Nghiên cứu đặc điểm dịch tễ, bệnh lý, lâm sàng bệnh sán dây ở chó nuôi tại huyện Phú Lương tỉnh Thái Nguyên và biện pháp phòng trị (Khóa luận tốt nghiệp)

I H C THÁI NGUYÊN
TR
NG
I H C NÔNG LÂM
---------------------

NGUY N VI T H NG

Tên

tài:
NGHIÊN C U

C

B NH SÁN DÂY

I M D CH T , B NH LÝ, LÂM SÀNG
CHÓ NUÔI T I HUY N PHÚ L

NG,

T NH THÁI NGUYÊN VÀ BI N PHÁP PHÒNG TR

KHÓA LU N T T NGHI P

H

ào t o

: Chính quy

Chuyên ngành : Thú y
Khoa

: Ch n nuôi Thú y

Khóa h c

: 2010 - 2014

Thái Nguyên – 2014

IH C


I H C THÁI NGUYÊN
TR
NG
I H C NÔNG LÂM
---------------------

NGUY N VI T H NG

Tên

tài:
NGHIÊN C U

C

B NH SÁN DÂY

I M D CH T , B NH LÝ, LÂM SÀNG
CHÓ NUÔI T I HUY N PHÚ L

NG,

T NH THÁI NGUYÊN VÀ BI N PHÁP PHÒNG TR

KHÓA LU N T T NGHI P

H

ào t o

IH C

: Chính quy

Chuyên ngành

: Thú y

Khoa

: Ch n nuôi Thú y

Khóa h c

: 2010 - 2014

Gi ng viên h

ng d n

: TS. Lê Minh

Thái Nguyên – 2014


L IC M
hoàn thành
luôn nh n

N

tài này, ngoài s n l c c g ng c a b n thân, em ã

c s giúp

c a các th y, cô giáo trong và ngoài nhà tr

các cán b , bác s công tác t i Tr m thú y huyên Phú L
Tr

c h t, em

ng,

ng.

c g i l i c m n chân thành nh t t i các th y, cô giáo

trong khoa ch n nuôi thú y – Tr
bi t là cô giáo TS. Lê Minh ã h

ng

i h c Nông Lâm Thái Nguyên,

ng d n, giúp

c

, ch b o t n tình cho em

trong su t th i gian th c t p và t t nghi p.
Em xin g i l i c m n sâu s c t i các bác, các cô, các chú, các anh, các
ch là cán b , bác s , t i Tr m thú y huy n Phú L
trên

a bàn huy n ã giúp

ng, các cán b thú y xã

và t o m i i u ki n cho em trong quá trình

th c t p.
Em xin g i m t l i c m n

c bi t t i gia ình và b n bè – nh ng ng

ã luôn bên em trong su t th i gian qua.
Thái Nguyên, ngày tháng n m 2014
Sinh viên

Nguy n Vi t H ng

i


L I NÓI
M i sinh viên

U

c các th y cô giáo trong nhà tr

trình h c t p và t tìm tòi, nghiên c u

ng giúp

trong quá

trang b thêm ki n th c, nh ng ch

y u là lý thuy t mà không có nhi u th i gian

c ti p c n và tr i nghi m

th c t s n xu t. Tuy nhiên,

tr thành m t bác s , k s hay c nhân t

ng

lai, ngoài vi c trang b m t l

ng ki n th c lý thuy t, m i sinh viên còn c n

ph i tr i qua nh ng giai o n th thách c a th c t . Chính vì v y mà th c t p
t t nghi p là m t kho ng th i gian r t quan tr ng
tr

ng

i h c nói chung và sinh viên tr

ây là m t kho ng th i gian c n thi t
ki n th c ã h c vào th c ti n

ng

i v i sinh viên c a các

i h c Nông Lâm nói riêng.

sinh viên c ng c và áp d ng nh ng

ng th i h c h i thêm kinh nghi m, thành t u

khoa h c k thu t m i. Th c t p t t nghi p còn là m t quá trình rèn luy n,
giúp cho sinh viên ra tr

ng tr thành nh ng k s , bác s có trình

và

n ng l c t t.
Xu t phát t nguy n v ng c a b n thân,
nhi m khoa Ch n nuôi Thú y - Tr
c a cô giáo h

ng d n và

ã ti n hành th c hi n
sàng b nh sán dây

ng

cs

ng ý c a ban ch

i H c Nông Lâm Thái Nguyên,

c tr m thú y huy n Phú L
tài: “Nghiên c u

ng ti p nh n, em

c i m d ch t , b nh lý, lâm

chó nuôi t i huy n Phú L

ng, t nh Thái Nguyên

và bi n pháp phòng tr ’’.
Do ch a

c ti p xúc nhi u v i công tác nghiên c u nên trong b n

khóa lu n này không tránh kh i nh ng h n ch , thi u sót, k c v ph
pháp và k t qu nghiên c u. Vì v y em kính mong nh n
báu c a các th y, cô giáo

b n khóa lu n

Em xin chân thành c m n!

ng

c s góp ý quý

c hoàn ch nh h n.


DANH M C CÁC B NG
Trang
B ng 4.1.

T l và c

ng

B ng 4.2.

T l nhi m sán dây

B ng 4.3.

T l nhi m sán dây theo các tháng (qua xét nghi m phân) ...... 33

B ng 4.4.

T l nhi m sán dây theo tu i chó (qua xét nghi m phân) ........ 35

B ng 4.5.

u hi n lâm sàng ch y u c a chó b b nh sán dây.... 36
i th

nhi m sán dây

chó (qua m khám) ........... 31

chó (qua xét nghi m phân) .................... 32

B ng 4.6.

B nh tích

c quan tiêu hoá chó b b nh sán dây ......... 37

B ng 4.7.

Hi u l c c a thu c t y sán dây cho chó trên di n h p ............... 38

B ng 4.8.

an toàn c a thu c t y sán dây chó ....................................... 40

B ng 4.9.

Hi u l c c a thu c t y sán dây cho chó trên di n r ng ............. 42

B ng 4.10. S d ng thu c c hi u t y sán dây i trà cho chó huy n
Phú L ng, t nh Thái Nguyên .................................................. 43


DANH M C CÁC HÌNH
Trang
Hình: 4.1 Bi u

t l nhi m sán dây chó qua xét nghi m phân ........................... 32

Hình 4.2: T l nhi m sán dây theo các tháng (qua xét nghi m phân) .................... 34
Hình 4.3: Bi u

t l nhi m sán dây theo tu i c a chó ........................................ 35

DANH M C CÁC T , C M T

STT

T , c m t vi t t t

VI T T T

Ngh a c a t , c m t vi t t t

1

Cs

C ng s

2

KCTG

Ký ch trung gian

3

STT

S th t

4

TT

Th tr ng

5

Nxb

Nhà xu t b n


M CL C
Trang
U ....................................................................................... 1

PH N 1: M

1.1. Tính c p thi t c a

tài ........................................................................... 1

1.2. Ý ngh a khoa h c c a

tài ..................................................................... 2

1.2.1. Ý ngh a khoa h c .................................................................................. 2
1.2.2. Ý ngh a th c ti n .................................................................................. 2
PH N 2: T NG QUAN TÀI LI U ............................................................ 3

2.1. C s khoa h c c a

tài ........................................................................ 3

2.2. Tình hình nghiên c u trong và ngoài n
2.1.1.

c i m sinh h c c a sán dây ký sinh

2.1.2. B nh do sán dây ký sinh gây ra
2.1. C s khoa h c c a

c ............................................ 21
chó ....................................... 3

chó ................................................. 15

tài ........................................................................ 3

2.2. Tình hình nghiên c u trong và ngoài n

c ............................................ 21

2.2.1. Tình hình nghiên c u trong n

c ........................................................ 21

2.2.2. Tình hình nghiên c u ngoài n

c ....................................................... 23

PH N 3:

IT

NG, V T LI U, N I DUNG VÀ PH

NG PHÁP

NGHIÊN C U ........................................................................................... 24
3.1.

it

ng, th i gian,

a i m nghiên c u ............................................. 24

3.2. N i dung nghiên c u ............................................................................ 24
3.2.1. Nghiên c u
Phú L

c i m d ch t b nh sán dây

chó t i các xã c a huy n

ng, t nh Thái Nguyên ...................................................................... 24

3.2.2. Nghiên c u b nh lý và lâm sàng b nh sán dây

chó .......................... 25

3.2.3. Th nghi m thu c t y sán dây cho chó và

xu t bi n pháp phòng

b nh ............................................................................................................. 25
3.3. Ph

ng pháp nghiên c u ....................................................................... 25


3.3.1. Ph

ng pháp xác

nh tình hình nhi m sán dây

3.3.2. Ph

ng pháp xác

nh t l nhi m sán dây chó theo các tháng ........... 27

3.3.3. Ph

ng pháp xác

nh t l nhi m sán dây theo l a tu i chó .............. 27

3.3.4. Ph

ng pháp theo dõi tri u ch ng lâm sàng c a chó b b nh sán dây . 27

3.3.5. Ph

ng pháp b trí xác

nh b nh tích

i th

chó ........................ 25

c quan tiêu hóa do sán

dây gây ra ..................................................................................................... 27
3.3.6. Ph

ng pháp ánh giá hi u l c t y sán dây,

an toàn c a thu c th

nghi m ......................................................................................................... 27
3.4. Ph

ng pháp s lý s li u...................................................................... 29

PH N 4: K T QU NGHIÊN C U VÀ H TH NG B NG BI U ..... 31
4.1. Nghiên c u m t s

L

c i m d ch t b nh sán dây

chó t i huy n Phú

ng – t nh Thái Nguyên ........................................................................... 31

4.1.1. Tình hình nhi m sán dây

chó t i các xã c a huy n Phú L

ng - t nh

Thái Nguyên................................................................................................. 31
4.1.1.1. T l và c

ng

nhi m sán dây

chó qua m khám ..................... 31

4.1.2 T l nhi m sán dây theo các tháng (qua xét nghi m phân) ................ 33
4.1.3. T l nhi m sán dây theo tu i chó (qua xét nghi m phân) .................. 34
4.2. Nghiên c u b nh lý và lâm sàng b nh sán dây chó ............................. 36
4.2.1. T l và nh ng bi u hi n lâm sàng c a chó b b nh sán dây ............... 36
4.2.2. B nh tích

i th

c quan tiêu hoá c a chó b b nh sán dây ............. 37

4.3. Th nghi m thu c t y sán dây cho chó và

xu t bi n pháp phòng, tr

b nh ............................................................................................................. 38
4.3.1. Xác
4.3.2.

nh hi u l c c a thu c t y sán dây cho chó trên di n h p........... 38

an toàn c a thu c t y sán dây cho chó........................................... 40

4.3.3. Xác

nh hi u l c c a thu c t y sán dây cho chó trên di n r ng ......... 42

4.3.4. S d ng thu c

c hi u t y sán dây

i trà cho chó

huy n Phú L

ng

– t nh Thái Nguyên ....................................................................................... 42

PH N 5: K T LU N VÀ

NGH ........................................................ 44

5.1. K t lu n ................................................................................................. 44
5.1.1. V

c i m d ch t b nh sán dây chó

Phú L

ng ........................... 44

5.1.2 . V b nh lý lâm sàng b nh sán dây chó .............................................. 44
5.1.3. V th nghi m thu c t y sán dây cho chó ........................................... 44
5.2. T n t i ................................................................................................... 45
5.3.

ngh .................................................................................................. 45

TÀI LI U THAM KH O.......................................................................... 46


1

PH N 1
M

1.1. TÍNH C P THI T C A
Chó là m t loài v t
quan r t phát tri n,
nhi u so v i con ng

U

TÀI

c bi t, qua nghiên c u cho th y chúng có các giác

c bi t là kh n ng th giác và thính giác cao h n r t
i, do ó t x a con ng

i ã bi t thu n hóa, hu n luy n,

nuôi chó v i nhi u m c ích khác nhau: làm c nh, gi nhà, làm b n, làm chó
nghi p v , s n thú….
Vi c ch n nuôi chó càng phát tri n thì v n
c con ng
con ng

d ch b nh trên chó càng

i quan tâm nhi u h n, b i nguyên nhân thân thi t g n g i mà

i có nguy c m c ph i m t s b nh nguy hi m nh là b nh d i,

nhi m giun, sán…
B nh sán dây là m t b nh ph bi n

Tài (2004) [1] cho bi t, trên th gi

chó, V

ng

c Ch t và Lê Th

ng 40 loài sán dây gây b nh cho

chó và các thú n th t thu c h chó và mèo, m t s
chó mèo c ng là tác nhân gây b nh cho ng

nh cho

i.

Theo Tô Du và Xuân Giao (2006) [3]
y u, suy nh

c, thi

y
t, gi m kh n ng sinh s n

và s ch t do ki t s c.
Ngoài ra, áng lo ng i h n n a là m t s loài sán dây ký sinh trên chó c ng
là tác nhân gây b nh cho ng i và

ng v t nuôi khác: u trùng Cysticercus

tenuicollis c a loài sán dây Taenia hydatigena ký sinh
ng

l

i, gây ra b nh u sán c nh , hi n v n ch a có thu

(Nguy n Th

Kim Lan và cs, 1999 [10]). u trùng sán dây Diphyllobothrium mansoni gây b nh
sán nhái ng

m t (Ph m S L ng và cs, 2006) [13].


2

Nh ng n m g

t nh Thái Nguyên

nhiên, vi c phòng tr b nh ký sinh trùng,
c chú ý. Bên c nh ó ng

. Tuy

c bi t là b nh do sán dây còn ít

i dân ch y u nuôi chó theo ph

ng th c th

rông, n u chó b nhi m sán dây thì r t d phát tán m m b nh, làm t ng nguy
c nhi m b nh cho ng

i và súc v t khác.

Xu t phát t th c t trên, chúng tôi ti n hành nghiên c u
c u

c i m d ch t , b nh lý, lâm sàng b nh sán dây

Phú L

tài: "Nghiên

chó nuôi t i huy n

ng - t nh Thái Nguyên và bi n pháp phòng tr ".

1.2. Ý NGH A KHOA H C C A

TÀI

1.2.1. Ý ngh a khoa h c
K t qu c a

tài là nh ng thông tin khoa h c b sung và hoàn thi n

thêm các nghiên c u v b nh sán dây
ki n ch n nuôi hi n nay n

chó và bi n pháp phòng tr trong i u

c ta.

1.2.2. Ý ngh a th c ti n
K t qu nghiên c u c a
dây ký sinh

ng tiêu hóa chó,

cho nh ng h gia ình nuôi chó
a ph

tài là nh ng minh ch ng v tác h i c a sán
ng th i là nh ng khuy n cáo có ý ngh a

huy n Phú L

ng, t nh Thái Nguyên và các

ng khác.

K t qu nghiên c u có th

ng d ng

ch n oán và phòng tr b nh sán

dây cho chó, góp ph n kh ng ch b nh trong th c ti n, b o v s c kh e ng
và v t nuôi.

i


3

PH N 2
T NG QUAN TÀI LI U

2.1. C

S

KHOA H C C A

TÀI

2.1.1.

c i m sinh h c c a sán dây ký sinh

chó

2.1.1.1. V trí c a sán dây chó trong h th ng phân lo i
Cho
d

ng v t h c

n nay các h th ng phân lo i sán dây ã tr i qua nhi u thay

ng nh v n ch a

i, song

c th ng nh t và n nh (Nguy n Th K , 2003 [9]).

Theo Phan Th Vi t và cs, (1977 ) [26], Nguy n Th K (1994) [8],
Nguy n Th Lê và cs (1996) [15], Nguy n Th K (2003) [9], h th ng phân
lo i c a Vi t Nam ã l a ch n h th ng phân lo i c a Schulz và Gvozldev
(1970),

s p s p các lo i sán dây phát hi n

Vi t Nam. Trong ó sán dây

c

ng

i, thú nuôi, chim

chó có v trí nh sau:

Ngành sán d p (Plathelminthes)
L p Cestoda Rudolphi, 1808
Phân l p Eucestoda Southwell, 1930

B Pseudophyllidea Carus, 1863
H Diphylloborthriidae Luhe, 1910
Gi ng Spirometra Mueller, 1937
Loài Spirometra erinacei-europaei
(Rudolphi, 1819) Mueller, 1937
Loài Spirometra mansonoides
(Mueller, 1935) Mueller, 1937
B Cyclophyllidea Beneden in Braun, 1900
Phân b Hymenolepidata Skrjabin, 1940
H Dipylidiidae Mola, 1929
Gi ng Dipylidium Leuckart, 1863


4

Loài Dipylidium caninum Leuckart, 1758
Phân b Tta Skrjabin et Schulz, 1937
H Taeniidae Ludwig, 1886
Gi ng Taenia Linnaeus, 1758
Loài Taenia hydatigena Pallas, 1766
Loài Taenia pisiformis Bloch, 1780
Gi ng Echinococcus Rudolphi, 1801
Loài Echinococcus granulosus Batsch, 1786
Gi ng Multiceps Goeze, 1782
Loài Multiceps multiceps Leske, 1780.
Phân b Mesocestoidata Skrjabin, 1940
H Mesocestoididae Perrier, 1897
Gi ng Mesocestoides, Wailand, 1863
Loài Mesocestoides lineatus Goeze, 1782
Nhi u tác gi nh Phan Th Vi t và cs (1977) [26], Nguy n Th K (1994)

[8], Nguy n Th Lê và cs (1996) [15], khi
sinh trên chó
n

n

c ta

c p

n thành ph n loài sán dây ký

u th ng nh t r ng, các loài sán dây ký sinh trên chó

c ta bao g m: Diphyllobothrium mansoni, Diphyllobothrium reptans,

Dipylidium caninum, Taenia hydatigen, Taenia pisiformis, Multiceps
multicep, Echinococcus granulosus, Mesocestoides lineatus.
Theo Nguy n Th Kim Lan và cs (1999) [10]: tính
t i, ng

i ta ã bi t h n 30 loài sán dây ký sinh

chó, mèo. Chúng

n th i i m hi n

loài n th t gây b nh cho

u thu c b Cyclophyllidea và Pseudophyllidea.

K t qu t ng h p c a Ph m S L ng (2002) [14] cho bi t,
phát hi n

c 18 loài sán dây ký sinh trên chó

Nguy n Th K (1977) ã th ng kê

n nay ã

mi n b c Vi t Nam.

mèo nhà, c y, chó Hà N i có loài

Diphllobothrium reptans thu c gi ng spirometa .


5

Theo Nguy n Th k

(2003) [9] cho bi t

Vi t Nam hi n loài

Diphyllobothrium mansoni, Diphyllobothrium reptans còn ch a rõ v trí phân
lo i và không có m u. Nguy n Th K (2003) [9] ã xem xét l i toàn b v trí
phân lo i và tình tr ng m u, tình hình nghiên c u v t ng loài.
Hi n nay trên th gi i có kho ng 40 loài sán dây gây b nh cho chó và
các thú n th t thu c h chó mèo (V

2.1.1.2.
*

ng

c Ch t và cs,2004 [1]).

c i m hình thái, c u t o c a sán dây chó
c i m chung

Phan Th Vi t và cs (1977) [26], Nguy n Th K (1994) [8], Nguy n
Th Lê và cs (1996) [15], Nguy n Th K (2003) [9] cho bi t:
Sán dây chó có nh ng

c i m c a l p sán dây nói chung: hình d i b ng

màu tr ng ho c tr ng ngà. C th dài d p theo h ng l ng b ng, chia thành 3
ph n:

u, c , thân (g m nh ng
u sán dùng

kích th

t sau c , có hình d ng và c u t o khác nhau).

bám vào thành ru t v t ch , nên có nh ng hình d ng,

c và các c quan bám

h n 1mm, nh ng c ng có sán có

c tr ng. Chi u r ng c a

u th

ng ch nh

u dài vài mm. C quan bám n m trên

bao g m rãnh bám ho c giác bám, mõm, vòi và có nhi u móc.

u

m t s loài

sán dây trên móc bám có các móc bé x p thành nhi u hàng. Giác bám là b
ph n

c tr ng c a sán dây b c cao. Móc bám n m ngay trên

cu i vòi, s p x p thành 1 hay 2 hàng. S l
ng t vài móc cho
t o và s l

ph n

các nhóm sán dây dao

n vài tr m móc. Ít khi vòi thi u móc. Kích th

c, c u

ng móc tùy thu c vào m i loài.

C là nh ng
tr

ng móc

u hay

ng, t các

t sán n i ti p sau

t c sinh ra các

u.

t c c a sán dây là

t thân, c quan sinh s n

các

t sinh
t c ch a

hình thành rõ.

Thân sán dây l i g m ba lo i

t: nh ng

( g n c ), c quan sinh d c ch a phát tri n

t ch a thành th c v sinh d c
y

, ch th y các c qua sinh


6

d c

c. Nh ng

trong nh ng

t thành th c v sinh d c

t sán này ã phát tri n

y

và cái, có h bài ti t, c u t o m i

tt

là không có h tiêu hóa. Nh ng

t già

ch a t cung v i vô s sán dây.

nh ng

thoái hóa. Nh ng

t già th

ra ngoài ( c i m này th y

bên trong ch a

, có

c b ph n sinh d c

c

ng t nh m i c th sán lá, ch khác

ng xuyên

cu i thân sán, bên trong
t già b ph n sinh d c

t sán

cb

c r i kh i c th sán và theo phân

nh ng loài sán dây thu c b Cyclophyllidea).

Chi u dài c a sán dây chó dao
th sán dây ph l p bi u bì,

gi a thân, c quan sinh d c

ng t 0,5 mm

n l p h bì, r i

n hàng ch c mét. C

n l p c vòng c d c. Ph n

y nhu mô. Bên trong l p c ch a

y các khí quan c a sán.

Sán dây chó c ng gi ng các loài sán dây khác là không có h tiêu hóa, sán l y
th c n b ng ph

ng th c th m th u qua b m t c th .

H th n kinh
n m

u, t

sán dây kém phát tri n, g m có h ch th n kinh trung

ng

ó các dây th n kinh ch y d c c th . Có 2 dây phát tri n h n n m

bên ngoài ng bài ti t và m i

t n i v i nhau b i các c u n i ngang.

H tu n hoàn và h hô h p tiêu gi m. Hô h p theo ki u y m khí.
H bài ti t c u t o theo ki u nguyên

n th n, g m 2 ng chính t

sán i v cu i thân và thông v i l bài ti t. Ngoài ra

m i

u

t sán còn có

nh ng ng ngang n i li n v i 2 ng chính.
H u h t các loài sán dây là l
h sinh d c (g m m t h sinh d c

ng tính: trong m i

t th

ng có m t

c và m t h sinh d c cái) phát tri n

m i giai o n khác nhau. S phát tri n c a h sinh d c theo m t th t nh t
nh:

các

t non c quan sinh d c ch a phát tri n, sau ó hình thành

các c qua sinh d c
quan sinh d c
ch a

cr i

n c quan sinh d c cái. Sau khi th tinh c

c teo d n còn l i c quan sinh d c cái.

y trong t cung.

các

t già tr ng

7

H sinh d c
l

c g m tinh hoàn, ng d n tinh và các tuy n sinh d c. S

ng tinh hoàn trong m i

t có t m t cho t i vài tr m và là d u hi u

phân lo i m i loài. T tinh hoàn có nhi u ng d n tinh nh
v i nhau thành ng d n tinh, ng này

i ra và h p l i

vào c quan giao ph i là lông gai.

Lông gai n m trong nang lông gai. Ph n cu i ng d n tinh có th phình ra g i
là túi tinh. N u túi tinh

ngoài nang lông gai g i là túi tinh ngoài, còn

nang lông gai g i là túi tinh trong. Lông gai dùng
giao ph i. Nang lông gai và lông gai

trong

a vào l sinh d c khi

m i loài có hình d ng, kích th

c và

c u t o khác nhau.
H sinh d c cái có c u t o ph c t p h n, g m bu ng tr ng, ng d n
tr ng, ootyp, tuy n noãn hoàng, túi nh n tinh, th mellis, và t
th

ng có hai bu ng tr ng n m gi a ho c phía sau

phía tr

c. Tr ng th tinh

t sinh d c, ít khi

a vào ootyp. Tuy n noãn hoàng g m nhi u

bao noãn bé n m trong nhu mô ho c thành kh i n m hai bên
sau bu ng tr ng. T tuy n noãn hoàng các ch t dinh d

t ho c phía

ng

vào ootyp

giúp cho vi c hình thành tr ng. Tuy n v ti t ra các ch t c n thi t
thành tr ng. Trong ootyp tr ng th tinh

ngoài n m

th i ra ngoài tùy theo m c

t.

nh ng

hình thành c a tr ng.

y tr ng trong

nl

t sán dây này tr ng

(Cyclophyllidea), t cung kín, không có l ngoài.
này t cung ch a

sán dây b c

cung là nh ng ng cong, d n t ootyp

m t b ng c a m i

hình

c hình thành, sau ó tr ng r i

vào t cung. C u t o t cung c a sán dây r t khác nhau.
th p (Pseudophyllidea), t

cung,

t già và m i

sán dây b c cao
nh ng

t sán dây

t th c ch t bi n thành

m t cái túi ch a tr ng. Tr ng

c r i ra ngoài b ng cách n t thành c

th c a m i

ng

n i mà các

t. Quá trình này th
t sán dây già

c

c th c hi n

môi tr

c th i ra cùng v i phân v t ch .

ng ngoài,


8

Tr ng sán dây thu c b Cyclophyllidea hình tròn ho c h i b u d c, có 4
l p v , trong có phôi 6 móc. Còn tr ng sán dây thu c b Pseudophylldea
gi ng tr ng sán lá m t
*
sinh

c

u có n p (Nguy n Th Kim Lan và cs 1999 [13]).

i m, hình thái, kích th

c c a m t s

loài sán dây ký

chó.
- G ng Dipylidium Leuckart, 1863.

Theo Nguy n Th K (1994) [8], Nguy n Th Lê và cs (1996) [15] ,

Nguy n Th K (2003) [9] cho bi t:
+ Loài Dypylidium caninum: c th dài 15-17 cm, g m 80-250
u r ng 0,24-0,50 mm.

t.

u có hình vòi chóp, có 4-10 hàng móc, m i

hàng có t 16-20 móc, móc hàng trên cùng dài 0,013-0,016 mm, móc hàng
cu i cùng dài 0,003-0,008mm. L sinh d c kép, m ra
sinh d c dài 0,1- 0,3 mm, áy h

ng lên phía trên

thùy hình qu t. Tuy n noãn hoàng hình kh i.
nang ch a 3-30 tr ng, có kích th
th

hai bên

t. Túi

t. Bu ng tr ng phân

t già ch a nang tr ng, m i

c 0,026-0,060mm. Phôi 6 móc có kích

c 0,020-0,036 mm.
- Gi ng Taenia Linnaeus, 1758
Theo Nguy n Th K (1994) [8], Nguy n Th Lê và cs (1996) [15],

Nguy n Th Kim Lan và cs (1999) [10], Nguy n Th K (2003) [9] cho bi t:
+ Loài taenia hydatigena: dài 5000mm g m 550 – 700
hình qu lê hay hình th n,

t r t r ng.

ng kính 1mm, vòi có 26-44 móc, x p thành 2

hàng, móc hàng trên dài 0,170-0,022 mm, có m m r t cong, móc hàng d
dài 0,11-0,16 mm, có l

i r t cong và có

mm. Có 600-700 tinh hoàn

u

i

ng kính 0,11mm, có c dài 0,5

gi a các ng bài ti t. Xung quanh noãn hoàng,

bu ng tr ng, ng d n tinh và âm

o không có tinh hoàn, ng d n tinh có

d ng túi h p u n khúc nhi u, không có túi tinh. Nang lông gai hình tr dài
0,45 mm, r ng 0,13 mm, bu ng tr ng 2 thùy

n ad

ic a

t, c nh phía


9

không l l n h n phía có l , noãn hoàng là ng h p kéo theo chi u ngang, th
melis tròn

gi a bu ng tr ng và noãn hoàng, ph n âm

h p d n, t i thùy bu ng tr ng t o thành túi nh n tinh.
cung có 5-10 nhánh ngang, m i

o phình r ng sau
các

t già thân t

u t do t o thành các nhánh ph , tr ng b u

d c, dài 0,038-0,031 mm, r ng 0,034-0,035 mm, v dày 0,04 mm.
D ng u trùng Cysticercus tenuicollis g p nhi u

c a l n, trâu, bò và nhi u thú khác, k c ng
ch a

i.

u trùng này có d ng túi

y d ch trong. Thành bên trong túi có m t

có có móc và giác bám,

gan và xoang b ng

u sán dây, có c .

u

ng kính c a giác bám 0,099-0,310 mm, có 20

– 40 móc, x p hai hàng, móc hàng trên dài 0,185 – 0,210 mm, móc hàng
d

i dài 0,126 – 0,160 mm, v trong c a nang

này bám vào thành mô c c a v t ch , kích th

c b c b ng v ngoài, v
c c a nang ph thu c vào

n i ký sinh c a u trùng.

+ Loài Taenia pisiformis: sán dài 600- 2000 mm và r ng 4,8 mm g m
400

t,

ng kính

u 1,3 mm, vòi 0,515 – 0,640 mm, có 34 – 48 móc x p

thành 2 hàng móc trên dài 0,225 – 0,294 mm, có l
d

i r t cong. Móc hàng

i dài 0,132 – 0,177 mm, giác bám tròn hay b u d c,

0,330 mm, c

ngay sau

ng kính 0,310 –

u dài 1,7 mm. L sinh d c xem k không

u, các

núm sinh d c h i nhô ra. Có 400 – 500 tinh hoàn, tròn hay b u d c,
kính 0,096 – 0,132 mm,
hoàng và bu ng tr ng.

toàn b kho ng tr ng gi a
ng d n tinh b t

ng

t tr vùng noãn

u t túi tinh tròn có

ng kính

0,210 – 0,350 mm, nang lông gai hình tr hay b u d c ngang, dài 0,46 – 0,8,
r ng 0,13 – 0,14 mm, bu ng tr ng 2 thùy,
hình th n và có kích th
t. Th melis

ic a

t, nh ng thùy bên

c nh nhau, noãn hoàng hình ba góc,

gi a noãn hoàng và bu ng tr ng.

c a t cung có 8 – 14 nhánh bên, t
hay h i b u d c,

n ad

nh ng

b d

ic a

t già, m i ph n

ó t o thành các nhánh ph , tr ng tròn

ng kính 0,032 – 0,037 mm.


10

- Gi ng Echinococcus Rudophi, 1810
Theo Phan Th Vi t và cs (1977) [26], Nguy n Th Lê và cs (1996) [15],
Nguy n Th K (2003) [9] cho bi t:
+ Loài Echinococcus granulosus: sán dài 2,7 – 3,4 mm, g m 3 – 4
t.

u không l n, có

ng kính 0,258 – 0,369 mm,

ng kính giác

bám 0,098 – 0,133 mm, vòi 0,1 – 0,13 mm. Có 36 – 40 móc vòi, th
thay

i v kích th

mm, móc hàng d

c và s l

ng móc, móc hàng trên dài 0,032 – 0,043

i dài 0,020-0,036 mm, cán không th ng và dài h n l

móc, ôi khi cán phình r ng ho c có m m l n. C quan sinh d c cái
d

i c a

ng

t, bu ng tr ng g m hai kh i

b ng ng ngang h p, noãn hoàng d

i

n a

c hình b u d c, n i v i nhau

i bu ng tr ng, th melis d

i bu ng

tr ng và noãn hoàng, có 32 -40 tinh hoàn. Nang lông gai dài 0,025-0,026
mm, dài t i gi a
chi u dài

t, l sinh d c m ra

hai bên

t già, có các nhánh bên v i s l

nhau. Tr ng tròn hay b u d c,

ng và chi u dài không gi ng

ng kính t 0,028-0,036 mm.

u trùng Echinicoccus enilocularis ký sinh
trong ch a

t, t cung dài b ng

trâu, bò, dê. Nó có d ng túi

y d ch nang có hai v , v ngoài màu tr ng s a ôi khi h i vàng,

v ngoài sinh ra v trong, v trong g i là v m m, sinh ra t phía trong xoang
nang, m ng, không màu, là thành mô sinh ra nang, có th sinh ra m t nang
cùng lúc t o thành

u phôi và nang th 2 ( nang con).

- Gi ng Multiceps Goeze, 1972
Theo Nguy n Th K (1994) [8], Nguy n Th Lê và cs (1996) [15],
Nguy n Th K (2003) [9]:
+ Loài Multiceps: sán dài 400-1000 mm, g m 200 -250
mm.

u hình qu lê có

ng kính 0,8 mm. Vòi có

t, r ng g n 5

ng kính 0,3 mm, có

22 -32 móc, x p thành 2 hàng, móc hàng 1 dài 0,15 mm, hàng 2 dài 0,09-0,13
mm. Giác bám có

ng kính 0,29 – 0,3 mm. C dài 2-3 mm.

ng d n tinh


11

b t

u

phía có l , g n thân gi a c a t cung, u n khúc và i vào nang lông

gai. Nang có d ng qu lê dài 0,315- 0,35 mm, r ng 0,11-0,145 mm. Bu ng
tr ng có d ng hình cánh b

m,

g nb d

i

và có hình b u d c, noãn hoàng hình ba góc,
gi a bu ng tr ng và noãn hoàng. Âm

t hai thùy g n nh b ng nhau
sát b d

i

t. Th melis nh

o có d ng ng cong xu ng m t

thùy c a bu ng tr ng và phình r ng thành túi ch a tinh, t cung có thân gi a
và m i bên có 9-12 nhánh, tr ng có
0,004 mm.

u trùng Coenurus cerebralis là m t nang l n, hình tròn hay b u

d c, v m

c, v m m

ch t d ch không màu, s l
th
lo i

ng kính 0,029-0,037 mm, có v dày

trong có r t nhi u
ng d ch thay

u sán dính vào, trong nang là

i tùy theo kích th

c nang khác nhau, ph thu c vào m c

c nang. Kích

phát tri n, v trí não ký sinh và

ng v t.
- Gi ng Mesocestoides Vaillant, 1863
Theo Nguy n Th K (1994) [8], Nguy n Th Lê và cs (1996) [15],

Nguy n Th K (2003) [9] cho bi t:
+ Loài mesocestoides lineatus: sán tr

ng thành dài

n 2m.

có vòi, có móc bám và 4 giác bám. T cung có d ng túi d c n m
Kích th

u không
gi a

t.

c tr ng 0,04-0,06 x 0,035-0,043 mm. Phôi 6 móc, ôi móc gi a dài

h n móc bên.
- Gi ng Multiceps Goeze, 1782
Theo Nguy n Th K (1994) [8], Nguy n Th Lê và cs (1996) [15], Nguy n
Th K (2003) [9]:

+ Loài Multiceps multiceps: sán dài 400 - 1000 mm, g m 200 - 250
r ng g n 5 mm.

u hình qu lê và có

ng kính 0,800 mm. Vòi có

t,
ng

kính 0,300 mm, có 22 - 32 móc, x p thành hai hàng, móc hàng m t dài 0,150
mm, hàng hai dài 0,090 – 0,130 mm. Giác bám có
mm. C dài 2 - 3 mm. ng d n tinh b t

u

ng kính 0,290 - 0,300

phía có l , g n thân gi a c a t

cung, u n khúc và i vào nang lông gai. Nang có d ng qu lê dài 0,315 – 0,350
mm, r ng 0,110 – 0,145 mm. Bu ng tr ng có hình cánh b

m,

g nb d

i


12

t, hai thùy g n nh b ng nhau và có hình b u d c, noãn hoàng hình ba góc,
sát b d

i

t. Th Melis nh

gi a bu ng tr ng và noãn hoàng. Âm

o có

d ng ng cong xu ng m t thùy c a bu ng tr ng và phình r ng thành túi ch a
tinh, t cung có thân gi a và m i bên có 9 - 12 nhánh, tr ng có

ng kính

0,029 - 0,037 mm, có v dày 0,004 mm.
u trùng Coenurus cerebralis là m t nang l n, hình tròn hay b u d c, v m
c, m m
màu, s l

trong có r t nhi u
ng d ch thay

u sán dính vào, trong nang là ch t d ch không

i ph thu c vào kích th

khác nhau, ph thu c vào m c

c nang. Kích th c nang

phát tri n, v trí não ký sinh và lo i

ng v t.

2.1.1.3. Chu k sinh h c c a sán dây chó
Theo

D

ng Thái và Tr nh V n Th nh (1978) [21], chu k sinh h c

c a sán dây khá ph c t p, ti n tri n

nhi u ký ch

liên ti p.

b

Cyclophyllidae tr ng ch a thai trùng 6 móc ã hình thành. Vào d dày ký
ch , thai trùng 6 móc thành u trùng ( ã m t móc) có c u t o và tên g i khác
nhau:

Cysticercus,

Coenurus,

Pseudophyllidae có hai th

Echinococcus,

KCTG và ph i

ch thích h p nu t vào m i phát tri n thành sán tr
nhi u loài

i, sán dây ký sinh

ng v t khác nhau, có th là

1 ký ch trung gian

c m t ký

ng thành.

chó c n v t ch trung gian là

ng v t có x

hoàn thành vòng

KCTG m i hoàn thành vòng

b

u trùng liên ti p: Procercoid và Plerocercoid.

Nh ng d ng u trùng này s ng lâu hay chóng
hoàn thành vòng

Cysticercoid.

ng s ng... Có loài c n

i, nh ng c ng có loài c n hai

i.

Các h sán dây khác nhau có chu k sinh h c khác nhau. Các loài sán
dây: Spirometra erinacei-europae, Spirometra mansonoides, Dipylidium
caninum, Taenia hydatigena, Taenia pisiformis, Multiceps ký sinh

ru t c a

chó. Chó là v t ch cu i cùng c a sán, giúp sán hoàn thành vòng

i và ký

sinh
th

gian o n thành th c. C th vòng
ng g p

chó di n ra nh sau:

i c a các loài sán dây ký sinh


13

+ Loài Spirometra erinacei-europae có s tham gia c a v t ch trung gian
th nh t là các loài giáp xác, KCTG b xung là cá. Tr ng
phân chó không có phôi,

trong n

c th i ra ngoài theo

c, tr ng n ra u trùng có nh ng lông nh

xung quanh thân g i là Coracidium,

c v t ch trung gian th nh t là các loài

giáp xác thu c gi ng Mesocyclops, Eucyclops nu t. Trong c th b n
Coracidium phát tri n thành d ng u trùng

c bi t – Procercoid. Trong tr

c,
ng

h p cá nu t ph i Procercoid thì u trùng này s phát tri n thành d ng u trùng
m i – Plerocercoid. Chó n cá có u trùng Plerocercoid s nhi m sán, sau 15-18
ngày s xu t hi n tr ng trong phân chó th i ra.
+ Loài Spirometra mansonoides
Vòng

i phát tri n c n có s tham gia c a v t ch trung gian th nh t là

các loài giáp xác n

c ng t (Copepods), v t ch trung gian th hai là các loài

chim, r n, bò sát, l

ng c ,

ng v t g m nh m. Tr ng theo phân chó ra

ngoài, tr i qua l n l

t các giai o n

v t ch trung gian th nh t và th hai,

tr thành u trùng gây b nh Plerocercoid. Chó n ph i v t ch trung gian
ch a u trùng s b nhi m sán. Sau 10 -30 ngày u trùng phát tri n thành sán
tr

ng thành.
+ Loài Dipylidium caninum
Vòng

i c a loài này có s tham gia c a v t ch trung gian là các loài

b chét gi ng Ctenocephalides.
tr ng.

t sán v ra, tr ng

t sán già th i ra ngoài có mang theo nang

ngoài t nhiên

c các v t ch trung gian nu t

vào, phát tri n thành u trùng. Chó n ph i b chét có u trùng s b nhi m
sán dây. Sau 3-4 tu n u trùng phát tri n thành sán dây tr

ng thành.

+ Loài Taenia hydatigena
KCTG là l n, trâu, bò, dê c u. Vòng

ib t

u t khi

t sán già r ng

theo phân ra ngoài, v ra, gi i phóng tr ng sán. KCTG nu t ph i tr ng sán,


14

vào

n ru t, u trùng 6 móc n ra và phát tri n thành u trùng gây b nh

Cysticercoid sau 3 tháng. Chó n ph i n i t ng c a v t ch trung gian có
u trùng s
tr

nhi m sám. Sau 2 tháng u trùng phát tri n thành sán dây

ng thành.

+ Loài Taenoa pisiformis
Vòng

i c n có s tham gia c a v t ch trung gian là

ng v t g m

nh m, ch y u là th và th r ng. Các giai o n phát tri n c a u trùng th c
hi n trong các v t ch trung gian

tr thành u trùng c m nhi m sau 15 – 30

ngày. Chó n ph i n i t ng c a th có u trùng s nhi m sán.
+Loài Multiceps Multiceps
Vòng
c u.

i c a loài này c n có s tham gia c a v t ch trung gian là dê,

t sán già ra ngoài theo phân chó.

t v ra gi i phóng tr ng sán: dê,

c u - v t ch trung gian n tr ng sán vào c th , tr ng n và phát tri n thành
u trùng c m nhi m

óc dê, c u sau 6-8 tháng. Chó n ph i óc v t ch trung

gian có u trùng s b nhi m sán.
Theo Phan Th Vi t (1977) [26] ã mô t : ‘‘t t c b m t c a sán dây là

m t cái m m kh ng l . Th c n ng m qua da c a sán dây. Các loài sán dây
th

ng t m trong ngu n th c n giàu có c a c th v t ch . Cái m m ã

không c n thì h tiêu hóa c a chúng c ng không có.
b m t c th c a sán dây’’. Hi n t

ng r ng

n và tiêu hóa

u qua

t c a sán dây là cho ng

i ta

có th ngh r ng: c th sán dây s d n d n ng n l i. Song, không ph i nh
v y, b i các

tm i

tr nên “tr l i’’ sau
tr

ng, t

c sinh ra thay th các
t

ó s m c ra các

u là

t c , ng

t khác. Các

t già ã r ng là cho sán dây
i ta g i là

t m i sinh ra

t c là

t sinh

y các

t c lùi

d n ra phía sau.
Nguy n Th Kim Lan và cs (2008) [14] cho bi t: nh ng
nh là nh ng c th
l p. Nh có s hóa

t sán dây h u

c l p v i nhi u c quan riêng bi t và hoàn toàn

c

t mà kh n ng sinh s n c a sán dây t ng lên g p b i.


15

Trong cùng m t lúc,

nh ng

t thành th c c a sán dây có th sinh ra hàng

ch c tri u tr ng. Ngoài ra, s hóa
khác.

ó là, do có

t sán già l n l

ngoài mà s reo r c tr ng
nh ng

t còn có l i cho sán dây v nh ng m t

t già c i,

ó

t

ng bên

c thu n l i h n, b n thân sán dây th i b

i nó h u tr d n l i, có s c l c và n ng l

phát tri n nh ng lo t

i

ng m i

t thành th c m i.

2.1.2. B nh do sán dây ký sinh gây ra
2.1.2.1.

t và th i ra ngoài môi tr

chó

c i m d ch t h c b nh sán dây chó
c i m d ch t b nh do sán dây gây ra ã

c nhi u tác gi

c p

n. Tuy nhiên, các nghiên c u còn ít và ch a h th ng nên ch a ph n ánh
y

nh ng v n

liên quan

n s phát sinh và phát tri n c a b nh.

Theo Tr nh V n Th nh (1977) [22]: chó s n th
th t th ch a u trùng. Chó c a nh ng ng

ng nhi m sán dây do n

i ch n c u, ch n bò, chó

lò sát

sinh m c sán do n ph t ng c a bò, c u, l n. Chó nuôi trong nhà m c sán do
n b chó trên mình nó ch a u trùng.

u trùng sán

th , bò, c u, l n, b

chó… Là u trùng c a nh ng loài sán khác nhau, nên chó là m t trong nh ng
loài v t b nhi u loài sán dây ký sinh nh t.
Theo

D

ng Thái và Tr nh V n Th nh (1978) [23], chó nhi m sán

dây loài Dipylidium canium do n ph i các KCTG s ng trên mình chó nh
b , r n. Chó nhi m sán dây loài Taenia hydatigena do n ph t ng loài nhai
l i hay l n ch a u trùng Cysticercus tenuicollis.
Nguy n Th K (1994) [8] cho bi t, các loài Dipylidium caninum, Taenia
hydatigena, Taenia pisiformis, Multiceps multiceps
c 3 vùng:

r ng

ng b ng, trung du, mi n núi v i nh ng ki u khí h u khác nhau.

D ch t h c c a b nh sán dây
nuôi và ch

c phân b

ki m soát gi t m .

chó liên quan ch t ch
nh ng n i mà ch

ns l

ng chó

ki m soát sát sinh