LUẬN văn LUẬT HÀNH CHÍNH NGUYÊN tắc độc lập của THẨM PHÁN TRONG HOẠT ĐỘNG xét xử lý LUẬN và THỰC TIỄN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ
KHOA LUẬT



LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP CỬ NHÂN LUẬT
NIÊN KHÓA 2008 – 2012

NGUYÊN TẮC ĐỘC LẬP CỦA THẨM PHÁN
TRONG HOẠT ĐỘNG XÉT XỬ - LÝ LUẬN VÀ
THỰC TIỄN

Giáo viên hướng dẫn:
NGUYỄN NAM PHƯƠNG
Bộ môn Luật Hành Chính

Sinh viên thực hiện:
NGUYỄN THỊ PHẤN
MSSV: 5085987
Lớp: Luật Hành Chính K34

Cần Thơ, tháng 5 năm 2012


LỜI CÁM ƠN

……
Luận văn tốt nghiệp là bước cuối cùng đánh dấu sự trưởng thành của một sinh
viên ở giảng đường Đại học, để trở thành một cử nhân hay một kỹ sư đóng góp những gì
mình đã học được cho sự phát triển đất nước. Trong quá trình thực hiện luận văn tốt
nghiệp, người viết đã nhận được sự giúp đỡ, hướng dẫn, hỗ trợ và động viên từ gia đình,

từ Quý thầy cô cùng các bạn. Nhờ đó mà Người viết đã hoàn thành được luận văn khá
tốt, vì thế Người viết muốn được gửi lời cám ơn đến:
Trước tiên, người viết gửi lời cám ơn chân thành đến Cô Nguyễn Nam Phương,
nguời đã hết lòng quan tâm và hướng dẫn cho Người viết trong suốt quá trình làm luận
văn;
Cám ơn Quý Thầy Cô Khoa Luật nói riêng và các Thầy Cô Trường đại học Cần
Thơ nói chung, đã nhiệt tình giảng dạy, truyền đạt những kiến thức cũng như những kinh
nghiệm quý báo, và tạo những điều kiện tốt nhất để ngày hôm nay Người viết mới được
đứng ở nơi đây bảo vệ sản phẩm nhỏ của mình;
Cám ơn Tòa án nhân dân Tỉnh Trà Vinh đã tạo điều kiện để Người viết có cơ hội
tiếp xúc với thực tế quá trình hoạt động của Tòa án nói chung và các Thẩm phán nói
riêng, đã cung cấp cho Người viết những tài liệu cần thiết trong quá trình viết bài;
Đồng thời người viết cũng xin cảm ơn đến bố, mẹ, em trai, những người thân và
bạn bè đã giúp đỡ cho Người viết rất nhiều trong suốt thời gian viết luận văn.
Trân trọng.
Cần Thơ, tháng 5 năm 2012
Sinh viên thực hiện
Nguyễn Thị Phấn


Nguyên tắc độc lập của Thẩm phán trong hoạt động xét xử - Lý luận và thực tiễn

NHẬN XÉT CỦA GIÁO VIÊN HƯỚNG DẪN
…....................................................................................................................
..................................................................................................................................
...................................................................................................................................
...................................................................................................................................
...................................................................................................................................
...................................................................................................................................
...................................................................................................................................

...................................................................................................................................
...................................................................................................................................
...................................................................................................................................
...................................................................................................................................
...................................................................................................................................
...................................................................................................................................
...................................................................................................................................
...................................................................................................................................
...................................................................................................................................
...................................................................................................................................
...................................................................................................................................
...................................................................................................................................
...................................................................................................................................
...................................................................................................................................
...................................................................................................................................

GVHD: Nguyễn Nam Phương

SVTH: Nguyễn Thị Phấn


Nguyên tắc độc lập của Thẩm phán trong hoạt động xét xử - Lý luận và thực tiễn

NHẬN XÉT CỦA GIÁO VIÊN PHẢN BIỆN
...................................................................................................................................
...................................................................................................................................
...................................................................................................................................
...................................................................................................................................
...................................................................................................................................
...................................................................................................................................

...................................................................................................................................
...................................................................................................................................
...................................................................................................................................
...................................................................................................................................
...................................................................................................................................
...................................................................................................................................
...................................................................................................................................
...................................................................................................................................
...................................................................................................................................
...................................................................................................................................
...................................................................................................................................
...................................................................................................................................
...................................................................................................................................
...................................................................................................................................
...................................................................................................................................
...................................................................................................................................

GVHD: Nguyễn Nam Phương

SVTH: Nguyễn Thị Phấn


Nguyên tắc độc lập của Thẩn phán trong hoạt đọng xét xử - Lý luận và thực tiễn
MỤC LỤC
LỜI NÓI ĐẦU ................................................................. Error! Bookmark not defined.1
CHƢƠNG 1 LÝ LUẬN CHUNG VỀ NGUYÊN TẮC ĐỘC LẬP CỦA THẨM
PHÁN TRONG HOẠT ĐỘNG XÉT XỬ

1.1 KHÁI QUÁT CHUNG VỀ CƠ QUAN CÓ THẨM QUYỀ XÉT XỬError! Bookmark not d
1.1.1 Một số khái niệm liên quan .......................... Error! Bookmark not defined.3

1.1.1.1 Khái niệm cơ quan xét xử ............................................................................ 3
1.1.1.2 Khái niệm nguyên tắc độc lập trong xét xử ................................................ 3
1.1.1.3 Khái niệm độc lập xét xử ............................................................................. 4
1.1.2 Vị trí, vai trò của cơ quan tiến hành xét xử.................................................... 6
1.1.2.1 Vị trí của cơ quan tiến hành xét xử. ............................................................. 6
1.1.2.2 Vai trò của cơ quan tiến hành xét xử ........................................................... 7
1.1.3 Chức năng, nhiệm vụ của cơ quan tiến hành xét xử ..................................... 7
1.1.3.1 Chức năng của cơ quan tiến hành xét xử. ................................................... 7
1.1.3.2 Nhiệm vụ của cơ quan tiến hành xét xử ....................................................... 7
1.2 HỆ THỐNG CƠ QUAN CÓ THẨM QUYỀN XÉT XỬ. ........................................ 7
1.2.1 Tòa án nhân dân tối cao. ................................................................................... 8
1.2.2 Tòa án nhân dân tỉnh, thành phố trực thuộc trung ƣơng. ............................. 9
1.2.3 Tòa án nhân huyện, quận, thị xã, thành phố thuộc tỉnh. ............................. 10
1.2.4 Tòa án quân sự và Tòa án khác do Luật định. ............................................. 11
1.3 NHỮNG NGUYÊN TẮC TRONG TỔ CHỨC VÀ HOẠT ĐỘNG CỦA TÒA
ÁN NHÂN DÂN ....................... ....................................................................................... 12
1.3.1 Nguyên tắc bổ nhiệm Thẩm phán. ................................................................. 12
1.3.1.1 Nguyên tắc bổ nhiệm Thẩm phán ở Việt Nam. ........................................... 12
1.3.1.2 Nguyên tắc bổ nhiệm Thẩm phán ở Mỹ. ..................................................... 13
1.3.1.3 Nguyên tắc bổ nhiệm Thârm phán ở Anh. .................................................. 14
1.3.2 Nguyên tắc xét xử có Hội Thẩm nhân dân tham gia. .................................. 14
1.3.3 Nguyên tắc xét xử theo hai cấp và quyết định theo đa số. .......................... 16
GVHD: Nguyễn Nam Phương

SVTH: Nguyễn Thị Phấn


Nguyên tắc độc lập của Thẩn phán trong hoạt đọng xét xử - Lý luận và thực tiễn
1.3.4 Nguyên tắc xét xử công khai, mọi công dân đều bình đẳng trƣớc pháp
luật....................... .............................................................................................................. 18

1.3.5 Nguyên tắc xét xử đảm bảo quyền bào chữa của bị can, bị cáo. ................ 19
1.3.6 Nguyên tắc đảm bảo cho những ngƣời tham gia tố tụng đƣợc sử dụng tiếng
nói chữ viết của dân tộc mình trƣớc Tòa . .................................................................... 19
1.3.7 Chánh án Tòa án nhân dân các cấp chịu sự quản lý của cơ quan nhà nƣớc
cùng cấp.......... .................................................................................................................. 20
CHƢƠNG 2 CỞ SỞ PHÁP LÝ VỀ THẨM PHÁN, NGUYÊN NHÂN VÀ MỘT SỐ
GIẢI PHÁP NHẰM NÂNG CAO TÍNH ĐỘC LẬP CỦA THẨM PHÁN TRONG
XÉT XỬ
2.1 KHÁI QUÁT CHUNG VỀ THẨM PHÁN. ............................................................ 22
2.1.1 Tiêu chuẩn, yêu cầu đối với Thẩm phán, những việc Thẩm phán không
đƣợc làm................. .......................................................................................................... 22
2.1.1.1 Tiêu chuẩn chung của Thẩm phán. ............................................................ 22
2.1.1.2 Yêu cầu về kinh nghiệm pháp lý................................................................. 24
2.1.1.3 Những việc Thẩm phán không được làm. .................................................. 26
2.1.2 Bổ nhiệm, miễn nhiệm, cách chức Thẩm phán. ........................................... 27
2.1.2.1 Bổ nhiệm Thẩm phán. ................................................................................ 27
2.1.2.2 Miễn nhiệm, Cách chức Thẩm phán. ......................................................... 28
2.1.3 Nhiệm vụ, quyền hạn của Thẩm phán. ......................................................... 28
2.2 CÁC NGUYÊN TẮC CỦA THẨM PHÁN TRONG HOẠT ĐỘNG XÉT
XỬ................. .................................................................................................................... 30
2.2.1 Nguyên tắc độc lập với Hội đồng xét xử. ...................................................... 30
2.2.1.1 Nguyên tắc độc lập giữa các Thẩm phán với nhau. .................................. 31
2.2.1.2 Nguyên tắc độc lập với Hội thẩm nhân dân. .............................................. 33
2.2.2 Nguyên tắc độc lập với cơ quan Tòa án cấp trên. ........................................ 35
2.2.3 Nguyên tắc độc lập với cơ quan Nhà nƣớc khác .......................................... 36
2.2.3.1 Nguyên tắc độc lập với cơ quan Nhà nước ở trung ương. ........................ 36
2.2.3.2 Nguyên tắc độc lập với cơ quan Nhà nước ở địa phương. ........................ 37

GVHD: Nguyễn Nam Phương

SVTH: Nguyễn Thị Phấn


Nguyên tắc độc lập của Thẩn phán trong hoạt đọng xét xử - Lý luận và thực tiễn
2.3 THẨM PHÁN TRONG MỐI QUAN HỆ TỐ TỤNG VÀ MỘT SỐ TỒN TẠI VỀ
NGUYÊN TẮC ĐỘC LẬP CỦA THẨM PHÁN. ......................................................... 37
2.3.1 Vị trí của Thẩm phán trong mối quan hệ với ngƣời tiến hành tố tụng và
ngƣời tham gia tố tụng. ................................................................................................... 38
2.3.1.1 Thẩm phán trong mối quan hệ với người tiến hành tố tụng. ..................... 38
2.2.3.2 Thẩm phán trong mối quan hệ với người tham gia tố tụng. ...................... 40
2.3.2 Một số tồn tại về việc thực hiện nguyên tắc độc lập trong xét xử của ngƣời
Thẩm phán... ..................................................................................................................... 41
2.4 NGUYÊN NHÂN ẢNH HƢỞNG ĐẾN TÍNH ĐỘC LẬP CỦA THẨM PHÁN
VÀ MỘT SỐ GIẢI PHÁP NHẰM NÂNG CAO TÍNH ĐỘC LẬP CỦA THẨM
PHÁN TRONG XÉT XỬ. ............................................................................................... 43
2.4.1 Nguyên nhân ảnh hƣởng đến tính độc lập của Thẩm phán. ....................... 43
2.4.2 Một số giải pháp nhằm nâng cao tính độc lập của Thẩm phán.................. 44
PHẦN KẾT LUẬN. ........................................................................................................... 49
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO. .......................................................................... 51

GVHD: Nguyễn Nam Phương

SVTH: Nguyễn Thị Phấn


Nguyên tắc độc lập của Thẩm phán trong hoạt động xét xử - Lý luận và thực tiễn

LỜI NÓI ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Chúng ta đang thực hiện Chiến lược cải cách tư pháp theo tinh thần của Nghị

quyết 49/2005/NQ - TW mà trọng tâm của chiến lược cải cách tư pháp đó chính là cải
cách đổi mới hệ thống Tòa án nhân dân và trong đó vấn đề về tính độc lập của Thẩm
phán trong xét xử là vấn đề được quan tâm nhiều nhất. Bởi một trong những tiêu chí
hàng đầu được đặt ra trong hoạt động xét xử của Tòa án nhân dân là phải luôn đảm
bảo tính khách quan, sự công minh của những người cầm cán cân công lý. Và để đạt
được tiêu chí này thì đòi hỏi trong hoạt động của mình Tòa án nhân dân phải có sự độc
lập, và sự độc lập ấy được thể hiện thông qua quá trình công tác xét xử của các vị
Thẩm phán. Hoạt động xét xử là việc phán xét tính đúng đắn, tính hợp pháp các hành
vi của các chủ thể dựa trên quy định của pháp luật. Một phán quyết của Thẩm phán
liên quan trực tiếp đến sức khỏe, tính mạng, tài sản, danh dự, nhân phẩm của công dân,
phán quyết ấy nó còn ảnh hưởng tới những lợi ích của Nhà nước, của toàn xã hội. Do
đó, nảy sinh nhu cầu hoạt động xét xử cần phải đảm bảo tính cẩn trọng, kỹ lưỡng, tỷ
mỷ, khả năng tư duy độc lập của các Thẩm phán. Hoạt động độc lập, chỉ tuân theo
pháp luật của Thẩm phán nhằm mục đích bảo đảm quyền con người, quyền bình đẳng
của công dân trước pháp luật. Tuy nhiên vì nhiều lý do khác nhau nên tính độc lập ấy
vẫn chưa được thực hiện một cách tốt nhất trong thực tiễn xét xử của các Thẩm phán
Việt Nam, một trong các nguyên nhân ấy là: chế độ tiền lương, sự can thiệp từ phía
các cơ quan tổ chức khác, cơ chế bổ nhiệm làm cho Thẩm phán chưa thực sự yên tâm
trong việc thực hiện nhiệm vụ…
Chính vì những hạn chế trên nên người viết đã chọn đề tài “Nguyên tắc độc
lập của Thẩm phán trong hoạt động xét xử - Lý luận và thực tiễn”.
Và để phân tích những bất cập liên quan đến tính độc lập của Thẩm phán trong
khuôn khổ tổ chức và hoạt động của Tòa án nhân dân đề tài sẽ làm rõ một số vấn đề
chính sau đây: Một số bất cập về những quy định pháp lý đối với nghề Thẩm phán, các
yếu tố ảnh hưởng đến tính độc lập của Thẩm phán và đề xuất một số giải pháp nhằm
hoàn thiện quy định của pháp luật đối với chế định độc lập xét xử của Thẩm phán.
2. Mục đích của đề tài
Nhằm để tìm hiểu và làm rõ hơn những quy định của pháp luật liên quan đến
tính độc lập của các Thẩm phán trong hoạt động xét xử, và từ đó đưa ra một số giải
pháp để góp nhằm phần nâng cao chất lượng công tác xét xử của các Thẩm phán và

cũng góp phần hoàn thiện hơn những quy định của pháp luật.
GVHD: Nguyễn Nam Phương

Trang 1

SVTH: Nguyễn Thị Phấn


Nguyên tắc độc lập của Thẩm phán trong hoạt động xét xử - Lý luận và thực tiễn
3. Phạm vi nghiên cứu
Ở phạm vi đề tài này người viết chủ yếu tập trung tìm hiểu về tính độc lập của
Thẩm phán Tòa án nhân dân các cấp nói chung và các nhân tố ảnh hưởng đến tính độc
lập ấy trên cơ sở các nguyên tắc tổ chức và hoạt động chung của Tòa án, không đi sâu
vào phân tích cụ thể chi tiết cơ cấu cũng như là tổ chức hoạt động của Tòa án.
4. Phƣơng pháp nghiên cứu
Người viết lấy quan điểm duy vật biện chứng của Chủ nghĩa Mác – Lênin, Tư
tưởng Hồ Chí Minh làm nền tảng tư tưởng xuyên suốt quá trình viết đề tài, kết hợp với
việc sử dụng các phương pháp như nghiên cứu lý luận trên tài liệu sách vở, phương
pháp phân tích Luật viết, so sánh và thống kê tổng hợp số liệu thực tế.
5. Bố cục của đề tài
Lời nói đầu
Mục lục
Nội dung gồm hai chương
Chương 1: Lý luận chung về nguyên tắc độc lập của Thẩm phán trong hoạt
động xét xử;
Chương 2: Cở sở pháp lý về Thẩm phán - nguyên nhân và một số giải pháp
nhằm nâng cao tính độc lập của Thẩm phán trong xét xử.
Kết luận
Danh mục tài liệu tham khảo

GVHD: Nguyễn Nam Phương

Trang 2

SVTH: Nguyễn Thị Phấn


Nguyên tắc độc lập của Thẩm phán trong hoạt động xét xử - Lý luận và thực tiễn

CHƢƠNG 1
LÝ LUẬN CHUNG VỀ NGUYÊN TẮC ĐỘC LẬP TRONG
HOẠT ĐỘNG XÉT XỬ
Giai đoạn xét xử là giai đoạn cực kỳ quan trọng trong công tác xét xử, đây
là giai đoạn đòi hỏi sự chuẩn bị thật kỹ về nội dung cũng như hình thức của vụ việc
(án), đồng thời đây cũng là giai đoạn đòi hỏi sự sáng suốt, tận tâm và hết lòng của
người làm công tác xét xử mà tiêu biểu ở đây chính là Thẩm phán. Để có thể hiểu rõ
hơn về vấn đề này, ở chương này người viết sẽ đi vào phân tích những khái quát chung
về nguyên tắc độc lập trong hoạt động xét xử của Thẩm phán.
1.1 KHÁI QUÁT CHUNG
1.1.1 Một số khái niệm liên quan
1.1.1.1 Khái niệm cơ quan xét xử
Về mặt hệ thống các cơ quan Nhà nước Việt Nam gồm có: Cơ quan quyền lực
Nhà nước; Cơ quan quản lý Nhà nước; Cơ quan Xét xử và cơ quan Kiểm sát. Trong đó
cơ quan xét xử là một cơ quan đặc biệt được thực hiện bởi Tòa án, bởi một phán quyết
của Tòa án sẽ có ảnh hưởng đến đến sức khỏe, tính mạng, tài sản, danh dự, nhân phẩm
của công dân, lợi ích của Nhà nước và xã hội.
Và theo quy định của Pháp luật hiện hành thì Cơ quan xét xử ở nước ta chính
là Tòa án, “Toà án nhân dân tối cao, các Toà án nhân dân địa phương, các Toà án
quân sự và các Toà án khác do luật định là các cơ quan xét xử của nước Cộng hoà xã
hội chủ nghĩa Việt Nam. Toà án xét xử những vụ án hình sự, dân sự, hôn nhân và gia

đình, lao động, kinh tế, hành chính và giải quyết những việc khác theo quy định của
pháp luật”.1
1.1.1.2 Khái niệm nguyên tắc độc lập trong xét xử
Độc lập có rất nhiều hàm nghĩa khác nhau, có thể hiểu độc lập theo một số khía
cạnh sau đây:
Thứ nhất là một tính từ, độc lập là đứng một mình, không dựa vào ai, không
nhờ cậy ai, không bị ai kiềm chế.2

1

Điều 1, Luật tổ chức Tòa án nhân dân năm 2002.

2

Từ điển tiếng Việt, Nhà xuất bản khoa học xã hội Hà Nội năm 1994, trang 316.

GVHD: Nguyễn Nam Phương

Trang 3

SVTH: Nguyễn Thị Phấn


Nguyên tắc độc lập của Thẩm phán trong hoạt động xét xử - Lý luận và thực tiễn
Thứ hai là một danh từ : độc lập chỉ trạng thái của một quốc gia hoặc một dân
tộc có chủ quyền về chính trị không phụ thuộc vào nước khác hoặc dân tộc khác.
Trong thế giới vật chất không có cái gì là độc lập hoàn toàn. Từ thế giới vi mô
của các hạt cơ bản, các nguyên tử, phân tử… đến thế giới vĩ mô của các hệ thống vũ
trụ, các dãy ngân hà, hệ mặt trời, các hành tinh… cho đến con người và xã hội, không
có bộ phận nào hay là vật thể nào có thể xem là độc lập tuyệt đối, tất cả điều tương tác

với nhau trong một mối quan hệ nào đó,3 đây là ý nghĩa của khái niệm thứ nhất.
Còn nếu xem xét ở nghĩa thứ hai tức là nói về độc lập chủ quyền của một quốc
gia dân tộc, thì độc lập cũng chỉ mang ý nghĩa tương đối thể hiện ở một vài khía cạnh
đặc biệt là kinh tế chúng ta vẫn phải hợp tác tiếp nhận đầu tư từ một số nước bạn. Mở
cửa hội nhập nhằm đóng góp những giá trị vật chất và tinh thần quý báu cho nhân loại
và tiếp thu những cái hay, cái đẹp của nhân loại là con đường thúc đẩy sự phụ thuộc,
đẩy mạnh các tương tác với nhau.
Tuy nhiên, ở đây chúng ta không thể hiểu nguyên tắc độc lập theo các nghĩa trên
được mà độc lập ở đây phải được được hiểu trong mối quan hệ của hoạt động xét xử
nghĩa là trong hoạt động xét xử thì quan Tòa - người có nhiệm vụ xét xử các vụ án khi
thực hiện nhiệm vụ của mình phải độc lập. Tính độc lập của hoạt động xét xử được thể
hiện qua vị thế độc lập của Tòa án với các cơ quan thực hiện quyền lập pháp, hành
pháp và các cơ quan Nhà nước khác. Ngoài ra, khi xem xét tính độc lập của hoạt động
xét xử cần phải xem xét vấn đề độc lập trong mối tương quan với sự độc lập của Thẩm
phán trong hoạt động này. Vị thế độc lập của Thẩm phán thể hiện ở chỗ, khi tiến hành
hoạt động xét xử, Thẩm phán độc lập với tất cả các yếu tố tác động từ bên ngoài; trong
Hội đồng xét xử các Thẩm phán phải độc lập với nhau và với các Hội thẩm trong việc
phân tích, đánh giá các tình tiết, chứng cứ có trong hồ sơ vụ án.4
Và để hiểu rõ hơn về sự độc lập trong hoạt động xét xử chúng ta sẽ đi vào tìm
hiểu hoạt động xét xử là gì, nó có những đặc điểm như thế nào:
1.1.1.3 Khái niệm, đặc điểm hoạt động xét xử
Ngay từ thời cổ đại Hy Lạp, La Mã người ta đã khẳng định: Ở đâu có pháp luật
thì ở đó phải có một hệ thống bảo đảm cho pháp luật được thi hành một cách nghiêm
chỉnh. Sự đảm bảo đó trước hết phải bằng hoạt động của các cơ quan trong hệ thống
các cơ quan nhà nước. Các cơ quan nhà nước này có chức năng xét xử các hành vi vi

3

Độc lập một khái niện hẹp, Nguồn - />Nguyễn Minh Sử: Kiến nghị nhằm nâng cao vị thế độc lập của Thẩm phán trong hoạt động xét xử, Tạp chí Tòa
án nhân dân kỳ II, tháng 7- 2011.

4

GVHD: Nguyễn Nam Phương

Trang 4

SVTH: Nguyễn Thị Phấn


Nguyên tắc độc lập của Thẩm phán trong hoạt động xét xử - Lý luận và thực tiễn
phạm các quy định của pháp luật và Nhà nước, đó là hệ thống cơ quan tư pháp, trong
chế độ chiếm hữu nô lệ và phong kiến, hoạt động tư pháp (xét xử) cũng như hoạt động
lập pháp và hành pháp đều tập trung vào giai cấp phong kiến mà đại diện là nhà vua,
nhà vua vừa ban hành các văn bản pháp luật vừa tổ chức thực hiện pháp luật, vừa xem
xét các hoạt động lập pháp và hành pháp.5 Nhằm mục đích hạn chế vô hạn định quyền
lực của nhà vua, các nhà học giả tư sản đề nghị hãy tách hoạt động thực hiện các văn
bản pháp luật và hoạt động xét xử ra khỏi hoạt động ban hành văn bản luật. Tiêu biểu
cho tư tưởng này là hai nhà triết học John Locce và Montesquieu.
Theo John Locce, ông phân chia hoạt dộng Nhà nước thành ba quyền: lập pháp,
hành pháp và bang giao quốc tế.
Theo Montesquieu thì ông chia hoạt động Nhà nước thành: lập pháp, hành pháp
và tư pháp.
Tư pháp có thể hiểu theo nghĩa là xét xử, trong tác phẩm “Tinh thần lập pháp”
Montesquieu viết: “Khi quyền lập pháp được sáp nhập với quyền hành pháp và tập
trung vào tay một người hay một tập đoàn thì sẽ không có tự do được: bởi vì người ta
có thể nói rằng chính Nhà vua hay Nghị viện ấy sẽ làm những đạo luật độc đoán để thi
hành một cách độc đoán;
Sẽ không có tự do nếu quyền xét xử không được phân biệt với quyền lập pháp
và quyền hành pháp. Nếu quyền xét xử được sáp nhập vào quyền lập pháp thì sẽ không
có tự do. Nếu quyền xét xử được nhập vào quyền hành pháp thì Thẩm phán sẽ trở

thành những kẻ áp bức”.6
Mọi thứ sẽ bị biến mất cả nếu chính một nguời, hay chính một tập đoàn các
thân hào, các quý tộc hay bình dân hành sự cả ba quyền: quyền làm luật, quyền thi
hành các quyết nghị chung và quyền xét xử các tội phạm hay các tranh chấp giữa các
tư nhân.7
Nghĩa là khi quyền lực tập trung vào tay một người hay một nhóm nguời nào đó
thì khó có thể tránh khỏi sự độc đoán, sự lạm dụng quyền lực, đấy là tham vọng tìm ẩn
sâu xa trong mỗi con người mà ở điều kiện bình thường sẽ không nhận thấy được, và
chỉ khi cơ hội thuận lợi đã đến thì mặc nhiên những tham vọng ấy sẽ trỗi dậy trong
mỗi chúng ta, mà đôi khi ngay cả bản thân chúng ta cũng không tự chủ được. Quyền

5

Nguyễn Đăng dung: Luật Hiến pháp nước ngoài, nhà xuất bản Đồng Nai, trang 215.
Nguyễn Đăng Dung: Luật Hiến pháp nước Ngoài; Nguồn - Montesquieu - Tinh thần lập pháp, Nhà xuất bản
Sài Gòn năm 1967, trang 84.
7
Montesquieu, Sđd trang 85.
6

GVHD: Nguyễn Nam Phương

Trang 5

SVTH: Nguyễn Thị Phấn


Nguyên tắc độc lập của Thẩm phán trong hoạt động xét xử - Lý luận và thực tiễn
lực là một sức mạnh vô hình nó có thể đưa người ta lên địa vị trên cao nhưng cũng có
thể nhấn chìm nguời ấy xuống vũng bùn đen tối, vấn đề này phụ thuộc vào suy nghĩ,

lương tâm đạo đức của những người nắm giữ và thực hiện quyền lực ấy như thế nào.
Ở nuớc Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam chức năng xét xử được giao cho
Tòa án, và cũng duy nhất Tòa án mới có thẩm quyền xét xử những vụ án hình sự, dân
sự, hôn nhân gia đình, kinh tế, hành chính.8 Hoạt động xét xử là hoạt động của Tòa án
nhân danh quyền lực Nhà nước để tuyên một bản án, một quyết định kết tội hay không
kết tội một người. Phán quyết của Tòa án có ảnh hưởng trực tiếp đến lợi ích của Nhà
nước, tổ chức xã hội quyền và lợi ích hợp pháp của công dân.9
 Đặc điểm của hoạt động xét xử
 Chỉ có hoạt động của Tòa án mới được xem là hoạt động xét xử;
 Hoạt động xét xử là hoạt động nhân danh quyền lực Nhà nước;
 Hoạt động xét xử thực hiện theo các nguyên tắc và trình tự thủ tục theo quy
định của pháp luật tố tụng;
 Hoạt động xét xử được thực hiện bởi những Thẩm phán và Hội thẩm nhân
dân có chuyên môn nghiệp vụ xét xử được bầu, bổ nhiệm theo những trình tự được
pháp luật quy định.
Với những điểm đặc thù riêng biệt như vậy nên Cơ quan tiến hành hoạt động
xét xử có một vị trí, vai trò rất quan trọng trong tổ chức bộ máy nhà nước:
1.1.2 Vị trí, vai trò của cơ quan tiến hành xét xử
Ở nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam, bộ máy nhà nước được tổ chức
theo nguyên tắc tập trung quyền lực có sự phân công và phối hợp chặt chẽ giữa các cơ
quan nhà nước trong việc thực hiện ba quyền: lập pháp, hành pháp, tư pháp. Quyền tư
pháp được hiểu là một lĩnh vực tổ chức và hoạt động đặc biệt của quyền lực Nhà nước
nhằm duy trì một nền trật tự xã hội theo pháp luật, đảm bảo an ninh, an toàn và công
bằng xã hội. Quyền tư pháp ở đây được hiểu theo hai nghĩa:10
Theo nghĩa hẹp: Quyền tư pháp là quyền tài phán (quyền xét xử) độc lập của
Tòa án;

8

Đoạn 2, Điều 1, Luật tổ chức Tòa án nhân dân năm 2002.

Tạp chí nghiên cứu lập pháp điện tử - cập ngày 29/12/2011].
10
Trần Đình Thắng: Xây dựng đội ngũ cán bộ tư pháp theo yêu cầu của Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa
Việt Nam hiện nay, Nhà xuất bản Chính trị - Hành chính Hà Nội, năm 2009, trang 8.
9

GVHD: Nguyễn Nam Phương

Trang 6

SVTH: Nguyễn Thị Phấn


Nguyên tắc độc lập của Thẩm phán trong hoạt động xét xử - Lý luận và thực tiễn
Theo nghĩa rộng: Quyền tư pháp bao gồm quyền xét xử của Tòa án cũng như
hoạt động bảo vệ pháp luật của cơ quan Điều tra, Viện kiểm sát, cơ quan Thi hành án
để đảm bảo cho việc thực hiện quyền xét xử đạt hiệu quả cao. Ở phạm vi đề tài nghiên
cứu này Quyền tư pháp được hiểu theo nghĩa hẹp.
1.1.2.1 Vị trí của cơ quan tiến hành xét xử
Toà án có vị trí trung tâm trong các cơ quan tư pháp. Nghị quyết số 49-NQ/TW
ngày 02-6-2005 của Bộ Chính trị “Về Chiến lược Cải cách tư pháp đến năm 2020” đã
khẳng định: “Tổ chức các cơ quan tư pháp và các chế định bổ trợ tư pháp hợp lý, khoa
học và hiện đại về cơ cấu tổ chức và điều kiện, phương tiện làm việc; trong đó xác
định Toà án có vị trí trung tâm và xét xử là hoạt động trọng tâm”. Toà án nhân dân tối
cao, các Toà án nhân dân địa phương, các Toà án quân sự và các Toà án khác do luật
định là các cơ quan xét xử của nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam.11
1.1.1.2 Vai trò của cơ quan tiến hánh xét xử
Toà án nhân dân có vai trò quan trọng trong việc giữ vững an ninh chính trị, trật
tự an toàn xã hội, tạo môi trường ổn định cho sự phát triển kinh tế, hội nhập quốc tế,
xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.

Toà án nhân dân là chỗ dựa của nhân dân trong việc bảo vệ công lý, quyền con
người, đồng thời là công cụ hữu hiệu bảo vệ pháp luật và pháp chế xã hội chủ nghĩa,
đấu tranh có hiệu quả với các loại tội phạm và hành vi vi phạm pháp luật. Để đảm bảo
phát huy tốt những vai trò ấy thì cần phải nắm được những chức năng và nhiệm vụ cơ
bản của cơ quan tài phán này.
1.1.3 Chức năng, nhiệm vụ của Tòa án nhân dân
1.1.3.1 Chức năng của Tòa án nhân dân
Toà án xét xử những vụ án hình sự, dân sự, hôn nhân và gia đình, lao động,
kinh tế, hành chính, giải quyết yêu cầu tuyên bố phá sản doanh nghiệp; xem xét và kết
luận cuộc đình công hợp pháp hay không hợp pháp.
Toà án giải quyết những việc khác theo quy định của pháp luật (quyết định áp
dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời trong quá trình giải quyết tranh chấp thương mại tại
Trọng tài; hoãn hoặc tạm đình chỉ chấp hành hình phạt tù; ra quyết định miễn chấp
hành hình phạt hoặc giảm mức hình phạt đã tuyên; ra quyết định xoá án tích).12

11
12

Điều 1, Luật tổ chức Tòa án nhân dân năm 2002.
Đoạn 3, Điều 1, Luật tổ chức Tòa án nhân dân năm 2002.

GVHD: Nguyễn Nam Phương

Trang 7

SVTH: Nguyễn Thị Phấn


Nguyên tắc độc lập của Thẩm phán trong hoạt động xét xử - Lý luận và thực tiễn
1.1.3.2 Nhiệm vụ của Tòa án nhân dân

Toà án có nhiệm vụ bảo vệ pháp chế xã hội chủ nghĩa; bảo vệ chế độ xã hội chủ
nghĩa và quyền làm chủ của nhân dân; bảo vệ tài sản của Nhà nước, của tập thể, bảo vệ
tính mạng, tài sản, tự do, danh dự và nhân phẩm của công dân.
Bằng hoạt động của mình, Toà án góp phần giáo dục công dân trung thành với
Tổ quốc, chấp hành nghiêm chỉnh pháp luật, tôn trọng những nguyên tắc của cuộc
sống xã hội, ý thức đấu tranh phòng ngừa và chống tội phạm, các vi phạm pháp luật
khác.13
1.2 HỆ THỐNG CƠ QUAN CÓ THẨM QUYỀN XÉT XỬ
Theo quy định của pháp luật hiện hành hệ thống cơ quan có thẩm quyền xét xử ở
nước ta chỉ có Tòa án, và hệ thống cơ quan này bao gồm: Tòa án nhân dân tối cao; Tòa án
nhân dân tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương; Tòa án nhân dân huyện, quận, thị xã,
thành phố thuộc tỉnh; Tòa án quân sự và các Tòa án khác do Luật định. Trong tình hình
đặc biệt, Quốc hội có thể quyết định thành lập Toà án đặc biệt.14
1.2.1 Tòa án nhân tối cao
Toà án nhân dân tối cao là cơ quan xét xử cao nhất của nước Cộng hoà xã hội
chủ nghĩa Việt Nam.15


Cơ cấu tổ chức của Toà án nhân dân tối cao

Theo quy định của pháp luật hiện hành, cơ cấu tổ chức của Tòa án nhân dân tối
Co gồm có: Hội đồng Thẩm phán Toà án nhân dân tối cao; Toà án quân sự trung ương,
Toà hình sự, Toà dân sự, Toà kinh tế, Toà lao động, Toà hành chính và các Toà phúc
thẩm Toà án nhân dân tối cao; trong trường hợp cần thiết, Uỷ ban thường vụ Quốc hội
quyết định thành lập các Toà chuyên trách khác theo đề nghị của Chánh án Toà án
nhân dân tối cao; và Bộ máy giúp việc;
Và về nhân sự Toà án nhân dân tối cao có Chánh án, các Phó Chánh án, Thẩm
phán, Thư ký Toà án.


Nhiệm vụ và quyền hạn của Tòa án nhân dân tối cao

Hướng dẫn các Toà án áp dụng thống nhất pháp luật, tổng kết kinh nghiệm xét
xử của các Toà án; Giám đốc việc xét xử của các Toà án các cấp; Giám đốc việc xét xử

13

Đoạn 4,5 Điều 1, Luật tổ chức Tòa án nhân dân năm 2002.
Điều 2, Luật tổ chức Tòa án nhân dân năm 2002.
15
Khoản 1, Điều 18, Luật tổ chức Tòa án nhân dân năm 2002; Điều 134, Hiến pháp măm 1992 sửa đổi bổ sung
năm 2001.
14

GVHD: Nguyễn Nam Phương

Trang 8

SVTH: Nguyễn Thị Phấn


Nguyên tắc độc lập của Thẩm phán trong hoạt động xét xử - Lý luận và thực tiễn
của Toà án đặc biệt và các Toà án khác, trừ trường hợp có quy định khác khi thành lập
các Toà án đó; Trình Quốc hội dự án luật và trình Uỷ ban thường vụ Quốc hội dự án
pháp lệnh theo quy định của pháp luật.
Nhiệm vụ và quyền hạn của Chánh án Tòa án nhân dân tối cao
Chánh án Tòa án nhân dân tối cao có những nhiệm vụ và quyền hạn sau đây:
Tổ chức công tác xét xử của Tòa án nhân dân tối cao; Chủ tọa các phiên họp
của Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao; Kháng nghị theo thủ tục giám đốc
thẩm, tái thẩm bản án, quyết định đã có hiệu lực pháp luật của các Tòa án các cấp theo

quy định của pháp luật tố tụng; Trình Chủ tịch nước ý kiến của mình về những trường
hợp người bị kết án xin ân giảm án tử hình;
Về mặt dân sự Chánh án Tòa án nhân dân tối cao có thẩm quyền Bổ nhiệm,
miễn nhiệm, cách chức Chánh tòa, Phó Chánh tòa các Tòa chuyên trách, Vụ trưởng,
Phó vụ trưởng và các chức vụ khác trong Tòa án nhân dân tối cao, trừ Phó Chánh án,
Thẩm phán; Bổ nhiệm, miễn nhiệm, cách chức Thẩm phán các Tòa án nhân dân địa
phương, Tòa án quân sự quân khu và tương đương, Tòa án quân sự khu vực theo đề
nghị của Hội đồng tuyển chọn Thẩm phán; Bổ nhiệm, miễn nhiệm, cách chức Chánh
án, Phó Chánh án các Tòa án nhân dân địa phương sau khi thống nhất với Thường trực
Hội đồng nhân dân địa phương; bổ nhiệm, miễn nhiệm, cách chức Chánh án, Phó
Chánh án Tòa án quân sự quân khu và tương đương, Tòa án quân sự khu vực sau khi
thống nhất với Bộ trưởng Bộ quốc phòng;
Bên cạnh đó còn Tổ chức bồi dưỡng nghiệp vụ cho Thẩm phán, Hội thẩm và
cán bộ của các Tòa án; Báo cáo công tác của các Tòa án trước Quốc hội, Ủy ban
thường vụ Quốc hội và Chủ tịch nước; Chỉ đạo việc soạn thảo các dự án luật, pháp
lệnh do Tòa án nhân dân tối cao trình Quốc hội và Uỷ ban thường vụ Quốc hội; Quy
định bộ máy giúp việc của Tòa án nhân dân tối cao, các Tòa án nhân dân địa phương
và trình Uỷ ban thườngvụ Quốc hội phê chuẩn; quy định bộ máy giúp việc của các Tòa
án quân sự sau khi thống nhất với Bộ trưởng Bộ Quốc phòng và trình Uỷ ban thường
vụ Quốc hội phê chuẩn; Tổ chức kiểm tra việc quản lý và sử dụng kinh phí trong phạm
vi trách nhiệm của ngành Tòa án bảo đảm đúng quy định của pháp luật về ngân sách;
thực hiện các công tác khác theo quy định của pháp luật.16


16

Thẩm quyền xét xử của Tòa án nhân dân tối cao

Điều 25, Luật tổ chức Tòa án nhân dân năm 2002.

GVHD: Nguyễn Nam Phương

Trang 9

SVTH: Nguyễn Thị Phấn


Nguyên tắc độc lập của Thẩm phán trong hoạt động xét xử - Lý luận và thực tiễn
Giám đốc thẩm, tái thẩm những vụ án mà bản án, quyết định đã có hiệu lực
pháp luật bị kháng nghị theo quy định của pháp luật tố tụng;
Phúc thẩm những vụ án mà bản án, quyết định sơ thẩm chưa có hiệu lực pháp
luật của Toà án cấp dưới trực tiếp bị kháng cáo, kháng nghị theo quy định của pháp
luật tố tụng.
1.2.2 Tòa án nhân dân tỉnh, thành phố trực thuộc trung ƣơng


Cơ cấu tổ chức của Tòa án nhân dân Tỉnh thành phố trực thuộc trung

ƣơng
Về cơ cấu tổ chức Tòa án nhân dân tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương gồm
có: Uỷ ban Thẩm phán; Toà hình sự, Toà dân sự, Toà kinh tế, Toà lao động, Toà hành
chính; trong trường hợp cần thiết Uỷ ban thường vụ Quốc hội quyết định thành lập các
Toà chuyên trách khác theo đề nghị của Chánh án Toà án nhân dân tối cao; và Bộ máy
giúp việc;
Về nhân sự Toà án nhân dân tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương có Chánh
án, các Phó Chánh án, Thẩm phán, Hội thẩm nhân dân, Thư ký Toà án.17


Thẩm quyền xét xử của Tòa án nhân dân Tỉnh thành phố trực thuộc

trung ƣơng
Về thẩm quyền xét xử Tòa án nhân dân tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương
có thẩm quyền xét xử: Sơ thẩm những vụ án theo quy định của pháp luật tố tụng; Phúc
thẩm những vụ án mà bản án, quyết định sơ thẩm chưa có hiệu lực pháp luật của Toà
án cấp dưới bị kháng cáo, kháng nghị theo quy định của pháp luật tố tụng; Giám đốc
thẩm, tái thẩm những vụ án mà bản án, quyết định đã có hiệu lực pháp luật của Toà án
cấp dưới bị kháng nghị theo quy định của pháp luật tố tụng; Giải quyết những việc khác
theo quy định của pháp luật.18
Nhiệm vụ, quyền hạn của Chánh án Tòa án nhân dân Tỉnh thành phố trực
thuộc trung ƣơng
Chánh án Tòa án nhân dân tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương có những
nhiệm vụ và quyền hạn sau đây:
Tổ chức công tác xét xử; Chủ tọa các phiên họp của Ủy ban Thẩm phán; Kháng
nghị theo thủ tục giám đốc thẩm, tái thẩm bản án, quyết định đã có hiệu lực pháp luật

17
18

Điều 27, Luật tổ chức Tòa án nhân dân năm 2002.
Điều 28, Luật tổ chức Tòa án nhân dân năm 2002.

GVHD: Nguyễn Nam Phương

Trang 10

SVTH: Nguyễn Thị Phấn


Nguyên tắc độc lập của Thẩm phán trong hoạt động xét xử - Lý luận và thực tiễn
của các Tòa án cấp dưới theo quy định của pháp luật tố tụng; Bổ nhiệm, miễn nhiệm,

cách chức Chánh tòa, Phó Chánh tòa các Tòa chuyên trách và các chức vụ khác trong
Tòa án cấp mình, trừ Phó Chánh án, Thẩm phán; Tổ chức bồi dưỡng nghiệp vụ cho
Thẩm phán, Hội thẩm và cán bộ Tòa án cấp mình và cấp dưới; Báo cáo công tác của
các Tòa án địa phương trước Hội đồng nhân dân cùng cấp và với Tòa án nhân dân tối
cao; Thực hiện các công tác khác theo quy định của pháp luật.19
1.2.3. Tòa án nhân dân huyện, quận, thị xã, thành phố thuộc tỉnh


Cơ cấu tổ chức của Tòa án nhân dân huyện, quận, thị xã, thành phố thuộc

tỉnh
Toà án nhân dân huyện, quận, thị xã, thành phố thuộc tỉnh có Chánh án, một
hoặc hai Phó Chánh án, Thẩm phán, Hội thẩm nhân dân, Thư ký Toà án. Toà án nhân
dân huyện, quận, thị xã, thành phố thuộc tỉnh có bộ máy giúp việc.20

 Thẩm quyền xét xử của Tòa án nhân dân huyện, quận, thị xã, thành phố
thuộc tỉnh
Về thẩm quyền xét xử Tòa án nhân dân huyện, quận, thị xã, thành phố thuộc
tỉnh có thẩm quyền: sơ thẩm những vụ án theo quy định của pháp luật tố tụng.
Chánh án Toà án nhân dân huyện, quận, thị xã, thành phố thuộc tỉnh có những
nhiệm vụ và quyền hạn sau đây: Tổ chức công tác xét xử và các công tác khác theo
quy định của pháp luật; Báo cáo công tác của Toà án nhân dân trước Hội đồng nhân
dân cùng cấp và với Toà án cấp trên trực tiếp.
Phó Chánh án giúp Chánh án làm nhiệm vụ theo sự phân công của Chánh án và
chịu trách nhiệm trước Chánh án về nhiệm vụ được giao.21
1.2.4 Tòa án quân sự và các Tòa án khác do Luật định


Cơ cấu tổ chức:

Về cơ cấu tổ chức Tòa án quân sự gồm có: Các Toà án quân sự được tổ chức
trong Quân đội nhân dân Việt Nam để xét xử những vụ án mà bị cáo là quân nhân tại
ngũ và những vụ án khác theo quy định của pháp luật. Các Toà án quân sự bao gồm:
Toà án quân sự trung ương; Các Toà án quân sự quân khu và tương đương; Các Toà án
quân sự khu vực.
19

Khoản 1, Điều 31, Luật tổ chức Tòa án nhân dân năm 2002.
Khoản 1, Điều 32, Luật tổ chức Tòa án nhân dân năm 2002.
21
Điều 33, Luật tổ chức Tòa án nhân dân năm 2002.
20

GVHD: Nguyễn Nam Phương

Trang 11

SVTH: Nguyễn Thị Phấn


Nguyên tắc độc lập của Thẩm phán trong hoạt động xét xử - Lý luận và thực tiễn
Quân nhân, công chức và công nhân quốc phòng làm việc tại Toà án quân sự có
các quyền và nghĩa vụ theo chế độ của Quân đội; được hưởng chế độ phụ cấp đối với
ngành Toà án.22
Toà án quân sự trung ương có Chánh án, các Phó Chánh án, Thẩm phán, Thư ký
Toà án; Chánh án Toà án quân sự trung ương là Phó Chánh án Toà án nhân dân tối
cao, Thẩm phán Toà án quân sự trung ương là Thẩm phán Toà án nhân dân tối cao.
Toà án quân sự quân khu và tương đương có Chánh án, các Phó Chánh án,
Thẩm phán, Hội thẩm quân nhân, Thư ký Toà án;23 Toà án quân sự khu vực có Chánh
án, Phó Chánh án, Thẩm phán, Hội thẩm quân nhân, Thư ký Toà án.

Tổ chức và hoạt động của các Toà án quân sự do Uỷ ban thường vụ Quốc hội quy
24

định.

Trong trường hơp đăc biệt, Quốc hội có thể quyết định thành lập Tòa án đặc biệt,
cơ cấu tổ chức, thẩm quyền xét xử do Luật định.
Như vậy có thể thấy rằng, ở mỗi cấp Tòa khác nhau sẽ có cơ cấu tổ chức và nhiệm
vụ quyền hạn khác nhau. Tuy nhiên, bất kỳ một tổ chức nào trong quá trình hoạt động đều
cũng phải tuân theo những nguyên tắc cơ bản nào đó, và cơ quan tiến hành xét xử cũng
không ngoại lệ. Trong quá trình hoạt động xét xử Tòa án tuân theo một số nguyên tắc
sau:
1.3 NHỮNG NGUYÊN TẮC TRONG TỔ CHỨC VÀ HOẠT ĐỘNG CỦA TÒA
ÁN NHÂN DÂN
Tòa án là một bộ phận cấu thành bộ máy nhà nước nên cũng được tổ chức và hoạt
động theo những nguyên tắc chung của việc tổ chức hoạt động bộ máy nhà nước: Như
Đảng lãnh đạo, Nhà nước tập trung dân chủ,… Tuy nhiên, Tòa án là một cơ quan tài phán
đặc biệt trong hệ thống cơ quan nhà nước, hoạt động của cơ quan này có nét đặc thù riêng
nên nó cũng hoạt động theo những nguyên tắc riêng dựa trên nền tảng các nguyên tắc
chung.
1.3.1 Nguyên tắc bổ nhiệm Thẩm phán
1.3.1.1 Nguyên tắc bổ nhiệm Thẩm phán ở Việt Nam

22

Điều 34, Luật tổ chức Tòa án nhân dân năm 2002.
Điều 35, Luật tổ chức Tòa án nhân dân năm 2002.
24
Điều 36, Luật tổ chức Tòa án nhân dân năm 2002.
23

GVHD: Nguyễn Nam Phương

Trang 12

SVTH: Nguyễn Thị Phấn


Nguyên tắc độc lập của Thẩm phán trong hoạt động xét xử - Lý luận và thực tiễn
Cơ chế bổ nhiệm Thẩm phán cũng trải qua những thăng trầm không ổn định, chế
độ bổ nhiệm Thẩm phán được ghi nhận lần đầu tiên trong Hiến pháp 1946, các viên Thẩm
phán đều do Chính phủ bổ nhiệm.25
Theo Điều 98 Hiến pháp 1959 quy định các Tòa án nhân dân thực hành chế độ
Thẩm phán theo quy định của pháp luật, và đến Hiến pháp 1980 chế độ bầu cử Thẩm
phán tiếp tục lại được kế thừa “Chế độ bầu cử Thẩm phán được thực hiện ở Tòa án nhân
dân các cấp”.26
Tuy nhiên đến Hiến pháp năm 1992 thì chế độ bầu cử Thẩm phán không còn nữa
mà thay vào đó là chế độ bổ nhiệm như đã từng được quy định ở Hiến pháp năm 1946
“Chế độ bổ nhiệm, miễn nhiệm, cách chức và nhiệm kỳ của Thẩm phán do luật định”.27
Bởi chế độ bầu tuy có những điểm tích cực nhưng nó đã bộc lộ một số khía cạnh hạn chế
như:


Những ƣu khuyết điểm của cơ chế bầu Thẩm phán
Ưu điểm:
Nhân dân được trực tiếp lựa chọn và bầu ra những người có đạo đức nghề nghiệp,

đủ khả năng đại diện mình để bảo vệ lợi ích chính đáng của gia đình, xã hội và của công
dân khi bị xâm hại.
Thể hiện được khả năng làm chủ của nhân dân đúng với bản chất của Nhà nước

Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam là Nhà nước của dân, do dân, vì dân.
Nhược điểm:
Tuy nhiên, qua vài năm thực thi cơ chế này đã bộc lộ một số nhược điểm:
Bầu là do một tập thể ngời quyết định nên tính độc lập sẽ không bằng bổ nhiệm do
một cá nhân quyết định.
Nhiệm kỳ công tác ngắn dẫn đến tình trạng các Thẩm phán chưa thực sự yên tâm
trong công tác.
Trình độ chuyên môn nghiệp vụ và những ưu đãi riêng dành cho đội ngủ Thẩm
phán chưa được quan tâm đúng mức.
Với những hạn chế nhất định bởi cơ chế bầu cử Thẩm phán nên đến Hiến pháp
1992 lần thứ hai chế độ bổ nhiệm Thẩm phán lại được tiếp tục ghi nhận. Với nguyên tắc

25

Điều 64, Hiến pháp năm 1946.
Điều 129, Hiến pháp 1980.
27
Điều 128, Hiến pháp năm 1992 (sửa đổi bổ sung năm 2001).
26

GVHD: Nguyễn Nam Phương

Trang 13

SVTH: Nguyễn Thị Phấn


Nguyên tắc độc lập của Thẩm phán trong hoạt động xét xử - Lý luận và thực tiễn
này sẽ đảm bảo cho Nhà nước chọn được những người có đủ điều kiện như: Bằng cấp ở
trình độ Đại học Luật, kinh nghiệm trong nghề nghiệp, kiến thức pháp lý xã hội…Và đây

cũng là nguyên tắc được hầu hết các quốc gia trên thế giới hiện nay áp dụng.
Ở nước ta theo quy định của pháp luật hiện hành: Chánh án Tòa án nhân tối cao do
Quốc hội bầu, miễn nhiệm theo đề nghị của Chủ tịch nước; các Phó Chánh án, Thẩm phán
Tòa án nhân dân tối cao, Chánh án, Phó Chánh án, Thẩm phán Tòa án quân sự trung ương
do Chủ tịch nước bổ nhiệm, miễn nhiệm, cách chức; Chánh án, Phó chánh án, Thẩm phán
Tòa án nhân các cấp, Tòa án Quân sự quân khu và tương đương, Tòa án quân sự khu vực
do Chánh án Tòa án tối cao bổ nhiệm, miễn nhiệm, cách chức với nhiệm kỳ năm năm.28
1.3.1.2 Nguyên tắc bổ nhiệm Thẩm phán ở Mỹ
Ở Mỹ, tất cả các Thẩm phán do Tổng thống liên bang hoặc do Thống đốc các bang
bổ nhiệm với nhiệm kỳ suốt đời. Theo Hiến pháp Hoa Kỳ, Thẩm phán liên bang sẽ
“được giữ chức vụ đó suốt đời nếu luôn luôn có hành vi đúng đắn. Trong thời gian nói
trên, họ được nhận khoản tiền lương cho công việc của mình và khoản tiền này sẽ
không bị giảm đi trong suốt thời gian đó”. Tất cả các Thẩm phán liên bang được bổ
nhiệm theo quy định của Điều III Hiến pháp Hoa Kỳ đều được giữ chức vụ đó “trong
thời gian có hành vi chính đáng”, có nghĩa là họ sẽ được giữ chức vụ đó suốt đời hoặc
cho đến khi họ muốn ngừng lại. Cách thức duy nhất buộc họ phải từ nhiệm là tiến
hành luận tội tại Hạ viện và kết tội tại Thượng viện. Theo quy định của Hiến pháp
(Đối với các Thẩm phán Toà án tối cao) và các quy định về lập pháp (đối với Thẩm
phán Toà phúc thẩm và sơ thẩm), chỉ tiến hành luận tội khi phạm các tội danh “phản
quốc, nhận hối lộ hoặc những trọng tội khác”.29
Chính nhờ nhiệm kỳ lâu dài và các phúc lợi khi họ về hưu tạo điều kiện đảm
bảo cho các Thẩm phán tận tâm, hết mình trong công tác, độc lập trong xét xử, chỉ
tuân theo pháp luật. Bởi một điều họ sẽ không phải lo lắng là nếu như mình xét xử như
thế này liệu rằng kỳ sau mình có thể sẽ không được tái bổ nhiệm chăng.
1.3.1.3 Nguyên tắc bổ nhiệm Thẩm phán ở Anh
Số lượng Thẩm phán ở Anh không nhiều vì họ áp dụng cơ chế xét xử một Thẩm
phán (trừ xét xử phúc thẩm), trong công việc của mình Thẩm phán có được sự hỗ trợ của
các Luật sư bào chữa và Luật sư tư vấn. Số lượng Thẩm phán không nhiều là còn vì việc

28

Điều 40, Luật tổ chức Tòa án nhân dân năm 2002.
Đỗ
Xuân
:
Theo
“
Hệ
thống
/>[ truy cập ngày 29/02/2012]
29

GVHD: Nguyễn Nam Phương

Trang 14

pháp

luật

Hoa

kỳ”

SVTH: Nguyễn Thị Phấn


Nguyên tắc độc lập của Thẩm phán trong hoạt động xét xử - Lý luận và thực tiễn
tiến hành tố tụng rất tốn kém và thủ tục trong giai đoạn tiền xét xử rất phức tạp. Theo quy
định của pháp luật Anh Thẩm phán của các Tòa án cao cấp chỉ bị bãi nhiệm khi có yêu

cầu của cả Thượng nghị viện và Hạ nghị viện. Trên nguyên tắc Thẩm phán của các Tòa án
sơ cấp được bổ nhiệm cả đời và chỉ bị Chưởng ấn bãi nhiệm trong trường hợp phạm tội
nghiêm trọng, và quy định tuổi nghĩ hưu của Thẩm phán là bảy mươi tuổi.30
1.3.2 Nguyên tắc xét xử có Hội thẩm nhân dân tham gia, Hội thẩm và Thẩm phán
độc lập và chỉ tuân theo pháp luật
Xuất phát từ đặc trưng cơ bản của Nhà nước ta “Tất cả quyền lực Nhà nước thuộc
về nhân dân”. Để đảm bảo tính công bằng, bình đẳng của pháp luật việc xét xử không chỉ
có những người chuyên môn mà còn có đại diện từ phía nhân dân tham gia, chế định Hội
thẩm nhân dân tham gia hoạt động xét xử là sự thể hiện tư tưởng “lấy dân làm gốc”. Hội
thẩm bằng sự tham gia của mình vào hoạt động xét xử mà thực hiện quyền tư pháp và
thông qua đó cũng là một cách để nhân dân có thể tham gia một cách có hiệu quả vào
công tác quản lý Nhà nước nói chung, hoạt động của Tòa án nói riêng.
Chế định Hội thẩm tham gia xét xử được ghi nhận từ Hiến pháp 194631, Hiến pháp
195932, Hiến pháp 198033 và tiếp tục được khẳng định tại điều 128 Hiến pháp 1992 ( sửa
đổi bổ sung năm 2001) “chế độ bầu cử và nhiệm kỳ của Hội thẩm nhân dân ở Tòa án nhân
dân các cấp do luật định”
Hội thẩm tham gia xét xử bao gồm: Hội thẩm nhân dân và Hội thẩm quân nhân.
Họ là những người đang công tác, lao động hoặc phục vụ trong quân ngũ, các Hội thẩm là
những người sống hòa nhập trong tập thể cộng đồng nên họ hiểu được sâu xa hơn những
tâm tư nguyện vọng của quần chúng, nắm bắt được những dư luận xã hội trong nhân dân,
với vốn hiểu biết về thực tế xã hội Hội thẩm sẽ là người bổ sung được cho các Thẩm phán
những kiến thức xã hội cần thiết trong quá trình xét xử để có thể đưa ra một phán quyết
đúng pháp luật và hợp tình hợp lý hơn.
Như Hồ Chí Minh đã từng nói “Trong công tác xử án phải công bằng liêm khiết,
trong sạch. Như thế cũng chưa đủ, không chỉ giới hạn hoạt động của mình trong khung
Tòa án mà phải gần dân, hiểu dân và giúp dân”.34 Thêm vào đó Hội thẩm là người đại
diện cho các giới, các ngành, các tổ chức xã hội nghề nghiệp, Hội thẩm có thể phản ánh
một cách khách quan cách nhìn nhận về sự kiện vụ việc .
30

Xem thêm giáo trình Các hệ thống pháp luật cơ bản trên thế giới, Người dịch: Trương Quang Dũng, Nhà xuất
bản Tư pháp Hà Nội, 2006, trang 139.
31
Điều 65, Hiến pháp 1946.
32
Điều 99, Hiến pháp 1959.
33
Điều 130, Hiến pháp 1980.
34
Trích từ Hội nghị học tập của ngành cán bộ Thẩm phán năm 1950.

GVHD: Nguyễn Nam Phương

Trang 15

SVTH: Nguyễn Thị Phấn


Nguyên tắc độc lập của Thẩm phán trong hoạt động xét xử - Lý luận và thực tiễn


Hội thẩm nhân dân và Hội thẩm quân nhân được bầu hoặc được cử theo từng

cấp:
Hội thẩm nhân dân của Tòa án nhân dân địa phương nào thì do Hội đồng nhân dân
địa phương đó bầu, bổ nhiệm, bãi nhiệm và cách chức theo đề nghị của Ủy ban mặt trận
Tổ quốc cùng cấp, còn miễn nhiệm cũng do Hội đông nhân dân cùng cấp thực hiện nhưng
theo sự đề nghị của Chánh án Tòa án nhân dân cùng cấp sau khi đã thống nhất với Ủy ban
mặt trận Tổ quốc cùng cấp.
Hội thẩm quân nhân của Tòa án quân sự được thực hiện theo chế độ cử.

Pháp luật không chỉ quy định trong Hội đồng xét xử có sự tham gia của Hội
thẩm mà còn ghi nhận cho Hội thẩm một đặc quyền khá lớn đó là “khi tham gia xét xử
Thẩm phán và Hội thẩm ngang quyền nhau”35 và đều phải tuân theo pháp luật, tức là
Thẩm phán và Hội thẩm cùng giải quyết mọi vấn đề của vụ án không kể về mặt nội dung
hay về thủ tục tố tụng, Hội thẩm ngang quyền với Thẩm phán từ giai đoạn đọc hồ sơ vụ
án, nghiên cứu chứng cứ cho đến việc ra quyết định giải quyết vụ án.
Vị trí của Hội thẩm khá quan trọng trong một Hội đồng xét xử số lượng Hội thẩm
cũng nhiều hơn Thẩm phán: Hội đồng xét xử sơ thẩm gồm một Thẩm phán hai Hội thẩm.
Trong trường hợp vụ án có tính chất nghiêm trọng, phức tạp thì Hội đồng xét xyử có thể
gồm hai Thẩm phán ba Hội thẩm36. Quy định này góp phần thể hiện “ ngang quyền” trên
tinh thần dân chủ vì trên thực tế Hội thẩm và Thẩm phán có một khoảng cách chênh lệch
khá lớn từ trình độ, chuyên môn, kỹ thuật, kinh nghiệm trong công tác xét xử cho đến kiến
thức pháp luật.
Tuy nhiên, trên thực tế Hội thẩm chỉ thực sự chính thức tham gia vào công tác xét
xử khi có quyết định đưa vụ án ra xét xử, vì thế nguyên tắc này dù thể hiện được tính dân
chủ nhưng chỉ trên hình thức là chủ yếu.
Pháp luật hiện hành trao cho Hội thẩm quyền năng pháp lý khá lớn, song chưa có
cơ chế để Hội thẩm phát huy vai trò, nhiệm vụ của mình. Do vậy còn mang nặng tính hình
thức, vì thế cho nên để nguyên tắc này được thực thi đạt hiệu quả cần có những phương
án và giải pháp đồng bộ cùng với sự tham gia tích cực và tinh thần trách nhiệm cao từ
nhiều phía. Cần tiêu chuẩn hóa đội ngũ Hội thẩm khi tham gia xét xử thêm vào đó là một
chính sách đãi ngộ thỏa đáng, thích hợp để tương tầm với trách nhiệm và quyền năng mà
pháp luật đã quy định.

35
36

Điều 129, Hiến pháp 1992 (Sửa đổi bổ sung năm 2001).
Đoạn 1, Điều 185, Bôl luật tố tụng hình sự năm 2003.

GVHD: Nguyễn Nam Phương

Trang 16

SVTH: Nguyễn Thị Phấn


Nguyên tắc độc lập của Thẩm phán trong hoạt động xét xử - Lý luận và thực tiễn
1.3.3 Nguyên tắc xét xử hai cấp và quyết định theo đa số
Trong khoa học pháp lý Liên Xô cũ, người ta quan niệm xét xử như là “giai đoạn
xem xét vụ án tại Tòa án với thẩm quyền xác định”.37 Quan niệm này cũng được nhận
thức tương đối phổ biến trong khoa học pháp lý nước ta.
Cấp xét xử không phải là khái niệm tố tụng đơn thuần, cấp xét xử là hình thức tổ
chức tố tụng thể hiện quan điểm của Nhà nước về xét xử các vụ án nhằm bảo đảm tính
chính xác, khách quan trong phán quyết của Tòa án, bảo vệ các quyền tự do dân chủ của
công dân.
Nguyên tắc xét xử hai cấp là một nguyên tắc quan trọng trong tổ chức và hoạt động
của hệ thống tư pháp nước ta, nó được ghi nhận tại Điều 131 Hiến pháp 1992 (sửa đổi bổ
sung năm 2001) và nó được bắt nguồn từ nguyên tắc tập trung dân chủ của Nhà nước ta.
Ở nước ta theo Luật hiện hành quy định có hai cấp xét xử: Cấp xét xử sơ thẩm và
cấp xét xử phúc thẩm:
 Cấp sơ thẩm
Có thể nói một cách khái quát: “sơ thẩm” là xét xử một vụ án lần đầu tiên trong
hoạt động giải quyết vụ án của cơ quan Tòa án. Tất cả các vụ án được đưa ra xét xử thì
đều phải trải qua cấp xét xử này, vì vậy đây là một cấp xét xử có ý nghĩa quan trọng trong
trình tự xét xử vụ án.
Theo quy định của Luật tổ chức Tòa án nhân dân năm 2002 thì Tòa án có thẩm
quyền xét xử sơ thẩm là Tòa án nhân dân cấp Tỉnh và Tòa án nhân dân cấp Huyện.38 Và
một bản án, quyết định của Tòa án cấp sơ thẩm khi ban hành sẽ chưa có hiệu lực pháp luật
ngay mà được trù liệu một thời hạn nhất định cho các đương sự kháng cáo hoặc Viện

kiểm sát kháng nghị. Hết thời hạn này mà các chủ thể không có kháng cáo hoặc kháng
nghị thì bản án, quyết định sẽ có hiệu lực pháp luật. Nếu bản án, quyết định bị kháng cáo
kháng nghị thì sẽ được xem xét lại theo thủ tục phúc thẩm.


Cấp phúc thẩm

Theo từ điển tiếng Việt: Phúc thẩm là việc Tòa án cấp trên xét xử lại một vụ án do
Tòa án cấp dưới đã xử sơ thẩm mà có chống án.
Phúc thẩm không đơn giản là việc xét xử do Tòa án cấp trên tiến hành mà điều
quan trọng đó là cấp xét xử lại hay còn gọi là cấp xét xử thứ hai. Quy định về cấp xét xử

37
38

Từ điển bách khoa pháp lý, Nhà xuất bản bách khoa Xô viết, năm 1984. trang 126 ( tiếng Nga).
Điều 28 và Điều 32, Luật tổ chức Tòa án nhân dân năm 2002.

GVHD: Nguyễn Nam Phương

Trang 17

SVTH: Nguyễn Thị Phấn


Nguyên tắc độc lập của Thẩm phán trong hoạt động xét xử - Lý luận và thực tiễn
thứ hai xuất phát từ việc các phán quyết của Tòa án trước khi có hiệu lực pháp luật phải
được xem xét một cách thận trọng. Đối tượng của phúc thẩm là bản án, quyết định sơ
thẩm. Điều kiện để phúc thẩm là bản án, quyết định đó chưa có hiệu lực pháp luật và phải
có kháng cáo, kháng nghị theo quy định của pháp luật. Mục đích của việc xét xử phúc

thẩm là để xem xét lại việc xét xử ở cấp sơ thẩm. Do đó, Tòa án có thẩm quyền xét xử
phúc thẩm phải là Tòa án cấp trên của Tòa án đã xử sơ thẩm. Theo cơ cấu tổ chức hiện
nay của Tòa án nhân dân, đó sẽ phải là Tòa án từ cấp Tỉnh trở lên.
Và theo quy định của pháp luật hiện hành thì Tòa án có thẩm quyền xét xử phúc
thẩm là Tòa án nhân dân cấp Tỉnh và Tòa án nhân dân Tối cao.39
Ở các nước theo hệ thống pháp luật Anh - Mỹ họ không áp dụng mô hình xét xử
hai cấp mà họ áp dụng nguyên tắc đặc trưng là xét xử chung thẩm, tức là các bản án,
quyết định sau khi ban hành sẽ mặc nhiên được thừa nhận là giải pháp cuối cùng và có
hiệu lực pháp luật ngay. Trừ trường hợp đặc biệt vi phạm về thủ tục tố tụng hoặc sai lầm
về mặt pháp lý thì sẽ được Tòa phúc thẩm xem xét lại. Sở dĩ họ áp dụng mô hình tố tụng
này là vì ở nước họ đề cao vai trò tranh tụng và áp dụng cơ chế bồi thẩm đoàn. Ở các
nước Anh - Mỹ vai trò của bồi thẩm đoàn rất quan trọng, trong một phiên Tòa sơ thẩm thì
quyết định của bồi thẩm đoàn có ảnh hưởng rất lớn kết quả vụ án.
Ở nước ta áp dụng mô hình thẩm xét không đề cao mô hình tranh tụng vì quan
niệm rằng: Thẩm phán và Hội thẩm là những người có trình độ chuyên môn nghiệp vụ
nhất định nhưng cũng không tránh khỏi những thiếu sót sai lầm trong quá trình xét xử.
1.3.4 Nguyên tắc xét xử công khai, mọi công dân đều bình đẳng trƣớc pháp luật
Tòa án xét xử công khai trừ trường hợp cần xét xử kín để giữ bí mật nhà nước,
thuần phong mỹ tục của dân tộc hoặc để giữ bí mật của các đương sự theo yêu cầu chính
đáng của họ.40 Theo quy định tại Điều 18 Bộ luật Tố tụng Hình sự năm 2003 về
nguyên tắc xét xử thì “Việc xét xử của Tòa án được tiến hành công khai, mọi người
đều có quyền tham dự, trừ trường hợp do Bộ luật này quy định. Trong trường hợp đặc
biệt cần giữ bí mật nhà nước, thuần phong mỹ tục của dân tộc hoặc để giữ bí mật của
đương sự theo yêu cầu chính đáng của họ thì Tòa án xét xử kín, nhưng phải tuyên án
công khai”. Tuy nhiên, cho đến nay, hai khái niệm “thuần phong mỹ tục của dân tộc”
và “bí mật của đương sự theo yêu cầu chính đáng của họ” vẫn chưa được các cơ quan
có thẩm quyền giải thích một cách cụ thể, chi tiết để áp dụng được thống nhất. Do vậy,

39
40

Điều 2 và Điều 20 Luật tổ chức Tòa án nhân dân năm 2002.
Điều 7, Luật tổ chức Tòa án nhân dân năm 2002.

GVHD: Nguyễn Nam Phương

Trang 18

SVTH: Nguyễn Thị Phấn