho việc tiêu chuẩn
hóa hệ thống giáo dục quốc dân. Tài liệu học tập phải do “Các cơ quan lãnh đạo
của mỗi môn phải gom góp tài liệu, sắp xếp cách dạy và học, kiểm tra kết quả, sao
cho cán bộ trong môn mình dần dần đi đến thành thạo công việc”[13, 270]. Với tài
liệu đó, mọi người có thể tự học, tự nghiên cứu suốt đời, giáo viên có điều kiện
đọc kỹ sách rồi tận tâm dạy bảo đồng bào thất học, xóa được nạn mù chữ, nâng cao
tri thức cho mọi người.
Phương pháp giáo dục tùy theo đối tượng, lấy người học làm trung tâm
trong quá trình dạy và học
Với phương pháp lấy người học làm trung tâm, Hồ Chí Minh luôn yêu cầu

việc dạy và học phải dựa trên năng lực, điều kiện và trình độ của người học. Người
coi đó là cơ sở hàng đầu cho việc phát huy năng lực sáng tạo của mọi người và
nâng cao hiệu quả, chất lượng giáo dục. Cho nên, giáo dục phải căn cứ vào đối
tượng, điều kiện, hoàn cảnh của người học mà truyền đạt nội dung và bổ sung cách
thức giáo dục cho phù hợp.
Phương pháp dạy lấy người học làm trung tâm đòi hỏi nhà giáo phải căn cứ
vào trình độ, điều kiện, năng lực mà chuyển tải những nội dung khác nhau. Cho
nên “Đại học thì cần kết hợp lý luận khoa học với thực hành, ra sức học tập lý luận

Trang 18


và khoa học tiên tiến của các nước bạn, kết hợp với thực tiễn của nước ta, để thiết
thực giúp ích cho công cuộc xây dựng nước nhà.
- Trung học thì cần đảm bảo cho học trò những tri thức phổ thông chắc chắn,
thiết thực, thích hợp với nhu cầu và tiền đồ xây dựng nước nhà, bỏ những phần nào
không cần thiết cho đời sống thực tế…
- Tiểu học thì cần giáo dục các cháu thiếu nhi: yêu Tổ quốc, yêu nhân dân,
yêu lao động, yêu khoa học, trọng của công. Cách dạy phải nhẹ nhàng và vui vẻ,
chớ gò ép thiếun nhi vào khuôn khổ của người lớn. Phải đặc biệt chú ý giữ gì sức
khỏe của các cháu”[16, 81].
Để có phương pháp dạy học hiệu quả, thầy giáo phải có tầm nhìn khái quát,
sâu sắc, nhạy bén về từng đối tượng với hoàn cảnh khác nhau. Phương pháp giáo
dục phải linh hoạt, mềm dẻo phù hợp với từng đối tượng, công việc, trách nhiệm
cụ thể của từng người. Chỉ có cách dạy và học như vậy mới phát huy hết khả năng
của thầy và khơi dậy được toàn bộ tiềm năng trí tuệ của người học. “Giáo dục phải
theo hoàn cảnh, điều kiện. Phải ra sức làm nhưng làm vội không được. Từ đây ra
cửa thì thứ nhất là bước thứ nhất, thứ hai nói đến bước thứ hai rồi thứ ba mới là
bước thứ ba. Vội thì ngã. Làm phải có kế hoạch, có từng bước”[16, 184]. Trong
hoàn cảnh còn có những gia đình nghèo, “trẻ em phải ở nhà giúp việc không đi

học”, vì thế, phải “tìm cách giải quyết: vừa học vừa làm. Khuyên các trẻ em họp
thành tiểu tổ, như tổ chăn trâu, tổ cắt cỏ, tổ đan nón,v.v…Các trẻ em vừa làm vừa
học”[13, 240]. Nhưng khi có nhu cầu học nhiều, trường học thiếu dẫn đến tình
trạng lớp quá đông cũng được Hồ Chí Minh kịp thời phê bình sữa chữa. Bởi:
“Đông quá thì dạy và học ít kết quả vì trình độ lý luận của người học chênh lệch,
nên thu nhận không đều. Trình độ công tác thực tế của người học cũng khác nhau,
nên chương trình không sát”[14, 52].
Mọi người cũng có thể dựa vào điều kiện, hoàn cảnh, trình độ của mình để
tham gia học tập và tự học tập, tự nghiên cứu suốt đời. Theo Hồ Chí Minh,
“Phương pháp nghiên cứu – Học hỏi là một việc phải tiếp tục suốt đời. Suốt đời
phải gắn liền lý luận với công tác thực tế. Không ai có thể tự cho mình là đã biết
đủ rồi, biết hết rồi. Thế giới ngày ngày đổi mới, nhân dân ta ngày càng tiến bộ, cho

Trang 19


nên chúng ta phải tiếp tục học và hành để tiến bộ”[16, 215]. Vì: “Trí khôn, sáng
kiến, học hỏi, tiến bộ và tinh thần hy sinh của người ta không có hạn, nó cứ tiến
mãi”[14, 472].
Trong tư tưởng giáo dục, Hồ Chí Minh còn quan tâm đến việc thi đua dạy
và học. Thi đua là một trong những nhân tố quan trọng góp phần kháng chiến,
“kiến quốc thành công, hoàn thành nền dân chủ mới, tiến lên chủ nghĩa xã hội”.
“Giáo viên thì thi đua tìm cách dạy cho dễ hiểu, cho chóng tiến bộ. Học sinh thì thi
đua học cho chóng, cho nhiều, cho tốt”. Cho nên trong học tập phải “thi đua nhau,
thi đua một cách thiết thực, để cùng nhau tiến bộ”[13, 653]. Với quan niệm đó,
mọi cấp, mọi ngành, các đoàn thể của hệ thống giáo dục phải quan tâm đến việc
“thầy thi đua dạy, trò thi đua học”, “lớp này thi đua với lớp khác, trường này thi
đua với trường khác, trong việc học và hành, làm cho nền giáo dục của ta phát
triển và tốt đẹp”[15, 399].
Trong phương pháp giáo dục, Hồ Chí Minh còn quan tâm đến việc kiểm tra

trong quá trình dạy và học. Trong giáo dục, đối với “mỗi người phải đọc kỹ càng
các tài liệu rồi tự kiểm điểm” và sau đó, “Ủy ban học tập phải có một ban kiểm tra
để xem xét việc học tập và sự tiến bộ của mọi người, giúp đỡ người tiến bộ ít, khen
ngợi người tiến bộ nhiều”[13, 232]. Kiểm tra với mục đích là giúp mọi người rút
kinh nghiệm từ học tập đến giảng dạy. Phương pháp kiểm tra trong hệ thống giáo
dục nói chung, trong quá trình dạy và học nói riêng phải được bảo đảm công bằng,
hiệu quả.
Tóm lại, phương pháp giáo dục của Hồ Chí Minh thấm nhuần triết lý hành
động của phương Đông, được soi sáng bởi thế giới quan và phương pháp luận của
chủ nghĩa Mác – Lênin nên hết sức đa dạng, phong phú, sinh động. Trong việc vận
dụng kết hợp các phương pháp, Hồ Chí Minh lấy điểm xuất phát từ nguyên tắc
thống nhất giữa lý luận với thực tiễn làm cơ sở, và phương pháp lấy người học làm
trung tâm là yếu tố hàng đầu trong việc xây dựng các phương pháp giáo dục. Tất
cả các phương pháp giáo dục trên của Hồ Chí Minh được thâu tóm bằng tư tưởng
xuyên suốt là mọi người không chỉ được giáo dục mà còn phải tự học, tự giáo dục
và học suốt đời. Chính cuộc đời và sự nghiệp cao cả của Hồ Chí Minh là những bài

Trang 20


học sinh động cho việc tự học và học suốt đời. Phương pháp giáo dục của Hồ Chí
Minh đã tạo cơ sở cho mọi người được giáo dục và tự giáo dục suốt đời để vươn
lên không ngừng.

1.2. Chiến lược phát triển giáo dục trong tư tưởng Hồ Chí Minh
Chủ tịch Hồ Chí Minh là nhà hoạt động chính trị lỗi lạc, lãnh tụ vĩ đại của
cách mạng Việt Nam, đồng thời là nhà giáo, nhà văn hoá lớn của thế giới, Người
sáng lập, đặt nền móng và chỉ đạo việc xây dựng nền giáo dục mới Việt Nam. Chỉ
riêng về giáo dục, tư tưởng Hồ Chí Minh cũng đã là một kho tàng, ở tầm chiến
lược và ngày càng ngời sáng qua thực tiễn.

Nói đến tư tưởng Hồ Chí Minh về giáo dục, trước hết, phải nói đến tư tưởng
giải phóng con người thoát khỏi tăm tối, lạc hậu, đưa dân tộc ta trở thành một dân
tộc văn minh, tiến bộ. Đây vừa là mục tiêu, vừa là khát vọng "tột bậc" của Người.
Trong mỗi giai đoạn cách mạng, dù ở trong hoàn cảnh nào, Người cũng là chiến sĩ
tiên phong đi vào phong trào quần chúng, thức tỉnh họ, tổ chức họ, đoàn kết họ,
huấn luyện họ, đưa họ ra đấu tranh giành tự do độc lập ; giải phóng họ thoát khỏi
ách áp bức bóc lột của thực dân phong kiến, thoát khỏi sự ràng buộc của hệ tư
tưởng lạc hậu, tạo mọi điều kiện cho mỗi dân tộc và mỗi người dân đứng lên làm
chủ

nền

văn

hoá,

làm

chủ

vận

mệnh

và

tương

lai

của

mình.

Chủ tịch Hồ Chí Minh là người kế tục và phát triển cao hơn cuộc đấu tranh
đòi quyền dân sinh, dân chủ, dân trí của thế hệ những người Việt Nam yêu nước
cuối thế kỷ XIX đầu thế kỷ XX. Người đã tố cáo đanh thép chế độ thực dân Pháp
trong việc làm cho dân ngu để trị, gieo rắc một nền giáo dục đồi bại, xảo trá và
nguy hiểm hơn cả sự dốt nát, đòi quyền tự do học tập và thực hành giáo dục toàn
dân. Đồng thời, Người đã dày công tìm kiếm, phát hiện và giới thiệu cho đất nước
những nét tiến bộ mới của nền giáo dục kiểu mới của nhân dân lao động - nền giáo
dục Việt Nam xã hội chủ nghĩa mang tính nhân đạo và tính dân chủ cao cả, bảo
đảm cho sự phát triển toàn diện những năng lực sẵn có của con người.
Trong suốt thời gian lãnh đạo đất nước, Chủ tịch Hồ Chí Minh luôn nhắc
nhở toàn Đảng, toàn dân: "Bồi dưỡng thế hệ cách mạng cho đời sau là một việc rất
quan trọng và cần thiết". [20, 498] Người chỉ rõ cho chúng ta thấy mối quan hệ

Trang 21


biện chứng giữa giáo dục với cách mạng; giữa giáo dục với sự nghiệp giải phóng
dân tộc và kiến thiết đất nước. Người khẳng định muốn giữ vững nền độc lập,
muốn cho dân mạnh, nước giàu, thì mỗi người Việt Nam phải hiểu biết quyền lợi
của mình, phải có kiến thức mới để có thể tham gia vào công cuộc xây dựng nước
nhà, và trước hết phải biết đọc, biết viết chữ quốc ngữ. Muốn cho dân mạnh, nước
giàu thì dân trí phải cao, phải đa dạng hoá các loại hình đào tạo, mở trường vừa
học, vừa làm để tạo điều kiện cho người lao động, cán bộ, chiến sỹ được đi học.
Khi dân trí cao sẽ xuất hiện nhiều nhân tài tham gia xây dựng đất nước. Người chỉ
cho chúng ta con đường đưa đất nước thoát khỏi cảnh yếu hèn - đó là con đường
phát triển giáo dục. Người nói : "Một dân tộc dốt là một dân tộc yếu" và kêu gọi

mọi người thi đua học tập để đưa dân tộc ta trở thành một dân tộc văn minh, tiến
bộ.
Theo Chủ tịch Hồ Chí Minh, nội dung cơ bản của giáo dục là phải đào tạo
ra những con người xây dựng chủ nghĩa xã hội "vừa hồng vừa chuyên". Đây là
một tư tưởng then chốt của Chủ tịch Hồ Chí Minh về giáo dục. Người nhấn mạnh,
trong công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội ở nước ta, mỗi cô giáo, thầy giáo phải
là những chiến sỹ trên mặt trận đó. Nhiệm vụ của nền giáo dục cách mạng là: phục
vụ Tổ quốc, phục vụ nhân dân, phục vụ đường lối chính trị của Đảng và Chính
phủ, gắn liền với sản xuất và đời sống của nhân dân. Giáo dục phải tạo ra được
những người lao động mới. Đó là những người có lòng yêu nước nồng nàn, trung
với nước, hiếu với dân, có đạo đức trong sáng, có chí khí hăng hái vươn lên, không
sợ hy sinh gian khổ, có tinh thần gan dạ, dũng cảm, khiêm tốn, thật thà, cần cù, tiết
kiệm, trong sạch, giản dị, có tri thức và sức khoẻ để trở thành những người chủ
tương lai của đất nước, những người kế thừa xây dựng chủ nghĩa xã hội vừa hồng
chuyên.

vừa

Chủ tịch Hồ Chí Minh luôn đánh giá cao vai trò của các cô giáo, thầy giáo
đối với xã hội, Người cho rắng những người thầy giáo tốt là những người vẻ vang
nhất, là những người anh hùng vô danh. Muốn được như vậy, các cô giáo, thầy
giáo, trước hết, phải trau dồi đạo đức cách mạng, không ngừng rèn luyện chuyên
môn, phải là tấm gương trong sáng để học sinh noi theo, phải gương mẫu từ lời nói
đến việc làm, phải thương yêu chăm sóc học sinh như con em ruột thịt của mình,

Trang 22


phải thật sự yêu nghề, yêu trường, phải không ngừng học hỏi để tiến bộ mãi. Chủ
tịch Hồ Chí Minh luôn tin tưởng và mong muốn các thế hệ học sinh không ngừng

cố gắng học tập và rèn luyện tốt để mai sau trở thành những người có ích cho Tổ
quốc.
Ngay trong hoàn cảnh cực kỳ khó khăn của buổi đầu mới giành được độc
lập, giữa lúc kinh tế kiệt quệ, thiên tai, nạn đói hoành hành, thù trong giặc ngoài ra
sức chống phá để tiêu diệt cách mạng, Người kêu gọi toàn dân ra sức thực hiện
đồng thời ba nhiệm vụ vô cùng trọng đại và cấp bách là diệt giặc đói, diệt giặc dốt
và diệt giặc ngoại xâm. Nhờ vây, từ chỗ hơn 95% mù chữ, dân ta đã trở thành một
dân tộc có văn hoá, khoa học, đủ khả năng giành độc lập, tự do cho đất nước.
Chủ tịch Hồ Chí Minh luôn nhắc nhở những người làm công tác giáo dục
phải nhận thức đúng tầm quan trọng của giáo dục, coi giáo dục là sự nghiệp của
quần chúng, là nhiệm vụ của toàn Đảng, toàn dân. Do đó, các cấp uỷ, chính quyền,
các ngành các giới, các đoàn thể quần chúng và toàn xã hội phải thật sự quan tâm
đến phương châm giáo dục mới như: phát huy cao độ dân chủ trong nhà trường để
tạo nên sự đoàn kết nhất trí giữa thầy với thầy, thầy với trò, trò với trò, tạo ra mối
quan hệ mật thiết giữa nhà trường - gia đình - xã hội cùng cộng đồng trách nhiệm
để phát triển giáo dục. Trong công tác quản lý giáo dục, Người đã chỉ thị phải đi
sâu vào việc điều tra nghiên cứu, tổng kết kinh nghiệm. Chủ trương phải cụ thể,
thiết thực, đúng đắn ; kết hợp chặt chẽ chủ trương chính sách của trung ương với
tình hình thực tế và kinh nghiệm quý báu và phong phú của quần chúng, của cán
bộ và của địa phương. Phải coi giáo dục thiếu nhi là một khoa học. Mặc dù bận
trăm công nghìn việc, Người vẫn giành thì giờ để chỉ đạo cụ thể, sát sao các phong
trào thi đua, như phong trào "dạy tốt, học tốt", đề xuất công tác Trần Quốc Toản,
phong trào "kế hoạch nhỏ"... cho các cháu thiếu niên, nhi đồng nhằm tạo nên môi
trường

xã

hội

rộng

lớn

và

thuận

lợi

cho

công

tác

giáo

dục.

Nét đặc sắc trong tư tưởng Hồ Chí Minh về giáo dục là phương pháp giáo dục
con người toàn diện. Muốn xây dựng và hoàn thiện con người theo Chủ tịch Hồ
Chí Minh chính là giáo dục và tự giáo dục. Đây là phương pháp tốt nhất để đào tạo
các em nên những người công dân hữu ích cho nước Việt Nam và làm phát triển
hoàn toàn những năng lực sẵn có của các em. Người đã nhấn mạnh muốn xây dựng

Trang 23


chủ nghĩa xã hội, trước hết cần có những con người xã hội chủ nghĩa và "vì lợi ích
mười năm thì phải trồng cây, vì lợi ích trăm năm thì phải trồng người".[16, 222] Vì

thế, nền giáo dục mới phải thực hiện phương pháp dạy và học mới để đạt được
mục tiêu "Học để làm việc, làm người, làm cán bộ. Học để phụng sự đoàn thể, giai
cấp và nhân dân, Tổ quốc và nhân loại. Học để tu dưỡng đạo đức cách mạng, học
để tin tưởng và Học để hành"[13,684]. Tư tưởng này không chỉ phản ánh truyền
thống quý báu của dân tộc ta mà còn phản ánh yêu cầu vừa cấp bách, vừa lâu dài
của đất nước trong tiến trình đi lên chủ nghĩa xã hội. Phương pháp giáo dục của
Chủ tịch Hồ Chí Minh là phải chú trọng đủ các mặt ; đạo đức cách mạng, giác ngộ
xã hội chủ nghĩa, văn hóa, kỹ thuật, lao động và sản xuất. Đây là những nhiệm vụ
giáo dục hết sức cơ bản, gắn bó chặt chẽ với nhau, làm nền tảng cho sự phát triển
con người Việt Nam mới. Nhà trường phải bảo đảm cho thế hệ trẻ vươn lên làm
chủ kho tàng kiến thức văn hóa của nhân loại, trang bị đầy đủ vốn hiểu biết về văn
hóa, tri thức khoa học, công nghệ. Thế hệ trẻ cần phải được giáo dục về lý tưởng
và đạo đức xã hội chủ nghĩa – hạt nhân của nhân cách người lao động mới. Người
căn dặn: Phải có phương pháp giáo dục tốt để giáo dục đạo đức cách mạng cho
đoàn viên và thanh niên.
Ngay từ những năm bôn ba từ Châu Á sang châu Âu, Châu Phi và châu Mỹ
La tinh và trong suốt thời kỳ lãnh đạo cách mạng Việt Nam, Hồ Chí Minh đã nhận
thức một cách sâu sắc về vai trò và vị trí của giáo dục. Nguời đã quan tâm, chăm lo
mở mang, phát triển giáo dục, coi giáo dục là sự nghiệp của toàn dân, của Đảng và
của Nhà nước. Việc nâng cao dân trí toàn dân trở thành cơ sở, nền tảng và tạo điều
kiện cho việc phát triển nguồn nhân lực con người có trí thức, trí tuệ cao. Để nâng
cao trình độ dân trí cho toàn xã hội, trước hết phải làm cho toàn xã hội nhận thức
đúng về vị trí, vai trò của giáo dục.
Trong Thư gửi học sinh nhân ngày khai trường tháng 9 năm 1945, Người
viết: "Non sông Việt Nam có trở nên tươi đẹp hay không, dân tộc Việt Nam có
bước tới đài vinh quang để sánh vai với các cường quốc năm châu được hay
không, chính là nhờ một phần lớn ở công học tập của các cháu". Lời dạy của
Người đã đi sâu vào lòng dân, tạo thành động lực thúc đẩy mạnh mẽ cho hàng triệu

Trang 24