LUẬN văn LUẬT THƯƠNG mại bảo hộ CHƯƠNG TRÌNH máy TÍNH THEO PHÁP LUẬT VIỆT NAM

TRƯỜNG
ĐẠI HỌC
THƠ
LVTN: BẢO HỘ CHƯƠNG
TRÌNH MÁY
TÍNHCẦN
THEO
PHÁP LUẬT VIỆT NAM
KHOA LUẬT
---  ---

LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP
KHÓA 34
ĐỀ TÀI:

BẢO HỘ CHƯƠNG TRÌNH MÁY TÍNH
THEO PHÁP LUẬT VIỆT NAM

Giáo viên hướng dẫn:

Sinh viên thực hiện:

Ths. NGUYỄN PHAN KHÔI

TRẦN THANH NGUYỆT

Bộ môn Tư pháp

MSSV: 5085825
Lớp: Luật Thương mại 1 K34

Cần Thơ, 5/2012

GVHD: Ths. NGUYỄN PHAN KHÔI

1

SVTH: TRẦN THANH NGUYỆT


LVTN: BẢO HỘ CHƯƠNG TRÌNH MÁY TÍNH THEO PHÁP LUẬT VIỆT NAM

LỜI CẢM ƠN
Qua một thời gian nghiên cứu về đề tài tác giả
đã được bổ sung thêm rất nhiều kiến thức liên quan
đến chuyên ngành cũng như một số kiến thức khác
rất có ích cho tác giả trong việc nghiên cứu và trong
cuộc sống sau này. Tuy nhiên, để hoàn thành được đề
tài, tác giả đã nhờ sự giúp sức của nhiều thầy cô, bạn
bè xung quanh trong thời gian học tập tại trường.
Tác giả xin cảm ơn quý thầy cô cũng như các
bạn trong khoa đã giúp đỡ cho tác giả hoàn thành đề
tài. Đặc biệt, tác giả xin chân thành cảm ơn Thầy
hướng dẫn – Thầy Nguyễn Phan Khôi , với sự giúp đỡ
nhiệt tình của Thầy đã góp phần rất lớn cho tác giả
trong quá trình thực hiện đề tài. Xin chân thành cảm
ơn Thầy!
Cuối lời, tác giả xin chúc sức khỏe quý Thầy cô
cùng tất cả các bạn trong khoa!
Cần Thơ, tháng 5 năm 2012
Tác giả

Trần Thanh Nguyệt

GVHD: Ths. NGUYỄN PHAN KHÔI

2

SVTH: TRẦN THANH NGUYỆT


LVTN: BẢO HỘ CHƯƠNG TRÌNH MÁY TÍNH THEO PHÁP LUẬT VIỆT NAM

NHẬN XÉT CỦA GIÁO VIÊN HƯỚNG DẪN
…....................................................................................................................
........................................................................................................................
........................................................................................................................
........................................................................................................................
........................................................................................................................
........................................................................................................................
........................................................................................................................
........................................................................................................................
........................................................................................................................
........................................................................................................................
........................................................................................................................
........................................................................................................................
........................................................................................................................
........................................................................................................................
........................................................................................................................
........................................................................................................................
........................................................................................................................
........................................................................................................................

........................................................................................................................
........................................................................................................................
........................................................................................................................
........................................................................................................................
........................................................................................................................
........................................................................................................................
........................................................................................................................
........................................................................................................................
........................................................................................................................
........................................................................................................................
........................................................................................................................
GVHD: Ths. NGUYỄN PHAN KHÔI

3

SVTH: TRẦN THANH NGUYỆT


LVTN: BẢO HỘ CHƯƠNG TRÌNH MÁY TÍNH THEO PHÁP LUẬT VIỆT NAM

NHẬN XÉT CỦA GIÁO VIÊN PHẢN BIỆN
…....................................................................................................................
........................................................................................................................
........................................................................................................................
........................................................................................................................
........................................................................................................................
........................................................................................................................
........................................................................................................................
........................................................................................................................
........................................................................................................................

........................................................................................................................
........................................................................................................................
........................................................................................................................
........................................................................................................................
........................................................................................................................
........................................................................................................................
........................................................................................................................
........................................................................................................................
........................................................................................................................
........................................................................................................................
........................................................................................................................
........................................................................................................................
........................................................................................................................
........................................................................................................................
........................................................................................................................
........................................................................................................................
........................................................................................................................
........................................................................................................................
........................................................................................................................
........................................................................................................................

GVHD: Ths. NGUYỄN PHAN KHÔI

4

SVTH: TRẦN THANH NGUYỆT


LVTN: BẢO HỘ CHƯƠNG TRÌNH MÁY TÍNH THEO PHÁP LUẬT VIỆT NAM

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

Từ viết tắt

Từ được viết tắt

BSA

The Business Software Alliance (Liên minh phần mềm doanh nghiệp)

CTMT

Chương trình máy tính

IDC

International Data Corporation (Tổng công ty dữ liệu quốc tế)

Luật SHTT Luật sở hữu trí tuệ năm 2005 (sửa đổi, bổ sung năm 2009)
PMMT

Phần mềm máy tính

WIPO

World Intellectual Property Organization (Tổ chức Sở hữu trí tuệ thế
giới)

GVHD: Ths. NGUYỄN PHAN KHÔI

5

SVTH: TRẦN THANH NGUYỆT


LVTN: BẢO HỘ CHƯƠNG TRÌNH MÁY TÍNH THEO PHÁP LUẬT VIỆT NAM

MỤC LỤC
LỜI NÓI ĐẦU........................................................................................................... 1
Chương 1: NHỮNG LÝ LUẬN CHUNG LIÊN QUAN ĐẾN CHƯƠNG TRÌNH
MÁY TÍNH VÀ BẢO HỘ CHƯƠNG TRÌNH MÁY TÍNH................................... 4
1.1 Phần mềm máy tính (PMMT) và chương trình máy tính (CTMT) ............ 4
1.1.1 Sơ lược về PMMT....................................................................................... 4
1.1.1.1 Khái niệm PMMT................................................................................ 4
1.1.1.2 Phân loại PMMT................................................................................ 5
1.1.2 Khái niệm và đặc điểm của CTMT ............................................................ 8
1.1.2.1 Khái niệm CTMT................................................................................ 8
1.1.2.2 Quy trình sáng tạo ra CTMT............................................................... 9
1.1.2.3 Đặc điểm của CTMT...........................................................................10
1.1.2.4 Ảnh hưởng của CTMT trong đời sống xã hội......................................15
1.1.2.5 Sự khác biệt giữa CTMT với một số tác phẩm khác............................17
1.2 Lịch sử bảo hộ CTMT.....................................................................................20
1.2.1 Khái niệm, vai trò của bảo hộ và bảo hộ CTMT........................................20
1.2.2 Lịch sử ra đời và phát triển của vấn đề bảo hộ CTMT .............................21
1.2.2.1 Trên thế giới........................................................................................21
1.2.2.2 Ở Việt Nam..........................................................................................21
1.3 Các loại quyền sở hữu trí tuệ mà CTMT được bảo hộ.................................22
1.3.1 Bảo hộ CTMT theo quyền tác giả...............................................................23
1.3.1.1 Khái niệm, đặc điểm quyền tác giả.....................................................23
1.3.1.2 Khái niệm bản quyền..........................................................................24

1.3.2 Bảo hộ CTMT theo quyền Sở hữu công nghiệp........................................25
1.3.2.1 Khái niệm sáng chế.............................................................................25
1.3.2.2 Khái niệm bí mật kinh doanh..............................................................28
Chương 2: NHỮNG QUY ĐỊNH PHÁP LUẬT VỀ BẢO HỘ CHƯƠNG TRÌNH
MÁY TÍNH................................................................................................................30
2.1 Điều kiện bảo hộ CTMT..................................................................................30
2.1.1 Điều kiện bảo hộ CTMT dưới dạng quyền tác giả.....................................30
2.1.2 Điều kiện bảo hộ CTMT dưới dạng bí mật kinh doanh.............................33
2.2 Cách thức xác lập quyền sở hữu trí tuệ đối với CTMT ...............................34
2.2.1 Cách thức xác lập quyền tác giả đối với CTMT ........................................34
2.2.1.1 Xác lập đương nhiên...........................................................................34
2.2.1.2 Xác lập từ việc nhận thừa kế...............................................................36
2.2.1.3 Xác lập từ hợp đồng chuyển giao quyền tác giả và hợp đồng chuyển
GVHD: Ths. NGUYỄN PHAN KHÔI

6

SVTH: TRẦN THANH NGUYỆT


LVTN: BẢO HỘ CHƯƠNG TRÌNH MÁY TÍNH THEO PHÁP LUẬT VIỆT NAM
quyền sử dụng quyền tác giả........................................................................................36
2.2.2 Cách thức xác lập quyền đối với những CTMT là bí mật kinh doanh......37
2.2.2.1 Xác lập đương nhiên...........................................................................37
2.2.2.2 Xác lập từ việc nhận thừa kế bí mật kinh doanh ................................39
2.2.2.3 Xác lập từ hợp đồng chuyển nhượng quyền sở hữu công nghiệp và
hợp đồng chuyển quyền sử dụng sở hữu công nghiệp đối với bí mật kinh doanh (Lixăng bí mật kinh doanh)..............................................................................................40
2.3 Đăng ký bảo hộ CTMT....................................................................................41
2.3.1 Sự lựa chọn hình thức bảo hộ CTMT........................................................41
2.3.2 Trình tự, thủ tục đăng ký bảo hộ CTMT theo quyền tác giả.....................43

2.4 Các hành vi xâm phạm chủ yếu đối với CTMT.............................................45
2.4.1 Các hành vi xâm phạm quyền tác giả đối với CTMT.................................45
2.4.1.1 Sao chép tác phẩm mà không được phép của tác giả, chủ sở hữu quyền
tác giả.......................................................................................................................... 45
2.4.1.2 Sử dụng tác phẩm mà không được phép của chủ sở hữu quyền tác giả,
không trả tiền thù lao, quyền lợi vật chất khác theo quy định của pháp luật...............46
2.4.1.3 Cố ý huỷ bỏ hoặc làm vô hiệu các biện pháp kỹ thuật do chủ sở hữu
quyền tác giả thực hiện để bảo vệ quyền tác giả đối với tác phẩm của mình..............46
2.4.1.4 Cố ý xoá, thay đổi thông tin quản lý quyền dưới hình thức điện tử có
trong tác phẩm............................................................................................................. 47
2.4.1.5 Nhân bản, sản xuất bản sao, phân phối, trưng bày hoặc truyền đạt tác
phẩm đến công chúng qua mạng truyền thông và các phương tiện kỹ thuật số mà
không được phép của chủ sở hữu quyền tác giả..........................................................48
2.4.2 Các hành vi xâm phạm bí mật kinh doanh đối với CTMT........................48
2.4.2.1 Tiếp cận, thu thập thông tin thuộc bí mật kinh doanh bằng cách chống
lại các biện pháp bảo mật của người kiểm soát hợp pháp bí mật kinh doanh đó........48
2.4.2.2 Bộc lộ, sử dụng thông tin thuộc bí mật kinh doanh mà không được
phép của chủ sở hữu bí mật kinh doanh đó..................................................................49
2.4.2.3 Vi phạm hợp đồng bảo mật hoặc lừa gạt, xui khiến, mua chuộc, ép
buộc, dụ dỗ, lợi dụng lòng tin của người có nghĩa vụ bảo mật nhằm tiếp cận, thu thập
hoặc làm bộc lộ bí mật kinh doanh..............................................................................49
2.4.2.4 Tiếp cận, thu thập thông tin thuộc bí mật kinh doanh của người nộp
đơn theo thủ tục xin cấp phép kinh doanh hoặc lưu hành sản phẩm bằng cách chống
lại các biện pháp bảo mật của cơ quan có thẩm quyền...............................................50
2.4.2.5 Sử dụng, bộc lộ bí mật kinh doanh dù đã biết hoặc có nghĩa vụ phải
biết bí mật kinh doanh đó do người khác thu được......................................................50
GVHD: Ths. NGUYỄN PHAN KHÔI

7

SVTH: TRẦN THANH NGUYỆT


LVTN: BẢO HỘ CHƯƠNG TRÌNH MÁY TÍNH THEO PHÁP LUẬT VIỆT NAM
2.4.2.6 Không thực hiện nghĩa vụ bảo mật quy định tại Điều 128 của Luật
SHTT........................................................................................................................... 50
2.5 Các biện pháp tự bảo vệ..................................................................................51
2.5.1 Các biện pháp tự bảo vệ quyền tác giả của CTMT....................................51
2.5.2 Các biện pháp tự bảo vệ CTMT theo dạng bí mật kinh doanh..................54
2.6 Xử lý hành vi xâm phạm quyền đối với CTMT.............................................54
2.6.1 Chủ thể có quyền yêu cầu xử lý hành vi xâm phạm đối với CTMT..........54
2.6.2 Các biện pháp xử lý....................................................................................55
2.6.2.1 Xử lý hành vi xâm phạm quyền đối với CTMT bằng biện pháp
dân sự.......................................................................................................................... 55
2.6.2.2 Xử lý hành vi xâm phạm quyền đối với CTMT bằng biện pháp
hành chính..................................................................................................................57
2.6.2.3 Xử lý hành vi xâm phạm quyền đối với CTMT bằng biện pháp
hình sự......................................................................................................................... 58
Chương 3. THỰC TRẠNG VỀ BẢO HỘ CHƯƠNG TRÌNH MÁY TÍNH
HIỆN NAY. MỘT SỐ GIẢI PHÁP NHẰM CHỐNG LẠI NHỮNG HÀNH VI
XÂM PHẠM BẢN QUYỀN CHƯƠNG TRÌNH MÁY TÍNH
....................................................................................................................................
60
3.1 Ưu, khuyết điểm của việc bảo hộ CTMT.......................................................60
3.1.1 Ưu, khuyết điểm của việc bảo hộ CTMT như một tác phẩm.....................60
3.1.2 Ưu, khuyết điểm của việc bảo hộ CTMT theo danh nghĩa sáng chế.........61
3.1.3 Ưu, khuyết điểm của việc bảo hộ CTMT theo danh nghĩa bí mật kinh
doanh.........................................................................................................................62
3.2 Cách thức mua bản quyền CTMT hiện nay..................................................62
3.3 Thực trạng xâm phạm CTMT........................................................................63

3.3.1 Trên thế giới................................................................................................63
3.3.2 Ở Việt Nam..................................................................................................64
3.3.2.1 Ảnh hưởng của Tổ chức Sở hữu trí tuệ thế giới (WIPO) đối với Việt
Nam trong lĩnh vực bảo hộ CTMT...............................................................................64
3.3.2.2 Thực trạng xâm phạm bản quyền CTMT trong giai đoạn hiện nay....65
3.4 Thực trạng việc lựa chọn hình thức bảo hộ CTMT......................................67
3.5 Nguyên nhân dẫn đến những hành vi xâm phạm CTMT.............................70
3.5.1 Nguyên nhân từ hệ thống pháp luật...........................................................70
3.5.2 Nguyên nhân từ tâm lý chung của người dân...........................................71
3.6 Một số giải pháp...............................................................................................73
3.6.1 Giải pháp pháp lý........................................................................................73
GVHD: Ths. NGUYỄN PHAN KHÔI

8

SVTH: TRẦN THANH NGUYỆT


LVTN: BẢO HỘ CHƯƠNG TRÌNH MÁY TÍNH THEO PHÁP LUẬT VIỆT NAM
3.6.2 Giải pháp kỹ thuật.......................................................................................76
KẾT LUẬN................................................................................................................81

GVHD: Ths. NGUYỄN PHAN KHÔI

9

SVTH: TRẦN THANH NGUYỆT


LVTN: BẢO HỘ CHƯƠNG TRÌNH MÁY TÍNH THEO PHÁP LUẬT VIỆT NAM

LỜI NÓI ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Giữa những năm 80 của thế kỷ XIX, Việt Nam bước sang thời kỳ đổi mới nền
kinh tế – xã hội, chính sách mở cửa và phát triển kinh tế thị trường định hướng xã hội
chủ nghĩa đã thúc đẩy sự phát triển mạnh mẽ của công nghệ thông tin nhằm hướng tới
mục tiêu công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Song song với sự phát triển của công
nghệ thông tin là sự ra đời của các chương trình máy tính (CTMT) ngày càng phổ
biến để đáp ứng nhu cầu của tất cả mọi người trong thời đại mới là một yêu cầu tất
yếu. CTMT là một loại hình tác phẩm đặc biệt nhất so với các loại hình tác phẩm khác,
một CTMT có thể chứa đựng rất nhiều các loại hình tác phẩm khác. Chẳng hạn như
chương trình đọc sách trực tuyến thì chứa đựng cả tác phẩm văn học, sách giáo khoa
ktrong đó; CTMT dành cho những trang báo điện tử thì lại chứa đựng các tác phẩm
báo chí, tác phẩm nhiếp ảnh, đôi khi còn có cả tác phẩm sân khấu, tác phẩm điện
ảnh...1 Như vậy, nếu có thể bảo hộ được CTMT khỏi những xâm phạm một cách tốt
nhất thì một phần nào đó sẽ bảo hộ được những tác phẩm khác khỏi sự xâm phạm,
điều này cho thấy rằng việc bảo hộ một CTMT ảnh hưởng rất lớn đến việc bảo hộ các
loại hình tác phẩm khác.
Bên cạnh đó, các văn bản pháp luật điều chỉnh về Sở hữu trí tuệ của nước ta vẫn
chưa quan tâm nhiều về bảo hộ CTMT và luật quy định cũng chưa rõ ràng, chi tiết,
dẫn đến hệ thống bảo hộ CTMT dần dần bộc lộ nhiều hạn chế trước xu thế toàn cầu
hóa diễn ra ngày càng sâu sắc, cho nên việc hiểu và áp dụng đúng pháp luật là một vấn
đề rất khó khăn, dẫn đến tình trạng xâm phạm CTMT ngày càng gia tăng. Vì thế, hệ
thống pháp luật về bảo hộ CTMT cần được xây dựng tốt, hạn chế tối đa những sai sót
và bất cập thì Việt Nam mới thúc đẩy được nền kinh tế phát triển, khuyến khích phát
minh khoa học kỹ thuật, thu hút đầu tư nước ngoài, bên cạnh đó cũng góp phần bảo hộ
được các loại hình tác phẩm khác. Cho nên việc nghiên cứu để tìm ra những luận cứ
khoa học, những định hướng và giải pháp cho việc xây dựng và hoàn thiện pháp luật
về bảo hộ CTMT ở nước ta là yêu cầu cấp thiết. Chính vì lẽ đó, tác giả chọn đề tài
“Bảo hộ CTMT theo pháp luật Việt Nam” làm luận văn tốt nghiệp của mình.

1

Ví dụ: trong trang web www.sachhayonline.com có tác phẩm Bỏ chồng (Hồ Biểu Chánh), Cánh đồng hoang
(Nguyễn Quang Sáng), Cát bịu chân ai (Tô Hoài)...

GVHD: Ths. NGUYỄN PHAN KHÔI

10

SVTH: TRẦN THANH NGUYỆT


LVTN: BẢO HỘ CHƯƠNG TRÌNH MÁY TÍNH THEO PHÁP LUẬT VIỆT NAM
2. Mục tiêu, đối tượng nghiên cứu
Mục tiêu:
- Phân tích luật Việt Nam về bảo hộ CTMT và tìm ra những sai sót, bất cập
cũng như những nguyên nhân làm hạn chế quyền và lợi ích của các chủ thể quyền đối
với CTMT.
- Từ việc tìm ra những bất cập của luật thì tác giả muốn đưa ra những giải pháp
để góp phần cho hệ thống pháp luật về bảo hộ CTMT được hoàn thiện hơn, hạn chế tối
đa tình trạng xâm phạm bản quyền, bảo vệ kịp thời quyền lợi của các chủ thể sáng tạo
ra CTMT, thúc đẩy sự phát triển kinh tế-xã hội.
Đối tượng nghiên cứu: Đối tượng nghiên cứu của đề tài này là vấn đề bảo hộ
bản quyền đối với CTMT theo những quy định của pháp luật Việt Nam và các Điều
ước quốc tế mà Việt Nam tham gia hoặc ký kết.
3. Phạm vi nghiên cứu
Trong đề tài này, tác giả tập trung nghiên cứu về quy định pháp luật, thực trạng
áp dụng pháp luật ở Việt Nam về vấn đề bảo hộ CTMT qua các giai đoạn lịch sử
nhưng chủ yếu nghiên cứu từ giai đoạn khi Bộ luật dân sự 1995 ra đời cho đến nay.
Bên cạnh đó, để có thể đưa ra những giải pháp hoàn thiện hơn cho pháp luật Việt Nam

về bảo hộ CTMT thì tác giả có đề cập đến các Công ước quốc tế có liên quan cũng như
quy định pháp luật tương ứng của các quốc gia khác.
4. Phương pháp nghiên cứu
Phương pháp được tác giả sử dụng để nghiên cứu đề tài chủ yếu gồm phương
pháp nghiên cứu lý luận trên tài liệu, phương pháp phân tích luật viết, phương pháp so
sánh. Qua những phương pháp trên tác giả có thể phân tích các tài liệu và kết hợp với
thực tiễn để đưa ra kết luận cho đề tài.
5. Kết cấu của đề tài
Ngoài phần mục lục, lời nói đầu, danh mục tài liệu tham khảo thì nội dung đề
tài gồm có ba chương:

GVHD: Ths. NGUYỄN PHAN KHÔI

11

SVTH: TRẦN THANH NGUYỆT


LVTN: BẢO HỘ CHƯƠNG TRÌNH MÁY TÍNH THEO PHÁP LUẬT VIỆT NAM
Chương 1: Những vấn đề chung liên quan chương trình máy tính và bảo hộ
chương trình máy tính.
Chương 2: Những quy định pháp luật về bảo hộ chương trình máy tính.
Chương 3: Thực trạng về bảo hộ chương trình máy tính hiện nay. Một số giải
pháp nhằm chống lại các hành vi xâm phạm và nâng cao hiệu quả trong công tác quản
lý.

GVHD: Ths. NGUYỄN PHAN KHÔI

12

SVTH: TRẦN THANH NGUYỆT


LVTN: BẢO HỘ CHƯƠNG TRÌNH MÁY TÍNH THEO PHÁP LUẬT VIỆT NAM
CHƯƠNG 1
NHỮNG LÝ LUẬN CHUNG LIÊN QUAN ĐẾN CHƯƠNG TRÌNH MÁY TÍNH
VÀ BẢO HỘ CHƯƠNG TRÌNH MÁY TÍNH
Hiện nay, bảo hộ CTMT là một vấn đề đang được rất nhiều nhà chuyên môn
quan tâm. Do đó để có thể hiểu rõ được pháp luật cũng như đưa ra những giải pháp
hoàn thiện về bảo hộ CTMT cho pháp luật Việt Nam thì trước hết cần phải biết được
một số vấn đề cơ bản về CTMT và bảo hộ CTMT như khái niệm, đặc điểm của CTMT,
khái niệm bảo hộ, bảo hộ CTMT và một số khái niệm liên quan.
1.1 Phần mềm máy tính (PMMT) và chương trình máy tính (CTMT)
1.1.1 Sơ lược về PMMT
1.1.1.1 Khái niệm PMMT
Theo quy định của pháp luật nước ta, PMMT bao gồm chương trình máy tính,
tài liệu mô tả chương trình, tài liệu hỗ trợ và cơ sở dữ liệu. 2 Đây là một quy định
mang tính chung chung, chúng ta chỉ biết PMMT bao gồm những gì nhưng luật vẫn
chưa đưa ra được khái niệm cụ thể thế nào là PMMT.
Theo nghĩa thông thường thì PMMT là một hoặc một nhóm chương trình được
biểu hiện dưới dạng chuỗi lệnh viết theo một ngôn ngữ lập trình 3 nào đó và các tập dữ
liệu liên quan, chỉ dẫn cho máy tính hoặc hệ thống tin học biết phải làm gì để thực hiện
nhiệm vụ đã đề ra. PMMT có thể được cài đặt ngay trong máy tính hoặc được lưu trữ
ở ngoài máy tính dưới các hình thức khác nhau như văn bản, đĩa từ, đĩa quang. 4
Dựa vào phương thức hoạt động PMMT thường được chia thành hai loại là
phần mềm hệ thống và phần mềm ứng dụng:

2

Khoản 14 Điều 4 NĐ 76/CP ngày 29/12/1996 hướng dẫn thi hành một số quy định về quyền tác giả trong Bộ

luật dân sự (Đã hết hiệu lực).
3
Ngôn ngữ lập trình là ngôn ngữ dùng để viết các chương trình cho máy tính, Ths. Nguyễn Văn Linh, “Ngôn
ngữ lập trình”,Trang web: ON-NG%E1%BB%AE-L%E1%BA%ACP-TRINH , [ngày cập nhật: 10/2/2011].
4
Trường Đại học luật Thành phố Hồ Chí Minh, “Một vài suy nghĩ về bảo hộ phần mềm máy tính ở Việt Nam”,
trang web: d=198 :tc2002
so4m ssnvbhpm&catid=90:ctc20024&Itemid=64, [ngày cập nhật:22/12/2008].

GVHD: Ths. NGUYỄN PHAN KHÔI

13

SVTH: TRẦN THANH NGUYỆT


LVTN: BẢO HỘ CHƯƠNG TRÌNH MÁY TÍNH THEO PHÁP LUẬT VIỆT NAM
- Phần mềm hệ thống bao gồm hệ điều hành và tất cả các tiện ích cho phép máy
tính hoạt động. Mục đích của phần mềm hệ thống là để giúp các lập trình viên ứng
dụng không phải quan tâm đến các chi tiết của hệ thống máy tính phức tạp được sử
dụng, đặc biệt là các tính năng bộ nhớ và các phần cứng khác chẳng hạn như máy in,
bàn phím, thiết bị hiển thị. Các phần mềm như Windows 7, Windows XP, Windows 98,
Windows 2000, Linux được gọi là phần mềm hệ thống.
- Phần mềm ứng dụng là loại phần mềm giúp người ứng dụng hoàn thành một
hay nhiều công việc cụ thể nào đó. Trong phần mềm ứng dụng cũng có thể chia thành
phần mềm đặt hàng và phần mềm đóng gói. Những phần mềm được viết theo yêu cầu
riêng có tính đặc thù của một cá nhân hay tổ chức, ví dụ như phần mềm thiết kế một
thí nghiệm, phần mềm điều khiển một dây chuyền sản xuất, phần mềm quản lý khách
hàng của một công ty... được gọi là phần mềm đặt hàng. Còn những phần mềm được
viết dựa trên yêu cầu chung của nhiều người không theo yêu cầu đặt hàng của riêng ai,

chúng được viết rất hoàn chỉnh và thường kèm theo những phương tiện để cài đặt lên
máy một cách tự động, người sử dụng chỉ cần mua về cài đặt trên máy tính của mình
và thiết lập các chế độ làm việc phù hợp là có thể sử dụng được, chẳng hạn như phần
mềm soạn thảo văn bản, phần mềm nghe nhạc... Nói chung, phần mềm ứng dụng được
khởi động khi cần thiết và ngừng hoạt động khi thực hiện xong công việc, ví dụ phần
mềm giải trí như Skype, WinAmp, phần mềm văn phòng như Easy Pdf Split & Marge,
Advanced PDF marge, là các phần mềm ứng dụng.
Trước khi Luật sở hữu trí tuệ năm 2005 ra đời thì PMMT được xem là tác phẩm
được pháp luật bảo hộ.5
1.1.1.2 Phân loại PMMT
Xét về phương diện quyền sử dụng, phần mềm có thể chia thành các loại sau:
♦ Phần mềm thương mại: là phần mềm thuộc bản quyền của tác giả hoặc nhà
sản xuất, người dùng muốn sử dụng thì phải mua và không có quyền phân phối lại. Ví
dụ như Windows, Microsoft Office là phần mềm thương mại.
Phần mềm thương mại là loại phần mềm đang bị xâm phạm bản quyền nhiều
nhất hiện nay, bản chất của nó là phần mềm do nhà sản xuất tạo ra và bán lại cho
5

Điều 747 Bộ luật dân sự năm 1995 (Đã hết hiệu lực).

GVHD: Ths. NGUYỄN PHAN KHÔI

14

SVTH: TRẦN THANH NGUYỆT


LVTN: BẢO HỘ CHƯƠNG TRÌNH MÁY TÍNH THEO PHÁP LUẬT VIỆT NAM
người sử dụng nhằm mục đích lợi nhuận, trên nguyên tắc người mua bản quyền phần
mềm thương mại nào đó chỉ được sử dụng cho một máy tính duy nhất và không được

phân phối lại cho người khác nhưng thực tế thì không như vậy, nếu mỗi lần sử dụng
đều phải mua bản quyền sẽ tốn kém rất nhiều, do đó phần lớn là mọi người chỉ mua
bản quyền một lần rồi phân phối lại cho nhiều người khác sử dụng dẫn đến tình trạng
phần mềm thương mại bị xâm phạm. Ví dụ nhiều doanh nghiệp, trường học hiện nay
chỉ mua bản quyền phần mềm một lần rồi sao chép cho rất nhiều máy tính trong các
doanh nghiệp, trường học đó để giảm nhiều chi phí cho việc mua bản quyền. Chính vì
thế, phần mềm thương mại cần được quan tâm bảo hộ nhiều hơn nữa.
♦ Phần mềm chia sẻ: loại phần mềm này có đủ các tính năng và được phân phối
tự do, nhưng có một giấy phép khuyến cáo các cá nhân hoặc tổ chức mua, tùy tình
hình cụ thể. Ví dụ phần mềm để nén dữ liệu Winzip là phần mềm chia sẻ. Loại phần
mềm này có thể nói là ít bị xâm phạm nhất bởi vì tuy loại phần mềm này vẫn phải mua
bản quyền nhưng có thể phân phối hoặc sao chép lại cho người khác, vì vậy việc xâm
phạm bản quyền đối với phần mềm chia sẻ là rất ít xảy ra.
♦ Phần mềm thử nghiệm có giới hạn: Là những phiên bản giới hạn của các phần
mềm thương mại được cung cấp miễn phí nhằm mục đích thử nghiệm, giới thiệu sản
phẩm và kích thích người dùng quyết định mua. Loại sản phấm này không chỉ giới hạn
về tính năng mà còn giới hạn về thời gian dùng thử (thường là 30 ngày hoặc 60 ngày).
Chẳng hạn một phần mềm cho phép người dùng lấy từ internet về dùng thử nhưng chỉ
cho giới hạn sử dụng trong vòng 30 ngày, sau đó một khóa cài đặt ngầm sẽ vô hiệu hóa
phần mềm đó. Chẳng hạn như phần mềm diệt virus ZoneAlarm Anti-spyware, phần
mềm tải tài liệu với tốc độ nhanh Internet Download Manager thường có những phiên
bản dùng thử trong thời hạn 30 ngày hoặc 60 ngày.
Phần mềm thử nghiệm có giới hạn là loại phần phần mềm cũng thường bị xâm
phạm bản quyền. Thông thường, khi hết thời hạn dùng thử người dùng vẫn muốn tiếp
tục sử dụng phần mềm đó nhưng lại không muốn mua bản quyền, vì vậy người dùng
có thể có những hành vi bẻ khóa để tiếp tục sử dụng, đó là hành vi xâm phạm bản
quyền phần mềm. Do đó phần mềm thử nghiệm có giới hạn cũng như phần mềm
thương mại cần được bảo hộ chặt chẽ hơn để tránh những hành vi xâm phạm trên.
♦ Phần mềm nguồn mở: phần mềm nguồn mở được phân phối với giấy phép
GVHD: Ths. NGUYỄN PHAN KHÔI

15

SVTH: TRẦN THANH NGUYỆT


LVTN: BẢO HỘ CHƯƠNG TRÌNH MÁY TÍNH THEO PHÁP LUẬT VIỆT NAM
riêng, cũng giống như phần mềm thương mại được phân phối giấy phép bởi nhà sản
xuất. Ðiều khác biệt của phần mềm này là thay vì giữ hoặc mở rộng bản quyền của nhà
sản xuất thì phần mềm nguồn mở trao cả bản quyền đó cho người nhận. Một số ví dụ
phần mềm có mã nguồn mở nhý: Linux, Mplayer, Openoffice, Unikey, 7-zip...
Phần mềm nguồn mở có hơn 1400 loại giấy phép khác nhau, có loại giấy phép
tạo riêng cho một phần mềm, có loại giấy phép tạo chung cho nhiều loại phần mềm.
Một số loại giấy phép thông dụng như:6
- Giấy phép Apache: cho phép sử dụng mã nguồn để phát triển các phần mềm
mã nguồn mở và cho phép phân phối các bản sửa đổi phần mềm mà không cần phải
tuân theo giấy phép gốc (không phải copyleft).
- Giấy phép GNU: là một loại giấy phép thể hiện dýới dạng copyleft, khác với
giấy phép Apache, copyleft cho phép người sử dụng mã nguồn để phát triển phần mềm
nguồn mở và khi phân phối các bản sửa đổi đó thì phải phân phối cả những điều khoản
trong cùng giấy phép gốc, tức là các bản phân phối sau cũng phải tuân thủ các điều
khoản của giấy phép gốc.
♦ Phần mềm miễn phí: là phần mềm mà người sử dụng không phải trả bất kỳ chi
phí nào, không hạn chế thời gian sử dụng nhý phần mềm dùng thử, có thể tải tự do từ
internet về sử dụng. Trong phần mềm miễn phí, người dùng phải tôn trọng một số ràng
buộc cỏ bản như không được thay ðổi tên tác giả, không được dùng để mua bán lại.
Phần mềm miễn phí khác với phần mềm nguồn mở là khi phân phối sẽ không cung cấp
mã nguồn của nó.7 Bởi vì phần mềm miễn phí có thể được tải miễn phí về để sử dụng
nên việc vi phạm bản quyền đối với loại phần mềm này là rất ít. Ví dụ như Google
Chrome, Youtube Downloader HD, Ccleaner là các phần mềm được tải miễn phí về

máy để sử dụng.

6

Trương Thị Diệu Linh, “Phần mềm mã nguồn mở và Linux”, trang web: ngtv /d /
6113 3457-Open-Source-Software , [ngày cập nhật: 13/02/2011].
7
The Linux Information Project (22 tháng 10 năm 2006). “Freeware Definition”, [ngày cập nhật: 12/6/2009].

GVHD: Ths. NGUYỄN PHAN KHÔI

16

SVTH: TRẦN THANH NGUYỆT


LVTN: BẢO HỘ CHƯƠNG TRÌNH MÁY TÍNH THEO PHÁP LUẬT VIỆT NAM
1.1.2 Khái niệm và đặc điểm của CTMT
1.1.2.1 Khái niệm CTMT
CTMT là tập hợp các chỉ dẫn được thể hiện dưới dạng các lệnh, các mã, lược
đồ hoặc bất kỳ dạng nào khác, khi gắn vào một phương tiện mà máy tính đọc được, có
khả năng làm cho máy tính thực hiện một công việc hoặc đạt được một kết quả cụ thể.
CTMT được bảo hộ dưới dạng tác phẩm văn học, dù thể hiện dưới dạng mã nguồn hay
mã máy.8
Theo các nhà chuyên môn về công nghệ thông tin thì CTMT là tập hợp tất cả
các câu lệnh do các nhà lập trình viết ra để hướng dẫn máy tính thực hiện một công
việc cụ thể, nếu như không có chương trình này thì máy tính sẽ không hoạt động được.
Thực tế, khái niệm CTMT và PMMT không có sự phân biệt rõ ràng trong hầu
hết các trường hợp. Những khái niệm này được diễn đạt khác nhau trong luật của các
nước. Có nước sử dụng thuật ngữ “phần mềm”, có nước lại sử dụng thuật ngữ

“CTMT”. Theo Luật ngày 10-5-1994 của Pháp thì phần mềm là toàn bộ các chương
trình được tiến hành và các quy tắc, có thể cả tư liệu, liên quan đến việc vận hành của
một tổng thể xử lý dữ liệu.9 Theo luật ngày 14-6-1985 của Nhật Bản định nghĩa CTMT
là sự thể hiện các lệnh kết hợp dành cho máy tính để làm cho máy tính vận hành được
và đạt kết quả nhất định.10 Luật năm 1980 của Hoa Kỳ, CTMT là tổng thể các chỉ dẫn
hoặc các lệnh được sử dụng trực tiếp hoặc gián tiếp trong một máy tính để tạo ra một
kết quả nhất định.11 Theo luật ngày 8-6-1988 của Canada, CTMT là tổng thể các lệnh
hoặc các từ ngữ được sử dụng một cách trực tiếp hoặc gián tiếp trong một máy tính để
tạo ra một kết quả đặc biệt, bất kể các lệnh hoặc các từ ngữ này được diễn đạt, định
hình, đưa vào hoặc nhập vào bằng cách nào.12 Ở Việt Nam. tại Khoản 14 Điều 4 Nghị
định 76/1996/NĐ-CP hướng dẫn thi hành một số quy định về quyền tác giả trong Bộ
luật dân sự có quy định PMMT bao gồm chương trình máy tính, tài liệu mô tả chương
trình, tài liệu hỗ trợ, cơ sở dữ liệu và Khoản 1 Điều 2 Quyết định 128/2000/QĐ-TTg
về một số chính sách và biện pháp khuyến khích đầu tư và phát triển công nghiệp phần
8

Khoản 1, Điều 22 Luật SHTT.
Bộ luật sở hữu trí tuệ của Pháp (Law on the Intellectual Property Code, No. 92–597 of July 1, 1992, as last
amended by Laws Nos. 94–361 of May 10, 1994, and 95–4 of January 3, 1995).
10
Điều 2 Luật bản quyền của Nhật Bản (Law No.62, of June 14, 1985).
11
Luật chung về bí mật thương mại của Hoa kỳ, sửa đổi năm 1980 (Uniform Trade Secrets Act, as amended in
1980).
12
Luật chung về bí mật thương mại năm 1989 của Canada (Uniform Trade Secrets Act 1989).
9

GVHD: Ths. NGUYỄN PHAN KHÔI

17

SVTH: TRẦN THANH NGUYỆT


LVTN: BẢO HỘ CHƯƠNG TRÌNH MÁY TÍNH THEO PHÁP LUẬT VIỆT NAM
mềm định nghĩa PMMT được hiểu là chương trình, tài liệu mô tả chương trình, tài
liệu hỗ trợ, nội dung thông tin số hóa.
Đặc biệt, theo quy định tại Khoản 12 Điều 4 Luật Công nghệ thông tin năm
2006 đang có hiệu lực hiện hành thì phần mềm là chương trình máy tính được mô tả
bằng hệ thống ký hiệu, mã hoặc ngôn ngữ để điều khiển thiết bị số thực hiện chức
năng nhất định. Như vậy, qua các định nghĩa trên ta có thể thấy khái niệm PMMT có
nội hàm rộng hơn khái niệm CTMT, PMMT bao gồm cả CTMT, do đó thuật ngữ
PMMT và CTMT có thể được sử dụng đồng nhất với nhau, tùy theo quan điểm của
mỗi cá nhân, mỗi quốc gia sẽ có cách gọi khác nhau. Nhưng nhìn chung theo quy định
của các quốc gia thì PMMT hay CTMT được hiểu là các câu lệnh hay sử dụng ngôn
ngữ lập trình để cho máy tính hoạt động được và đạt kết quả như mong muốn. Bộ luật
dân sự 1995 của Việt Nam đã từng quy định PMMT là tác phẩm được pháp luật bảo
hộ, nhưng từ khi Luật sở hữu trí tuệ 2005 ra đời thì các nhà làm luật lại sử dụng thuật
ngữ CTMT thay cho thuật ngữ PMMT để phù hợp với một số Điều ước quốc tế (Công
ước Berne...) mà Việt Nam là thành viên và phù hợp với hoàn cảnh quốc tế. Hiện nay,
hầu hết luật pháp về sở hữu trí tuệ của các quốc gia trên thế giới đều quy định CTMT
là loại hình tác phẩm được pháp luật bảo hộ.
Hiện nay, thuật ngữ PMMT thường được sử dụng trong đời sống thường ngày,
còn trong luật thì lại quy định là CTMT nhưng bản chất của chúng thì giống nhau.
1.1.2.2 Quy trình sáng tạo ra CTMT
CTMT được tạo ra bởi con người, những người này được gọi là lập trình viên.
Để có được một CTMT, các nhà lập trình phải sử dụng ngôn ngữ lập trình để viết. Tùy
theo từng mục đích cụ thể mà CTMT có thể phức tạp hay đơn giản. Có những CTMT
chỉ vẻn vẹn vài trăm dòng lệnh, nhưng cũng có những chương trình tới vài trăm ngàn,

thậm chí tới 15 triệu dòng mã lệnh như hệ điều hành Window 95.13 Câu lệnh là đơn vị
cơ bản của một ngôn ngữ lập trình. Tùy theo ngôn ngữ lập trình, các câu lệnh đều phải
tuân theo các trật tự sắp xếp của các từ khóa, tham số, các hàm, thủ tục cũng như các
qui ước khác. Tập hợp trật tự và qui tắc đó tạo thành cú pháp của ngôn ngữ lập trình.
Các câu lệnh của một chương trình dùng để chỉ thị cho máy tính biết làm gì, xử lý như
13

Đại học công nghệ, “Module 8. Phần mềm”, trang web: http: www.uet.vnu.edu.vn/~anhnv/ ourses/thcs/8_
Phan _mem.pdf, [ngày cập nhật: 20/12/20012].

GVHD: Ths. NGUYỄN PHAN KHÔI

18

SVTH: TRẦN THANH NGUYỆT


LVTN: BẢO HỘ CHƯƠNG TRÌNH MÁY TÍNH THEO PHÁP LUẬT VIỆT NAM
thế nào với các dữ liệu và từ đó tiến hành các phép tính toán hay biến đổi dữ liệu để
đạt được kết quả.14 Về cơ bản các dòng lệnh được viết bằng các con số hoăc ký hiệu,
và các con số hoặc ký hiệu đó sẽ được các nhà lập trình định hình thành một giao diện
và máy tính phải thực hiện theo, những câu lệnh đó cũng chỉ là những nguyên tắc
giống như cách thức dùng từ để xây dựng một quyền sách hay một bài hát nào đó, sự
khác biệt ở đây là cách thức dùng từ để xây dựng câu lệnh cho CTMT thì chỉ có những
lập trình viên hay những người chuyên về về máy tính mới có thể hiểu được. Do vậy,
sự định hình của CTMT thông qua những câu lệnh sẽ là căn cứ phát sinh quyền tác
giả, tức là khi nào các dòng lệnh được viết xong và máy tính có thể thực hiện được nó
là thời điểm quyền tác giả đối với CTMT đó được phát sinh. Từ đó, trên thực tế xuất
hiện nhiều trường hợp hai hay nhiều CTMT có chức năng hoàn toàn giống nhau nhưng
tất cả các CTMT đó đều được luật bảo hộ là một điều không lạ, bởi vì chúng được xây

dựng với những dòng lệnh khác nhau và pháp luật chỉ bảo hộ cách thức xây dựng các
dòng lệnh đó dù cho kết quả mang lại như nhau.
Ngoài ra, việc xây dựng một CTMT là công sức của nhiều người, trong đó có
các những người chuyên phân tích hệ thống để làm rõ các yêu cầu và tình trạng của hệ
thống làm cơ sở cho việc xây dựng các dự án khả thi, có những người chuyên kiểm
thử, có người làm công việc viết tài liệu, mua sắm, lắp ráp thiết bị, bảo trì... Qua đó có
thể thấy rằng, để tạo ra một CTMT là vấn đề không đơn giản, cần nguồn vốn cao và
trải qua rất nhiều giai đoạn, tốn kém công sức không chỉ của một người mà của rất
nhiều người. Cho nên, việc bảo hộ CTMT chống lại những hành vi sao chép và sử
dụng không hợp pháp là một vấn đề rất quan trọng.
1.1.2.3 Đặc điểm của CTMT
CTMT không được chế tạo theo khuôn mẫu nhất định
CTMT luôn luôn được phát triển, nâng cấp, sửa đổi, bổ sung và không được chế
tạo theo nghĩa cổ điển, tức là không theo một khuôn khổ nào cả mà tùy vào tình hình
cụ thể mà CTMT sẽ được tạo ra CTMT có thể được nâng cấp cơi nới tùy theo nhu cầu
phát sinh của doanh nghiệp và xã hội. Bên cạnh đó, CTMT không bị hỏng nhưng sẽ bị
14

Ví dụ câu lệnh đơn giản trong trong Windows: yêu cầu máy tính sao chép tập tin f1.txt thành 1 tập tin có tên
f2.txt được viết là copy f1.txt f2.txt hay CoPy f1.txt f2.txt đều được Windows không phân biệt chữ viết hoa hay
viết thường trong các câu lệnh nhưng tuyệt đối không được sai chính tả và không được đảo lộn thứ tự vị trí của
f1.txt và f2.txt. ( “khái niệm về lệnh và chương trình”, trang web:
[ngày cập nhật: 15/12/2011]).

GVHD: Ths. NGUYỄN PHAN KHÔI

19

SVTH: TRẦN THANH NGUYỆT

LVTN: BẢO HỘ CHƯƠNG TRÌNH MÁY TÍNH THEO PHÁP LUẬT VIỆT NAM
thoái hóa theo thời gian. CTMT không giống như các vật thể khác là sẽ bị mòn cũ theo
tác động của môi trường. Trên thực tế, CTMT thoái hóa theo thời gian là do lỗi mới
phát sinh ra mỗi khi tiến hành bảo trì trong quá trình sử dụng. CTMT còn bị lạc hậu do
công nghệ mới ra đời, người dùng không còn thích sử dụng các chương trình cũ nữa
hay khi các công nghệ mới như hệ điều hành, các hệ quản trị cơ sở dữ liệu, phiên bản
dịch mới... được đưa vào tổ chức thì các chương trình cũ sẽ không thể tiếp tục vận
hành trên máy với chúng nữa.
Ngoài ra, phần lớn các CTMT được xây dựng theo đơn đặt hàng của khách nên
sẽ không có danh mục các thành phần cố định mà nó được xây dựng theo từng yêu cầu
cụ thể của mỗi tổ chức, mỗi khách hàng. CTMT còn có bản chất phức tạp và luôn thay
đổi. CTMT là không nhìn thấy được, cái mà chúng ta sử dụng và gọi là CTMT thực ra
là giao diện tương tác giữa người và máy. Môi trường xã hội luôn luôn thay đổi do vậy
CTMT cũng phải thay đổi theo một cách tương ứng. Đặc điểm kế tiếp của CTMT là
thường được phát triển theo nhóm. Hiện nay, nhu cầu về sản phẩm ngày càng tăng và
đòi hỏi thời gian sản xuất ra ngày càng ngắn. Trong điều kiện đó các nhà sản xuất ra
CTMT cần rất nhiều người với những kỹ năng khác nhau tham gia trong các đội phát
triển để tạo được CTMT chất lượng cao trong thời gian ngắn. Phát triển CTMT theo
nhóm là một lựa chọn duy nhất của các nhà sản xuất.
CTMT được thể hiện thông qua hai dạng khác nhau
Khi một CTMT được xây dựng xong thì chúng ta có thể tiếp cận với nó thông
qua hai dạng giao diện là giao diện đồ họa và giao diện lập trình (còn gọi là mã
nguồn)15. Thông thường những CTMT mang tính chất thương mại hay các chương
trình có bản quyền theo dạng copyright thì người sử dụng sẽ không được truy cập vào
mã nguồn của chương trình đó mà chúng ta chỉ nhìn thấy và thực hiện được các thao
tác trên giao diện của nó mà thôi.
Còn đối với những CTMT có cung cấp mã nguồn cho người sử dụng theo dạng
copyleft thì người sử dụng ngoài việc thực hiện được các thao tác trên giao diện thì
còn có thể truy cập vào mã nguồn của chương trình đó và có thể thay đổi hay sửa chữa

chúng. Hay nói cách khác, để sử dụng được một CTMT chúng ta có thể thông qua hai
15

Mã nguồn là sản phẩm trước biên dịch của một phần mềm, chưa có khả năng điều khiển thiết bị số. (Khoản 13
Điều 4 Luật Công nghệ thông tin năm 2006).

GVHD: Ths. NGUYỄN PHAN KHÔI

20

SVTH: TRẦN THANH NGUYỆT


LVTN: BẢO HỘ CHƯƠNG TRÌNH MÁY TÍNH THEO PHÁP LUẬT VIỆT NAM
cách là thực hiện trực tiếp lên giao diện của nó hoặc là thực hiện trên mã nguồn của
CTMT đó (cách này thường được những người chuyên về công nghệ thông tin sử
dụng).
Ví dụ khi vào trang web ta có thể xem dưới hai dạng:

Hình 1.1 Hình ảnh trang web khi xem dưới dạng giao diện