LUẬN văn LUẬT HÀNH CHÍNH vấn đề PHÒNG, CHỐNG THAM NHŨNG TRONG GIAI đoạn HIỆN NAY – lý LUẬN và THỰC TIỄN

TRƯỜNG ðẠI HỌC CẦN THƠ
KHOA LUẬT

LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP KHÓA 29 (2003-2007)

Trung tâm Học liệu ĐH Cần Thơ @ Tài liệu học tập và nghiên cứu

VẤN ðỀ PHÒNG, CHỐNG THAM NHŨNG
TRONG GIAI ðOẠN HIỆN NAY – LÝ LUẬN VÀ
THỰC TIỄN

Giảng viên hướng dẫn:
Nguyễn Hữu Lạc
Bộ môn: Luật Hành Chính

Sinh viên thực hiện:
Nguyễn Thị Huỳnh
MSSV: 5032064


Luận Văn: Vấn ðề Tham Nhũng Trong Giai ðoạn Hiện Nay – Lý Luận Và Thực Tiễn
Lớp: Luật Tư Pháp 2 - K29

Cần Thơ, 7/2007

Trung tâm Học liệu ĐH Cần Thơ @ Tài liệu học tập và nghiên cứu

1


Luận Văn: Vấn ðề Tham Nhũng Trong Giai ðoạn Hiện Nay – Lý Luận Và Thực Tiễn

LỜI CẢM ƠN

Xin gửi lời cảm ơn ñến các thầy cô và các bạn ñã ñóng góp nhiều ý kiến quý
báu và nhiệt tình giúp ñỡ tôi hoàn thành ñề tài này. ðặc biệt xin chân thành cảm ơn sự
giúp ñỡ và hướng dẫn tận tình của thầy Nguyễn Hữu Lạc ñã giúp tôi hoàn thành tốt ñề
tài luận văn này.
ðề tài “Vấn ñề phòng, chống tham nhũng trong giai ñoạn hiện nay – Lý
luận và thực tiễn” là một ñề tài mang tính thời sự nóng bỏng, phức tạp có nội dung và
phạm vi rộng lớn liên quan ñến nhiều cấp, ngành, nhiều lĩnh vực của ñời sống xã hội.
Vấn ñề này hiện ñang gây bức xúc lớn trong nhân dân. Người viết chỉ xem xét tính
khách quan của vấn ñề nghiên cứu. Trong quá trình nghiên cứu chắc chắn không thể
tránh khỏi những thiếu sót. Rất mong nhận ñược sự ñóng góp ý kiến của thầy cô và
các bạn.

viên
hiện cứu
Trung tâm Học liệu ĐH Cần Thơ @ Tài liệu họcSinh
tập
vàthực
nghiên
Nguyễn Thị Huỳnh

2


NHẬN XÉT CỦA GIẢNG VIÊN HƯỚNG DẪN
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Trung

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------tâm
Học liệu ĐH Cần Thơ @ Tài liệu học tập và nghiên cứu
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------


NHẬN XÉT CỦA GIẢNG VIÊN PHẢN BIỆN
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Trung tâm Học liệu ĐH Cần Thơ @ Tài liệu học tập và nghiên cứu

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------


MỤC LỤC
LỜI NÓI ðẦU ........................................................................................................... 1
Chương 1: NHỮNG VẤN ðỀ LÝ LUẬN CƠ BẢN VỀ THAM NHŨNG VÀ
HOẠT ðỘNG PHÒNG, CHỐNG THAM NHŨNG................................................ 4
1.1 Khái niệm............................................................................................................. 4
1.1.1 Khái niệm về tham nhũng................................................................................... 4
1.1.2 Nguồn gốc hình thành và ñặc ñiểm của tham nhũng ........................................... 8
1.2. Hoạt ñộng phòng, chống tham nhũng ............................................................. 17
1.2.1 Khái niệm......................................................................................................... 17
1.2.2 ðặc ñiểm của hoạt ñộng phòng, chống tham nhũng .......................................... 18
1.3.Các loại và các hành vi tham nhũng................................................................. 20
1.3.1 Các loại tham nhũng......................................................................................... 20
1.3.2 Các hành vi tham nhũng ................................................................................... 25
1.4. Nguyên nhân và hậu quả của tệ tham nhũng.................................................. 30
1.4.1 Nguyên nhân .................................................................................................... 30
1.4.2 Hậu quả ............................................................................................................ 38

Chương 2: VIỆT NAM VỚI NHỮNG QUY ðỊNH CỦA PHÁP LUẬT VỀ THAM

Trung NHŨNG
tâm Học
Cần
Thơ @
Tài liệu
học
tập và nghiên 44
cứu
VÀ liệu
HOẠTĐH
ðỘNG
PHÒNG,
CHỐNG
THAM
NHŨNG........................
2.1. Các hành vi tham nhũng theo quy ñịnh của pháp luật................................... 44
2.1.1 Các hành vi tham nhũng theo quy ñịnh của Bộ Luật hình sự 1999.................... 44
2.1.2 Các hành vi tham nhũng theo quy ñịnh của Luật phòng chống tham nhũng năm
2005 .......................................................................................................................... 60
2.2. Hình thức xử lý và biện pháp phòng ngừa ...................................................... 63
2.2.1 Nguyên tắc, biện pháp phát hiện, hình thức xử lý tham nhũng .......................... 63
2.2.2 Biện pháp phòng ngừa tham nhũng................................................................... 67
2.3. Vai trò của các cơ quan trong ñấu tranh phòng, chống tham nhũng ............ 72
2.3.1 Ban chỉ ñạo phòng, chống tham nhũng ............................................................. 72
2.3.2 ðơn vị chuyên trách về phòng, chống tham nhũng ........................................... 73
2.3.3 Các cơ quan khác trong bộ máy Nhà nước........................................................ 74
Chương 3: THAM NHŨNG – THỰC TRẠNG HIỆN NAY. KINH NGHIỆM
CỦA CÁC NƯỚC TRÊN THẾ GIỚI VÀ NHỮNG PHƯƠNG HƯỚNG NHẰM

NÂNG CAO HIỆU QUẢ ðẤU TRANH PHÒNG, CHỐNG THAM NHŨNG.... 77
3.1. Thực trạng tham nhũng hiện nay .................................................................... 77
3.1.1 Thực trạng tham nhũng trên thế giới................................................................. 77
3.1.2 Thực trạng tham nhũng ở Việt Nam ................................................................. 79


3.2. Kinh nghiệm của một số nước trong công tác phòng, chống tham nhũng..... 98
3.2.1 Kinh nghiệm phòng, chống tham nhũng của Trung Quốc ................................. 99
3.2.2 Kinh nghiệm phòng, chống tham nhũng của Hàn Quốc .................................. 105
3.2.3 Kinh nghiệm chống tham nhũng của Singapo ................................................. 109
3.3. Phương hướng nhằm nâng cao hiệu quả công tác ñấu tranh phòng, chống
tham nhũng............................................................................................................ 113
3.3.1 Phương hướng chung ..................................................................................... 113
3.3.2 Phương hướng trên một số lĩnh vực................................................................ 115
KẾT LUẬN............................................................................................................ 121

Trung tâm Học liệu ĐH Cần Thơ @ Tài liệu học tập và nghiên cứu


Luận Văn: Vấn ðề Tham Nhũng Trong Giai ðoạn Hiện Nay – Lý Luận Và Thực Tiễn

LỜI NÓI ðẦU
Sự nghiệp ñổi mới trên ñất nước ta do ðảng lãnh ñạo ñã thu ñược những thành
tựu rất quan trọng, tạo ñà thuận lợi cho việc tiếp tục ñẩy mạnh sự nghiệp công nghiệp
hóa (CNH), hiện ñại hóa (HðH) phát triển kinh tế xã hội. Tuy nhiên cùng với mặt tích
cực tình hình xã hội cũng bộc lộ những tiêu cực xã hội rất nghiêm trọng ñặc biệt là nạn
tham nhũng ñã trở thành một nguy cơ ñe dọa và thách thức ñến sự tồn vong của quốc
gia, dân tộc. Tham nhũng là hành vi của người có chức vụ, quyền hạn ñể tham ô, hối
lộ hoặc cố ý làm trái pháp luật vì ñộng cơ vụ lợi. Tham nhũng là một hiện tượng xã hội
tiêu cực, tham nhũng xuất hiện từ lâu. Hiện tượng này diễn ra ngày càng nghiêm trọng,

phổ biến, tính chất phức tạp, thủ ñoạn tinh vi và quy mô ngày càng lớn. Tham nhũng
ñã trở thành quốc nạn (quốc nạn thực sự chứ không phải là quốc nạn ñóng trong ngoặc
kép) là giặc ngoại xâm nguy hiểm. Tính chất hiểm họa, quốc nạn của tham nhũng
không chỉ ở số lượng lớn và tính chất nghiêm trọng của các vụ việc, ở quy mô của
thiệt hại về tài sản của Nhà nước, ở sự móc nối giữa tham nhũng với các tệ nạn xã hội
khác mà còn ở sự bất lực, kém hiệu quả của các cơ quan Nhà nước trong cuộc ñấu
tranh chống tham nhũng. Tham nhũng xảy ra ở tất cả các quốc gia không phân biệt chế
ñộ chính trị xã hội, không từ bỏ bất kỳ quốc gia nào dù quốc gia ñó giàu hay nghèo,
trình ñộliệu
phát ĐH
triển kinh
cao hay@
thấp.
Tácliệu
hại của
thamtập
nhũng
dừng lại
Trung ñang
tâmở Học
Cầntế Thơ
Tài
học
vàkhông
nghiên
cứu
ở ñó mà ñiều quan trọng hơn, tham nhũng còn là một nhân tố ảnh hưởng ñến kinh tế
chính trị gây mất ñoàn kết nội bộ, làm giảm uy tín của ðảng và Nhà nước trước nhân
dân.
Nhận thức ñược tác hại và nguy cơ của tệ tham nhũng nên tại kỳ họp thứ 8,

Quốc hội khóa XI ñã thông qua Luật phòng chống tham nhũng thể hiện quyết tâm
chính trị của ðảng và Nhà nước ta trong việc phòng, chống tham nhũng. Bên cạnh luật
phòng chống tham nhũng, Quốc hội còn ban hành nhiều luật và các văn bản có liên
quan nhằm hỗ trợ cho Luật phòng chống tham nhũng ñược thi hành có hiệu quả trên
thực tế. Ở nước ta ñã có nhiều ñề tài, công trình nghiên cứu: công trình nghiên cứu
khoa học cấp bộ “Tham nhũng và ñấu tranh chống tham nhũng ở nước ta hiện nay”
của học viện hành chính quốc gia; các công trình nghiên cứu của viện khoa học thanh
tra của một số nhà khoa học và các luật gia; các diễn ñàn của Ban nội chính Trung
ương ðảng. Không riêng ở nước ta quan tâm ñến vấn ñề tham nhũng mà là tất cả các
nước trên thế giới. Trên thế giới ñã có nhiều công trình, ñề tài nghiên cứu và rất nhiều
bài báo, bài viết về vấn ñề tham nhũng, thực trạng, giải pháp và kinh nghiệm ñấu tranh
phòng, chống tham nhũng của một số nước trên thế giới. ðặc biệt là các công trình
nghiên cứu của Ngân hàng thế giới, của một số học giả. Mặc dù ñược sự “quan tâm
1


Luận Văn: Vấn ðề Tham Nhũng Trong Giai ðoạn Hiện Nay – Lý Luận Và Thực Tiễn
ñặc biệt” của tất cả các nước trên thế giới, nhưng do tính chất, hình thức và mức ñộ
của tham nhũng luôn bất biến nên qua một năm nhìn lại tình hình tham nhũng ở nước
ta không có dấu hiệu giảm mà còn diễn ra ngày càng phức tạp với quy mô lớn và thủ
ñoạn ngày càng tinh vi hơn, xảy ra ở mọi cấp, mọi ngành. Do ñó không chỉ có nước ta
chống tham nhũng mà cả thế giới chống tham nhũng. Tham nhũng là một vấn ñề rất
nhạy cảm và phức tạp nên cuộc ñấu tranh chống tham nhũng là cuộc ñấu tranh rất khó
khăn và lâu dài. ðảng là Nhà nước ta coi ñây là nhiệm vụ quan trọng hàng ñầu gắn
liền với nhiệm vụ phát triển kinh tế xã hội. Chính vì vậy, cần có sự liên kết giữa các
cấp, các ngành trong cùng một nước và giữa các nước cần sự hợp tác quốc tế thì cuộc
ñấu tranh chống tham nhũng của nước ta nói riêng và của tất cả các nước trên thế giới
nói chung sẽ thắng lợi và ñẩy lùi ñược nạn tham nhũng.
Mục ñích của ñề tài: Trong phạm vi của ñề tài “Vấn ñề tham nhũng trong giai
ñoạn hiện nay – Lý luận và Thực tiễn”, người viết sẽ trình bày những vấn ñề lý luận

và thực tiễn về tham nhũng; hoạt ñộng phòng, chống tham nhũng; cơ sở pháp lý về
cuộc ñấu tranh phòng, chống tham nhũng cũng như những biện pháp phòng, chống
tham nhũng của nước ta và một số kinh nghiệm phòng, chống tham nhũng của một số
nước trên thế giới; ñề xuất những giải pháp nhằm tăng cường hiệu quả ñấu tranh
phòng, chống tham nhũng.

Trung tâm Học liệu ĐH Cần Thơ @ Tài liệu học tập và nghiên cứu
Nhiệm vụ trọng tâm của ñề tài là ñánh giá tình hình tham nhũng ở nước ta, các
loại tham nhũng, phân tích nguyên nhân, ñiều kiện, hậu quả, biện pháp phát hiện, cách
xử lý và xu hướng phát triển của hiện tượng tham nhũng. Trên cơ sở ñó ñề xuất một số
giải pháp, một số biện pháp thông qua quy ñịnh của pháp luật, vai trò của các cơ quan,
tổ chức và của công dân trong cuộc ñấu tranh phòng, chống tham nhũng.
Về phạm vi nghiên cứu: ðề tài ñược nghiên cứu trên cơ sở những văn bản, tài
liệu trong phạm vi pháp luật Việt Nam ñồng thời có tham khảo tình hình tham nhũng
cũng như kinh nghiệm phòng, chống tham nhũng của một số nước trên thế giới.
Về phương pháp nghiên cứu: ðể ñạt ñược mục ñích nghiên cứu ñề tài sẽ sử
dụng phương pháp chứng minh có dùng phép so sánh ñối chiếu giữa lý luận và thực
tiễn, phương pháp duy vật biện chứng Mác-Lênin là phương pháp giữ vai trò chủ ñạo.
Do ñề tài mang tính khoa học nên phương pháp nghiên cứu và phân tích ñược vận
dụng nhiều trong các trường hợp cụ thể. Ngoài ra người viết có sử dụng phương pháp
thống kê có ý nghĩa minh họa và hỗ trợ có hiệu quả cho công tác nghiên cứu ñề tài.
Bố cục ñề tài:
- Mục lục
2


Luận Văn: Vấn ðề Tham Nhũng Trong Giai ðoạn Hiện Nay – Lý Luận Và Thực Tiễn
- Lời nói ñầu.
Chương 1: NHỮNG VẤN ðỀ LÝ LUẬN CƠ BẢN VỀ THAM NHŨNG VÀ
HOẠT ðỘNG PHÒNG, CHỐNG THAM NHŨNG.

Chương 1 gồm có hai nội dung lớn: nội dung tìm hiểu, phân tích làm rõ khái
niệm tham nhũng và hoạt ñộng phòng, chống tham nhũng; phân tích nguyên nhân, hậu
quả của hiện tượng tham nhũng; các loại và các hành vi tham nhũng. Chương này sẽ
làm nền tảng lý luận cho hoạt ñộng phòng, chống tham nhũng và giúp người ñọc khái
quát ñược về nguồn gốc hình thành cũng như hậu quả của hiện tượng tham nhũng ñem
lại trên các lĩnh vực của ñời sống xã hội.
Chương 2: VIỆT NAM VỚI NHỮNG QUY ðỊNH CỦA PHÁP LUẬT VỀ
THAM NHŨNG VÀ HOẠT ðỘNG PHÒNG, CHỐNG THAM NHŨNG.
Chương này gồm 3 phần lớn: nội dung phân tích làm rõ những quy ñịnh của
pháp luật Việt Nam về tham nhũng và hoạt ñộng phòng, chống tham nhũng với những
quy ñịnh ñược cụ thể hóa trong Bộ luật hình sự 1999, Luật phòng chống tham nhũng
2005 và các văn bản pháp luật khác liên quan: pháp lệnh cán bộ công chức, Luật thực
hành tiết kiệm chống lãng phí, Luật Kiểm toán Nhà nước. Chương 2 giữ vai trò là cơ
pháp lý cho các cấp, các ngành triển khai thực hiện cuộc ñấu tranh phòng, chống
Trung sở
tâm
Học liệu ĐH Cần Thơ @ Tài liệu học tập và nghiên cứu
tham nhũng ở nước ta hiện nay.

Chương 3: THAM NHŨNG – THỰC TRẠNG HIỆN NAY, KINH
NGHIỆM CỦA CÁC NƯỚC TRÊN THẾ GIỚI VÀ NHỮNG PHƯƠNG
HƯỚNG NHẰM NÂNG CAO HIỆU QUẢ ðẤU TRANH PHÒNG, CHỐNG
THAM NHŨNG.
Chương này gồm 3 phần lớn: nội dung phân tích tình hình tham nhũng hiện nay
trên thế giới và ở Việt Nam; giới thiệu kinh nghiệm ñấu tranh phòng, chống tham
nhũng của một số nước trên thế giới ñược xem là có hiệu quả; ñưa ra một số phương
hướng kiến nghị nhằm nâng cao hiệu quả công tác ñấu tranh phòng, chống tham nhũng
ở nước ta. Do ñó ñây là chương quan trọng nhất trong nội dung của luận văn.

3

Luận Văn: Vấn ðề Tham Nhũng Trong Giai ðoạn Hiện Nay – Lý Luận Và Thực Tiễn

Chương 1
NHỮNG VẤN ðỀ LÝ LUẬN CƠ BẢN VỀ THAM NHŨNG VÀ
HOẠT ðỘNG PHÒNG, CHỐNG THAM NHŨNG
1.1 Khái niệm
1.1.1 Khái niệm về tham nhũng
Tham nhũng xuất hiện từ rất sớm từ khi có sự phân chia quyền lực và hình
thành Nhà nước. Nó tồn tại song song cùng với sự phát triển của Nhà nước. Lịch sử
Nhà nước từ khi xuất hiện ñến nay cho thấy tham nhũng là một khuyết tật bẩm sinh
của “quyền lực”, là loại tội phạm cực kỳ nguy hiểm bởi tính chất và hậu quả do nó gây
ra. Trong mỗi Nhà nước khác nhau, tham nhũng có biểu hiện khác nhau. Việt Nam
cũng như nhiều nước trên thế giới coi tham nhũng là một “quốc nạn” cần phải chủ
ñộng phòng ngừa và kiên quyết trừng trị bằng nhiều biện pháp mạnh mẽ. Vì vậy ñấu
tranh chống tham nhũng là một trong những nhiệm vụ trọng tâm của các nước trên thế
giới. Thực tiễn tình hình tham ở các quốc gia trên thế giới diễn ra rất ña dạng, phức tạp
và công tác ñấu tranh chống tham nhũng của mỗi nước ñều dựa trên thực tế tình hình
chính trị kinh tế, xã hội của mình ñể ñề ra cách thức và phương thức riêng với mong
Trung muốn
tâm sẽHọc
liệu
ĐH
Thơ
Tàiñờiliệu
tập
nghiên
cứu
loại trừ

ñược
loạiCần
tội phạm
này @
ra khỏi
sốnghọc
kinh tế,
xã và
hội của
từng quốc
gia ñó. ðể phòng ngừa và ñấu tranh có hiệu quả chúng ta phải hiểu rõ tham nhũng là
gì? Nguyên nhân và hậu quả do nó gây ra, ñặc ñiểm nhận dạng các loại tham nhũng…
nhưng ñiều quan trọng nhất là ta phải xác ñịnh ñược tham nhũng là gì. Tham nhũng có
từ ñâu và xuất hiện từ bao giờ? Hiện nay có rất nhiều quan ñiểm khác nhau về vấn ñề
này.
Từ “tham nhũng” ñược sử dụng nhiều và rộng rãi trên các phương tiện thông tin
ñại chúng ñến mức ngay cả trong cuốn “Từ ñiển giải thích tiếng Nga” hoặc trong Từ
ñiển của nhiều nước khác, từ này ñược coi là thuộc loại “ngôn ngữ sách vở”. Trong Từ
ñiển tiếng Nga từ “tham nhũng” ñược ñịnh nghĩa là “mua chuộc bằng quà hối lộ, sự
bán mình của các quan chức và nhà hoạt ñộng chính trị”1. Trong bộ “Từ ñiển giải
thích tiếng nước ngoài” gồm 3 tập của Nga ngoài cách giải thích tương tự thuật ngữ
này từ “tham nhũng” còn ñược ñịnh nghĩa thêm là “sự mục rỗng trong các hệ thống
kinh tế và chính trị của quốc gia thể hiện ở sự bán mình của những người có chức có

(1),(2) Học cách chống tham nhũng – NXB Thông Tấn, Trang 7,8.

4


Luận Văn: Vấn ðề Tham Nhũng Trong Giai ðoạn Hiện Nay – Lý Luận Và Thực Tiễn

quyền và các hoạt ñộng xã hội”2. Nói một cách khác, nếu trong trường hợp thứ nhất, từ
“tham nhũng” ñề cập về những hành vi phạm tội của những cá nhân riêng biệt, thì ở
trường hợp thứ hai là nói về hiện tượng có tính chất phá hoại ñối với xã hội nói chung.
Trong Tiếng Anh, tham nhũng ñược gọi là Corruption xuất phát từ ñộng từ Corrupt
nghĩa là bị ñúc lót, bị mua chuộc, ñồi bại… nhằm chỉ các quan chức Nhà nước ñã vi
phạm luân thường ñạo lý xã hội hoặc các luật lệ ñể tìm kiếm cho bản thân, gia ñình,
bạn bè, ñảng phái hay các nhóm người có liên quan. Thuật ngữ “tham nhũng” theo
cách hiểu thông thường hiện nay là ñể chỉ hành vi tiêu cực của những cá nhân, tổ chức
có quyền lực lợi dụng chức quyền chiếm ñoạt tài sản, tiền của Nhà nước, tổ chức và
công dân ñể thỏa mãn lòng tham, tính vụ lợi của cá nhân; là sự kết hợp quyền lực và
lòng ham muốn lợi ích cá nhân do những ñiều kiện kinh tế - xã hội nhất ñịnh cụ thể tác
ñộng như cơ chế, chính sách, pháp luật, ñạo ñức…
Theo Ngân hàng thế giới (World Bank viết tắt là WB), tham nhũng là sự “lạm
dụng quyền lực công cộng nhằm lợi ích cá nhân”. Trong Công ước 1999, tại ðiều 2
Hội ñồng Châu Âu ñịnh nghĩa “Tham nhũng là hành vi ñòi hỏi, ñề nghị ñưa hoặc nhận
hối lộ hoặc một lợi ích khác hoặc hứa hẹn hối lộ hoặc lợi ích khác, trực tiếp hoặc gián
tiếp, làm sai lệch thực hiện ñúng ñắn của bất kỳ chức trách hoặc hành vi theo nghĩa vụ
nào của người nhận hối lộ, lợi ích khác hoặc hứa hẹn hối lộ và lợi ích khác ñó”3.

Trung tâm Học liệu ĐH Cần Thơ @ Tài liệu học tập và nghiên cứu
Xuất phát từ những ñiều kiện, ñặc thù riêng của mỗi quốc gia mà quan niệm về
tham nhũng có khác nhau. Chẳng hạn: Từ ñiển bách khoa của Brue Khaur – ðức nêu
khái niệm “Tham nhũng là hiện tượng mất phẩm chất, hối lộ, ñúc lót, thường xảy ra
ñối với công chức có quyền hành”4. Ở nước Áo lại cho rằng “Tham nhũng là hiện
tượng lừa ñảo, hối lộ, bóc lột”5. Từ ñiển Bách khoa của Thụy Sĩ cho rằng “Tham
nhũng là hậu quả nghiêm trọng của sự vô tổ chức của tầng lớp có trách nhiệm trong
bộ máy Nhà nước, ñó là hành vi vi phạm pháp luật ñể phục vụ lợi ích cá nhân”6. Luật
Hình sự của Trung Quốc có quy ñịnh rõ tội phạm tham nhũng và khung hình phạt,
Luật Giám sát hành chính coi tham nhũng là hiện tượng hữu bại và chống tham nhũng

(3) Ngô Tự Lập – Những bộ mặt của tham nhũng – Tạp chí khoa học và tổ quốc, số tháng 8/2004.
(4),(5),(6) Kinh nghiệm phòng, chống tham nhũng của một số nước trên thế giới – NXB Chính trị quốc gia, Hà
Nội, trang 10,11

5


Luận Văn: Vấn ðề Tham Nhũng Trong Giai ðoạn Hiện Nay – Lý Luận Và Thực Tiễn
là chống hữu bại. Luật Hình sự của Malaixia quy ñịnh “Công chức nhận quà biếu có
giá trị bất hợp pháp ñể ñánh ñổi lấy việc bản thân thực hiện một hành vi dựa trên
quyền lực, chức vụ của mình”, “người có chức quyền nhận quà biếu bất hợp pháp như
một khoản thù lao cho việc người ñó lợi dụng chức vụ, quyền hạn thực hiện một hành
vi có lợi hoặc có hại cho người khác”7. ðiều 2 của Luật Chống tham nhũng của
Singapo quy ñịnh rõ: tham nhũng là “tiền hay mọi hình thức quà biếu, tiền vay mượn,
tiền thưởng, tiền hoa hồng, các bảo ñảm có giá trị tài sản, lợi tức của tài sản dưới
hình thức ñộng sản hay bất ñộng sản; chức vụ, công việc hay hợp ñồng; mọi hình thức
trả tiền, thanh toán hay miễn trả nợ, miễn thực hiện nghĩa vụ hay các khoản thanh
toán khác; mọi hình thức dịch vụ, giúp ñỡ hay tạo ñiều kiện, kể cả việc bảo ñảm không
bị hình phạt, không bị kỷ luật hoặc không phải chịu trách nhiệm hình sự hay không
phải thực hiện nghĩa vụ khác, mọi hình thức cung phụng, thực hiện hay hứa hẹn sẽ
cung cấp về một khoản tiền nào ñó quy ñịnh như trên”8.
Theo Rick Stapenhurst - chuyên gia quản lý khu vực công cộng và Shahrzad
Secligh - nhà tư vấn của Viện phát triển kinh tế, Ngân hàng thế giới thì “Tham nhũng
theo nghĩa ñơn giản nhất là sự lạm dụng quyền lực ña phần là ñạt ñược lợi ích của
một nhóm mà người ta phải trung thành với nó. Tham nhũng có thể do lòng tham thúc
ước muốn duy trì hoặc tăng thêm quyền lực, hay một cách khá vô lý là do niềm
Trung ñẩy,
tâmdoHọc
liệu ĐH Cần Thơ @ Tài liệu học tập và nghiên cứu
tin vào một cơ may mà người ta cho rằng còn lớn lao. Trong khi thuật ngữ “tham

nhũng” thường ñược áp dụng phổ biến nhất cho sự lạm dụng quyền lực công của các
chính khách hay công chức Nhà nước, thì nó lại mô tả một mẫu hình ứng xử có thể
thấy ở hầu như mọi lĩnh vực của cuộc sống”9.
Theo Ông Petter Langseth - chuyên gia cao cấp về quản lý khu vực công cộng,
bộ phận cải cách quy chế và phát triển khu vực tư nhân, Viện Phát triển kinh tế, Ngân
hàng thế giới và ông Jeremy Pope - Giám ñốc phụ trách nghiên cứu, Transparecy
International Beclin lại quan niệm rằng: “Tham nhũng là sự lạm dụng quyền lực công
ñể mưu cầu lợi ích cá nhân hay một lợi ích của một nhóm người mà ta phải trung
thành với nó”10. Công ước về chống tham nhũng của Liên Hiệp Quốc ñã cho rằng

(7),(8) Kinh nghiệm phòng, chống tham nhũng của một số nước trên thế giới, Sñd trang 10,11.
(9) Kiềm chế tham nhũng NXB Chính trị quốc gia Hà Nội 2002.
(10) Jeremy Pope - Giám ñốc phụ trách nghiên cứu – Tổ chức minh bạch quốc tế.
(11) Luật gia Phạm Thành Nam – TS ðỗ Thị Thạch – Phát huy dân chủ trong ñấu tranh chống tham nhũng ở
nước ta hiện nay – NXB Lý luận chính trị, Hà Nội 2005, trang 13

6


Luận Văn: Vấn ðề Tham Nhũng Trong Giai ðoạn Hiện Nay – Lý Luận Và Thực Tiễn
“Tham nhũng là sự lợi dụng quyền lực Nhà nước trục lợi cho mục ñích cá nhân”11,
“Tham nhũng là lòng tham của con người thông qua quyền lực” (Hội nghị Quốc tế về
chống tham nhũng ở Bắc Kinh - Trung Quốc). Theo ñịnh nghĩa này thì tham nhũng là
yếu tố luôn tìm ẩn ở mọi Nhà nước, khi có cơ hội hoặc không bị kiểm soát là có thể
nảy sinh và phát triển. ðồng thời ñịnh nghĩa này còn khẳng ñịnh tham nhũng xuất phát
từ lòng ham muốn vật chất của những người có chức phận hoặc thế lực. Một ñịnh
nghĩa nữa ñược ñánh giá là ngắn gọn, có thể khái quát ñược bản chất của tham nhũng
và ñược nhiều người chấp nhận, ñó là ñịnh nghĩa của học giả Nye. Theo ông thì “Tham
nhũng là hành vi làm sai lệch trách nhiệm, bổn phận chính thống của một vai trò vì
tiền hoặc tài sản trục lợi cho cá nhân hoặc cho người thân, xâm phạm các quy tắc,

ngược lại với cách hành xử chuẩn mực, liên quan ñến quyền lợi cá nhân”12.
Ở Việt Nam, khái niệm tham nhũng ñã rõ nghĩa từ lâu qua câu thành ngữ “Quan
tham, lại nhũng” (Quan thì tham, lại thì nhũng nhiễu, vơ vét của cải của nhân dân về
làm của riêng). Hiện nay chúng ta ñã có những nhận ñịnh ngày càng rõ ràng và ñầy ñủ
hơn về tham nhũng. Theo Từ ñiển Tiếng Việt của Trung tâm từ ñiển học thì “Tham
nhũng là lợi dụng quyền hành ñể nhũng nhiễu nhân dân lấy của”13. Còn theo khoản 2
ðiều 1 của Luật phòng chống tham nhũng ñã ñược Quốc Hội khóa XI, kỳ họp thứ 8
ngày 29/11/2005 có quy ñịnh: “Tham nhũng là hành vi của người có chức
Trung thông
tâm qua
Học
liệu ĐH Cần Thơ @ Tài liệu học tập và nghiên cứu
vụ, quyền hạn ñã lợi dụng chức vụ, quyền hạn ñó vì vụ lợi”.
Có thể thấy, giữa các nước có sự khác nhau về truyền thống lịch sử, ñặc ñiểm
văn hóa, ñiều kiện kinh tế - xã hội, tình hình tham nhũng. Tuy nhiên qua tìm hiểu ta
thấy rằng hầu hết các ý kiến về tham nhũng ñều có sự thống nhất về chủ thể, ñộng cơ
mục ñích của hành vi tham nhũng. Quan niệm phổ biến nhất hiện nay coi tham nhũng
là hành vi của người có chức vụ, quyền hạn ñã lợi dụng chức vụ, quyền hạn ñó ñể
tham ô, nhận hối lộ hoặc cố ý làm trái pháp luật vì ñộng cơ vụ lợi. Theo quan ñiểm
này, tham nhũng gồm 3 yếu tố chính: Chủ thể tham nhũng là người có chức vụ, quyền
hạn; hành vi tham nhũng là lợi dụng chức vụ, quyền hạn ñể thực hiện hoặc không thực
hiện việc gì ñó thuộc phạm vi trách nhiệm của mình; mục ñích là thu lợi cho bản thân
hoặc cho người có liên quan ñến bản thân mình. Những người có chức vụ, quyền hạn
chủ yếu là cán bộ, công chức Nhà nước nhưng cũng có thể là cán bộ, nhân viên của tổ

(12) Tạp chí nghiên cứu lập pháp, số 2 (9/2005), trang 22.
(13) Từ ñiển Tiếng Việt – NXB ðà Nẵng – 1998, trang 878.

7

Luận Văn: Vấn ðề Tham Nhũng Trong Giai ðoạn Hiện Nay – Lý Luận Và Thực Tiễn
chức xã hội, các tổ chức quốc tế… Những lợi ích mà họ có ñược từ tham nhũng chủ
yếu là lợi ích vật chất nhưng cũng có thể là lợi ích tinh thần, lợi ích khác mà họ mong
muốn ñạt ñược. Hành vi tham nhũng thường ñược biểu hiện bằng việc các công chức
Nhà nước cố ý làm trái các quy ñịnh của pháp luật trong chấp hành chức trách, công
vụ ñược giao. Tham nhũng ñược pháp luật các nước quy ñịnh là tội phạm hình sự với
nhiều tội danh khác nhau. Những biểu hiện tập trung và ñiển hình nhất là ở tội tham ô
và nhận hối lộ. Một số nước phát triển còn mở rộng khái niệm tham nhũng ñến cả khu
vực tư nhân. Ví dụ, các doanh nghiệp tư vi phạm các quy ñịnh của Nhà nước về chế ñộ
kiểm toán, kế toán, nộp thuế, thu chi tài chính, nhân viên lấy tiền hoặc tài sản của công
ty; Bác sĩ bệnh viện tư lấy tiền của bệnh nhân trái với quy ñịnh của bệnh viện; Nhân
viên của doanh nghiệp tư lấy tiền hoa hồng của ñối tác (tiền “lại quả” khi mua hàng
mà không nộp cho doanh nghiệp). Tuy nhiên trong phạm vi nghiên cứu của ñề tài
chúng ta chỉ xem xét và phân tích tham nhũng ở lĩnh vực công.
1.1.2 Nguồn gốc hình thành và ñặc ñiểm của tham nhũng
1.1.2.1 Nguồn gốc hình thành tham nhũng
a. Những mầm móng ñầu tiên của hiện tượng tham nhũng
một hiện tượng xã hội có mầm móng từ rất lâu trong lịch sử xã
Trung tâm Tham
Họcnhũng
liệu làĐH
Cần Thơ @ Tài liệu học tập và nghiên cứu
hội loài người, từ khi hình thành các bộ lạc, thị tộc nguyên thủy vào cuối giai ñoạn
công xã nguyên thủy ñầu thời kỳ chiếm hữu nô lệ tức là khi bắt ñầu hình thành những

tổ chức Nhà nước ñầu tiên, sơ khai. Hiện tượng tham nhũng bắt ñầu khi những người
ñứng ñầu bộ lạc, thị tộc do lòng tham ñã lợi dụng uy tín chiếm ñoạt của cải dư thừa về
làm tài sản riêng. ðây chính là hình thức sơ khai của tham nhũng. Nhưng tham nhũng
chỉ trở thành vấn ñề của xã hội và phát triển ngày càng mạnh khi xã hội bắt ñầu có

phân chia giai cấp và có Nhà nước. Do ñó trong chế ñộ xã hội cộng sản nguyên thủy
không có hiện tượng tham nhũng.
Sự phát triển không ngừng của lực lượng sản xuất ñã tạo tiền ñề làm thay ñổi
phương thức sản xuất cộng sản nguyên thủy và ñòi hỏi sự phân công lao ñộng. Lịch sử
ñã trãi qua ba lần phân công lao ñộng xã hội lớn, mà mỗi lần xã hội lại có những bước
tiến mới làm sâu sắc thêm quá trình tan rã của chế ñộ cộng sản nguyên thủy. Sau lần
phân công lao ñộng xã hội thứ nhất, xã hội có những biến ñổi sâu sắc – ngành chăn
nuôi phát triển mạnh mẽ, ngành trồng trọt cũng có bước phát triển, năng suất lao ñộng
tăng nhanh, sản phẩm làm ra ngày càng nhiều. Con người ñã tạo ra nhiều của cải hơn
mức cần thiết ñể duy trì cuộc sống của chính bản thân họ. Do ñó, ñã xuất hiện những
sản phẩm lao ñộng dư thừa và ñã phát sinh khả năng chiếm ñoạt những sản phẩm dư
8


Luận Văn: Vấn ðề Tham Nhũng Trong Giai ðoạn Hiện Nay – Lý Luận Và Thực Tiễn
thừa ấy. Như vậy sau lần phân công lao ñộng ñầu tiên, mầm móng của chế ñộ tư hữu
ñã xuất hiện, xã hội ñã phân chia thành người giàu, kẻ nghèo, thủ công nghiệp ñã tách
khỏi nông nghiệp, ñó là ñặc ñiểm nổi bật ở lần phân công lao ñộng thứ hai. Ở lần phân
công lao ñộng này thì nô lệ không còn là kẻ phụ giúp ñơn thuần nữa mà trở thành một
lực lượng xã hội với số lượng ngày càng tăng ñồng thời ñã thúc ñẩy nhanh quá trình
phân hóa xã hội làm cho sự phân biệt giữa kẻ giàu và người nghèo, giữa chủ nô và nô
lệ ngày càng sâu sắc, mâu thuẫn giai cấp ngày càng tăng. ðến lần phân công lao ñộng
thứ ba, ngành thương nghiệp phát triển ñã hình thành giai cấp thương nhân. Những
yếu tố mới ñã làm ñảo lộn ñời sống thị tộc, chế ñộ thị tộc tỏ ra bất lực, những xung ñột
về lợi ích giữa kẻ giàu và người nghèo, giữa chủ nợ và con nợ cũng diễn ra ngày càng
gay gắt. Xã hội ñó ñòi hỏi phải có một tổ chức mới ñủ sức ñể dập tắt cuộc xung ñột
công khai giữa các giai cấp ấy hoặc là cùng lắm là ñể cho cuộc ñấu tranh giai cấp diễn
ra trong lĩnh vực kinh tế dưới một hình thức gọi là hợp pháp. Tổ chức ñó gọi là Nhà
nước và Nhà nước xuất hiện. Như vậy, Nhà nước ra ñời có nhiệm vụ làm dịu bớt sự
xung ñột và giữ cho sự xung ñột ñó nằm trong vòng “trật tự” nhưng cũng từ trong bộ

máy của nó ñã kế thừa những mầm móng tham nhũng manh nha từ thời thị tộc, bộ lạc
giờ trở thành căn bệnh tham nhũng tồn tại song song và gắn liền với bộ máy Nhà
nước.

Trung tâm Học liệu ĐH Cần Thơ @ Tài liệu học tập và nghiên cứu
Tham nhũng là căn bệnh ñồng hành của giới cầm quyền, căn bệnh “ung thư”

của mọi Nhà nước. Chính vì vậy mà nguồn gốc chính của tệ tham nhũng ñó là thuộc
tính tự nhiên của con người kết hợp với những ñiều kiện kinh tế - xã hội nhất ñịnh ñó
là các xã hội có giai cấp và Nhà nước. Khi xây dựng một lý luận, một tiêu chuẩn trong
lĩnh vực tư tưởng hay ñạo ñức xã hội, một khuynh hướng thường thấy là người ta
không hoặc cố tình không nhìn nhận những gì ñang tồn tại trong thực tế với ñầy ñủ các
khuyết tật tự nhiên của nó. Nếu nhìn nhận một cách toàn diện, chúng ta không thể
không thừa nhận sự tồn tại của những mặt khuyết tật, cái mà chúng ta thường gọi là
khuyết tật bẩm sinh của xã hội. Chúng ta cần phải thừa nhận rằng tham nhũng tồn tại
trong mọi thời ñại, mọi Nhà nước, mọi hệ thống chính trị và mọi quốc gia dân tộc. Vì
vậy, mỗi quốc gia trên thế giới ñều phải ñối mặt với nạn tham nhũng với nhiều hình
thức, thủ ñoạn khác nhau.
Tham nhũng là một hiện tượng xã hội tiêu cực. Có ý kiến cho rằng tham nhũng
bắt nguồn từ nền văn hóa ñộc tài ñề cao cá nhân, coi trọng biếu xén. Ý kiến khác cho
rằng: xã hội thay ñổi các chuẩn mực về ñạo ñức, xã hội biến ñổi liên tục, nền kinh tế
biến ñổi mạnh sinh ra tham nhũng; tham nhũng là một căn bệnh xã hội của nhân loại.
Và cũng như các loại bệnh xã hội khác, nó là khuyết tật tự nhiên mang tính bản năng,
9


Luận Văn: Vấn ðề Tham Nhũng Trong Giai ðoạn Hiện Nay – Lý Luận Và Thực Tiễn
là một phần thuộc về bản chất ñời sống của con người; ñồng thời cũng chịu những tác
ñộng của các ñiều kiện kinh tế xã hội. Tham nhũng xuất hiện cùng với sự ra ñời của
Nhà nước tồn tại song song với sự phát triển của Nhà nước do ñó nó sẽ tiêu vong cùng

với sự tiêu vong của Nhà nước. Tức là khi xã hội không còn giai cấp và ñấu tranh giai
cấp. ðó là xã hội cộng sản chủ nghĩa.
b. Các hiện tượng tham nhũng trong xã hội hiện nay
Mặc dù là một căn bệnh muôn thuở, tham nhũng ở mỗi quốc gia, mỗi thời ñại
lịch sử chịu tác ñộng của những nhân tố kinh tế - chính trị - xã hội khác nhau. ðể
chống tham nhũng có hiệu quả cần phải dựa trên cơ sở phân tích khoa học các nhân tố
ñó.
Lĩnh vực kinh tế: tham nhũng là hậu quả của sự thiếu minh bạch hoặc trình ñộ
yếu kém trong quản lý kinh tế cũng là mảnh ñất tốt cho các hành vi tham nhũng sinh
sôi nảy nở. Sự thiếu minh bạch trong nền kinh tế thể hiện ở các mặt sau: các khoản
mua sắm, chi tiêu từ nhỏ ñến lớn của Nhà nước, của Chính phủ, của công ñều có thể bị
thất thoát do tham nhũng; cách bố trí nguồn lực và chuyển ñổi kinh tế từ cơ chế kế
hoạch tập trung ñều là những công việc rất khó khăn; ñưa ra các chủ trương hoặc hành
ñộng thiếu chuẩn tất là lập tức sinh ra cơ hội cho bọn tham nhũng. Ông Pa-tric Alay,

Trung ñại
tâm
liệu
ĐHkiếnCần
liệu
học
vànào
nghiên
cứu
biểuHọc
tổ chức
chứng
toàn Thơ
cầu của@
AnhTài

khẳng
ñịnh:
ở bấttập
kể nơi
thiếu minh
bạch trong quản lý là nơi ñó nảy sinh hành vi tham nhũng vì thiếu minh bạch sẽ ñẻ ra
trốn thuế. ðiều này có thể lý giải tại sao tham nhũng ở các nước ñang phát triển trầm
trọng hơn nhiều so với các nước phát triển nơi có môi trường minh bạch hơn. Như ñã
trình bày ở trên, những nước có môi trường minh bạch kém thì trốn thuế sẽ diễn ra tràn
lan, lý do ñơn giản là tại ñó hành vi này dễ dàng thực hiện hơn ở những quốc gia khác.
Do ñó chúng ta có thể khẳng ñịnh nguồn gốc sâu xa sinh ra tham nhũng chính là lợi
ích kinh tế.
Lĩnh vực chính trị: tham nhũng là kết quả của hệ thống chính trị thiếu khả năng
tự kiểm soát. Một hệ thống chính trị không xây dựng ñược các tiêu chuẩn, không tự
kiểm soát ñược ñể cho quyền lực bị ñánh cắp ñại trà trên quy mô toàn xã hội dưới mọi
hình thức, mọi mức ñộ sẽ tạo cơ hội tốt cho tham nhũng phát triển. Chính những ñiều
này ñã lý giải tại sao trong thời ñại ngày nay, tham nhũng lại “rầm rộ” tại những quốc
gia có nền chính trị không chuyên nghiệp, hay nói một cách ñơn giản là những quốc
gia ñó trong nền chính trị tuột khỏi tầm kiểm soát của xã hội.
Tham nhũng gắn liền với bản chất con người nhưng không phải bất kỳ ai cũng
tham nhũng và cũng có thể tham nhũng. ðể tham nhũng thì phải có chức vụ, quyền
10


Luận Văn: Vấn ðề Tham Nhũng Trong Giai ðoạn Hiện Nay – Lý Luận Và Thực Tiễn
hạn. Ngoài ra, tham nhũng còn phụ thuộc vào các yếu tố khác có nhiệm vụ hạn chế
hành vi tham nhũng. Tham nhũng là kết quả của tình trạng thiếu dân chủ trong sinh
hoạt chính trị. Khi một quốc gia lâm vào tình trạng thiếu dân chủ trong sinh hoạt chính
trị, những người thoát khỏi sự hạn chế của các cơ chế xã hội sẽ lợi dụng, lạm dụng
quyền lực ñể thực hiện hành vi tham nhũng. Hơn nữa sự thiếu công khai trong ñời

sống chính trị cũng tạo ra không gian ñen tối cho hiện tượng tham nhũng.
Lĩnh vực văn hóa xã hội: Tham nhũng ñược hỗ trợ bởi những yếu tố tích cực
trong nền văn hóa. Chẳng hạn, tính gia trưởng vốn là ñặc ñiểm rất nổi bật tại nhiều
nước Châu Á. Văn hóa gia trưởng gắn liền với ñộc quyền sở hữu lẽ phải. Kết quả là
quyền lực dễ bị ñánh cắp, tạo cơ sở cho cả tham nhũng vật chất và tinh thần.
Nếu xét từ góc ñộ văn hóa thì chuyện quà cáp, thăm hỏi lẫn nhau ñược coi là
một cách ứng xử trong nền văn hóa Việt Nam. Cách ứng xử này ñược hình thành trong
mối quan hệ gia ñình, hàng xóm, láng giềng, bạn bè, ñồng nghiệp…Ngày nay, nét văn
hóa này nhiều lúc bị lạm dụng quá mức trở thành mảnh ñất tốt cho nạn hối lộ sinh sôi
và nảy nở. Và do tâm lý của người dân họ xem việc tham nhũng là chuyện ñương
nhiên của những người làm quan do ñó họ chấp nhận chuyện quà cáp, biếu xén (mà
thật ra là ñút lót, hối lộ) cho các quan chức hay ñể ñược việc hay không ñể bị phiền hà,
ñòi hối
lộ chứ
không
chống
lại hay
chonghiên
rằng “ðồng
Trung bịtâm
Học
liệuhọĐH
Cần
Thơ
@không
Tài dám
liệuchống
học lại.
tậpHọvà
cứu

tiền ñi trước là ñồng tiền khôn”, có tiền thì mọi việc sẽ ñược giải quyết nhanh chóng,
ổn thỏa. ðây là một lối nhận thức lệch lạc. Nó có ảnh hưởng tiêu cực không nhỏ ñến
ñời sống văn hóa nước ta. Khi mọi thứ ñều có thể vật chất hóa, thì nó sẽ tạo ra một
“Văn hóa tham nhũng” từ chính quan niệm và cách ứng xử của người dân. Và văn hóa
này sẽ phát triển nhanh chóng triệt tiêu các nền văn hóa tốt ñẹp khác.
Cơ chế, chính sách và pháp luật: tham nhũng là kết quả của tình trạng các
quyền và lợi ích cá nhân bị hạn chế hoặc chưa ñược hợp thức hóa. Tình trạng nhiều lợi
ích chính ñáng của cá nhân không ñược hợp pháp hóa hoặc bị hạn chế ở nhiều quốc
gia chậm phát triển. Một cơ chế, chính sách, pháp luật hoàn thiện ñể làm cơ sở cho
việc ñịnh hướng, ñiều chỉnh các mối quan hệ và bảo vệ các chuẩn mực xã hội nhất là
các thể chế về chống quan liêu, tham nhũng và các biểu hiện tiêu cực là ñiều mà chúng
ta ñang hướng tới trong quá trình xây dựng Nhà nước pháp quyền Xã Hội Chủ Nghĩa
của dân, do dân và vì dân. Hiện nay, hệ thống cơ chế, chính sách, pháp luật của chúng
ta còn nhiều yếu kém, bất cập so với yêu cầu phát triển của ñất nước. Nhiều cơ chế,
chính sách thiếu ñồng bộ, tính nhất quán chưa bắt kịp sự phát triển nhanh chóng của xã
hội. Cơ chế chịu trách nhiệm pháp lý không rõ ràng, tác dụng ñiều chỉnh các hành vi
tham nhũng, tiêu cực thấp. Nhiều quy ñịnh ñưa ra tưởng chừng chặt chẽ nhưng lại hết
11


Luận Văn: Vấn ðề Tham Nhũng Trong Giai ðoạn Hiện Nay – Lý Luận Và Thực Tiễn
sức lỏng lẽo, tạo kẻ hở cho hành vi tham nhũng, nhất là trong một số lĩnh vực nhạy
cảm như ñất ñai, ñầu tư xây dựng, mua sắm tài sản công, thuế, tài chính ngân sách, ñấu
thầu, cấp phát, sử dụng vốn, dự án … Bên cạnh ñó, việc sửa ñổi, bổ sung, hoàn thiện
ñể khắc phục những bất cập còn chậm và kém hiệu quả, khắc phục ñược chỗ này lại
phát sinh sơ hở chỗ khác.
Nguy hiểm hơn là tình trạng thiếu dân chủ, công khai, minh bạch trong hoạch
ñịnh chính sách, xây dựng các văn bản pháp luật và ban hành quy ñịnh ñã tạo ra cơ hội
cho những quan chức biến chất lợi dụng ñể ñiều chỉnh chính sách, pháp luật theo
hướng “Bẻ cong pháp luật”, thay ñổi các quy ñịnh của pháp luật thành những quy ñịnh

phục vụ cho quyền lợi của mình nhằm “Hợp pháp hóa” các hành vi tham nhũng. ðiều
này dẫn ñến tình trạng luật pháp không chỉ “Bảo trợ” cho tham nhũng, mà về thực
chất, chính việc làm luật theo cách này ñã là hành vi tham nhũng. Việc thực thi pháp
luật không nghiêm, thái ñộ thiếu kiên quyết trong phát hiện, xử lý cán bộ, ðảng viên
tham nhũng cũng ñược xác ñịnh là nguyên nhân tạo ñiều kiện cho tham nhũng phát
triển. Kết quả một cuộc ñiều tra xã hội học gần ñây cho thấy, ngay cả cơ quan bảo vệ
pháp luật cũng nằm trong danh sách các cơ quan ñứng ñầu về tham nhũng. Không ít
trường hợp việc xử lý tham nhũng còn biểu hiện “Quan xử theo lễ, dân xử theo hình”,
nặng dưới”. Nhiều trường hợp phải xử lý hình sự thì ñược giữ lại xử lý hành
Trung “nhẹ
tâmtrên
Học
liệu ĐH Cần Thơ @ Tài liệu học tập và nghiên cứu
chính, nội bộ tạo nên tình trạng coi thường pháp luật.
Thể chế Nhà nước: có ảnh hưởng rất lớn ñến sự tồn tại và phát triển của tham
nhũng. Quy mô tham nhũng lệ thuộc vào tính chất của thể chế Nhà nước. Châu Phi là
nơi tập trung nhiều thể chế lạc hậu, phi dân chủ, các quyền lực Nhà nước không ñược
bảo vệ, sử dụng một cách thiếu cẩn trọng và bị phân chia một cách tùy tiện…tức là các
quyền lực này dễ bị lạm dụng ñể mở ñường cho nạn tham nhũng tràn lan trong xã hội.
Các thể chế này không ñủ năng lực kiểm soát nhưng lại ra sức ngăn cản việc xây dựng
một thể chế mới có thể quản lý xã hội hữu hiệu hơn. Tình trạng bất hợp lý của các thể
chế có thể thấy rõ ở những quốc gia mà một bộ phận nhân lực quan trọng của nó ñược
trả lương quá thấp so với mức sống tối thiểu của cuộc sống nên ñã buộc nhiều người
phải sử dụng quyền lực của mình ñể ñòi hối lộ và nhận hối lộ ñể ñáp ứng nhu cầu cuộc
sống.
Quản lý hành chính Nhà nước: môi trường quản lý hành chính của nước ta ñang
bộc lộ nhiều khuyết tật. Sự chuyển ñổi từ quản lý mang tính kết hoạch, tập trung, quan
liêu bao cấp sang quản lý theo cơ chế thị trường ñã và ñang tạo ra nhiều xáo trộn trong
hệ thống quản lý, ñiều hành. Bộ máy hành chính vẫn còn mang nặng chủ nghĩa quan
liêu, thiếu vắng các thể chế, quy phạm hành chính cần thiết, thiếu cơ chế kiểm soát

12


Luận Văn: Vấn ðề Tham Nhũng Trong Giai ðoạn Hiện Nay – Lý Luận Và Thực Tiễn
chất lượng cung cấp các dịch vụ công, thiếu minh bạch trong chính sách chi tiêu của
Chính phủ, thiếu dân chủ trong trách nhiệm giải trình. ðó là những kẻ hở rất dễ nảy
sinh tham nhũng.
Việc quản lý và giáo dục cán bộ, công chức còn bị buông lỏng, xem nhẹ. Hệ
thống tuyển chọn, ñề bạt, khen thưởng và kỷ luật công chức chưa bảo ñảm công bằng.
Chế ñộ trách nhiệm thiếu rõ ràng, cụ thể, ñặc biệt là trách nhiệm của cán bộ lãnh ñạo
ñối với những sai phạm, tiêu cực xảy ra trong cơ quan, ñơn vị mình; chế ñộ tiền lương
bất hợp lý…dẫn ñến tham nhũng hành chính len lõi vào mọi lĩnh vực của cuộc sống,
trở thành “Luật bất thành văn” trong các mối quan hệ giữa cấp trên với cấp dưới, giữa
công chức với công dân, biến người dân từ tư cách của người ñược phục vụ trở thành
nạn nhân của thói cửa quyền, hách dịch, tham nhũng. Các vụ án lớn như vụ ñất ñai ðồ
Sơn, việc chiếm nhà công vụ làm nhà riêng ở Hà Nội và hàng loạt các ñiểm nóng
chính trị - xã hội ở Thái Bình và Hà Tây trong thời gian vừa qua ñã cho thấy rất rõ
ñiều ñó.
Nhận thức chung của mỗi người: tham nhũng là hậu quả của quan niệm lệch lạc
và thái ñộ thiếu tôn trọng các giá trị cá nhân. Các giá trị cá nhân không ñược tôn trọng
sẽ dẫn ñến sự xâm hại các giá trị công cộng. ðiều này có vẻ bất hợp lý nhưng thật ra
hợpHọc
lôgic. liệu
Trên thực
việc chống
nhânhọc
một cách
luôn luôn
Trung rất
tâm

ĐHtế,Cần
Thơchủ
@nghĩa
Tài cá
liệu
tập thái
và quá
nghiên
cứu
dẫn ñến một tình trạng cực ñoan trong ñời sống tinh thần của xã hội. Tâm lý xem nhẹ,
nếu không muốn nói là bôi bác các giá trị cá nhân khiến người ta tìm mọi cách hạn chế
không gian sống của cá nhân, làm cho con người thiếu ý thức trách nhiệm về hành vi
của mình, dễ dàng bằng lòng với thực tại, dễ dàng tham nhũng, tiếp tay hoặc ít nhất là
mặc nhiên thừa nhận tham nhũng.
1.1.2.2 ðặc ñiểm và biểu hiện của tham nhũng
a. ðặc ñiểm chung của hiện tượng tham nhũng
Mặc dù ở mỗi nước có quan niệm khác nhau về tham nhũng nhưng có thể nhận
thấy rằng khi xác ñịnh về chủ thể thực hiện hành vi tham nhũng, hành vi và ñộng cơ,
mục ñích tham nhũng thì giữa các nước có quan niệm là hoàn toàn giống nhau.
ðặc ñiểm về chủ thể: chủ thể của tham nhũng phải là những người có chức vụ,
quyền hạn hay có trách nhiệm trong việc quản lý một số công việc cụ thể trong bộ máy
Nhà nước, bộ máy của ðảng, trong các tổ chức kinh tế Nhà nước hay tư nhân (Nếu tìm
hiểu tham nhũng theo lĩnh vực tư).
ðặc ñiểm về hành vi: Hành vi tham nhũng ñược thể hiện bằng cách người có
chức vụ, quyền hạn thực hiện hành vi lợi dụng chức vụ, quyền hạn, lợi dụng trách
13


Luận Văn: Vấn ðề Tham Nhũng Trong Giai ðoạn Hiện Nay – Lý Luận Và Thực Tiễn
nhiệm quản lý tài sản ñược giao cũng như vị trí, ñịa vị công tác mà mình ñược giao

phó ñể có thể dễ dàng biến tài sản ñược giao thành tài sản của mình, ñể không làm
hoặc làm trái với những nguyên tắc quản lý Nhà nước, trái với nội dung công việc
ñược giao, gây thiệt hại ñến lợi ích của công dân, tổ chức, hoặc gây thiệt hại ñến lợi
ích chung của toàn xã hội.
ðặc ñiểm về ñộng cơ, mục ñích: Thể hiện ở chỗ là thu lợi cho bản thân hoặc cho
người có liên quan ñến bản thân mình. Thu lợi này là về vật chất có thể ñược hưởng
ngay nhưng cũng có thể qua khâu trung gian, hoặc là chuyển lợi ích này cho người
thân. Những ñặc ñiểm trên ngoài tác dụng giúp chúng ta nhận diện nhũng hành vi
tham nhũng còn là yếu tố ñể cấu thành tội phạm hình sự.
b. Biểu hiện của tham nhũng
“Có một bàn tay ñang móc tiền từ một chiếc túi rộng”, “Chiếc còi và một ñoạn
dây thừng – thể hiện sự cảnh báo và trừng phạt nghiêm túc kẻ tham nhũng”. ðó là bức
tranh và biểu tượng của Hội nghị quốc tế chống tham nhũng lần thứ 10 diễn ra từ ngày
7 ñến 11 tháng 10 năm 2001 ñược tổ chức tại Pra-ha, Cộng hòa Séc. Hội nghị này có
1.200 ñại biểu trong ñó có các vị Tổng thống, Thủ tướng, các Nghị sĩ, các nhà kinh
doanh từ hơn 130 nước và các tổ chức quốc tế tham dự. Hội nghị ñã chỉ ra những biểu

Trung hiện
tâmchủHọc
liệu
ĐH nhũng
Cần ñóThơ
@ Tài
tập
vàchóng
nghiên
cứu
yếu của
tệ tham
là: những

quanliệu
chức học
giàu lên
nhanh
sau một
thời gian ñảm nhận những chức vụ quan trọng; những vụ tư nhân hóa hàng loạt các
công ty, xí nghiệp ở các nước có nền kinh tế chuyển ñổi; những khoản viện trợ hoặc
khoản vay kếch xù ñể xóa ñói giảm nghèo hoặc cứu giúp nhân dân hoạn nạn nhưng
ñến nhân dân rất ít mà ñến với các quan chức chính phủ nhiều hơn; nạn mua chuộc hối
lộ ở các cuộc bầu cử thiếu minh bạch; hối lộ ñể lập các công ty mới; nạn rửa tiền của
bọn Maphia quốc tế.
Theo học giả Klitgaard ñã xác ñịnh quy luật hoạt ñộng của tham nhũng trong
thực tế dưới dạng công thức như sau:
Tham nhũng (Corruption) = ðộc quyền (Monopoly) + Bưng bít thông tin
(Discretion) – Trách nhiệm giải trình (Accountability).14

(14) Ngân hàng thế giới – Kiềm chế tham nhũng hướng tới một mô hình xây dựng sự trong sạch quốc gia – NXB
Chính trị quốc gia, Hà Nội 2002, trang 169

14


Luận Văn: Vấn ðề Tham Nhũng Trong Giai ðoạn Hiện Nay – Lý Luận Và Thực Tiễn
Từ công thức trên ta có thể dễ dàng nhận dạng tham nhũng ñó là thừa ñộc
quyền, thừa bưng bít thông tin, thiếu trách nhiệm giải trình, qua ñó cho thấy bản chất
của tham nhũng mà con người là yếu tố quan trong tham gia vào quy trình ñó.
Xét về mặt lý luận và thực tiễn, ñộng cơ của hành vi tham nhũng ta có thể phát
họa một cách khái quát các yếu tố cấu thành của hành vi tham nhũng theo công thức
sau:
Hành vi tham nhũng = Lợi ích của người có quyền + Sự sơ hở, yếu kém trong

quản lý của Nhà nước (Sự lỏng lẽo không nghiêm của pháp luật).15
Từ công thức trên ta thấy lợi ích vật chất và sự sơ hở, yếu kém trong quản lý của
Nhà nước là nhân tố kích thích, thúc ñẩy con người tìm mọi cách chiếm ñoạt ñể hưởng
thụ. Lợi lộc càng nhiều thì sự cám dỗ, hấp dẫn càng cao, lòng tham càng lớn. Lợi ích
vẫn tồn tại hiển nhiên mà chỉ những người thực sự nắm trong tay quyền lực mới có ñủ
ñiều kiện ñể can thiệp và chiếm ñoạt ñược nó. Những người này là những người có
chức, có quyền có thể “Quyết ñịnh sinh mệnh chính trị” và những kẻ “Số ñỏ”, “Chuột
sa chĩnh gạo” như thủ kho, kế toán, thủ quỹ, nhân viên thuế, nhân viên ngân hàng,
nhân viên bảo vệ, nhân viên các trạm giao thông. Cùng với sự yếu kém và quản lý
lỏng lẽo của pháp luật ñã tạo thêm ñiều kiện cho những người ñược gọi là “Có chức có

Trung quyền”
tâm Học
liệu
ĐH
Cầnnhũng
Thơmột@cách
Tài
thực hiện
hành
vi tham
dễ liệu
dàng. học tập và nghiên cứu
Lĩnh vực xây dựng cơ bản, ñất ñai, vật tư, phương tiện sinh hoạt, thuế, tiền ngân
hàng,…luôn luôn là lĩnh vực có sức hấp dẫn, thu hút mạnh và trở thành miếng mồi cho
những kẻ tham lam lao vào vì chúng dễ mang lại lợi ích, dễ “Có màu”. Vì vậy mà biểu
hiện của tham nhũng dễ nhận biết nhất ñó là: sự kém chất lượng và xuống cấp nhanh
chóng của các công trình, cơ sở hạ tầng như ñường sá, cầu cống, trường học, bệnh
viện, các công trình văn hóa thậm chí các công trình chưa ñưa vào sử dụng cũng bị hư
hỏng trầm trọng. Ở lĩnh vực y tế giáo dục tham nhũng biểu hiện ở hành vi ñòi và nhận

hối lộ trong khám, chữa bệnh, lập danh sách khống bệnh nhân, học viên các lớp giáo
dục phổ cập ñể lấy tiền chia nhau; bớt xén tiêu chuẩn bệnh nhân, hiện tượng bắt buộc
học sinh phải ñi học thêm, cấp bằng giả, bán ñiểm, gian lận thi cử,…Biểu hiện của
tham nhũng ở trong các lĩnh vực khác là ñưa người thân trong gia ñình vào nắm các
chức vụ quan trọng, nạn sách nhiễu nhân dân của công chức Nhà nước, hiện tượng ñòi
tiền mãi lộ của cảnh sát giao thông, tham nhũng còn biểu hiện ở hiện tượng một số cán
bộ giàu lên nhanh chóng và biểu hiện ngay cả trong lối sống ăn chơi xa xỉ của một số

(15) Nguyễn ðình Gấm – Tệ nạn tham nhũng: căn nguyên sâu xa và biện pháp phòng chống.

15


Luận Văn: Vấn ðề Tham Nhũng Trong Giai ðoạn Hiện Nay – Lý Luận Và Thực Tiễn
cán bộ và con cái của họ trong khi ñó tiền lương kể cả các khoản thu nhập khác cũng
chưa ñủ ñể ñáp ứng cho mức sống ñó. Qua hàng loạt các vụ án lớn ñều do nhân dân và
báo chí phát hiện là chủ yếu và kết quả công tác của các ñoàn Chính phủ vừa qua, có
thể khái quát một số biểu hiện tượng tham nhũng trong ñời sống thực tiễn:16
- Có ñịa phương, ñơn vị ra những chỉ thị, quyết ñịnh không ñúng với chính sách,
luật pháp của Nhà nước ñể thu lợi bất chính phổ biến là lấy ñất công ñể bán chia nhau,
lấy ñất của nông dân ñể bóc lột lại nông dân như một kiểu phát canh thu tô;
- ðề ra hàng loạt khoản (Có nơi tới trên dưới 30 khoản) bắt nông dân ñóng góp,
bưng bít thông tin, thiếu công khai, minh bạch ñể xà xẻo, tư túi;
- Gây khó khăn, sách nhiễu ñể ñòi hối lộ dưới nhiều hình thức kể cả mua bằng,
bán ñiểm;
- Vừa là bên A, vừa có quyền chỉ ñịnh bên B,…ñể dễ hưởng hoa hồng, lại quả,
tham nhũng lớn trong nhiều chương trình, dự án – kể cả các chương trình, dự án
nghiên cứu khoa học;
- Khi xây dựng ñịnh mức về kinh tế - kỹ thuật thì nâng lên cao, khi thực hiện thì
lắt léo ñể giảm xuống, có lúc có công trình còn trên dưới 50%, lấy chênh lệch ñể chia

…” làm
cho @
hàng
loạtliệu
công học
trình tập
mặc dù
hội ñồng
Trung chác,
tâm“Của
Họcngười
liệuphúc
ĐHtaCần
Thơ
Tài
vàñược
nghiên
cứu
nghiệm thu ñánh giá tốt, mới sử dụng ñã hư hỏng;
- Lợi dụng buôn bán vận chuyển, ñi nước ngoài câu kết với bọn “Buôn lậu thế
kỷ”, có tính quốc tế (Nhập tàu, xe cũ, máy móc lạc hậu, rác thải, … bất chấp hậu quả
tai hại cho nhân dân và cho nền kinh tế, miễn là có “Chênh lệch”, có “Hoa hồng”;
- Thông ñồng với nhau ñể “Vay” tiền ngân hàng, tiền nước ngoài (Như vốn
ODA) ñến hàng trăm, hàng nghìn tỉ ñồng không kể hiệu quả sử dụng ñể hưởng hoa
hồng;
- Sử dụng tiền quỹ công, tiền tín dụng ưu ñãi người nghèo, gia ñình chính sách
ñể cho vay lấy lãi; buôn bán lập quỹ ñen; mua tặng phẩm có giá trị lớn tặng lẫn nhau;
- Tạo ra thành tích giả ñể tham ô dưới danh nghĩa tiền thưởng, quà cáp, biếu xén
nhau ngày lễ, ngày tết, việc hiếu hỷ ñến hàng chục, hàng trăm tỉ ñồng;

(16) PGS.TS Lê Trọng – Bàn về cuộc ñấu tranh chống tham nhũng ở nước ta – Tạp chí cộng sản, số 21
(11/2001)

16


Luận Văn: Vấn ðề Tham Nhũng Trong Giai ðoạn Hiện Nay – Lý Luận Và Thực Tiễn
- Tranh nhau hàng xuất khẩu chạy chọt “Côta” ñể lấy ngoại tệ mua hàng tiêu
dùng xa xỉ về bán lấy lãi chia nhau… Gây lãng phí và rối loạn thị trường, v.v…
- Lập những “Dự án lừa”, “Trồng rừng trên giấy” ñể lấy tiền Nhà nước;
- Thậm chí ñâu ñó còn tình trạng “Ăn” cả tiền cứu giúp người ñói nghèo, xã khó
khăn; Ăn chặn tiền ủng hộ bão, lụt,v.v…và v.v…
Tham nhũng thì diễn ra hằng ngày, chúng len lõi vào mọi mặt của ñời sống xã
hội. Chúng ta cũng không khó khăn gì ñể nhận biết tham nhũng và ta cũng có nhiều
biện pháp phòng, chống tham nhũng. Thế vậy mà tình hình tham nhũng của nước ta
không giảm mà ngày càng tăng lên nhanh chóng. Có phải là do những chủ trương, biện
pháp của Nhà nước ta không ñúng, không phù hợp với tình hình nước ta hay do chúng
ta không dám quyết tâm loại trừ chúng. ðây là ñiều mà chúng ta cần phải giải quyết
nhanh chóng ñể có thể loại trừ ñược nạn tham nhũng.

1.2. Hoạt ñộng phòng, chống tham nhũng
1.2.1 Khái niệm
Phòng ngừa tình hình tội phạm nói chung và phòng, chống tham nhũng nói
riêng là vấn ñề lý luận và thực tiễn phức tạp và là mục tiêu cuối cùng của tội phạm
Trung học.
tâmNhưng
Họchiện
liệu
@ niệm
Tài chính

liệu học
tậpvề và
nayĐH
vẫn Cần
chưa cóThơ
một khái
thức nào
vấn nghiên
ñề này. Cócứu
ý
kiến cho rằng hoạt ñộng phòng, chống tham nhũng là cuộc ñấu tranh chính trị liên
quan ñến sự tồn vong của Nhà nước. Có quan niệm lại cho rằng hoạt ñộng phòng,
chống tham nhũng dù ở quy mô gia ñình, xã hội ñều phải ñồng nghĩa với việc ñảm bảo
ñể mọi thành viên gia ñình, xã hội và ñời sống quốc tế ñều có quyền phát biểu và lắng
nghe. Vì thế, phòng chống tham nhũng không thể là hoạt ñộng riêng lẻ mang tính chất
ñối phó, cần có sự phối hợp hành ñộng giữa các ngành, các cấp, xa hơn nữa là sự hợp
tác quốc tế.
Qua nghiên cứu các quan ñiểm chúng ta có thể ñưa ra khái niệm về hoạt ñộng
phòng, chống tham nhũng: hoạt ñộng phòng, chống tham nhũng là việc các cơ quan
Nhà nước, các tổ chức và công dân sử dụng tổng hợp các biện pháp và cách thức mà
pháp luật cho phép nhằm phòng ngừa, phát hiện, ngăn chặn và xử lý các hành vi tham
nhũng, loại trừ phần tử tham nhũng ra khỏi bộ máy của Nhà nước. Theo ñịnh nghĩa
này và ngay trong tên gọi thì hoạt ñộng phòng, chống tham nhũng có hai bộ phận ñó là
hoạt ñộng phòng ngừa tham nhũng và hoạt ñộng chống tham nhũng.
Hoạt ñộng phòng ngừa tham nhũng là việc áp dụng một cách tổng thể các biện
pháp kinh tế, chính trị tư tưởng, pháp luật,…do các cơ quan, tổ chức và công dân tiến
17


Luận Văn: Vấn ðề Tham Nhũng Trong Giai ðoạn Hiện Nay – Lý Luận Và Thực Tiễn

hành dưới sự lãnh ñạo của ðảng nhằm xóa bỏ hoặc vô hiệu hóa các nguyên nhân, ñiều
kiện tham nhũng; không ñể cho tham nhũng xảy ra. Hoạt ñộng này phải ñược tiến
hành thường xuyên liên tục ñược thực hiện trước khi tham nhũng xảy ra. ðây ñược
xem là biện pháp cơ bản và có tác dụng tích cực trong cuộc ñấu tranh phòng, chống
tham nhũng.
Phòng ngừa tham nhũng là nhằm xóa bỏ bản chất, nguồn gốc của tình trạng
tham nhũng, cụ thể là khắc phục những nguyên nhân và ñiều kiện của tình hình tham
nhũng, loại trừ dần những nguồn gốc phát sinh tham nhũng. Việc phòng ngừa tham
nhũng là hình thức can thiệp ngay từ ñầu chuỗi xích những sự kiện và hiện tượng có
thể dẫn ñến việc gây ra những thiệt hại cho lợi ích Nhà nước và xã hội.
Hoạt ñộng chống tham nhũng là tổng thể các hoạt ñộng của tất cả mọi người
dân, các tổ chức và các cơ quan trong bộ máy Nhà nước trong ñó có sự tham gia của
cơ quan bảo vệ pháp luật (Viện Kiểm sát, Tòa án, Thanh tra, Công An,…là lực lượng
có vai trò chủ lực, nồng cốt) sử dụng hệ thống các biện pháp do pháp luật quy ñịnh
nhằm phát hiện nhằm, xử lý, ñấu tranh ngăn chặn tệ tham nhũng. ðây cũng là một hoạt
ñộng thường xuyên, liên tục một khi còn hiện tượng tham nhũng. Hoạt ñộng ñược tiến
hành khi tham nhũng ñã xảy ra. Việc phát hiện tham nhũng là trách nhiệm của những
thểHọc
nêu trên
nhưng
vớiThơ
hoạt ñộng
phòng
ngừa,
việctập
ñấu và
tranhnghiên
chống tham
Trung chủ
tâm

liệu
ĐHkhác
Cần
@ Tài
liệu
học
cứu
nhũng trách nhiệm chính ñược giao cho các cơ quan thực thi pháp luật. Còn người dân
và các cơ quan, tổ chức khác chỉ tham gia hỗ trợ ñồng thời giám sát cơ quan thực thi
pháp luật nhằm ñảm bảo xử lý ñúng người, ñúng tội.
1.2.2 ðặc ñiểm của hoạt ñộng phòng, chống tham nhũng
Chủ thể tham gia hoạt ñộng phòng, chống tham nhũng: là toàn thể các cơ quan
Nhà nước, các tổ chức và quần chúng nhân dân. Chủ thể tham gia hoạt ñộng này gồm
có hai bộ phận chính: ñó là cá nhân (công dân) và tập thể (các cơ quan ðảng, Nhà
nước, tổ chức).
Chủ thể chính tham gia vào hoạt ñộng phòng, chống tham nhũng là ñại bộ phận
quần chúng nhân dân lao ñộng chân chính và cán bộ ðảng viên trung kiên và trung
thành với sự nghiệp cách mạng của Nhà nước ta. ðây là lực lượng ñông ñảo và có vai
trò quan trọng, quyết ñịnh trong cuộc ñấu tranh phòng, chống tham nhũng vì họ vừa là
lực lượng lãnh ñạo, vừa là lực lượng giám sát, họ có mặt ở mọi lúc, mọi nơi trong lĩnh
vực của ñời sống xã hội nên họ kịp thời phát hiện hành vi tham nhũng.
Với vai trò là cơ quan trực tiếp ñiều tra, truy tố, xét xử, cải tạo, giáo dục người
phạm tội, ñưa họ trở thành những công dân có ích cho xã hội, cơ quan Công an, Tòa
18