LUẬN văn LUẬT HÀNH CHÍNH HOÀN THIỆN CHỨC NĂNG THỰC HÀNH QUYỀN CÔNG tố TRONG GIAI đoạn HIỆN NAY

a
TRƯỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ
KHOA LUẬT
BỘ MÔN LUẬT HÀNH CHÍNH



LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP
Khóa 35 (2009 – 2013)

HOÀN THIỆN CHỨC NĂNG THỰC HÀNH
QUYỀN CÔNG TỐ TRONG GIAI ĐOẠN
HIỆN NAY

Giảng viên hướng dẫn :
Nguyễn Nam Phương

Sinh viên thực hiện:
Phạm Thị Cẩm Xuyến
MSSV: 5095586
Lớp: Luật Hành chính – K35

Cần Thơ, tháng 11/2012


NHẬN XÉT CỦA GIẢNG VIÊN HƯỚNG DẪN


. ................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................

.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................


NHẬN XÉT CỦA GIẢNG VIÊN PHẢN BIỆN


. ................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................

.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................


BẢ NG DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT TRONG LUẬN VĂN

TỪ VIẾT TẮT
HĐXX

TỪ ĐƯỢC VIẾT TẮT
Cơ quan điều tra
Hội đồng xét xử

VKSND

Viện kiểm sát nhân dân

BLTTHS

Bộ luật tố tụng hình sự

LTCVKSND

Luật Tổ chức Viện kiểm sát nhân dân

THQCT và KSĐT

Thực hành quyền công tố và kiểm sát điều tra
Thực hành quyền công tố và kiểm sát xét xử

CQĐT

THQCT và KSXX


MỤC LỤC
Trang
LỜI MỞ ĐẦU ........................................................................................................ 1
CHƯƠNG 1. LÝ LUẬN CHUNG VỀ CHỨC NĂNG THỰC HÀNH
QUYỀN CÔNG TỐ ................................................................. ..... 5
1.1. MỘT SỐ KHÁI NIỆM CƠ BẢN ..................................................................... 5
1.1.1. Khái niệm quyền công tố ......................................................................... 5

1.1.2. Khái niệm thực hành quyền công tố ........................................................ 9
1.1.3. Các khái niệm trong hoạt động tố tụng hình sự ....................................... 10
1.1.3.1. Khái niệm quyền khởi tố .............................................................. 10
1.1.3.2. Khái niệm điều tra ........................................................................ 11
1.1.3.3. Khái niệm truy tố.......................................................................... 12
1.1.3.4. Khái niệm xét xử .......................................................................... 12
1.2. LƯỢC SỬ VỀ CHỨC NĂNG THỰC HÀNH QUYỀN CÔNG TỐ TỪ SAU
CÁCH MẠ NG THÁNG TÁM NĂM 1945 ĐẾN NAY................................... 13
1.3. MỐI QUAN HỆ GIỮA CHỨC NĂNG THỰC HÀNH QUYỀN CÔNG
TỐ VÀ KIỂM SÁT CÁC HOẠT ĐỘNG TƯ PHÁP ...................................... 18
1.4. HOẠT ĐỘNG THỰC HÀNH QUYỀN CÔNG TỐ Ở MỘT SỐ NƯỚC
TRÊN THẾ GIỚI .............................................................................................. 21
1.4.1. Hoạt động thực hành quyền công tố ở một số nước theo truyền thống
Luật Châu Âu lục địa ................................................................................ 22
1.4.1.1. Cộng hòa Pháp. ............................................................................. 22
14.1.2. Cộng hòa liên bang Đức ................................................................ 23
1.4.2. Hoạt động thực hành quyền công tố ở các nước theo truyền thống
Án lệ ......................................................................................................... 24
1.4.2.1. Hoa Kỳ .......................................................................................... 24
1.4.2.2. Vương quốc Anh .......................................................................... 24


1.4.3. Hoạt động thực hành quyền công tố ở m ột số nước Châu Á ................... 25
1.4.3.1. Nhật Bản ....................................................................................... 25
1.4.3.2. Trung Quốc ................................................................................... 26
CHƯƠNG 2. QUY ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT VỀ CHỨC NĂNG
THỰC HÀNH QUYỀN CÔNG TỐ .............................................. 28
2.1. PHẠM VI, NỘI DUNG THỰC HÀNH QUYỀN CÔNG TỐ ......................... 28
2.2. QUY ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT VỀ CHỨC NĂNG T HỰC HÀNH
QUYỀN CÔNG TỐ TRONG GIAI ĐOẠN KH ỞI TỐ ................................... 30

2.2.1. Thực hành quyền công tố trong việc khởi tố vụ án hình sự..................... 30
2.2.2. Thực hành quyền công tố trong khởi tố bị can ........................................ 32
2.3. QUY ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT VỀ CHỨC NĂNG THỰC HÀNH
QUYỀN CÔNG TỐ TRONG GIAI ĐOẠN ĐIỀU TRA ................................. 35
2.3.1. Thực hành quyền công tố trong việc đề ra yêu cầu điều tra, trực tiếp
tiến hành một số hoạt động điều tra ........................................................ 35
2.3.1.1. Thực hành quyền công tố trong việc đề ra yêu cầu điều tra ......... 35
2.3.1.2. Thực hành quyền công tố trong việc trực tiếp tiến hành một số
hoạt động điều tra ........................................................................ 36
2.3.2. Thực hành quyền công tố trong việc áp dụng biện pháp ngăn chặn ........ 36
2.4. QUY ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT VỀ CHỨC NĂNG THỰC HÀNH
QUYỀN CÔ NG TỐ TRONG GIAI ĐOẠN TRUY TỐ .................................. 41
2.5. QUY ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT VỀ CHỨC NĂNG THỰC HÀNH
QUYỀN CÔNG TỐ T RONG GIAI ĐOẠN XÉT XỬ .................................... 43
2.5.1. Thực hành quyền công tố trong việc luận tội đối với bị cáo tại phiên tòa
sơ thẩm, phát biểu quan điểm về việc giải quyết vụ án tại phiên tòa
phúc thẩm................................................................................................. 43
2.5.1.1. Thực hành quyền công tố trong việc luận tội đối với bị cáo
tại phiên tòa sơ thẩm .................................................................... 43


2.5.1.2. Thực hành quyền công tố trong việc phát biểu quan điểm giải
quyết vụ án tại phiên tòa phúc thẩm ............................................ 44
2.5.2. Thực hành quyền công tố trong việc tranh luận với người bào chữa và
những người tham gia tố tụng khác tại phiên tòa sơ thẩm, phúc thẩm... 45
2.5.2.1. Thực hành quyền công tố trong việc tranh luận với người bào
chữa và những người tham gia tố tụng khác tại phiên tòa
sơ thẩm ......................................................................................... 46
2.5.2.2. Thực hành quyền công tố trong việc tranh luận với người bào
chữa và những người tham gia tố tụng khác tại phiên t òa

phúc thẩm..................................................................................... 47
CHƯƠNG 3. THỰC TRẠNG VÀ KIẾN NGHỊ HOÀN THIỆN CHỨC
NĂNG THỰC HÀNH QUYỀN CÔNG TỐ TRONG
GIAI ĐOẠN HIỆN NAY .............................................................. 49
3.1. ĐỊNH HƯỚNG CỦA VIỆC HOÀN THIỆN CHỨC NĂNG THỰC HÀNH
QUYỀN CÔNG TỐ ......................................................................................... 49
3.2. THỰC TRẠNG HOẠT ĐỘNG THỰC HÀNH QUYỀN CÔNG TỐ ............. 52
3.2.1. Những kết quả đạt được và nguyên nhâ n ................................................ 52
3.2.1.1. Những kết quả đạt đượ c ............................................................... 52
3.2.1.2. Nguyên nhân của những kết quả đạt được ................................... 55
3.2.2. Những hạn chế, tồn tại và nguyên nhân ................................................... 56
3.2.2.1. Những hạn chế, tồn tại.................................................................. 56
3.2.2.2. Nguyên nhân của những hạn chế, tồn tại...................................... 60
3.3. MỘT SỐ KIẾN NGHỊ CỤ THỂ HOÀN THIỆN CHỨC NĂNG THỰC
HÀNH QUYỀN CÔNG TỐ TRONG GIAI ĐOẠN HIỆN NAY .................... 64
3.3.1. Kiến nghị các cơ quan điều tra tội phạm phải trực t huộc Viện kiểm sát. 64
3.3.2. Kiến nghị Viện kiểm sát không nên kiêm chức năng kiểm sát xét xử ... 67
3.4. MỘT SỐ KIẾN NGHỊ KHÁC HOÀN THIỆN CHỨC NĂNG THỰC


HÀNH QUYỀN CÔN G TỐ TRONG GIAI ĐOẠN HIỆN NAY .................... 70
3.4.1. Quán triệt đầy đủ tư tưởng, nắm vững quan đ iểm và thực hiện đúng
đường lối, chính sách đổi mới của Đảng, pháp luật của Nhà nước
trong quá trình thực hành quyền công tố ................................................. 70
3.4.2. Nâng cao nhận thức, tinh thần trách nhiệm, phẩm chất đạo đức, trình độ
chuyên môn và kỹ thuậ t nghiệp vụ của Kiểm sát viên ............................ 71
3.4.3. Nâng cao chất lượng tranh tụng tại phiên tòa của Kiểm sát viên ............ 71
KẾT LUẬN ............................................................................................................ 76

LỜI MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Trong thời gian qua, các cơ quan tư pháp đã vượt qua nhiều khó khăn, thử
thách, nổ lực phấn đấu để hoàn thành những trọng trách mà Đảng và nhân dân giao
phó. Từ đó, nhận thấy các cơ quan này đã góp phần không nhỏ vào thắng lợi chung
của sự nghiệp xây dựng và bảo vệ tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa, đồng thời
góp phần thực hiện mục tiêu dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn
minh.
Trong tình hình hiện nay, cùng với xu thế hội nhập vào nền kinh tế quốc tế và
khu vực, vấn đề cải cách để hoàn thiện hệ thống pháp luật, trong đó có cải cách tư
pháp là một trong những vấn đề được đặt ra hết sức cấp thiết.
Cùng với việc xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật, Việt Nam đang tiến
hành đổi mới trên mọi lĩnh vực của đời sống xã hội. Trong đó, việc đổi mới về tổ
chức và hoạt động của Viện kiểm sát là một nội d ung quan trọng và được thể hiện
trong nhiều nghị quyết của Đảng về cải cách tư pháp. Nghị quyết số 08 -NQ/TW
ngày 02/01/2002 của Bộ chính trị về một số nhiệm vụ trọng tâm trong thời gian tới
đã nhấn mạnh: Viện kiểm sát các cấp thực hiện tốt chức năng thực h ành quyền công
tố. Hoạt động thực hành quyền công tố phải được thực hiện ngay từ khi khởi tố vụ
án và trong suốt quá trình tố tụng, nhằm bảo đảm không bỏ lọt tội phạm và người
phạm tội, không làm oan người vô tội. Nâng cao chất lượng thực hành quyền công
tố của Kiểm sát viên tại phiên tòa, bảo đảm tranh tụng với Luật sư, người bào chữa
và những người tham gia tố tụng khác.
Ngày 24/5/2005, Bộ Chính trị đã ban hành Nghị quyết số 48-NQ/TW về chiến
lược xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật Việt Nam đến năm 2010, định
hướng đến năm 2020 , trong đó có nội dung: Xây dựng và hoàn thiện pháp luật về tổ
chức và hoạt động của Viện kiểm sát theo hướng bảo đảm thực hiện tốt chức năng
thực hành quyền công tố. Nghiên cứu hướng tới chuyển thành Viện công tố.
Tiếp đó, Ng hị quyết số 49-NQ/TW ngày 02/6/2005 của Bộ Chính trị về chiến
lược cải cách tư pháp đến năm 2020, trong đó xác định nhiều nội dung về đổi mới
tổ chức và hoạt động của các cơ quan tư pháp, riêng về Viện kiểm sát nghị quyết đã

nêu rõ: Trước mắt, Viện kiểm sá t giữ nguyên chức năng như hiện nay là thực hành
quyền công tố và kiểm sát các hoạt động tư pháp. Viện kiểm sát nhân dân được tổ
chức phù hợp với hệ thống tổ chức của Toà án. Nghiên cứu việc chuyển Viện kiểm


sát thành Viện công tố, tăng cường trách nh iệm của hoạt đ ộng thực hành quyền
công tố trong điều tra.
Trong Văn kiện Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ X của Đảng xác định: Xây
dựng cơ quan tư pháp trong sạch, vững mạnh, dân chủ nghiêm minh, bảo vệ công
lý, quyền con người. Đẩy mạnh việc thực hiện chiến lượ c cải cách tư pháp đến năm
2020. Cải cách tư pháp khẩn trương và đồng bộ, lấy cải cách hoạt động xét xử làm
trọng tâm, thực hiện cơ chế thực hành quyền công tố gắn với điều tra.
Tiếp đó, Đảng ta tiếp tục khẳng định các chủ trương trên một cách toàn diện
hơn trong Văn kiện Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XI, đó là: Bảo đảm tốt hơn các
điều kiện để Viện kiểm sát nhân dân thực hiện đầy đủ, có hiệu quả chức năng thực
hành quyền công tố, tăng cường trách nhiệm thực hành quyền công tố trong hoạt
động điều tra, gắn hoạt động thực hành quyền công tố với điều tra.
Như vậy, các nghị quyết quan trọng trên của Bộ Chính trị, Văn kiện Đại hội
Đảng toàn quốc lần thứ X, lần thứ XI của Đảng đều xác định Viện kiểm sát phải
tiến hành đổi mới tổ chức và hoạt động để đáp ứng yêu cầu cải cách tư pháp. Trong
đó, chức năng thực hành quyền công tố là một trong những vấn đề cần được làm rõ
và nhấn mạnh. Bên cạnh đó, một trong những mục tiêu cơ bản của công cuộc cải
cách tư pháp hiện nay là bảo đảm việc xét xử đúng người, đúng tội, trán h oan sai
cho người vô tội nhằm nâng cao vai trò, vị trí của Viện kiểm sát trong đấu tranh
phòng, chống tội phạm, bảo vệ quyền tự do dân chủ của công dân.
Mặc khác, về phương diện lý luận và thực tiễn, Tòa án muốn ra một bản án
nghiêm minh, xét xử đúng ngư ời, đúng tội, không bỏ lọt tội phạm thì đòi hỏi sự
chính xác, đúng đắn trong hoạt động thực hành quyền công tố. Nhận thấy việc
nghiên cứu chức năng thực hành quyền công tố là vấn đề cấp thiết nhằm tăng cường
trách nhiệm và nâng cao chất lượng thực hành quyền công tố của Viện kiểm sát

nhân dân. Do vậy, người viết chọn đề tài “Hoàn thiện chức năng thực hành quyền
công tố trong giai đoạn hiện nay” để làm luận văn tốt nghiệp.
2. Mục tiêu nghiên cứu
Với đề tài này người viết tập trung nghiên cứu làm rõ các vấn đ ề: Lý luận
chung về chức năng thực hành quyền công tố, quy định của pháp luật Việt Nam
hiện hành về chức năng thực hành quyền công tố, thực trạng và kiến nghị hoàn
thiện chức năng thực hành quyền công tố nhằm mục đích nâng cao hiệu quả hoạt
động của chức năng thực hành quyền công tố nói riêng và chức năng của Viện kiểm


sát nói chung, góp phần vào công cuộc xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ
nghĩa Việt Nam.
3. Phạm vi nghiên cứu
Đề tài tập trung nghiên cứu các vấn đề lý luận, nội dung, bản chất quy định
của pháp luật về chức năng thực hành quyền công tố nhằm làm sáng tỏ các vấn đề
xoay quanh chức năng này như: Thực hành quyền công tố trong khởi tố vụ án hình
sự, khởi tố bị can, đề ra yêu cầu điều tra, trực tiếp tiến hành một số hoạt động điều
tra, thực h iện việc luận tội đối với bị cáo tại phiên tòa sơ thẩm, phúc thẩm... theo
quy định của pháp luật hình sự Việt Nam và một số văn bản có liên quan như Luật
tổ chức Viện kiểm sát nhân dân năm 2002, Quy chế thực hành quyền công tố và
kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong việc điều tra các vụ án hình sự ban hành
kèm theo Quyết định số 07/2008/QĐ -VKSTC ngày 02/01/2008 của Viện trưởng
Viện kiểm sát nhân dân tối cao, Quy chế Công tác thực hành quyền công tố và kiểm
sát xét xử các vụ án hình sự ban hành kèm theo Quyết định số 960/2007/QĐ VKSTC ngày 17/9/2007 của Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân tối cao. Ngoài ra,
khi nghiên cứu đề tài, người viết đã nghiên cứu các sách chuyên khảo, báo, tạp chí
và những tài liệu có liên quan đến chức năng thực hành quyền công tố.
4. Phương pháp nghiên cứu
Trong quá trình nghiên cứu đề tài, người viết sử dụng phương pháp luận kết
hợp với một số phương pháp phân tích khác như: Phân tích, liệt kê, so sánh, sưu
tầm và tổng hợp.

Việc sử dụng phương pháp luận với những cơ sở lý luận, hệ tư tưởng làm tiền
đề xuất phát điểm mà người viết chọn để dựa vào đó làm nền tảng nhằm xây dựng
cách tiếp cận những nội dung của đề tài, hoàn thiện chức năng thực hành quyền
công tố trong giai đoạn hiện nay. Bên cạnh đó, sử dụng thêm phương pháp phân
tích để làm sáng tỏ những vấn đề thuộc nội dung của phạm vi nghiên cứu. Ngoài ra,
phương pháp liệt kê kết hợp với so sánh, phân tích cũng được sử dụng để liệt kê các
điều luật được quy định trong chế định hình sự và so sánh với các quy định của
pháp luật về th ực hành quyền công tố nhằm sáng tỏ hơn quy định của pháp luật hình
sự Việt Nam về chức năng thực hành quyền công tố. Mặt khác, phương pháp sưu
tầm và tổng hợp được người viết sử dụng trong phương pháp nghiên cứu để khái
quát hóa nội dung nghiên cứu một cách tổng hợp có hệ thống làm rõ nội dung của
chức năng thực hành quyền công tố.


5. Kết cấu của luận văn
Với phạm vi nghiên cứu như trên, ngoài các phần danh mục từ viết tắt, mục
lục, lời mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, luận văn bao gồm 3
chương. Cụ thể:
Chương 1. Lý luận chung về chức năng thực hành quyền công tố
Chương này tập trung xác định và phân tích một số khái niệm liên quan đến
chức năng thực hành qu yền công tố, lược sử , mối quan hệ giữa chức năng này với
chức năng kiểm sát các hoạt động tư pháp, đồng thời tìm hiểu hoạt động thực hành
quyền công tố ở một số nước trên thế giới.
Chương 2. Quy định của pháp luật hiện hành về chức năng thực hành quyền
công tố
Trong chương này, người viết phân tích quy định của pháp luật về chức năng
thực hành quyền công tố trong các giai đoạn khởi tố, điều tra, truy tố và xét xử.
Chương 3. Thực trạng và kiến nghị hoàn thiện chức năng thực hành quyền công
tố trong giai đoạn hiện nay
Chương này chủ yếu đánh giá đầy đủ thực trạng của hoạt động thực hành

quyề n công tố trong những năm gần đây. Từ đó tìm ra nguyên nhân của những
thành tựu cũng như của những tồn tại, yếu kém. Thông qua đó, người viết có thể
đưa ra các kiến nghị nhằm góp phần hoàn thiện cũng như nâng cao vai trò, chất
lượng và hiệu quả trong hoạt động thực hành quyền công tố nói riêng, của Viện
kiểm sát nói chung.


CHƯƠNG 1
LÝ LUẬN CHUNG VỀ CHỨC NĂNG THỰC HÀNH
QUYỀN CÔNG TỐ
Trong chương đầu tiên, người viết tập trung đi sâu xác định, phân tích một số
khái niệm liên quan đến chức năng thực hành quyền công tố, lược sử, mối quan hệ
giữa chức năng này với chức năng kiểm sát các hoạt động tư pháp và tìm hiểu hoạt
động thực hành quyền công tố ở một số nước trên thế giới. Thông qua đó có một cái
nhìn tổng quan nhất về chức năng thực hành quyền côn g tố, đồng thời có cơ sở khoa
học để nghiên cứu và giải quyết các vấn đề có liên quan đến chức năng thực hành
quyền công tố trong giai đoạn hiện nay.
1.1. MỘT SỐ KHÁI NIỆM CƠ BẢN
1.1.1. Khái niệm quyền công tố
Ở Việt Nam, quyền công tố và theo đó là thực hành quyền công tố là những
vấn đề rất quan trọng, bởi nó có liên quan đến tổ chức và hoạt động của VKSND.
Trong giai đoạn hiện nay, vấn đề này càng trở nên cấp thiết khi nước ta đang đẩy
mạnh cải cách tư pháp nói riêng và xây dựng Nhà nước pháp quyền xã h ội chủ
nghĩa Việt Nam nói chung. Cụm từ “Thực hành quyền công tố” lần đầu tiên được
quy định tại Điều 138 Hiến pháp 1980 khi đề cập đến chức năng của VKSND.
Thuật ngữ này cũng được nhắc lại ở các Điều 1 và Điều 3 LTCVKSND năm 1981.
Tuy nhiên, cho đến nay v ẫn chưa có khái niệm chính thống về quyền công tố cũng
như thực hành quyền công tố. Riêng về quyền công tố đã có nhiều quan điểm khác
nhau. Cụ thể:
Quan điểm thứ nhất cho rằng, quyền công tố đồng nhất với hoạt động kiểm

sát việc tuân theo pháp luật. Điều n ày có nghĩa là, khi Viện kiểm sát kiến nghị yêu
cầu cơ quan nhà nước sửa chữa những vi phạm trên lĩnh vực hành chính, kinh tế xã
hội cũng là thực hành quyền công tố. Chính vì vậy, ở một số nước gọi VKSND là
Viện công tố. Theo người viết, đây là hai hoạt độ ng có nội dung hoàn toàn độc lập
với nhau. Nếu đồng nhất chúng thì sẽ không thấy được sự liên hệ cũng như sự khác
nhau về nội dung và phương thức hoạt động.
Quan điểm thứ hai cho rằng, quyền công tố là quyền của Nhà nước giao cho
Viện kiểm sát truy tố ngư ời phạm tội ra trước Tòa án, đồng thời thực hiện việc buộc
tội tại phiên tòa. Như vậy, quan điểm này đã thu hẹp nội dung, phạm vi quyền công
tố, vì quyền này không được đề cập ở hoạt động khởi tố và điều tra.


Quan điểm thứ ba cho rằng, quyền công tố là quyền đại diện cho Nhà nước
đưa các vụ việc vi phạm pháp luật ra Tòa án để xét xử nhằm bảo vệ lợi ích của Nhà
nước, xã hội, công dân và bảo vệ trật tự pháp luật. Như vậy, quan điểm này đã mở
rộng khái niệm, nội dung và phạm vi quyền công tố, tuy nhiên lại đồng nhất quyền
công tố với những quyền năng khác của Viện kiểm sát trong quá trình giải quyết vụ
án hình sự, dân sự, hành chính.
Quan điểm thứ tư cho rằng, quyền công tố là quyền của Nhà nước giao cho
các cơ quan tiến hành tố tụng thực hiện trong quá trình khởi tố, điều tra, truy tố, xét
xử và thi hành án hình sự. Theo quan điểm này, chủ thể thực hành quyền công tố
bao gồm: CQĐT, Viện kiểm sát, Tòa án và cơ quan thi hành án.
Quan điểm thứ năm cho rằng, quyền công tố là quyền nhân danh Nhà nước
thực hiện việc truy cứu trách nhiệm hình sự đối với người phạm tội. Quyền này
thuộc về Nhà nước được giao cho một cơ quan thực hiện (ở Việt Nam là Viện kiểm
sát), để thực hiện việc kiểm sát điều tra làm rõ tội phạm và truy cứu trách nhiệm
hình sự đối với người phạm tội. Để thực hiện được quyền này, Viện kiểm sát phải
có trách nhiệm đảm bảo việc thu thập đầy đủ tài liệu, chứng cứ xác định tội phạm
và người phạm tội. Trên cơ sở đó, Viện kiểm sát quyết định truy tố bị can ra trước
Tòa án và bảo vệ sự buộc tội đó tại phiên tòa. Bên cạnh đó, quyền công tố có phạm

vi bắt đầu từ khi tội phạm xảy ra và kết thúc khi bản án có hiệu lực pháp luật, không
bị kháng nghị. 1
Như vậy, có thể thấy có rất nhiều quan điểm khác nhau về quyền công tố,
trong đó mỗi quan điểm đều có cách thể hiện và lập luận riêng. Nhưng có quan
điểm đánh đồng quyền công tố với chức năng kiểm sát việc tuân theo pháp luật của
Viện kiểm sát , dẫn đến tình trạng mở rộng phạm vi quyền công tố vượt ra khỏi lĩnh
vực tố tụng hình sự sang các lĩnh vực tư pháp khác như dân sự, kinh tế, lao động và
hành chính. Có quan điểm lại coi quyền công tố là một quyền năng, một hình thức
thực hiện chức năng kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong tố tụng hình sự, cũng
từ đây dẫn đến việc xem nhẹ bản chất của quyền công tố như là một hoạ t động độc
lập của Viện kiểm sát nhân danh quyền lực công. Bên cạnh đó, cũng có quan điểm
lại quá thu hẹp phạm vi quyền công tố, chỉ bó gọn quyền công tố trong giai đoạn
truy tố, xét xử sơ thẩm vụ án hình sự. Qua đó có thể thấy, quan điểm này đã hạn chế

1

Đoàn Tấn Minh: Cần xác định rõ bản chất việc thực hiện chức năng của Viện kiểm sát nhân dân theo
các Điều 112, Đi ều 113 Bộ luật tố tụng hình sự, Tạp chí Kiểm sát, số 14, 2009, tr. 18.


quyền hạn cũng như trách nhiệm của Viện kiểm sát như là cơ quan có trách nhiệm
chính trong việc truy cứu trách nhiệm hình sự đối với người phạm tội. 2
Trong các quan điểm nói trên, người viết tán đồng quan điểm thứ năm, vì
trước hết, quan điểm này đã khẳng đị nh quyền công tố là quyền của Nhà nước và
nhân danh Nhà nước để buộc tội đối với người có hành vi vi phạm mà pháp luật
hình sự coi là tội phạm. Nghiên cứu về lịch sử Nhà nước và pháp luật có thể thấy,
Nhà nước ra đời và tồn tại luôn luôn là đại diện chính thức cho xã hội về mọi
phương diện, luôn luôn có trách nhiệm bảo vệ các quan hệ xã hội liên quan đến lợi
ích chung, đến trật tự xã hội chung và trừng trị những hành vi vi phạm các quan hệ
xã hội loại đó, nhất là những hành vi bị pháp luật hình sự coi là tội phạm.

Thứ hai, quan điểm này khẳng định quyền công tố chỉ có trong lĩnh vực hình
sự. Xuất phát từ lịch sử Nhà nước và pháp luật cho thấy, Nhà nước chỉ xuất hiện và
tồn tại khi xuất hiện và tồn tại những mâu thuẫn đối kháng không thể điều hòa
được, nên bất kỳ giai cấp thống trị nào khi lên nắm quyền lực Nhà nước đều hết
sức quan tâm đến lĩnh vực pháp luật hình sự. Bởi chính pháp luật hình sự là
phương tiện cai trị hữu hiệu nhất nhằm ổn định tình hình xã hội theo ý chí của giai
cấp thống trị. Khi một hành v i bị coi là tội phạm được thực hiện sẽ làm phát sinh
một loại quan hệ pháp luật giữa một bên là Nhà nước và bên kia là người phạm
tội. Trong quan hệ này, Nhà nước là chủ thể đặc biệt, có quyền sử dụng quyền lực
nhà nước để thực hiện việc truy cứu trách nhi ệm hình sự và áp dụng hình phạt đối
với người phạm tội. Còn người phạm tội là chủ thể bị truy cứu trách nhiệm hình
sự và phải gánh chịu các chế tài hình sự do Nhà n ước quy định và áp dụng. 3
Mặt khác, một trong những nguyên tắc đặc thù của hoạt động tố tụ ng hình
sự là nguyên tắc công tố. 4 Điều đó có nghĩa là, nguyên tắc mà mọi hoạt động tố
tụng được tiến hành trước hết và chủ yếu vì lợi ích của Nhà nước, lợi ích chung
của toàn xã hội, nguyên tắc nghĩa vụ chứng minh thuộc về các c ơ quan tiến hành
tố tụng. C hính lợi ích của Nhà nước, lợi ích chung của xã hội là động lực làm cho
hoạt động tố tụng hình sự xuất hiện, đồng thời phát triển từ giai đoạn này đến giai
đoạn khác và chấm dứt. Tuy nhiên, hoạt động đó hoàn toàn độc lập với ý chí của
công dân tham gia vào hoạt động này. Có thể nói, tội phạm là hành vi vi phạm
2
3

4

Trần Văn Độ: Một số vấn đề về quyền công tố, Tạp chí Luật học, số 03, 2001, tr. 9-10.
Nguyễn Minh Đức: Quyền công tố và tổ chức thực hiện quyền công tố trong Nhà nước pháp quyền, Tạp
chí Nhà nước và pháp luật, số 1+2(210+211), 2012, tr. 44.
Xem thêm Điều 23 Bộ luật tố tụng hình sự năm 2003 quy định thực hành quyền công tố và kiểm sát
việc tuân theo pháp luật trong tố tụng hình sự.

pháp luật nguy hiểm nhất, vì kẻ phạm tội xâm phạm trước hết đến lợi ích của Nhà
nước, lợi ích của xã hội và sau đó là lợi ích của người bị hại. Bởi lẽ đó, Nhà nước
với tư cách là người nhân danh xã hộ i và thay mặt xã hội để đứng ra trừng phạt kẻ
phạm tội. Điều này khác so với một số công dân cũng tham gia vào hoạt động tố
tụng. Nhưng họ chỉ được lôi cuốn vào hoạt động tố tụng khi hoạt động này đã xuất
hiện trên cơ sở các quyết định của các cơ quan tiến hành tố tụng. Mặt khác, hoạt
động tố tụng hình sự luôn tồn tại ba chức năng tố tụng cơ bản là buộc tội, bào chữa
(gỡ tội) và xét xử. Buộc tội là hoạt động truy cứu trách nhiệm hình sự đối với người
phạm tội. Người buộc tội là đại diện cho cơ quan n hà nước để thực hiện chức năng
buộc tội, do đó họ có trách nhiệm và có quyền đưa ra lời cáo buộc đối với những cá
nhân cụ thể, có nhiệm vụ phải đưa ra những bằng chứng cho sự cáo buộc đó. Chính
vì vậy, quản lý nhà nước trong lĩnh vực hình sự gắn liền với sự buộc tội nhân danh
Nhà nước, hay nhân danh công quyền và chỉ phát sinh khi có hành vi phạm tội xảy
ra. Có thể nói, sự buộc tội nhân danh công quyền đó được gọi là quyền công tố.5
Thứ ba, quan điểm này cũng thừa nhận quyền công tố chỉ có thể do một cơ
quan thực hiện và độc lập với cơ quan tài phán (ở Việt Nam do Viện kiểm sát thực
hiện).
Thứ tư, quan điểm này cũng thừa nhận quyền công tố gắn liền với quyền tài
phán của Tòa án. Đó là, quyền truy cứu trách nhiệm hình sự đối với người phạm tội
ra Tòa và bảo vệ sự b uộc tội đó trước phiên tòa.
Bên cạnh đó, quan điểm trên cũng phù hợp với quy định tại các Điều 13, Điều
17 LTCVKSND năm 2002, Điều 112 BLTTHS năm 2003, Điều 2 Quy chế thực
hành quyền công tố và kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong việc điều tra các vụ
án hình sự ban hành kèm theo Quyết định số 07/2008/QĐ -VKSTC ngày 02 tháng
01 năm 2008 của Viện trưởng VKSND tối cao (gọi tắt là Quy chế THQCT và
KSĐT), Điều 4 Quy chế Công tác thực hành quyền công tố và kiểm sát xét xử các
vụ án hình sự ban hành kèm theo Q uyết định số 960/QĐ -VKSTC ngày 17 tháng 9
năm 2007 của Viện trưởng VKSND tối cao (gọi tắt là Quy chế THQCT và KSXX).

Vậy, quyền công tố là quyền nhân danh Nhà nước thực hiện việc truy cứu
trách nhiệm hình sự đối với người phạm tội. Do đó, quyền công tố chỉ có trong lĩnh
vực hình sự. Quyền này được thực hiện bởi một cơ quan nhất định (ở nước ta là
Viện kiểm sát), có trách nhiệm bảo đảm việc thu thập đầy đủ tài liệu, chứng cứ để
5

Lê Hữu Thể: Thực hành quyền công tố và kiểm sát các hoạt động tư pháp trong giai đoạn điều tra, Nxb
Tư Pháp, Hà Nội, 2005, tr. 38-39.


xác định tội phạm và người phạm tội. Trên cơ sở đó, Viện kiểm sát quyết định việc
truy tố bị can ra trước Tòa án bằng bản cáo trạng và bảo vệ sự buộc tội đó tại phiên
tòa.
1.1.2. Khái niệm thực hành quyền công tố
Chức năng thực hành quyền công tố là một chức năng rất quan trọng của
VKSND, bởi Viện kiểm sát là cơ quan duy nhất được Nhà nước giao cho trách
nhiệm thực hành quyền công tố, đấu tranh phòng, chống tội phạm, bảo vệ lợi ích
của Nhà nước, của xã hội và công dân. Cũng giống như khái niệm quyền công tố,
cho đến nay vẫn chưa có khái niệm chính thống về chức năng thực hành quyền côn g
tố.
Xuất phát từ quan niệm quyền công tố là quyền nhân danh quyền lực công để
thực hiện việc truy cứu trách nhiệm hình sự đối với người phạm tội, nên thực hành
quyền công tố chính là việc thực hiện các hành vi tố tụng cần thiết theo quy định
của pháp luật tố tụng hình sự nhằm truy cứu trách nhiệm hình sự đối với người
phạm tội, đưa người phạm tội ra xét xử trước Tòa án và bảo vệ sự buộc tội đó. Xuất
phát từ những quyền năng pháp lý thuộc nội dung quyền công tố đã được pháp luật
quy định, việc sử dụng nhữ ng quyền năng này để thực hiện việc truy cứu trách
nhiệm hình sự đối với kẻ phạm tội chính là thực hành quyền công tố. Từ đó có thể
hiểu, thực hành quyền công tố là việc sử dụng tổng hợp các quyền năng pháp lý
thuộc nội dung quyền công tố để thực hiện việc truy cứu trách nhiệm hình sự đối

với người phạm tội trong các giai đoạn khởi tố, điều tra, truy tố và xét xử .6 Theo
nghĩa hẹp, có thể hiểu thực hành quyền công tố là hoạt động áp dụng p háp luật của
Kiểm sát viên trong quá trình thực hiện chức năng thực hành quyền công tố.
Xuất phát từ khái niệm thực hành quyền công tố như trên, quyền công tố đã
mở đầu cho các hoạt động tư pháp khác, chỉ khi quyền công tố được thực thi thì
hoạt động điều tra theo trình tự tố tụng mới được bắt đầu và chỉ khi có quyết định
truy tố, có việc buộc tội tại phiên tòa thì Tòa án mới thực hiện quyền xét xử. Qua đó
cho thấy, thực hành quyền công tố trong các giai đoạn khởi tố, điều tra, truy tố, xét
xử có mối liên hệ với nhau, do có chung một trong những mục đích cuối cùng của
tố tụng hình sự là phát hiện và xử lý người phạm tội. Vì vậy, việc làm rõ các khái
niệm khởi tố, truy tố, điều tra, xét xử là một trong những vấn đề cần thiết.

6

Trần Văn Quý: Những yếu tố ảnh hưởng đến hoạt động thực hành quyền công tố của Kiểm sát viên, Tạp
chí Nghiên cứu lập pháp, số 15, 2010, tr. 17.


1.1.3. Các khái niệm trong hoạt động tố tụng hình sự
1.1.3.1. Khái niệm quyền khởi tố
Khởi tố vụ án là một trong những biện pháp phát động quyền công tố, là giai
đoạn mở đầu của hoạt động tố tụng hình sự. Quyền khởi tố có thể hiểu là việc Nhà
nước chính thức công khai trước toàn xã hội có tội phạm xảy ra và bắt đầu triển
khai các hoạt động thực hành quyền t ruy cứu trách nhiệm hình sự đối với người đã
thực hiện tội phạm đó. 7 Trong hoạt động khởi tố, Viện kiểm sát có quyền hủy bỏ
các quyết định khởi tố vụ án không có căn cứ, không có cơ sở để truy cứu trách
nhiệm hình sự hoặc có quyền hủy bỏ quyết định không k hởi tố vụ án, đồng thời ra
quyết định khởi tố vụ án trong trường hợp phát hiện có tội phạm mà các cơ quan
được quyền khởi tố vụ án đã ra quyết định không khởi tố vụ án hoặc Viện kiểm sát
kháng nghị lên Tòa án cấp trên, nếu quyết định khởi tố vụ án của HĐXX không có

căn cứ. 8 Ngoài ra, Viện kiểm sát có quyền yêu cầu khởi tố hoặc tự mình khởi tố vụ
án và chuyển đến CQĐT để yêu cầu cơ quan này tiến hành điều tra. 9 Vậy, với vai
trò là cơ quan thực hành quyền công tố nên quyền công tố của Viện kiểm sát được
phát động một cách độc lập. Viện kiểm sát có quyền chấp nhận hoặc không chấp
nhận quyết định khởi tố của các cơ quan có thẩm quyền khởi tố, đồng thời có quyền
yêu cầu CQĐT tiến hành điều tra thu thập tài liệu và chứng cứ để làm rõ tội phạm
đã xảy ra cũng như lỗ i của người thực hiện tội phạm. Hơn nữa, quyết định khởi tố
vụ án hình sự có ý nghĩa rất quan trọng. Quyết định này xác lập cơ sở pháp lý đầu
tiên cho hoạt động điều tra, thu thập chứng cứ, chứng minh tội phạm và người phạm
tội. Ngoài ra, quyết định khởi t ố vụ án còn giúp cho việc định hướng điều tra được
đúng đắn ngay từ đầu. 10
Chức năng thực hành quyền công tố được thực hiện trong suốt hoạt động tố
tụng hình sự. Do đó, sau khi khởi tố vụ án hay quyền công tố được phát động đòi
hỏi CQĐT phải tiến hành điều tra để làm rõ có tội phạm xảy ra hay không. Tuy
nhiên, trong giai đoạn điều tra, hoạt động điều tra của CQĐT được đặt dưới sự kiểm
sát của cơ quan thực hành quyền công tố. Vì thế, để giải quyết được vấn đề hoạt
7

Lê Hữu Thể: Thực hành quyền công tố và kiểm sát các hoạt động tư pháp trong giai đoạn điều tra, Nxb.

Tư pháp, Hà Nội, 2005, tr. 62.
8
Xem thêm Điều 109 BLTTHS quy định quyền hạn và trách nhiệm của Viện kiểm sát trong việc khởi tố
vụ án hình sự.
9

Xem thêm Điều 36 BLTTHS quy định nhiệm vụ, quyền hạn và trách nhiệm của Viện trưởng, Phó Viện
trưởng Viện kiểm sát.
10
Vũ Gia Lâm: Thẩm quyền khởi tố vụ án hình sự của Viện kiểm sát và Tòa án , Tạp chí Luật học, số 8,

2010, tr. 32.


động thực hành quyền công tố trong giai đoạn điều tra, được làm rõ trong chương
sau, vấn đề làm rõ khái niệm điều tra là cần thiết.
1.1.3.2. Khái niệm điều tra
Điều tra vụ án hình sự là giai đoạn thứ hai của hoạt động tố tụng hình sự.
Trong đó, CQĐT căn cứ vào các quy định của pháp luật tố tụng hình sự và dưới sự
kiểm sát của Viện kiểm sát tiến hành các biện pháp cần thiết nhằm thu thập và củng
cố các chứng cứ, nghiên cứu các tình tiết của vụ án hình sự, phát hiện nhanh chóng
và đầy đủ tội phạm, cũng như người có lỗi trong việc thực hiện tội phạm để truy
cứu trách nhiệm hình sự, đồng thời bảo đảm cho việc bồi thường thiệt hại về vật
chất do tội phạm gây nên. Trên cơ sở đó, CQĐT quyết định: Đình chỉ điều tra vụ án
hình sự hoặc là chuyển toàn bộ các tài liệu của vụ án đó cho Viện kiểm sát kèm theo
kết luận điều tra và đề nghị truy tố bị can. Tuy CQĐT trực tiếp tiến hành các hoạt
động điều tra là chủ yếu, 11 nhưng Viện kiểm sát là cơ quan có vai trò chỉ đạo, quyết
định và chịu trách nhiệm đến cùng về toàn bộ quá trình thực hành quyền công tố.12
Điều tra là m ột khâu mang tính quyết định trong toàn bộ quy trình tố tụng.
Hoạt động thực hành quyền công tố cũng như xét xử cũng chỉ là những hoạt động
tiếp theo để tiếp tục đưa ra việc kiểm tra và đánh giá công khai kết quả của hoạt
động điều tra, mà giai đoạn kết củ a hoạt động này là thực hành quyền công tố hay
không thực hành quyền công tố. Từ đó có thể thấy, hoạt động điều tra là tiền đề để
thực hiện hoạt động thực hành quyền công tố . Nếu không điều tra hoặc không trực
tiếp chỉ đạo điều tra thì Kiểm sát viên sẽ khô ng có điều kiện để kết tội. Nếu không
trực tiếp điều tra hoặc không chỉ đạo điều tra thì Kiểm sát viên khó mà nắm được
nội dung của hành vi phạm tội. 13 Về cơ bản, chức năng này thực hiện bằng việc phê
chuẩn, không phê chuẩn, hủy bỏ các quyết định của CQĐT h oặc tự mình ban hành
các quyết định.
Sau khi kết thúc hoạt động điều tra, trong trường hợp xác định có tội phạm
xảy ra, hoạt động truy tố được bắt đầu để truy cứu trách nhiệm hình sự đối với

người phạm tội. Do đó, vấn đề tiếp theo là làm rõ khái niệm truy tố.
11

Trừ những trường hợp cần thiết th ì Viện kiểm sát trực tiếp tiến hành một số hoạt động điều tra. Ví dụ:
Viện kiểm sát trực tiếp tiến hành một số hoạt động điều tra như: Trực tiếp hỏi cung bị can, triệu tập và

lấy lời khai người làm chứng, triệu tập và lấy lời khai người bị hại, ngu yên đơn dân sự, bị đơn dân sự,
người có quyền lợi và nghĩa vụ liên quan, đối chất, thực nghiệm điều tra, trưng cầu giám định.
12
Lê Cảm: Một số vấn đề lý luận chung về các giai đoạn tố tụng (tiếp theo),
[truy cập ngày 18-10-2012].
13
Lý Văn Chính: Thực hành quyền công tố trong giai đoạn điều tra , Tạp chí Nghiên cứu lập pháp, số 6,
2005, tr.50.


1.1.3.3. Khái niệm truy tố
Truy tố là giai đoạn thứ ba của hoạt động tố tụng hình sự là một trong những
chức năng của quyền công tố. Quyết định truy tố được hiểu là việc Viện kiểm sát
lập bản cáo trạng buộc tội bị can về một tội danh nào đó và khung hình phạt nhất
định đề nghị Tòa án xét xử. 14 Truy tố bị can là việc thể hiện rõ nhất quyền công tố
trong hoạt động của VKSND ở các giai đoạn tố tụng hình sự. Về cơ bản, chức năng
này được thực hiện bằng việc sau khi nhận được hồ sơ vụ án hình sự và bản kết luận
điều tra. Viện kiểm sát tham gia vào việc điều tra tại phiên tòa, hỏi những người
tham gia tố tụng, nghiên cứu các vật chứng và tranh luận. Từ đó, nhận thấy việc
Viện kiểm sát truy tố là tiền đề, là cơ sở để Viện kiểm sát thực hiện chức năng buộc
tội tại Tòa. Nếu không có việc truy tố bị can bằng bản cáo trạng hay nói chính xác
là không có bản cáo trạng thì Tòa án không có căn cứ mở phiên tòa xét xử, mà
không mở phiên tòa xét xử thì Viện kiểm sát không thực hiện được chức năng buộc
tội. Hơn nữa, Viện k iểm sát buộc tội tại Tòa thì có thể buộc tội bị cáo theo toàn bộ

hoặc một phần nội dung bản cáo trạng hoặc kết luận về tội nhẹ hơn được quy định
tại Điều 217 BLTTHS năm 2003. Cho nên, có thể thấy truy tố thể hiện rõ nhất
quyền công tố của Viện kiểm sát hơn là buộc tội. Còn trong giai đoạn điều tra
CQĐT tiến hành các hoạt động điều tra nhằm làm sáng tỏ các tình tiết vụ án. Viện
kiểm sát được Nhà nước giao nhiệm vụ là kiểm tra, giám sát các hoạt động điều tra
của CQĐT trong giai đoạn điều tra, để hoạt động đi ều tra đúng pháp luật, đảm bảo
không xâm phạm quyền và lợi ích hợp pháp của công dân. Do đó, hoạt động điều
tra là điều kiện tiên quyết và là tiền đề bảo đảm pháp chế cho việc tiến hành tốt hai
chức năng của quyền công tố tương ứng trong hai giai đoạn là t ruy tố bị can trước
pháp luật và buộc tội bị cáo tại phiên tòa xét xử của Tòa án, chứ không thể hiện rõ
quyền công tố của Viện kiểm sát như việc truy tố bị can trong giai đoạn truy tố. 15
Sau khi Viện kiểm sát quyết định truy tố bị can về một tội danh nào đó và
khung hình phạt nhất định đề nghị Tòa án xét xử. Điều này có nghĩa là kết thúc giai
đoạn truy tố và bắt đầu giai đoạn xét xử để xem xét công khai quyết định truy tố của
Viện kiểm sát. Do đó, vấn đề kế tiếp là cần làm rõ khái niệm xét xử.
1.1.3.4. Khái niệm xét xử
Xét xử vụ án hình sự là giai đoạn cuối cùng, trung tâm và quan trọng nhất của
hoạt động tố tụng hình sự, mà trong đó cấp Tòa án có thẩm quyền căn cứ vào các
14

ThS. Mạc Giáng Châu - Nguyễn Chí Hiếu: Giáo trình luật tố tụng hình sự Việt Nam - học phần 2 các
giai đoạn tố tụng, Đại học Cần Thơ, 2010, tr. 29.

15

Đinh Thế Hưng: Bàn về việc Viện kiểm sát rút quyết định truy tố , Tạp chí Kiểm sát số 18, 2009, tr.13.


quy định của pháp luật tố tụng hình sự tiến hành áp dụng các biện pháp chuẩn bị
cho việc xét xử, đưa vụ án hình sự ra xét xử theo thủ tục sơ thẩm để xem xét về thực

chất vụ án, đồng thời trên cơ sở kết quả tranh tụng công khai và dân chủ của bên
buộc tội và bào chữa phán xét về vấn đề có tính chất tội phạm (hay không) của hành
vi, có tội (hay không) của bị cáo (hoặc xét xử vụ án theo thủ tục phúc thẩm - nếu
bản án hay quyết định sơ thẩm đã được tuyên nhưng chưa có hiệu lực pháp luật
nhưng bị kháng cáo, kháng nghị hoặc kiểm tra tính hợp pháp và có căn cứ của bản
án đã có hiệu lực pháp luật th eo trình tự giám đốc thẩm hoặc tái thẩm - nếu bản án,
quyết định đó bị kháng nghị và cuối cùng tuyên bản án (quyết định) của Tòa án có
hiệu lực pháp luật nhằm giải quyết vấn đề trách nhiệm hình sự một cách công minh
và đúng pháp luật, có căn cứ và đảm bảo tính thuyết phục.
Thời điểm của giai đoạn này được bắt đầu từ khi Tòa án nhận được hồ sơ vụ
án hình sự do Viện kiểm sát chuyển sang và kết thúc bằng một bản án có hiệu lực
pháp luật của Tòa án. 16
Sau khi làm rõ được các khái niệm có liên quan đến chức năng thực hành
quyền công tố. Vấn đề tìm hiểu về lược sử của chức năng này có ý nghĩa rất quan
trọng, do cần có sự hiểu biết liên quan đến sự phát triển cũng như quy định về chức
năng này.
1.2. LƯỢC SỬ VỀ CHỨC NĂNG THỰC HÀNH QUYỀN CÔNG TỐ TỪ SAU
CÁCH MẠNG THÁNG TÁM NĂM 1945 ĐẾN NAY
Do quyền công tố và thực hành quyền công tố là những khái niệm có mối liên
hệ mật thiết không thể tách rời. Quyền công tố là một khái niệm pháp lý gắn liền
với bản chất của Nhà nước, là một bộ phận cấu thành và không thể tách rời của
công quyền. Quyền này được hiểu là quyền nhân danh Nhà nước thực hiện việc
buộc tội đối với những người đã thực hiện hành vi phạm tội. Quyền này xuất hiện
cùng với sự ra đời của Nhà nước và pháp luật. Nhà nước nào cũng ban hành pháp
luật để điều chỉnh các quan hệ xã hội. Trong bất kỳ xã hội nào, bên cạnh lực lượng
thống trị xã hội luôn tồn tại một hoặc nhiều lực lượng bị thống trị có thái độ hay có
hành động thù địch để chống lại lực lượng thống trị xã hội thường biểu hiện ở
những hành vi vi phạm pháp luật đến mức nguy hiểm cần phải bị trừng trị. Tuy
nhiên, muốn trừng trị kẻ vi phạm thì đòi hỏi Viện kiểm sát phải buộc được tội của
họ. Quyền nhân danh Nhà nước thực hiện sự buộc tội này chính là quyền công tố.

16

Lê Cảm: Một số vấn đề lý luận chung về các giai đoạn tố tụng (tiếp theo),
[truy cập ngày 18-10-2012].


Việc tổ chức thực hiện quyền công tố được quy định rất khác nhau ở mỗi quốc gia,
ở mỗi thời kỳ lịch sử, tùy thuộc vào những điều kiện cụ thể.
Trong phạm vi đề tài này cần tập trung nghiên cứu về lược sử thực hành quyền
công tố từ sau Cách mạng tháng Tám năm 1945, bởi đây là một mốc lịch sử quan
trọng đánh dấu sự ra đời của Nhà nước Việt Nam dân chủ cộng hòa (02/9/1945).
Như trên đã đề cập, quyền công tố xuất hiện cùng với sự ra đời của Nhà nước và
pháp luật. Do đó, khi Nhà nước ra đời thì vấn đề thành lập một cơ quan nhằm đấu
tranh một cách kịp thời và có hiệu quả với các hành vi phạm tội, bảo đảm cho việc
củng cố chính quyền cách mạng và bảo vệ lợi ích của nhân dân là vấn đề cần thiết.
Chính vì vậy, ngay sau khi giành được độc lập thì việc xây dựng và củng cố chính
quyền là một trong những nhiệm vụ quan t rọng, trong đó có việc xây dựng các cơ
quan tư pháp nhằm bảo vệ thành quả của cách mạng. Trong bối cảnh những ngày
đầu thành lập nước, hệ thống cơ quan tư pháp được tổ chức rất đa dạng, linh hoạt
phục vụ nhiệm vụ cách mạng. Chức năng thực hành quyền công tố được giao cho
nhiều cơ quan đảm nhiệm như cơ quan Tòa án, Chính phủ, Ủy ban kháng chiến,
Ban Thanh tra của Chính phủ.
Ngày 13/9/1945 Chính phủ cách mạng lâm thời đứng đầu là chủ tịch Hồ Chí
Minh đã ban hành Sắc lệnh số 33C/SL để thành lập các Toà án quâ n sự ở 3 miền
Bắc, Trung, Nam nhằm xét xử tất cả những người đã phạm vào một việc được coi là
có phương hại đến nền độc lập của nước Việt Nam dân chủ cộng hoà. Trong đó,
chức năng thực hành quyền công tố được quy định : “Đứng buộc tội là một Uỷ viên
quân sự hay một Uỷ viên của Ban trinh sát”. Có thể nói, đây là lần đầu tiên chức
năng thực hành quyền công tố được xác định bằng một văn bản pháp luật của Nhà
nước Việt Nam dân chủ cộng hòa, đồng thời xác định quyền công tố nhà nước

nhằm đưa người phạm tội ra xét xử trước Tòa án. Lúc này Tòa án quân sự được
thành lập ở cả ba miền Bắc, Trung, Nam là Tòa án đầu tiên có sự hiện diện của tổ
chức công tố và hoạt động thực hành quyền công tố. Nội dung thực hành quyền
công tố của sắc lệnh này là đưa một người phạm tội ra xét xử tại Tòa án và thực
hiện sự buộc tội trước Tòa án.
Ngày 23/11/1945, Chủ tịch Chính phủ lâm thời ban hành Sắc lệnh số 64 thành
lập Toà án đặc biệt tại Hà Nội để xét xử những nhân viên của các Uỷ ban nhân dân,
của các cơ quan Chính phủ phạm tội. Theo quy định của sắc lệnh này, chức năng
thực hành quyền công tố được giao cho Ban Thanh tra đặc biệt do Chính phủ thành
lập và đảm nhiệm. Cụ thể là Ban Thanh tra đặc biệt có nhiệm vụ giám sát công việc
và nhân viên của các Uỷ ban nhân dân và các cơ quan của Chính phủ, có quyền điều


tra, thu thập tài liệu, chứng cứ, đình chỉ chức vụ, bắt giam bất cứ nhân viên nào của
Uỷ ban nhân dân hoặc nhân viên của Chính phủ đã phạm tội, lập hồ sơ truy tố ra
Tòa án đặc biệt và thực hành quyền công tố tại phiên tòa. 17
Bên cạnh đó, tại các Tòa án binh được thành lập vào các năm 1946 - 1947,
cũng có bộ phận công tố do một Ủy viên Chính phủ đảm nhận, thực hiện chức năng
buộc tội trước Tòa án. 18
Ngoài việc thiết lập Tòa án quân sự, Tòa án đặc biệt và Tòa án binh để xét xử
các tội phạm phản cách mạng, những tội vi phạm trật tự quân đội, vi phạm kỷ luật
của nhà binh thì cũng cần thiết lập Toà án thường để xét xử các tội phạm và các vi
phạm pháp luật, bảo vệ Nhà nước, bảo vệ nhân dân. Để đáp ứng yêu cầu đó vào
ngày 24/01/1946, Chủ tịch Chính phủ lâm thời ban hành Sắc lệnh số 13 về việc tổ
chức các Toà án và các ngạch Thẩm phán. Theo đó, tổ chức các Toà án thường gồm
có: Toà án sơ cấp, Toà án đệ nhị cấp, Toà thượng thẩm. Ở Tòa án sơ cấp, Thẩm phán
xét xử một mình làm cả việc thực hành quyền công tố. Ở Tòa án đệ nhị cấp, có hai
loại Thẩm phán là Thẩm phán xét xử và Thẩm phán buộc tội - Công tố viên gọi là
Biện lý hoặc Phó Biện lý của các Tòa án đệ nhị cấp. Ở Tòa thượng thẩm có Công tố
viện do Chưởng lý đứng đầu, ngoài ra còn có Phó Chưởng lý và Thẩm lý Tòa

Thượng thẩm. Công tố Viện đặt dưới sự quản lý của Bộ trưởng Bộ Tư pháp và Bộ
trưởng này có quyền ra lệnh cho Chưởng lý nhưng không có quyền trực tiếp làm
thay quyền công tố. Vậy, Nhà nước ta đã xác đ ịnh thực hành quyền công tố là một
trong những chức năng cơ bản của Nhà nước ngay từ giai đoạn đầu của xây dựng và
củng cố chính quyền cách mạng tuy không thành lập cơ quan công tố độc lập mà
chỉ tổ chức cơ quan công tố trong cơ cấu, bộ máy của hệ thống cơ quan tòa án.
Tiếp đó vào năm 1950, Đản g và Nhà nước ta đã tiến hành công cuộc cải cách
tư pháp, bên cạnh việc thành lập Toà án nhân dân các cấp thì tổ chức và hoạt động
của cơ quan công tố cũng có sự chuyển biến đáng kể, đó là nếu như Sắc lệnh số
13/SL quy định Công tố viên chỉ có quyền kháng cáo về việc hình thì Sắc lệnh số
85/SL ngày 22/5/1950 quy định cơ quan công tố có quyền kháng nghị cả bản án hay
quyết định về dân sự của Toà án. Sau đó, nhằm cụ thể hóa quy định này vào ngày
7/6/1950 Thủ tướng Chính phủ ban hành thông tư số 21/TTg và ngày 8/6/1950 Bộ
17

18

Trần Đại Thắng: Lịch sử hình thành và phát triển của Viện công tố - Tiền thân của Viện kiểm sát nhân
dân, giai đoạn 1945-1954, [truy
cập ngày 6-9-2012].
Đào Trí Úc: Sửa đổi Hiến pháp và vấn đề sửa đổi, bổ sung quy định về Viện kiểm sát nhân dân trong
Hiến pháp, Tạp chí Kiểm sát, số 06, năm 2012, tr. 13.


Kinh tế và Bộ Tư pháp cũng ban hành thông tư liên bộ số 18/BKT -TP quy định:
“Công tố viên có quyền kháng cáo về việc hộ cũng như về việc hình”. Biện lý chỉ
chuyển hồ sơ sang phòng dự thẩm điều tra thêm về vụ phạm pháp nếu xét cần.
Đến năm 1958 , trên cơ sở thông qua Nghị quyết ngày 29/4/1958 thực hiện
việc cải cách tổ chức bộ máy Nhà nước, Quốc hội đã quyết định thành lập hệ thống
Viện công tố và hệ thống Tòa án tách khỏi Bộ Tư pháp, đặt Viện công tố Trung

ương trực thuộc Hội đồng Chính phủ, có trách nhiệm và quyền hạn như một Bộ. 19
Đây là một sự kiện vô cùng quan trọng trong lịch sử phát triển của nền tư pháp Việt
Nam, bởi đó là cơ sở cho việc tiến hành cải cách tư pháp một cách sâu rộng cho
những năm tiếp theo. Từ nghị quyết trên, Ngày 01/7/1959 Thủ tướng Chính phủ ban
hành Nghị định số 256/TTg, quy định chức năng, nhiệm vụ và tổ chức của Viện
công tố, trong đó có quy định: “Nhiệm vụ của Viện công tố là điều tra và truy tố
trước Tòa án những kẻ phạm pháp về hình sự, giám sát việc chấp hành pháp l uật
trong công tác điều tra của cơ quan điều tra”. Như vậy, bộ máy nhà nước đã có sự
thay đổi về cơ cấu, tổ chức nên chức năng thực hành quyền công tố sẽ do Viện công
tố đảm nhận nhưng chức năng này về cơ bản cũng không có sự thay đổi và có nội
dung là điề u tra, truy tố trước Tòa án đối với những kẻ vi phạm pháp luật hình sự.
Theo Hiến pháp năm 1959 và được cụ thể hoá bằng LTCVKSND năm 1960
thì những quy định về tổ chức bộ máy Nhà nước trong Hiến pháp năm 1959 có
những sửa đổi căn bản so với Hiến pháp năm 1 946. Cụ thể, Viện công tố được thay
thế bằng VKSND. Theo đó, cơ quan này không còn trực thuộc Hội đồng Chính phủ
mà chịu trách nhiệm báo cáo trước Quốc hội. Tuy nhiên, ở giai đoạn này không có
sự phân định rõ chức năng thực hành quyền công tố và kiểm sát v iệc tuân theo pháp
luật mà chỉ quy định từng nhiệm vụ và quyền hạn cụ thể để VKSND thực hiện chức
năng thực hành quyền công tố và kiểm sát việc tuân theo pháp luật, trong đó có
“Điều tra những việc phạm pháp về hình sự và truy tố trước Tòa án nhân dân
những người phạm pháp về hình sự” .20 Như vậy, tuy thời kỳ này chức năng thực
hành quyền công tố chưa chính thức được ghi nhận là chức năng của Viện kiểm sát
trong Hiến pháp nhưng LTCVKSND năm 1960 có quy định: Viện kiểm sát có
nhiệm vụ điều tra những việc phạ m pháp về hình sự và truy tố trước Tòa án nhân
dân những người phạm pháp về hình sự. Từ đó cho thấy, chức năng này do Viện

19

Theo kiểm sát online: Sửa đổi Hiến pháp và vấn đ ề sửa đổi, bổ sung quy định về Viện kiểm sát nhân
dân trong Hiến pháp, [truy cập ngày 29-9-2012].

20

Xem thêm Điểm b Khoản 2 Điều 3 LTCVKSND năm 1960 .


kiểm sát thực hiện và có nội dung giống như trước đây là điều tra và truy tố trước
Tòa đối với những kẻ vi phạm pháp luật hình sự.
Đế n Hiến pháp năm 1980 thì nước ta được đổi tên thành nước Cộng hòa xã
hội chủ nghĩa Việt Nam (02/7/1976). Chức năng thực hành quyền công tố lần đầu
tiên được ghi nhận trong Hiến pháp là chức năng của VKSND. Hiến pháp khẳng
định thực hành quyền công tố là mộ t chức năng độc lập, tồn tại song song với chức
năng kiểm sát việc tuân theo pháp luật. Từ đó có thể thấy cả hai chức năng trên đều
có sự chú trọng như nhau nhằm nâng cao hiệu quả trong công cuộc đấu tranh
phòng, chống tội phạm, bảo đảm cho pháp luật được chấp hành nghiêm chỉnh và
thống nhất.21
Và hiện nay, LTCVKSND năm 2002 trên cơ sở Hiến pháp 1992 (được sửa
đổi, bổ sung năm 2001), đã có sự thay đổi về chức năng của VKSND. Đó là, Viện
kiểm sát thôi không thực hiện chức năng kiểm sát việc tuân theo pháp luậ t trong
lĩnh vực hành chính, kinh tế, xã hội. Sự thay đổi đó nhằm tạo điều kiện để Viện
kiểm sát tập trung thực hiện chức năng thực hành quyền công tố và kiểm sát các
hoạt động tư pháp, bao gồm hoạt động khởi tố, điều tra, truy tố, xét xử và thi hành
án. Mặt khác, Luật này đã có bước phát triển tiến bộ, khẳng định rõ hai chức năng
của Viện kiểm sát là thực hành quyền công tố và kiểm sát các hoạt động tư pháp.
Vậy, chức năng thực hành quyền công tố chỉ được ghi nhận từ Hiến pháp năm
1980 và hiện nay Hiến ph áp năm 1992 (được sửa đổi, bổ sung năm 2001) được ghi
nhận tại Điều 137. Từ năm 1945 đến nay, tuy có một số thay đổi về tổ chức bộ máy,
cũng như chức năng nhiệm vụ của cơ quan thực hành quyền công tố trong từng giai
đoạn nhưng vấn đề nhận thức về chức năng này của Viện kiểm sát không có gì thay
đổi so với các quan niệm truyền thống. Hiện nay, chức năng thực hành quyền công

tố được giao cho VKSND thực hiện, Đồng thời, chức năng này ngày càng được
Đảng và Nhà nước chú trọng, hoàn thiện để trở thành chức năng chính yếu nhằm
đáp ứng đáp ứng yêu cầu truy cứu trách nhiệm hình sự đối với người phạm tội, góp
phần giữ vững trật tự, kỷ cương xã hội, đáp ứng mục tiêu xây dựng Nhà nước pháp
quyền xã hội chủ nghĩa.
Chức năng thực hành quyền công tố và chức năng kiểm sát các hoạt động tư
pháp là hai chức năng quan trọng của VKSND. Hai chức năng này có mối quan hệ
chặt chẽ với nhau, chức năng kiểm sát hoạt động tư pháp luôn là tiền đề cho chức
21

Lê Dân Khiết: Quá trình hình thành, phát triển chế định Viện kiểm sát nhân dân qua các bản Hiến
pháp nước ta và sự cần thiết kế thừa trong sự nghiệp đổi mới, Tạp chí kiểm sát, số 13, 2012, tr. 55.