LUẬN văn LUẬT HÀNH CHÍNH PHÁP LUẬT về LAO ĐỘNG nữ lý LUẬN và THỰC TIỄN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ
KHOA LUẬT
BỘ MÔN LUẬT HÀNH CHÍNH
•&œ

LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP CỬ NHÂN LUẬT
NIÊN KHÓA 2007-2011

PHÁP LUẬT VỀ LAO ĐỘNG NỮ
LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN

Giảng viên hướng dẫn
NGUYỄN ÁNH MINH
Bộ môn: Luật Hành Chính

Sinh viên thực hiện
NGUYỄN THỊ NI
MSSV: 5075135
Lớp: Luật thương mại 2 K 33

Cần Thơ, tháng 4 - 2011


Pháp luật về lao động nữ - lý luận và thực tiễn

NHẬN XÉT CỦA GIẢNG VIÊN HƯỚNG DẪN
………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………
……………………………………………
Cần Thơ, ngày…. tháng …. năm ….

GVHD: Nguyễn Ánh Minh

SVTH: Nguyễn Thị Ni


Pháp luật về lao động nữ - lý luận và thực tiễn

NHẬN XÉT CỦA HỘI ĐỒNG BẢO VỆ LUẬN VĂN
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
Cần Thơ, ngày …. tháng …. năm ….

GVHD: Nguyễn Ánh Minh

SVTH: Nguyễn Thị Ni

Pháp luật về lao động nữ - lý luận và thực tiễn

MỤC LỤC
Lời mở đầu………………………………………………………………… 1
Chương 1: Những vấn đề chung về lao động nữ…………………….. 3
1.1 Khái quát về lịch sử phát triển của lao động nữ…………………………

3

1.2 Khái niệm về lao động…………………………………………………... 7
1.3 Đặc điểm của lao động nữ………………………………………………. 8
1.4 Các nhân tố ảnh hưởng đến vấn đề sử dụng lao động nữ……………….. 9
1.4.1 Nhân tố khách quan………………………………………………. 9
1.4.2 Nhân tố chủ quan………………………………………………… 11
1.5 Vai trò của lao động nữ trong sự phát triển nền kinh tế……………….... 12

Chương 2: Quy định của pháp luật đối với lao động nữ…………… 16
2.1 Sự cần thiết ban hành những quy định đối với lao động nữ……………. 16
2.2 Những quy định của pháp luật đối với lao động nữ……………………. 18
2.2.1 Nhà nước đảm bảo quyền làm việc của phụ nữ bình đẳng với nam
giới……………………………………………………………………... 18
2.2.2 Về tuyển dụng lao động………………………………………..…. 21
2.2.3 Vấn đề hợp đồng lao động………………………………………... 22
2.2.4 Vấn đề tiền lương…………………………………………………. 23
2.2.5 Thời giờ làm việc, thời giờ nghỉ ngơi của lao động nữ mang thai hoặc
nuôi con dưới 12 tháng tuổi……………………………………….
24
2.2.6 An toàn lao động, vệ sinh lao động - tai nạn lao động…………… 26
2.2.7 Chế độ hưu trí, bảo hiểm xã hội đối với lao động nữ…………….. 27
2.2.8 Vấn đề học nghề và đào tạo nghề cho lao động nữ………………. 29

2.3 Quy định của pháp luật đối với doanh nghiệp sử dụng lao động nữ…….. 30
2.3.1 Nghĩa vụ pháp lý đối với doanh nghiệp sử dụng lao động nữ……. 30
2.3.2 Những điều kiện lao động có hại không được sử dụng lao động nữ 32
2.3.3 Chính sách ưu đãi đối với doanh nghiệp sử dụng nhiều lao độngnữ32
2.3.4 Xử lí vi phạm hành chính đối với doanh nghiệp vi phạm pháp luật về
laođộng nữ……………………………………………………………… 34

Chương 3: Thực trạng áp dụng những quy định của pháp luật về lao
động nữ, giải pháp và kiến nghị............................................................... 36
3.1 Những điểm tích cực ki đưa lí luận vào thực tiễn……………………….. 36
3.2 Những điểm hạn chế của pháp luật lao động về lao động nữ, bất cập đã
và đang xảy ra trong quan hệ lao động…………………………………… 38
GVHD: Nguyễn Ánh Minh

SVTH: Nguyễn Thị Ni


Pháp luật về lao động nữ - lý luận và thực tiễn

3.2.1 Về tuyển dụng lao động, hợp đồng lao động……………………… 38
3.2.2 Về hợp đồng lao động…………………………………………….. 40
3.2.3 Vấn đề tiền lương…………………………………………………. 42
3.2.4 Thời giờ làm việc, thời giờ nghỉ ngơi……………………………... 43
3.2.5 An toàn lao động, vệ sinh lao động……………………….………. 45
3.2.6 Vấn đề bảo hiểm xã hội…………………………………………… 47
3.2.7 Chế độ hưu trí…………………………………………………….. 48
3.3 Những tồn tại và vướng mắc trong việc đào tạo và giải quyết việc làm cho
lao động nữ ở nông thôn……………………………………………………... 51
3.4 Một số kiến nghị nhằm hoàn thiện pháp luật Việt Nam về lao động nữ... 53

Kết luận......................................................................................................... 57
Danh mục tài liệu tham khảo
Phụ lục

GVHD: Nguyễn Ánh Minh

SVTH: Nguyễn Thị Ni


Pháp luật về lao động nữ - lý luận và thực tiễn

LỜI MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Phụ nữ, bộ phận chiếm nửa dân cư trong xã hội, với sức lao động dồi dào, sự
sáng tạo phong phú là nguồn lực to lớn và quan trọng để phát huy nhằm góp phần
đẩy nhanh tốc độ phát triển kinh tế - xã hội. Khai thác tiềm năng lao động của đất
nước, tạo thêm nhiều việc làm, thúc đẩy sự phát triển của thị trường lao động là một
trong những mục tiêu và nhiệm vụ của pháp luật về lao động. Đồng thời, yêu cầu
bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của người lao động nói chung và lao động nữ nói
riêng trong quan hệ lao động phát triển hài hòa và ổn định cũng đặt ra một cách bức
thiết. Với vị trí, tư cách của người lao động, việc bảo vệ quyền và lợi ích của lao
động nữ, trước hết là quyền bình đẳng với lao động nam không nằm ngoài yêu cầu
đó. Thực hiện nhiệm vụ này, hệ thống pháp luật nước ta nói chung, pháp luật về lao
động nói riêng đã có sự đóng góp quan trọng trong việc hoàn thành cơ sở pháp lý
nhằm bảo đảm sự bình đẳng, bảo vệ quyền và lợi ích của lao động nữ.
Vừa là một bộ phận của phụ nữ Việt Nam, vừa là một bộ phận quan trọng
trong lực lượng lao động, lao động nữ nước ta đã và đang lao động sáng tạo, nhiệt
tình và khả năng vốn có cho sự nghiệp xây dựng và bảo vệ tổ quốc. Họ có nguyện
vọng tha thiết được Đảng, Nhà nước, xã hội tạo những điều kiện thuận lợi để nâng
cao trình độ, tay nghề, được có việc làm để góp phần to lớn hơn vào quá trình phát

triển nền khoa học nước ta (đặc biệt là lao động nữ trí thức) trên con đường công
nghiệp hóa, hiện đại hóa; đồng thời thực hiện bình đẳng giới trong quá trình phát
triển đất nước văn minh, hiện đại.
Xuất phát từ những nguyên nhân trên, Đảng và Nhà nước đã có những chính
sách về kinh tế, xã hội, tạo nhiều việc làm cho người lao động trong đó có lao động
nữ, nhưng đồng thời cũng đặt ra nhiều vấn đề cần giải quyết. Thực tiễn thi hành
pháp luật lao động đã cho thấy, sự gia tăng nhu cầu sử dụng lao động và tăng thu
nhập cho người lao động không đồng nhất sự đảm bảo quyền lợi của người lao
động. Chính điều đó là nguyên nhân của những bất đồng giữa người lao động và
người sử dụng lao động. Do những đặc điểm về tâm sinh lý, giới tính, lao động nữ
thường gặp khó khăn hơn so với lao động nam trong quan hệ lao động, cùng với
quan niệm sai lệnh về giới, những khó khăn này đã làm cho lao động nữ trở thành
đối tượng dễ bị tổn thương hơn. Điều này càng trở nên không thuận lợi khi lao động
nữ chiếm số đông trong lực lượng lao động, đặc biệt khi Việt Nam gia nhập WTO,
biến động của thị trường lao động ngày càng tăng nên việc tham gia vào thị trường

GVHD: Nguyễn Ánh Minh

1

SVTH: Nguyễn Thị Ni


Pháp luật về lao động nữ - lý luận và thực tiễn

lao động của lao động nữ đã trở thành mối quan tâm của mọi giai tầng trong xã hội.
Trong bối cảnh đó, việc nghiên cứu “pháp luật về lao động nữ - lý luận và thực
tiễn” là vấn đề vô cùng cấp thiết.
2. Mục đích nghiên cứu
Qua một thời gian triển khai thực hiện những quy định của pháp luật về lao động nữ

đã đạt được một số thành tựu nhất định, nhưng thực tế cũng gặp không ít khó khăn,
vướng mắc khi áp dụng vào thực tế. Việc chọn đề tài “pháp luật về lao động nữ - lý
luận và thực tiễn”, người viết nghiên cứu những quy định của pháp luật nhằm giúp
cho người sử dụng lao động và lao động nữ biết được các quyền và nghĩa vụ của
mình khi tham gia vào quan hệ lao động nhằm áp dụng và thực thi pháp luật một
cách tốt hơn; xác định những nguyên nhân, thực trạng và tìm ra những giải pháp
hoàn thiện pháp luật về lao động, khắc phục những hạn chế của quá trình áp dụng
pháp luật đối với lao động nữ, hướng tới thực hiện mục tiêu xây dựng một thị
trường lao động ổn định và lành mạnh.
3. Phạm vi nghiên cứu
Đề tài liên quan đến nhiều lĩnh vực của đời sống xã hội, vì vậy người viết
chưa thể đi sâu phân tích tất cả các khía cạnh của vấn đề mà chỉ nghiên cứu những
quy định của pháp luật hiện hành đối với lao động nữ, lao động nữ trí thức không đề
cập đến lao động nữ ở nước ngoài.
4. Phương pháp nghiên cứu
Để hoàn thành đề tài, người viết chủ yếu dùng phương pháp phân tích luật
viết, đánh giá, tổng hợp các các số liệu thu thập được để làm rõ các vấn đề. Ngoài
ra, còn dùng phương pháp quy nạp, diễn dịch, liệt kê, phân tích, so sánh và đối
chiếu… nhằm làm rõ các vấn đề nghiên cứu.
5. Kết cấu luận văn
Luận văn gồm: lời mở đầu, nội dung, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo,
phụ lục. Trong đó, nội dung gồm 3 chương:
Chương 1. Những vấn đề chung về lao động nữ
Chương 2. Quy định của pháp luật về lao động nữ
Chương 3. Thực trạng áp dụng những quy định của pháp luật về lao động nữ,

giải pháp và kiến nghị

GVHD: Nguyễn Ánh Minh

2

SVTH: Nguyễn Thị Ni


Pháp luật về lao động nữ - lý luận và thực tiễn

CHƯƠNG 1
NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG VỀ LAO ĐỘNG NỮ
Hiện nay, ở Việt Nam phụ nữ chiếm 50,8% dân số và khoảng 50% lực lượng
lao động, là tiềm năng to lớn của nguồn nhân lực, đóng một vai trò quan trọng
trong sự phát triển nền kinh tế của đất nước. Do đặc thù cấu tạo riêng của cơ thể
như: thể trạng, sức khỏe… nên khi tham gia vào quan hệ lao động, họ gặp nhiều
khó khăn và thách thức hơn so với nam giới. Và cũng chính những nguyên nhân này
một phần nào đã trở thành những rào cảng ngăn bước tiến của lao động nữ trong
môi trường xã hội nói chung và trong lĩnh vực việc làm nói riêng. Vì thế để đảm
bảo sự phát triển một cách bền vững, tạo điều kiện cho lao động nữ phát huy tối đa
những tiềm lực của mình Bộ luật lao động năm 1994 được sửa đổi bổ sung qua các
năm đã có những quy định để bảo vệ quyền và lợi ích cho lao động nữ. Cụ thể là

GVHD: Nguyễn Ánh Minh

3

SVTH: Nguyễn Thị Ni


Pháp luật về lao động nữ - lý luận và thực tiễn

được quy định ở Chương thứ X từ Điều 109 đến Điều 118 đã thể hiện sự quan tâm

của Đảng và Nhà nước dành cho lực lượng lao động này.
1.1. Khái quát về lịch sử phát triển của lao động nữ
Lao động nữ nước ta là một bộ phận của phụ nữ cả nước, có quá trình hình
thành và phát triển cùng với sự phát triển của phụ nữ Việt Nam, nhưng có những
nét riêng và được đánh dấu bằng các giai đoạn chủ yếu sau đây:
a. Giai đoạn từ trước năm 1945 đến năm 1954
Đầu thế kỉ XX, dưới tác động của hai đợt khai thác thuộc địa của Pháp, xã
hội Việt Nam có nhiều biến đổi trên tất cả các mặt: chính trị, kinh tế, xã hội và văn
hoá, ảnh hưởng trực tiếp tới đời sống của hầu hết phụ nữ Việt Nam, họ sống trong
tăm tối bị áp bức bất công bị bóc lột sức lao động, chịu nhiều thiệt thòi, không được
bảo vệ dưới bất kỳ hình thức nào. Một ngày làm việc của họ thường kéo dài từ 12
giờ trở lên như ở nhà máy Diêm Bến Thuỷ, hoặc 15 giờ như quy định chính thức
của nhà máy dệt Nam Định. Còn ở mỏ than Kế Bào, do phải đi làm quá xa nên ngày
làm việc của họ thường kéo dài tới 20 tiếng (kể cả thời gian đi về). Mặc dù phải làm
việc vất vả như vậy, nhưng đồng lương của nữ công nhân rất thấp, chỉ bằng 2/3
lương của công nhân nam vốn đã rẻ mạt. Đã thế họ lại không có chế độ bảo hiểm.
Mặt khác, nữ công nhân còn bị xúc phạm đến nhân phẩm, bị khinh rẻ và có thể bị
xa thải bất cứ lúc nào.
Ở nông thôn, phụ nữ nông dân bị đẩy vào cảnh ở đợ, làm thuê, biến thành tá
điền bởi gánh nặng tô thuế. Cùng đường, nhiều phụ nữ nông thôn bị đẩy ra thành
phố, bổ xung vào đội ngũ nữ công nhân, đi ở, làm nghề mãi dâm... trở nên đói
nghèo và trở thành nạn nhân của văn minh tư bản. Năm 1931, dân số Hà Nội không
quá 10 vạn người mà đã có hơn 100 nhà thổ.
Cho đến khi Đảng Cộng sản Việt Nam ra đời (3/2/1930), và khi Hội liên hiệp
phụ nữ Việt Nam được thành lập, quyền và lợi ích của người phụ nữ đã được bảo
vệ, vấn đề “nam nữ bình quyền” được xác định là một trong 10 nhiệm vụ trọng yếu
của cách mạng Việt Nam. Cách mạng Tháng tám năm 1945 thành công đã giành lại
chủ quyền cho đất nước, tự do cho nhân dân và lập ra nền dân chủ cộng hòa. Sau
năm 1945, Hiến pháp đầu tiên của nước Việt Nam dân chủ cộng hoà ghi rõ trong
Điều 9 quyền bình đẳng của phụ nữ: “Tất cả quyền bình đẳng trong cả nước là của

nhân dân Việt Nam, không phân biệt nòi giống, trai gái, giàu nghèo, giai cấp tôn
giáo” và “đàn bà ngang quyền với đàn ông về mọi phương diện”. Như vậy, quyền
công dân, quyền bình đẳng của người phụ nữ được xác lập và thực hiện. Người phụ
nữ đã chính thức thoát khỏi sự áp bức về giai cấp và được giải phóng khỏi chế độ

GVHD: Nguyễn Ánh Minh

4

SVTH: Nguyễn Thị Ni


Pháp luật về lao động nữ - lý luận và thực tiễn

thực dân cũng như phong kiến. Điều này tác động mạnh mẽ đến mỗi người phụ nữ.
Họ trở thành những người phụ nữ mới, biết sống, biết cống hiến. Và với tinh thần
công dân của một nước độc lập, phụ nữ Việt Nam đã đóng góp không nhỏ trí tuệ,
sức lực... của mình vào sự nghiệp đấu tranh và xây dựng đất nước trong những năm
kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ sau này.
Tiếp sau đó, Chính phủ đã ban hành các sắc lệnh quy định về vấn đề việc
làm giữa các chủ tư nhân Việt Nam hay người ngoại quốc và các công nhân Việt
Nam; quy định điều chỉnh mối quan hệ làn công ăn lương; lập các chế độ công chức
và thang lương… Việc ban hành các Sắc lênh, các chế độ tuyển dụng và cho thôi
việc, trợ cấp thôi việc đã được quy định tương đối đầy đủ và toàn diện, (nhưng vẫn
chưa có quy định cho lao động nữ), đánh dấu bước đầu của việc chuyển sang điều
chỉnh quan hệ lao động trong khu vực nhà nước1.
b. Giai đoạn từ năm 1955 đến năm 1985
Kế thừa và phát huy giá trị của bản Hiến pháp 1946 về lao động, Hiến pháp
1959 thể hiện rõ tinh thần của bản Hiến pháp thật sự dân chủ - Hiến pháp của nhà
nước dân chủ nhân dân dựa trên quan hệ bình đẳng giúp đỡ giữa các dân tộc, các

thành viên trong nhà nước nhằm động viên nhân dân cả nước tiến lên giành thắng
lợi mới.
So với Hiến pháp năm 1946, Hiến pháp năm 1959 đã cụ thể hóa các quyền
của người lao động như: quyền được nghỉ ngơi, được mở dần những điều kiện vật
chất về an dưỡng; người lao động có quyền được giúp đỡ về vật chất khi già yếu,
bệnh tật, không những thế, Nhà nước còn chú trọng quan tâm đến vấn đề mở rộng
dần các tổ chức bảo hiểm xã hội, tạo mọi điều kiện để người dân thực hiện các
quyền của mình.
Với quan niệm hiến pháp là đạo luật cơ bản của quốc gia, những vấn đề cơ
bản nhất đều thể hiện trong Hiến pháp và khi đã thể hiện như vậy, các quy định của
Hiến pháp sẽ là khuôn thước cho pháp luật khác. Trên cơ sở đó, Chính phủ đã ban
hành hàng các nghị định vào khoảng nửa đầu những năm sáu mươi2 đã thể hiện
được sự quan tâm của Đảng và Nhà nước đối với người lao động nói chung trên các
lĩnh vực như: tuyển dụng, ký kết hợp đồng, kỷ luật lao động, bảo hiểm xã hội… tạo
ra hành lang pháp lý về quyền và nghĩa vụ của các bên khi tham gia quan hệ lao
1

Sắc lệnh số 72-SL (20-5-1950) quy định chế độ công chức; Sắc lệnh số 77-SL (22-5-1950) quy định chế độ
công nhân
2
Nghị định 218-CP ngày 27/12/1961 ban hành điều lệ tạm thời về bảo hiểm xã hội đối với công nhân viên
chức nhà nước; nghị định 24-CP ngày 13/3/1963 ban hành điều lệ tuyển dụng và cho thôi việc đối với công
nhân viên chức nhà nước; Nghị định 172-CP ngày 21/11/1963 quy định về ký kết hợp đồng tập thể trong xí
nghiệp cơ quan nhà nước; Nghị định 195 ngày 31/12/1964 ban hành điều lệ kỷ luật lao động trong các xí
nghiệp cơ quan nhà nước

GVHD: Nguyễn Ánh Minh

5

SVTH: Nguyễn Thị Ni


Pháp luật về lao động nữ - lý luận và thực tiễn

động, tạo điều kiện cho mối quan hệ lao động được hài hòa và ổn định, góp phần
phát huy trí sáng tạo và tài năng của người lao động. Mặc dù chưa có những quy
định dành riêng cho lao động nữ, nhưng thông qua bản Hiến pháp năm 1959 và các
nghị định, các quyền lợi của lao động nữ đã được cụ thể hóa trong các lĩnh vực mà
trong đó bình đẳng về việc làm, thu nhập được chú trọng. Những đảm bảo vật chất
từ phía nhà nước để lao động nữ thực hiện quyền của mình như chế độ nghỉ thai sản
sau khi sinh con, quyền lợi của người mẹ và trẻ em, phát triển nhà trẻ, nhà đỡ đẻ,
được bảo hộ về hôn nhân và gia đình theo nguyên tăc hôn nhân tiến bộ. Đây là
những quy định pháp lý cơ bản để tạo tiền đề cho sự ra đời các văn bản pháp luật về
lao động, bình đẳng giới, bảo hiểm, hôn nhân gia đình.
Hiến pháp 1980 mở rộng quyền công dân trên các lĩnh vực chính trị, kinh tế,
văn hóa… trên tinh thần đó, quyền bình đẳng nam nữ được bổ sung, hoàn thiện
“Phụ nữ và nam giới có quyền ngang nhau về mọi mặt chính trị, kinh tế, văn hóa, xã
hội và gia đình, ngoài ra, còn có các quy định về chế độ tiền lương, chế định chính
sách bảo hiểm xã hội3. Nhà nước và xã hội chăm lo nâng cao trình độ chính trị, văn
hóa của phụ nữ, không ngừng phát huy vai trò của phụ nữ trong xã hội”.
c. Giai đoạn từ năm 1986 đến nay
Công cuộc đổi mới toàn diện đất nước do Đại hội lần thứ VI Đảng cộng sản
Việt Nam đề xứng đã đạt được thành tựu bước đầu rất quan trọng, thể hiện sự quan
tâm của Đảng và Nhà nước đối với các giai tầng trong xã hội, không ngừng cũng cố
và hoàn thiện hệ thống pháp luật. Trên cơ sở đó, Hiến pháp năm 1992 ra đời đáp
ứng yêu cầu của tình hình và nhiệm vụ mới. Theo đó, quyền của người lao động nói
chung, lao động nữ nói riêng ngày càng được mở rộng, công dân nữ và nam có
quyền ngang nhau về mọi mặt chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội và gia đình. Trên
nguyên tắc “Mọi người dân điều bình dẳng trước pháp luật”, các văn bản pháp lý

liên quan đến lĩnh vực lao động, việc làm của Việt Nam đều khẳng định tư tưởng
nam nữ bình quyền trong mọi lĩnh vực của đời sống xã hội, tăng cường sự quan tâm
đến đội ngũ lao động nói chung, đảm bảo các quyền con người, quyền lao động nữ
nói riêng, trong bối cảnh kinh tế thị trường chuyển đổi ngày càng được khẳng định
và cam kết rõ ràng hơn trong văn bản pháp luật, chính sách liên quan.
Ngày 23 tháng 6 năm 1994, Quốc hội khóa IX thông qua Bộ luật lao động
của nước ta, đánh dấu một bước mốc quan trọng trong việc hoàn thiện hệ thống
pháp luật nói chung, pháp luật về lao động nói riêng, thể chế hóa các nguyên tắc cơ
3

Quyết định 25/CP (21-11-1981), Nghị định 235/HĐBT (18-9-1985) về cải cách chế độ tiền lương của công
nhân viên chức và lực lượng vũ trang; Nghị định 236/HĐBT (18-9-1985) về bổ sung và sửa đổi một số chế
định chính sách về bảo hiểm xã hội

GVHD: Nguyễn Ánh Minh

6

SVTH: Nguyễn Thị Ni


Pháp luật về lao động nữ - lý luận và thực tiễn

bản của Hiến pháp 1992. Bên cạnh đó, liên quan đến yếu tố đặc thù của lao động
nữ, tham khảo ý kiến đóng góp của các tầng lớp quản lý, căn cứ nhu cầu và lợi ích
của người lao động, các hoạt động công đoàn, nữ công, Bộ luật lao động đã dành
riêng một chương quy định riêng đối với lao động nữ (Chương X, với mười điều
khoản, từ Điều 109 đến Điều 118), ngoài ra, còn có các Nghị định hướng dẫn thi
hành4 quy định các chính sách và quyền lợi đối với lao động nữ: gồm các quy định
về đảm bảo việc làm, chế độ làm việc linh hoạt khi thai sản, nuôi con nhỏ; đào tạo

nghề dự phòng, bảo hiểm xã hội; chế độ, trách nhiệm với người lao động nữ có thai,
con nhỏ… nghiêm cấm việc xúc phạm nhân phẩm phụ nữ, phân biệt đối xử khi trả
lương, đào tạo; cấm sử dụng lao động nữ trong một số công việc, môi trường độc
hại…
Như vậy, các quy định của Hiến pháp năm 1992 ngày càng được cụ thể hóa
vào các đạo luật như: Luật bình đẳng giới năm 2006, Luật bảo hiểm xã hội năm
2006, Luật cư trú năm 2006, Luật phòng chống bạo lực gia đình năm 2007, Luật
quốc tịch năm 2008. Các đạo luật hoặc các văn bản pháp luật thể hiện quyền của
công dân Việt Nam nói chung trong đó có quyền của lao động nữ Việt Nam, và các
quy định về lao động nữ ngày càng được chuyên biệt hóa, đã tạo điều kiện cho quá
trình thực hiện thuận lợi, hiệu quả. Đây là những văn bản pháp lý đảm bảo quyền
của lao động nữ, thể hiện tính ưu việt của chế độ ta… tạo điều kiện để phụ nữ phát
huy vai trò của mình trong đời sống xã hội. Địa vị chính trị, kinh tế, xã hội của phụ
nữ được bảo đảm, có ý nghĩa quyết định cho quyền bình đẳng và giải phóng phụ nữ
trong thực tế.
1.2 Khái niệm về lao động
* Khái niệm lao động
Lao động là hoạt động bình thường, tất yếu của con người nhưng lại đóng
một vai trò vĩ đại trong tiến trình lịch sử của nhân loại. Nó chẳng những là nhân tố
cơ bản, đầu tiên tạo ra con người mà còn là điều kiện để con người mãi mãi là
người.

4

Nghị định số 23-CP ngày 18/4/1996 của Chính phủ quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành một số điều của
Bộ luật lao động về những quy định riêng đối với lao động nữ; Thông tư số 03/LĐTBXH-TT ngày 13-011997 của Bộ lao động Thương binh và Xã hội hướng dẫn thực hiện một số điều của Nghị định số 23/CP ngày
18/4/1996 của Chính phủ quy định riêng đối với lao động nữ; Thông tư liên bộ số 03/TT-LB ngày
28/01/1994 của Bộ lao động Thương binh và Xã hội, Bộ y tế quy định các điều kiện lao động có hại và công
việc không được sử dụng lao động nữ.

GVHD: Nguyễn Ánh Minh

7

SVTH: Nguyễn Thị Ni


Pháp luật về lao động nữ - lý luận và thực tiễn

Trước hết, lao động là hoạt động thực tiễn do con người tiến hành với một
nghĩa vụ xác định. Lao động giữ một vai trò quan trọng trong lịch sử loài người,
Ph.Ăngghen đã viết: “Lao động là điều kiện cơ bản đầu tiên của toàn bộ đời sống
con người, đến một mức và trên một ý nghĩa nào đó chúng ta phải nói rằng: Lao
động đã tạo ra chính bản thân con người”5, đối với C.Mác: “Lao động trước hết là
một quá trình diễn ra giữa con người với tự nhiên, một quá trình trong đó hoạt động
của con người làm trung gian, điều tiết và kiểm tra sự trao đổi chất giữa họ với tự
nhiên”.
Nhìn một cách tổng thể, “Lao động là hoạt động quan trọng nhất của con
người, tạo ra của cải vật chất và các giá trị tinh thần cho xã hội. Lao động có năng
suất, chất lượng và hiệu quả cao là yếu tố quyết định sự phát triển của đất nước. Lao
động là hoạt động có ý thức, có mục đích của con người nhằm tạo ra một giá trị vật
chất nhất định. Nhờ có lao động mà con người tách mình ra khỏi thế giới động vật,
đồng thời biết vận dụng quy luật của thiên nhiên để chinh phục lại thiên nhiên”6.
* Lao động nữ
Phụ nữ có tiềm năng lao động to lớn, thực sự trở thành động lực mạnh mẽ
đối với sự phát triển của mỗi quốc gia. Hơn thế nữa trước khi trở thành nhà khoa
học, một nhà quản lý hay kinh doanh, một người lao động, họ là một phụ nữ, một
người vợ, người mẹ, họ giữ vai trò đặc biệt trên lĩnh vực tái sản xuất và giáo dục
những con người hữu ích cho xã hội, trong việc chăm sóc và bồi dưỡng từ ban đầu
những nguồn lực quý báo nhất. Nếu có điều kiện về trình độ, sự hiểu biết về xu thế

của thời đại, hiểu được yêu cầu đòi hỏi của cuộc sống, họ sẽ là những người đi đầu
trong lao động, tạo ra một nét sống văn minh công nghiệp trên cơ sở giữ gìn bản sắc
dân tộc cho thế hệ tương lai.
Như ta đã biết, lao động vừa là quyền vừa là nghĩa vụ của công dân, khai
thác tiềm năng lao động của đất nước, tạo thêm nhiều việc làm, thúc đẩy sự phát
triển của thị trường lao động là một trong những mục tiêu của Đảng và Nhà nước.
Với vị trí, tư cách của người lao động, nam và nữ điều bình đẳng tham gia vào quan
hệ lao động, góp phần xây dựng và phát triển đất nước.
Như vậy ta có thể nói, lao động nữ cũng là những người lao động đã và đang
tham gia vào tất cả các lĩnh vực: khoa học, công nghệ, lãnh đạo, quản lý, văn học
nghệ thuật, là một bộ phận tiêu biểu của phụ nữ, có những nét đặc thù mang tính tự
nhiên mà ngày nay khoa học diễn đạt bằng thuật ngữ Giới tính (hay là giống - sex)
5
6

Giáo trình Luật lao động Việt Nam, trường Đại học luật Hà Nội, năm 1999, trang 7
Thạc sĩ Diệp Thành Nguyên, Giáo trình Luật lao động Việt Nam, năm 2008, trang 3

GVHD: Nguyễn Ánh Minh

8

SVTH: Nguyễn Thị Ni


Pháp luật về lao động nữ - lý luận và thực tiễn

và những đặc thù mang tính chất xã hội được diễn đạt bằng thuật ngữ Giới
(Gender). Họ có những đặc thù, những thiên chức giới tính khác với nam giới như:
mang thai, sinh con và nuôi con bằng sữa, có những phẩm chất, thiên chức của

người phụ nữ như tinh thần cần cù, chịu khó, nhân hậu, đảm đang… và chức năng
làm vợ, làm mẹ.
1.3. Đặc điểm của lao động nữ
Bên cạnh trình độ nghề nghiệp, lao động nữ còn kế thừa bản chất tốt đẹp của
người phụ nữ truyền thống, tiếp thu kinh nghiệm của thế hệ hiện tại và xu hướng
phát triển của tương lai để ngày càng hoàn thiện, cũng cố vai trò, vị trí của mình
trong xã hội; là nguồn lực to lớn và quan trọng có thể khai thác và phát huy nhằm
góp phần đẩy nhanh tốc độ phát triển kinh tế - xã hội. Theo đó, được sự quan tâm
của Đảng và Nhà nước, phụ nữ nói chung, lao động nữ nói riêng ngày càng khẳng
định khả năng trí tuệ, sức lao động, sự đổi mới, thể hiện rõ nhất trên các lĩnh vực
lãnh đạo, quản lý, khoa học, đặc biệt trong một số ngành dệt, công nghiệp, dịch vụ,
may mặc… sự tham gia của lao động nữ là khó thay thế.
Ngoài những phẩm chất trí tuệ, ở lao động nữ còn có những phẩm chất phù
hợp với đức tính của người phụ nữ Việt Nam như: lòng kiên trì, sự siêng năng, chịu
thương, chịu khó, sẵn sàng tham gia lao động tạo ra thu nhập để nuôi sống bản thân,
gia đình. Mặc khác, với đức tính đó người lao động nữ có thể dung hòa được hai
chức năng gia đình và xã hội.
Chủ động tham gia vào nền kinh tế thị trường là một trong những đặc điểm
của lao động nữ Việt Nam, có bản lĩnh, vượt qua mọi thử thách, có ý chí cầu tiến
vượt qua khó khăn để khẳng định vị thế của mình. Thể hiện qua việc người lao
động Việt Nam tham gia thị trường xuất khẩu lao động ở các nước như: Hàn Quốc,
Nhật Bản, Trung Quốc, Đài Loan7…
1.4 Các nhân tố ảnh hưởng đến vấn đề sử dụng lao động nữ
Phụ nữ không thua kém nam giới - xét trên phương diện lao động và một số
phẩm chất khác. Điều ấy không còn là vấn đề phải tranh luận nữa. Nhưng ở đây vẫn
cần nhấn mạnh rằng, lao động nữ vẫn là phụ nữ, có chức năng thiên bẩm cao cả,
những điểm mạnh, những sở trường mà nam giới không thể có hay khó mới có
7

Theo thống kê của Cục quản lí lao động nước ngoài, hiện lao động nữ chiếm khoảng 30% trong khoảng

500.000 lao động Việt Nam đang làm việc tại 40 quốc gia và vùng lãnh thổ. Lao động nữ của Việt Nam đi
làm việc ở nước ngoài chủ yếu tập trung ở các lĩnh vực giúp việc trong gia đình và khán hộ công (gần 60%),
sản xuất chế tạo (hơn 42 %). Thị trường mà lao động nữ có thu nhập cao nhất là Hàn Quốc với khoảng 17
triệu đồng một tháng và thấp nhất là Malaysia với mức từ 4,5 - 5 triệu đồng một tháng, tại
[ truy cập ngày 30-01-2011]

GVHD: Nguyễn Ánh Minh

9

SVTH: Nguyễn Thị Ni


Pháp luật về lao động nữ - lý luận và thực tiễn

được, đó là khả năng sinh con, nuôi con, là tính phổ biến của “típ” thần kinh cân
bằng, là sự diệu dàng, thủy chung, nhân hậu. Trong thời đại ngày nay, vai trò và địa
vị của người phụ nữ được coi trọng, họ có quyền tham gia lực lượng lao động bất
kỳ ngành nghề nào, thành phần nào của ngành kinh tế. Song, do ảnh hưởng của một
số nhân tố, kể cả khách quan lẫn chủ quan đã làm hạn chế sự tham gia vào quan hệ
lao động của họ.
1.4.1 Nhân tố khách quan
Đối với lao động nữ, khi tham gia vào quan hệ lao động và quyền lao động là
một trong các quyền cơ bản của con người, song việc thực hiện các quyền này trên
thực tế ở tại các doanh nghiệp có những hạn chế nhất định. Đây là vấn đề khá phức
tạp, do ảnh hưởng của nhiều yếu tố như: điều kiện lịch sử, kinh tế, văn hóa, xã hội
chung (giai đoạn chuyển đổi sang kinh tế thị trường từ xã hội nông nghiệp, trình độ
nguồn nhân lực thấp) cũng như những khó khăn chi phối đặc thù về giới tính - quan
hệ giới trong xã hội, cộng đồng nói chung…
Thứ nhất, do ảnh hưởng của cuộc khủng hoảng nền kinh tế thế giới, Việt

Nam cũng như nhiều quốc qia khác phải chuyển đổi nền kinh tế để thích nghi với
tình hình mới. Các doanh nghiệp chuyển đổi theo hướng thu hẹp nền sản xuất gây ra
tình trạng dôi dư công nhân, dẫn đến một số bộ phận lao động nữ bị mất việc làm và
lâm vào tình trạng thất nghiệp. Muốn phát triển vững mạnh nền kinh tế, thì Việt
Nam phải dựa vào các ngành nghề chủ lực, trọng điểm như: các ngành dịch vụ, tài
chính ngân hàng, hay các ngành kỹ thuật cao như viễn thông. Trong khi đó, phần
lớn lao động nữ tập trung ở các ngành công nghiệp nhẹ như: sản xuất dày da, dệt
may, chế biến thủy sản, bên cạch đó sự phát triển mạnh mẽ của công nghệ thông tin
là nguyên dân dẫn đến tình trạng thu hẹp việc làm và làm giảm thu nhập, thập chí
làm biến đổi sâu sắc, triệt tiêu rất nhiều công việc và nó trở thành một trong những
thách lớn đối với lao động nữ trong vấn đề tiếp cận việc làm.
Thứ hai, đối với nước ta vấn đề việc làm cho lao động nữ đang bị cản trở bởi
tốc độ tăng dân số còn cao, mức tăng trưởng kinh tế còn hạn chế. Bên cạnh đó, việc
ban hành và thực thi chính sách đối với lao động nữ còn nhiều bất cập, nội dung
nhiều văn bản pháp lý còn chưa đồng bộ. Các biện pháp chế tài còn thiếu, chưa đủ
mạnh hoặc chưa có biện pháp chấn chỉnh kịp thời các hành vi vi phạm làm hạn chế
quá trình thực thi pháp luật, quy định đối với lao động nữ.
Thứ ba, một số quy định đối với lao động nữ còn mang tính chất như là lời
tuyên bố chính sách hơn là quy phạm pháp luật… vì vậy ảnh hưởng đến việc thực
hiện, hiệu quả điều chỉnh. Nhiều quy định chưa phù hợp với điều kiện kinh tế xã hội

GVHD: Nguyễn Ánh Minh

10

SVTH: Nguyễn Thị Ni


Pháp luật về lao động nữ - lý luận và thực tiễn

của đất nước, cũng như khả năng tài chính của doanh nghiệp vì vậy còn mang tính
hình thức. Các biện pháp ưu đãi đối với lao động nữ thông qua việc xác định trách
nhiệm của doanh nghiệp dẫn đến doanh nghiệp không muốn nhận lao động nữ vì
coi như gánh nặng. Đây là vấn đề xã hội của nền kinh tế thị trường. Những ưu đãi
của pháp luật dành cho các doanh nghiệp sử dụng nhiều lao động nữ chưa được
thực hiện. Điển hình là các quy định về miễm giảm thuế, chính sách vay vốn từ Quỹ
quốc gia giải quyết việc làm, hỗ trợ kinh phí để điều chuyển lao động nữ ra khỏi
công việc cấm. Nhưng trên thực tế rất ích doanh nghiệp làm đơn xin miễm giảm
thuế. Lao động nữ làm việc nhiều trong các công ty may, chế biến thủy sản, tỷ lệ
nghỉ thai sản cũng đáng kể, nhưng các doanh nghiệp vẫn không làm đơn xin miễm
giảm thuế. Vì để làm được việc đó thì thủ tục rất ròm rà nhưng số tiền ưu đãi lại
không đủ để doanh nghiệp chi tiêu vào các khoảng chế độ cho lao động nữ.
Thứ tư, trong nền kinh tế thị trường, cùng với sự phát triển mạnh mẽ của
khoa học kỹ thuật như hiện nay là trở ngại lớn cho lao động nữ Việt Nam. Vì phần
lớn lao động nữ tập trung trong các ngành nông nghiệp và lâm nghiệp, trình độ
chuyên môn, kỹ thuật thấp là điều tất yếu. Mặt khác, việc đào tạo và dạy nghề chưa
gắn với việc làm dẫn đến thu nhập thấp là điều không thể tránh khỏi và trở thành
thách thức và trở ngại cho lao động nữ nói riêng còn là thách thức của quá trình
công nghiệp hóa, hiện đại hóa nước ta. Bên cạnh đó, do đặc điểm sản xuất của một
số ngành truyền thống, quy trình sản xuất phụ thuộc nhiều vào đơn đặt hàng từ bên
ngoài và mang tính chất mùa vụ rõ rệt chi phối đối với lao động nữ; chất lượng
nguồn lao động thấp, khả năng tìm kiếm việc làm thu nhập cao bị hạn chế; sự bất
bình đẳng trong lĩnh vực lao động là một trở ngạy không nhỏ ảnh hưởng đến việc
làm và thu nhập của lao động nữ. Ngoài ra, còn có rất nhiều nguyên nhân khác ảnh
hưởng đến việc sử dụng lao động nữ như sự phân bố và sử dụng lao động, ảnh
hưởng đặc điểm văn hóa truyền thống, phân công lao động theo giới… đã vô hình
chung cản trở việc tham gia vào quan hệ lao động của lao động nữ.
1.4.2 Nguyên nhân chủ quan
* Thứ nhất về sức lao động
Lao động nữ thường bị hạn chế hơn lao động nam về cơ hội tìm kiếm việc

làm. Nhiều công ty khi tuyển dụng lao động chỉ tuyển lao động nam, không nhận hồ
sơ của lao động nữ. Hoặc khi cả nam và nữ có trình độ và kinh nghiệm tương đương
nhau cùng là ứng cử viên vào một vị trí làm việc, lao động nam sẽ có nhiều lợi thế
xin việc hơn.

GVHD: Nguyễn Ánh Minh

11

SVTH: Nguyễn Thị Ni


Pháp luật về lao động nữ - lý luận và thực tiễn

Nguyên nhân của tình trạng trên là do lao động nữ ngoài thiên chức xã hội
còn gánh trên vai thiên chức làm vợ, làm mẹ. Điều này chiếm một quỹ thời gian
tương đối lớn của người phụ nữ trong cuộc sống, buộc họ phải chi phối thời gian,
sức lực và giảm bớt những cơ hội làm việc, học tập của họ. Mặt khác, về đặc điểm
sức khỏe sinh lý, phụ nữ thường hạn chế về thể lực so với nam giới, nên không
thích hợp với công việc nặng nhọc, độc hại ảnh hưởng đến sức khỏe, như những
công việc trên độ cao, những nghề làm việc dưới nước, những công việc tiếp xúc
với hóa chất, hay những công việc đòi hỏi cường độ lao động cao… Như vây, do
đặc điểm sức khỏe sinh lý mà phạm vi lựa chọn công việc của lao động nữ vô hình
chung đã bị thu hẹp so với nam giới. Chính những hạn chế nêu trên đã làm cho
người phụ nữ mất đi nhiều cơ hội trong tìm kiếm việc làm, gây tâm lý ngại tuyển
lao động nữ của các chủ sử dụng lao động, tạo ra sự bất bình đẳng giữa nam và nữ
trong tìm kiếm việc.
* Thứ hai xét về phương diện giới:
Phụ nữ có thiên chức mang thai, sinh con và nuôi con bằng sữa nên việc
phát triển trong nghề nghiệp của họ bao giờ cũng khó khăn hơn, trong điều kiện

kinh tế thị trường, vấn đề này được coi là “hạn chế của phụ nữ” với tư cách người
tìm việc. Trong thực tế do nhiều vấn đề phức tạp khác chi phối, làm cho các chủ sử
dụng lao động phải cân nhắc, lựa chọn, nhưng điều quan trọng là trong xã hội nói
chung, một bộ phận nam giới nói riêng thường xuyên cố tình hoặc vô ý biểu hiện
thái độ hoài nghi vào khả năng làm việc của người lao động nữ và nếu không quán
triệt quan điểm bình đẳng giới thì hầu hết các chủ sử dụng lao động chỉ muốn tuyển
chọn lao động nam.
Ngoài ra, xét về những đặc điểm xã hội, so với nam giới, điều kiện sinh hoạt
của lao động nữ thường phức tạp hơn, cũng do nhiều nguyên nhân khác chi phối,
lao động nữ có thể có trình độ học vấn, trình độ chuyên môn thấp hơn lao động
nam. Bên cạnh đó, tính rụt rè, kém tự tin vào chính bản thân đang là những trở ngại
dẫn đến khó kiếm việc làm trên thị trường lao động.
1.5 Vai trò của lao động nữ trong sự phát triển nền kinh tế
Là một lực lượng lao động xã hội đông đảo, lao động nữ ngày nay đã tỏ rõ
vai trò, khả năng, sức sáng tạo của mình trên mọi lĩnh vực của đời sống xã hội,
đóng góp tích cực vào sự nghiệp đổi mới đất nước và hội nhập quốc tế. Nâng cao vị
thế của lao động nữ trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa, vừa là
yêu cầu khách quan của đất nước, vừa đòi hỏi sự vươn lên của bản thân lao động nữ
Việt Nam.

GVHD: Nguyễn Ánh Minh

12

SVTH: Nguyễn Thị Ni


Pháp luật về lao động nữ - lý luận và thực tiễn

Trong lịch sử hình thành và phát triển của dân tộc Việt Nam, lao động nữ đã

có những đóng góp vô cùng quan trọng. Bước vào giai đoạn hội nhập, trên con
đường công nghiệp hóa, hiện đại hóa, lao động nữ không ngừng phát huy vai trò
của mình, trở thành động lực thúc đẩy sự phát triển chung của xã hội. Và từ đó, vị
thế của lao động nữ ngày càng được khẳng định hơn bao giờ hết.
a. Quan điểm của Đảng và Nhà nước về vai trò của lao động nữ Việt Nam
trong công cuộc công nghiệp hóa, hiện đại hóa
Sau gần 25 năm đổi mới, đất nước Việt Nam đã đạt được những thành tựu to
lớn trên các lĩnh vực kinh tế, văn hóa - xã hội, chính trị và hội nhập kinh tế quốc
tế… Với mục tiêu đến năm 2020 đưa đất nước cơ bản trở thành một nước công
nghiệp, toàn Đảng, toàn dân ta đang ra sức phấn đấu hội nhập xâu rộng vào nền
kinh tế thế giới theo định hướng dân giàu nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ,
văn minh. Trong sự nghiệp đó, Đảng và Nhà nước ta đặc biệt chú trọng đến việc
phát huy vai trò và nâng cao vị thế của lao động nữ. Đảng đã xác định: Bồi dưỡng
đào tạo để phụ nữ tham gia ngày càng nhiều vào các hoạt động xã hội, các cơ quan
lãnh đạo và quản lý các cấp: theo đó, “mục tiêu giải phóng phụ nữ hiện nay là thực
hiện cải thiện đời sống vật chất và tinh thần của chị em, nâng cao vị trí xã hội của
phụ nữ, thực hiện tốt nam nữ bình đẳng8…”, “Phát huy vai trò, tiềm năng to lớn của
phụ nữ trong sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa, xây dựng và bảo vệ tổ quốc,
nâng cao vị trí của phụ nữ, thực hiện bình đẳng giới trên mọi lĩnh vực chính trị, kinh
tế, văn hóa, xã hội là một trong những nhiệm vụ và mục tiêu quan trọng của cách
mạng Việt Nam trong thời kỳ mới”, phấn đấu đến năm 2020, xây dựng đội ngũ cán
bộ khoa học nữ có trình độ cao, cán bộ lãnh đạo, quản lý nữ đáp ứng nhu cầu đẩy
mạnh sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa9.
Thực hiện các chủ trương nghị quyết của Đảng, hệ thống luật pháp, chính
sách về lao động nữ ngày càng được hoàn thiện, mà điển hình là sự ra đời của Luật
bình đẳng giới, Luật phòng chống bạo lực gia đình. Hệ thống cơ chế, chính sách,
pháp luật này cùng với việc kiện toàn bộ máy Nhà nước về bình đẳng giới và sự tiến
bộ của phụ nữ Việt Nam, là cơ sở pháp lý quan trọng để nâng cao vị thế của lao
động nữ trong giai đoạn hiện nay.
b. Đến những thành tựu khẳng định vai trò của lao động nữ trong thời kỳ

công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước.
8

Nghị quyết số 04-NQ/TW, ngày 12-7-1993 của Bộ chính trị về đổi mới và tăng cường công tác vận động
phụ nữ trong tình hình mới
9
Nghị quyết số 11-NQ/TW, ngày 27-4-2007 của Bộ chính trị về công tác phụ nữ thời kỳ đẩy mạnh công
nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước

GVHD: Nguyễn Ánh Minh

13

SVTH: Nguyễn Thị Ni


Pháp luật về lao động nữ - lý luận và thực tiễn

Xu thế đổi mới và hội nhập đất nước chính là một trong những điều kiện
quan trọng là động lực giúp lao động nữ vươn lên, khắc phục mọi khó khăn, trở
ngại để đáp ứng yêu cầu thực tiễn đặt ra, khẳng định vị trí của mình trong xã hội.
Trong lĩnh vực chính trị: phụ nữ có cơ hội thực hiện quyền bình đẳng của
mình thông qua việc ban hành các quyết định, xây dựng và thực thi pháp luật, chính
sách đáp ứng nhu cầu về lợi ích giới; được cử đại diện xứng đáng trong các cơ quan
dân cử, cơ quan quản lý nhà nước và các đoàn thể chính trị - xã hội. Trong hơn 15
năm qua, Việt Nam luôn có phó chủ tịch nước là phụ nữ. Trong quốc hội, tỷ lệ nữ
trong 3 nhiệm kỳ gần đây điều đạt trên 25%. Các cơ quan dân cử ở địa phương có tỷ
lệ đại biểu nữ tăng từ nhiệm kỳ 1994-2004 đến nhiệm kỳ 2005-2011: tỷ lệ nữ tham
gia hội đồng nhân dân cấp tỉnh tăng từ 22,3% lên 23,8%; cấp huyện tăng từ 20,1%
lên 23,2%; cấp xã tăng từ 16,6% lên 20,1%. Mặc dù so với nhu cầu thực tiễn, tỷ lệ

này chưa cao nhưng phần nào cũng đã chứng tỏ vai trò quan trọng của lao động nữ
trong cơ quan quản lý nhà nước từ trung ương đến địa phương.
Trong lĩnh vực kinh tế: chiếm hơn 50% lực lượng lao động, lao động nữ tham
gia vào hầu hết các ngành nghề, công việc, kể cả những lĩnh vực trước đây dường
như chỉ dành cho nam giới như ngành xây dựng, phi công... Với 50,2% tỷ trọng lao
động trong sản xuất nông - lâm - ngư nghiệp10, lao động nữ đã có những đóng góp
trên lĩnh vực công nghiệp, tiểu thủ công nghiệp, kinh doanh dịch vụ; nhiều chị em
lao động nữ đã phấn đấu vươn lên, giữ nhiều cương vị chủ chốt trong hoạt động
quản trị doanh nghiệp; cơ hội tiếp cận tín dụng của lao động nữ được cải thiện.
Trong lĩnh vực khoa học công nghệ: đội ngũ lao động nữ trí thức Việt Nam
đã có những bước trưởng thành cả về số lượng và chất lượng. Nhiều nhà khoa học
nữ đã lập ra các hội nghề nghiệp, các câu lạc bộ, trung tâm nghiên cứu, tư vấn để
tiếp tục phát huy trí tuệ, tài năng của mình đóng góp vào sự nghiệp phát triển đất
nước.
Trong lĩnh vực giáo dục: lao động nữ có trình độ học vấn ngày càng cao. Lao
động nữ các vùng miền đã tích cực tham gia học tập bằng nhiều hình thức để nâng
cao trình độ, tay nghề, góp phần tạo nên chuyển biến tích cực trong nền giáo dục
nước nhà. Lao động nữ Việt Nam cũng là thành phần quan trọng góp phần hình
thành nên diện mạo nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc.

10

TSKH. Phạm Đức Chính, Thị trường lao động cơ sở lý luận và thực tiễn ở Việt Nam, Nxb chính trị quốc
gia Hà Nội, năm 2005, trang 382

GVHD: Nguyễn Ánh Minh

14

SVTH: Nguyễn Thị Ni

Pháp luật về lao động nữ - lý luận và thực tiễn

Trong lĩnh vực gia đình: lao đông nữ tiếp tục có vai trò to lớn trong việc giải
quyết hài hòa các mối quan hệ xã hội và gia đình, đảm đang gánh vác cả việc nước
lẫn việc nhà, tiếp tục là lực lượng nồng cốt để bảo vệ tổ ấm gia đình trong thời kỳ
kinh tế thị trường. Đáng chú ý là, các chị em lao động nữ đã thể hiện vai trò rỏ nét
trong xây dựng gia đình theo chuẩn mục no ấm, bình đẳng, tiến bộ, hạnh phúc,
phòng chống tệ nạn xã hội từ gia đình.
Tóm lại, tất cả những thành tựu trên đã khẳng định vai trò to lớn của lao
động nữ Việt Nam trong thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, khẳng
định các giá trị của người lao động hiện đại, tự tin, ngày càng chứng tỏ được vị thế,
vai trò của mình trong gia đình và xã hội. Đó là minh chứng cho sự nỗ lực không
mệt mỏi, không ngừng nghỉ của lao động nữ Việt Nam trong việc hưởng ứng, thực
hiện các chính sách đúng đắn của Đảng và Nhà nước ta đối với lao động nữ, đưa vị
thế của người phụ nữ lên một tầm cao mới.
Tuy nhiên, trước yêu cầu của sự nghiệp đổi mới, lao động nữ cần tiếp tục nỗ
lực phấn đấu, vượt qua những khó khăn, cản trở như trình độ học vấn, chuyên môn,
nghề nghiệp còn thấp; cơ hội có việc làm khó hơn so với nam giới; ở những vùng
khó khăn, điều kiện sống và làm việc của lao động nữ chưa được bảo đảm; tư tưởng
định kiến giới trong xã hội, gia đình vẫn còn tồn tại day dẵng, trở thành lực cản đối
với sự tiến bộ của lao động nữ. Đây cũng là lý do khiến một số địa phương, đơn vị
chưa thực hiên tốt chính sách của Đảng và Nhà nước trong việc tạo điều kiện cho
người phụ nữ phát huy vai trò, năng lực của mình. Trong xu thế phát triển của đất
nước, sự quan tâm của Đảng, Nhà nước và toàn xã hội đã và đang tạo điều kiện cho
người lao động nữ ngày càng phát huy thế mạnh, tiềm năng của mình để cống hiến
nhiều hơn và hiệu quả hơn cho sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, sát cánh
cùng toàn nhân dân thực hiện mục tiêu “dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng,
dân chủ, văn minh”.

GVHD: Nguyễn Ánh Minh

15

SVTH: Nguyễn Thị Ni


Pháp luật về lao động nữ - lý luận và thực tiễn

CHƯƠNG 2
QUY ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT ĐỐI VỚI LAO ĐỘNG NỮ
Lao động nữ là đối tượng luôn được Đảng và Nhà nước ta đặc biệt quan tâm
trong việc trợ giúp, chăm sóc và bảo vệ trong quan hệ kinh tế - xã hội, trong đó có
lĩnh vực lao động. Đây là quan hệ lao động thuộc loại đặc thù mà pháp luật nói
chung và pháp luật về lao động nói riêng có nhiều quy định cụ thể điều chỉnh, trên
tinh thần bảo vệ một cách có hiệu quả quyền và lợi ích của lao động nữ - đối tượng
mà xã hội phải có trách nhiệm, chú trọng chăm sóc, bảo trợ, giúp đỡ và bảo vệ,
chống mọi xự xâm hại, thể hiện bản chất tốt đẹp và dân chủ của chế độ xã hội chủ
nghĩa ở nước ta.
2.1 Sự cần thiết ban hành những quy định đối với lao động nữ
Trong những thập kỷ gần đây, ở nhiều quốc gia, số lượng phụ nữ nắm giữ
các chức vụ chính quyền cao cấp, kể cả cấp cao nhất và bộ phận nữ lao động ở các
lĩnh vực khác nhau tăng lên rõ rệt. Việc giải phóng, phát huy tiềm năng trí tuệ của
lao động nữ là đòi hỏi khách quan và bức thiết của sự phát triển xã hội; ngược lại,
trình độ phát triển xã hội, trong đó có sự bình đẳng và tiến bộ giới sẽ tạo điều kiện
cho phép khai thác và phát huy một cách có hiệu quả tiềm năng đó ở mức độ cao
hơn để phục vụ sự nghiệp phát triển kinh tế - xã hội.
Vừa là một bộ phận của phụ nữ Việt Nam, vừa là một bộ phận của tầng lớp
lao động, lao động nữ Việt Nam đã và đang lao động sáng tạo với nhiệt tình và khả

năng vốn có cho sự nghiệp xây dựng và bảo vệ tổ quốc. Họ có nguyện vọng thiết
tha được Đảng, Nhà nước, xã hội tạo những điều kiện thuật lợi để nâng cao trình độ
nhằm góp phần to lớn hơn vào quá trình phát triển nền khoa học nước ta trên con
đường công nghiệp hóa, hiện đại hóa; đồng thời tiến tới thực hiện bình đẳng giới
trong quá trình phát triển đất nước văn minh hiện đại.
Bên cạnh sự lao động sáng tạo, nhiệt tình, lao động nữ còn phải thực hiện
chức năng “thiên liêng” của mình nên việc phát triển trong nghề nghiệp của họ bao
giờ cũng khó khăn hơn nam giới. Vì thế, ban hành những quy định riêng của pháp
luật dành cho lao động nữ là điều rất cần thiết.
Lao động nữ không chỉ là một công dân, một người lao động mà còn là một
người vợ, người mẹ, tạo hóa đã ban cho họ chức năng làm vợ, làm mẹ. Họ có thời
kỳ mang thai, sinh đẻ, nuôi con, kinh nguyện hàng tháng, chăm sóc khi con ốm
đau… đó là những vấn đề mang tính chất tự nhiên. Vì vậy, muốn hoàn thành công
việc có hiệu quả sánh được với nam giới, họ phải lao động gấp hai, ba lần so với
GVHD: Nguyễn Ánh Minh

16

SVTH: Nguyễn Thị Ni


Pháp luật về lao động nữ - lý luận và thực tiễn

nam giới cả về sức lực, trí tuệ và thời gian. Trên vai họ là hai, ba trách nhiệm đặt
lên. Nhiều nhà khoa học nữ đã cho rằng, sự thành đạt ở nữ thấp hơn nam, nguyên
nhân chủ yếu là do gánh nặng gia đình mà người lao động nữ phải đảm nhận. Bên
cạnh đó, tư tưởng trọng nam khinh nữ từ ngàn đời nay đã ăn sâu vào tiềm thức của
con người - đó là vấn đề mang tính chất xã hội, đặc biệt ở các nước Đông Nam Á.
Điều này đã gây ra sự bất bình đẳng giữa lao động nam và lao động nữ trên các lĩnh
vực như: việc làm, tuyển dụng, cơ hội thăng tiến, học vấn, trách nhiệm nặng nề của

phụ nữ trong gia đình…
Phát triển nền kinh tế phải đi đôi với việc xây dựng một xã hội công bằng,
dân chủ, văn minh là quan điểm nhất quán của Đảng ta từ trước tới nay và càng
được khẳng định trong thời kỳ mới. Do vậy, những năm gần đây lĩnh vực xã hội đã
được chú trọng nhằm từng bước tạo ra một xã hội thật sự bình đẳng cho cả nam giới
và phụ nữ, hướng dư luận xã hội vào việc đề cao vai trò của phụ nữ nói chung và
lao động nữ nói riêng về việc nâng cao kiến thức, tham gia tích cực vào các hoạt
động xã hội để góp phần phát triển đất nước, đồng thời nâng cao địa vị của người
lao động nữ.
Do áp lực công việc và khả năng lao động của lao động nữ (đặc biệt là nữ trí
thức), đòi hỏi xã hội phải có cách nhìn nhận khách quan hơn về lao động nữ, vì
trong xã hội hiện đại chức năng làm mẹ, chức năng chăm sóc gia đình của lao động
nữ đã có những thay đổi nhất định, ngay trong mỗi gia đình, người chồng cũng phải
có cách nhìn thực tế hơn, nhất là đối với những người phụ nữ tài năng, để chia sẻ và
tạo cơ hội cho người bạn đời của mình phát huy được khả năng, trí tuệ phục vụ cho
đất nước, xã hội và gia đình.
Xã hội, gia đình là hai chức năng có tính chất truyền thống của người lao
động nữ ở mọi thời đại, mọi xã hội. Còn việc thực hiện nó như thế nào, ảnh hưởng
của nó ít hay nhiều đến sự phát triển của phụ nữ nói chung và lao động nữ nói riêng
lại phụ thuộc vào các yếu tố văn hóa, xã hội, kinh tế của mỗi dân tộc, mỗi thời đại.
Tuy nhiên, do đặc điểm tự nhiên cũng như xã hội không phải lao động nữ nào cũng
nhận được sự thông cảm, chia sẻ từ người chồng, từ xã hội mà thực tế nhiều trường
hợp người phụ nữ đành phải lựa chọn hạnh phúc gia đình hoặc cơ hội học tập thăng
tiến… Người xưa có câu “hạnh phúc người đàn ông là sự nghiệp, còn sự nghiệp của
người đàn bà là tình yêu”, câu nói đó phần nào phản ánh những hạn chế về giới,
người phụ nữ thường xem hạnh phúc gia đình là điều quý giá và khi bắt buộc phải
lựa chọn thì đa số họ sẽ chọn hạnh phúc gia đình.

GVHD: Nguyễn Ánh Minh

17

SVTH: Nguyễn Thị Ni


Pháp luật về lao động nữ - lý luận và thực tiễn

Những đặc điểm của lao động nữ, đòi hỏi pháp luật phải có những quy định
riêng giúp họ vừa thực hiện nghĩa vụ lao động, vừa đảm bảo chức năng làm mẹ và
chăm sóc gia đình, tạo điều kiện cho lao động nữ phát triển tài năng.
2.2 Những quy định của pháp luật đối với lao động nữ
2.2.1 Nhà nước đảm bảo quyền làm việc của phụ nữ bình đẳng với nam giới
Ai sinh ra cũng phải sống, muốn sống phải có phương tiện để tồn tại, để ăn,
mặc… muốn có ăn mặc phải lao động và được lao động. Nhu cầu đó tưởng chừng
như đơn giản, song trong điều kiện kinh tế thị trường không phải ai cũng được đáp
ứng và đáp ứng một cách đầy đủ. Muốn được lao động, người lao động phải có việc
làm để từ đó tạo ra của cải vật chất và dịch vụ - tạo ra thu nhập để nuôi sống mình
và gia đình mình.
Chính sách việc làm là một trong những chính sách cơ bản nhất của mỗi
quốc gia nhằm góp phần bảo đảm an toàn, ổn định và phát triển xã hội. Chính sách
này nhằm đảm bảo có đủ việc làm cho tất cả những ai cần và mong muốn có việc
làm. Mọi người có quyền tự do lựa chọn việc làm, nghề nghiệp, mọi sự phân biệt,
trong đó có sự phân biệt giới là không được phép. Chính sách việc làm phải tính
đến giai đoạn, mức độ phát triển kinh tế và mối quan hệ song phương giữa mục tiêu
việc làm và các mục tiêu kinh tế - xã hội của quốc gia11.
Việc làm như là một phạm trù kinh tế, tồn tại ở tất cả mọi hình thái xã hội,
đó là tập hợp những mối quan hệ kinh tế giữa con người và việc đảm bảo chổ làm
việc và tham gia của họ vào hoạt động kinh tế. Hay nói cách khác, việc làm cũng là
một phạm trù của thị trường nó xác định khi thuê một chổ làm việc nhất định và
chuyển người thất nghiệp thành người lao động12. Theo nghĩa thông thường, việc

làm là công việc được giao cho làm và được trả công, dưới góc độ pháp lý, mọi hoạt
động tạo ra thu nhập, không bị pháp luật cấm được thừa nhận là việc làm.
Việt Nam đã phê chuẩn nhiều công ước quan trọng đảm bảo quyền lợi của
người lao động, trong đó có quyền của phụ nữ như: Công ước số 45 năm 1935 của
Tổ chức lao động quốc tế (ILO) về làm việc dưới mặt đất của phụ nữ (30/10/1994);
Đặc biệt là Công ước số 111 năm 1958 của ILO về phân biệt đối xử trong việc làm,
nghề nghiệp (07/10/1997)…Việc Việt Nam phê chuẩn các Công ước quốc tế, trong
đó có nội dung bảo vệ quyền của phụ nữ là sự thể hiện quan điểm tiến bộ về nữ
11

TS. Nguyễn Hữu Trí, Pháp luật lao động về lao động nữ - thực trạng và phương hướng hoàn thiện, Tạp chí
luật học số 9/2009, Trang 26
12
TSKH. Phạm Đức Chính, Thị trường lao động cơ sở lý luận và thực tiển ở Việt Nam Nxb chính trị quốc
gia Hà nội, năm 2005, trang 313

GVHD: Nguyễn Ánh Minh

18

SVTH: Nguyễn Thị Ni


Pháp luật về lao động nữ - lý luận và thực tiễn

quyền của nước Việt Nam nói chung và lao động nữ nói riêng của Nhà nước và giới
lãnh đạo của Việt Nam.
Việc làm là vấn đề có ý nghĩa rất quan trọng với mọi người lao động. Bình
đẳng về việc làm cho lao động nữ được Luật bình đẳng giới quy định bằng các
nguyên tắc: nam, nữ bình đẳng về tiêu chuẩn, độ tuổi khi tuyển dụng được đối xử

bình đẳng tại nơi làm việc về việc làm…Để đảm bảo thực hiện bình đẳng nam nữ,
Nhà nước đã thể chế hóa các quy định của Hiến pháp về bình đẳng giới vào văn bản
quy phạm pháp luật, với sự nỗ lực từ phía Nhà nước và nhận thức đầy đủ trách
nhiệm của người công dân, vai trò, vị trí của người lao động nữ ngày càng được
cao. Bình đẳng vể việc làm là vấn đề rất quan trọng vì, người phụ nữ cũng cần có
việc làm, có thu nhập để nuôi sống gia đình và bản thân, để không phải là gánh
nặng cho xã hội, ngoài ra, có thể cống hiến một phần sức lực của mình vào sự phát
triển của đất nước. Và với “việc ưu tiên nữ trong trường hợp nữ có đủ điều kiện,
tiêu chuẩn như nam” cũng được quy định như những biện pháp thúc đẩy bình đẳng
giới về việc làm.
Đồng thời, “Nhà nước bảo đảm quyền làm việc của phụ nữ bình đẳng về mọi
mặt với nam giới, có chính sách khuyến khích người sử dụng lao động tạo điều kiện
để người lao động nữ có việc làm thường xuyên, áp dụng rộng rãi chế độ làm việc
theo thời gian biểu linh hoạt, làm việc không chọn ngày, không chọn tuần, giao việc
tại nhà”13. Hình thức làm việc theo thời gian biểu linh hoạt là việc người sử dụng
lao động bố trí, sử dụng lao động nữ làm công việc với thời gian làm việc khác với
thời gian làm việc theo quy định chung của doanh nghiệp. Hình thức làm việc
không trọn ngày, không trọn tuần là bố trí sử dụng lao động nữ làm việc với thời
gian làm việc ít hơn số giờ làm việc trong một ngày theo quy định chung của doanh
nghiệp. Hình thức này vừa không ảnh hưởng đến nhu cầu sản xuất, kinh doanh, vừa
mang lại lợi ích cho cả người lao động và người sử dụng lao động, lao động nữ
được sử dụng thời gian một cách tự do, đảm bảo thực hiện tốt cả công việc của
doanh nghiệp và công việc gia đình.
Bên cạnh đó, “quyền làm việc bình đẳng của phụ nữ với nam giới trong quan
hệ lao động giữa người sử dụng lao động và người lao động thuộc mọi tổ chức, cá
nhân, thành phần kinh tế trên các lĩnh vực: tuyển dụng, sử dụng, đào tạo, nâng bật
lương, đề bạt, bảo hiểm y tế, điều kiện lao động và an toàn lao động, các chế độ
phúc lợi về vật chất và tinh thần, chăm sóc sức khỏe”.
13

Khoản 1 Điều 109 Bộ luật lao động năm 1994 sửa đổi, bổ sung qua các năm

GVHD: Nguyễn Ánh Minh

19

SVTH: Nguyễn Thị Ni


Pháp luật về lao động nữ - lý luận và thực tiễn

Bình đẳng về việc làm cho lao động nữ được Luật bình đẳng giới quy định
bằng các nguyên tắc: nam, nữ bình đẳng về tiêu chuẩn, độ tuổi khi tuyển dụng được
đối xử bình đẳng tại nơi làm việc về việc làm.
Nhà nước bảo đảm sự bình đẳng về các lĩnh vực nêu trên trong quan hệ lao
động, chính sách ưu đãi, xét giảm thuế để tạo điều kiện thực hiện tốt công tác xã
hội, chức năng làm mẹ và bù đắp một phần các khoản chi thêm cho sử dụng lao
động nữ14.
Người lao động có quyền làm việc cho bất kỳ người sử dụng lao động nào ở
bất kỳ nơi nào mà pháp luật không cấm. Người cần tìm việc làm có quyền trực tiếp
liên hệ để tìm việc hoặc đăng ký tại các tổ chức dịch vụ việc làm để tìm việc tùy
theo nguyện vọng, khả năng, trình độ nghề nghiệp và sức khỏe của mình15.
Như vậy, Luật đã có những quy định riêng phù hợp với điều kiện của người
lao động nữ (Điều 109, 110, 114, 117… Bộ luật lao động năm 1994 sửa đổi, bổ
sung), thể hiện được những nội dung cơ bản của Công ước CEDAW và trong các
công ước của Tổ chức lao động thế giới (ILO) về vấn đề này. Trong đó, có những
quy định tiến bộ như: lao động nữ có thể đi làm sớm hoặc nghỉ thêm khi sinh con
(do họ quyết dịnh trên cơ sở các quy định chung của pháp luật) và đảm bảo chổ làm
việc sau khi nghỉ thai sản, không được chấm dứt hợp đồng với lao động nữ vì lý do
giới và hoản việc đơn phương chấm dứt hợp đồng với lao động nữ có thai, nuôi con

nhỏ; có chính sách ưu đãi doanh nghiệp sử dụng nhiều lao động nữ… Những quy
định này tương đối phù hợp, đáp ứng yêu cầu của lao động nữ và tính linh hoạt của
thị trường.
Trong quy định của Bộ luật lao động và các văn bản hướng dẫn thi hành Bộ
luật này, đã quy định các quyền làm việc của người lao động nói chung và lao động
nữ nói riêng bình đẳng với nam giới trong quan hệ lao động thuộc mọi tổ chức, cá
nhân, thành phần kinh tế trên tất cả các lĩnh vực trong quan hệ lao động.
Tuy nhiên, xét về khía cạnh thực tiễn, so với nam giới, phụ nữ là lực lượng
không dễ tiếp cận với quyền này. Trong lĩnh vực lao động người phụ nữ khó tiếp
cận với việc làm do họ có những đặc điểm hạn chế cơ hội việc làm như: sinh đẻ,
nuôi con nhỏ. Hơn nữa, dù được coi là “dẻo dai” đối với công việc nhưng phụ nữ
rất dễ dàng mất việc làm hoặc bị phân biệt đối xử trong lao động. Quyền trong lĩnh
vực lao động của phụ nữ được quy định trong Bộ luật lao động và các văn bản pháp
14

Điều 2 Nghị định 23/CP ngày 18-4-1996 của Chính phủ quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành một số
điều của Bộ luật lao động về những quy định riêng đối với lao động nữ
15
Khoản 1 Điều 16 Bộ luật lao động năm 1994 sửa đổi, bổ sung qua các năm

GVHD: Nguyễn Ánh Minh

20

SVTH: Nguyễn Thị Ni