LUẬN văn LUẬT THƯƠNG mại một số vấn đề PHÁP lý về hợp ĐỒNG THƯƠNG mại điện tử

Một số vấn đề pháp lý về hợp đồng thương mại điện tử

TRƢỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ
KHOA LUẬT

-----o0o-----

LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP CỬ NHÂN LUẬT
KHÓA 33 (2007 – 2011)

MỘT SỐ VẤN ĐỀ PHÁP LÝ VỀ HỢP ĐỒNG
THƢƠNG MẠI ĐIỆN TỬ

Giảng viên hướng dẫn
Ths. Võ Hoàng Yến

Sinh viên thực hiện
Nguyễn Hữu Tính
MSSV: 5075151
Lớp: Luật Thƣơng Mại – K33

Cần Thơ, 11/2010
GVHD: Võ Hoàng Yến

i

SVTH: Nguyễn Hữu Tính


Một số vấn đề pháp lý về hợp đồng thương mại điện tử

Nhận Xét Của Giảng Viên Hƣớng Dẫn

 ......................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................

..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
GVHD: Võ Hoàng Yến

ii

SVTH: Nguyễn Hữu Tính


Một số vấn đề pháp lý về hợp đồng thương mại điện tử

Nhận Xét Của Giảng Viên Phản Biện

 ......................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................

..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
GVHD: Võ Hoàng Yến

iii

SVTH: Nguyễn Hữu Tính


Một số vấn đề pháp lý về hợp đồng thương mại điện tử

MỤC LỤC
Trang

LỜI MỞ ĐẦU ........................................................................................................ 1
CHƢƠNG 1. MỘT SỐ VẤN ĐỀ CHUNG VỀ THƢƠNG MẠI ĐIỆN TỬ VÀ
HỢP ĐỒNG THƢƠNG MẠI ĐIỆN TỬ .............................................................. 3
1.1. Khái quát chung về thương mại điện tử......................................................... 3
1.1.1. Khái niệm thương mại điện tử ................................................................. 3
1.1.2. Quá trình phát triển thương mại điện tử ................................................... 5
1.1.3. Một số đặc trưng và bản chất của thương mại điện tử .............................. 6
1.1.4. Một số hình thức chủ yếu của thương mại điện tử ................................... 7
1.1.5. Vai trò của thương mại điện tử .............................................................. 10
1.2. Khái quát chung về hợp đồng thương mại điện tử ....................................... 11
1.2.1. Khái niệm hợp đồng thương mại điện tử................................................ 11
1.2.1. Đặc điểm và vai trò của hợp đồng thương mại điện tử ........................... 12
1.2.3. So sánh hợp đồng thương mại điện tử và hợp đồng truyền thống ........... 16
CHƢƠNG 2. NHỮNG QUY ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT VỀ HỢP ĐỒNG
THƢƠNG MẠI ĐIỆN TỬ .................................................................................. 20
2.1. Giao kết hợp đồng thương mại điện tử ........................................................ 20
2.1.1. Nguyên tắc giao kết hợp đồng thương mại điện tử ................................. 20
2.1.2. Quy trình giao kết hợp đồng thương mại điện tử.................................... 22
2.1.2.1. Đề nghị giao kết hợp đồng thương mại điện tử ............................... 22
2.1.2.2. Chấp nhận đề nghị giao kết hợp đồng thương mại điện tử ............... 24
2.1.3. Chủ thể của hợp đồng thương mại điện tử ............................................. 25
2.1.4. Hình thức của hợp đồng thương mại điện tử .......................................... 26
2.1.4. Nội dung của hợp đồng thương mại điện tử ........................................... 28
2.1.6. Chữ ký điện tử và giá trị pháp lý của hợp đồng thương mại điện tử ....... 30
2.1.6.1. Chữ ký điện tử ................................................................................ 30
2.1.6.2. Giá trị pháp lý của hợp đồng thương mại điện tử ............................ 34
2.2. Thực hiện, sửa đổi và chấm dứt hợp đồng thương mại điện tử .................... 36
2.2.1. Thực hiện hợp đồng thương mại điện tử ................................................ 36
2.2.2. Sửa đổi, chấm dứt hợp đồng thương mại điện tử.................................... 37
2.3. Pháp luật về giải quyết tranh chấp và những quy định liên quan đến hợp đồng

thương mại điện tử ............................................................................................. 39
2.3.1. Vấn đề giải quyết tranh chấp ................................................................. 39

GVHD: Võ Hoàng Yến

iv

SVTH: Nguyễn Hữu Tính


Một số vấn đề pháp lý về hợp đồng thương mại điện tử

2.3.2. Những quy định của pháp luật có liên quan đến hợp đồng thương mại
điện tử............................................................................................................. 40
CHƢƠNG 3. THỰC TRẠNG GIAO KẾT HỢP ĐỒNG THƢƠNG MẠI ĐIỆN
TỬ Ở VIỆT NAM VÀ HƢỚNG HOÀN THIỆN ............................................... 45
3.1. Thực tiễn của việc giao kết hợp đồng thương mại điện tử ........................... 45
3.1.1. Những kết quả đạt được......................................................................... 45
3.1.2. Những khó khăn, yếu kém ..................................................................... 50
3.1.3. Bảo vệ người tiêu dùng trong thương mại điện tử .................................. 54
3.2. Phương hướng và một số giải pháp ............................................................. 60
3.2.1. Phương hướng chung ............................................................................ 60
3.2.2. Một số giải pháp .................................................................................... 62
KẾT LUẬN .......................................................................................................... 67
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

GVHD: Võ Hoàng Yến

v

SVTH: Nguyễn Hữu Tính


Một số vấn đề pháp lý về hợp đồng thương mại điện tử

LỜI MỞ ĐẦU

 Lý do chọn đề tài
Trong giai đoạn hiện nay, đánh dấu bước phát triển mạnh mẽ của công nghệ
thông tin và thương mại điện tử trong mọi mặt của đời sống xã hội. Thương mại
điện tử đã và đang là xu hướng mới trong sự phát triển của nền kinh tế thế giới, mà
hợp đồng điện tử là nhân tố chủ đạo của hoạt động thương mại điện tử, mang đến
nhiều lợi ích cho xã hội và mở ra một xu thế và bước phát triển mới cho các hoạt
động giao kết hợp đồng. Phương thức kinh doanh mới dựa trên nền tảng công nghệ
hiện đại và một thị trường mới thị trường điện tử phi biên giới thuận tiện hơn, gần
rủi hơn về mặt không gian lẫn thời gian với tất cả mọi người đã hình thành và phát
triển.
Khi nền kinh tế nước ta ngày càng hội nhập sâu hơn vào nền kinh tế thế giới,
thương mại điện tử và hợp đồng điện tử càng được quan tâm và chú trọng phát triển.
Bởi lẽ, các doanh nghiệp muốn tồn tại và phát triển thì phải luôn đổi mới công nghệ,
đổi mới phương thức kinh doanh và phải mở rộng thị trường để có nhiều cơ hội kinh
doanh hơn. Để đảm bảo cho sự phát triển đó thì hàng loạt các văn bản pháp luật đã
được ban hành nhằm tạo cở sở pháp lý vững chắc cho các cho các giao dịch thương
mại điện tử, mà điểm nhấn là việc ban hành Luật Giao dịch điện tử 2005 đã tạo môi
trường thuận lợi hơn cho việc giao kết và thực hiện hợp đồng điện tử trong hoạt
động thương mại. Nhưng trong thực tiễn việc giao kết và thực hiện hợp đồng điện tử
còn khá hạn chế, do sự đầu tư thiếu đồng bộ về cơ sở hạ tầng, nguồn nhân lực hạn
chế về số lượng lẫn trình độ chuyên môn, các quy định của pháp luật về hợp đồng
điện tử chưa thật sự phù hợp và đi vào thực tiễn là những rào cản cho hoạt động
giao kết hợp đồng điện tử, chưa tạo được lòng tin cho các chủ thể khi muốn tham

gia giao kết hợp đồng điện tử, vì lẽ đó hợp đồng điện tử vẫn còn khá xa lạ trong
hoạt động thương mại.
Nhận thấy được tầm quan trọng, những lợi ích mà hợp đồng điện tử mang lại
cho hoạt động thương mại, cho sự phát triển của nền kinh tế và sự cần thiết của hợp
đồng điện tử trong nền kinh tế giai đoạn hội nhập. Với mong muốn đưa ra những cơ
sở lý luận, phân tích những quy định của pháp luật về hợp đồng điện tử để có thêm
những cách nhìn từ nhiều góc độ về khung pháp lý hợp đồng điện tử của nước ta
hiện nay. Đó là lý do mà người viết chọn đề tài “ Một số vấn đề pháp lý về hợp
đồng thƣơng mại điện tử”.

GVHD: Võ Hoàng Yến

1

SVTH: Nguyễn Hữu Tính


Một số vấn đề pháp lý về hợp đồng thương mại điện tử

 Mục đích nghiên cứu
Việc nghiên cứu đề tài nhằm tìm hiểu kỹ hơn những quy định của pháp luật
và thực tiễn giao kết, thực hiện hợp đồng điện tử trong hoạt động thương mại ở Việt
Nam để thấy được những thuận lợi, khó khăn trong quá trình áp dụng pháp luật
cũng như trong hoạt động giao kết để tìm ra phương hướng hoàn thiện.
 Phạm vi nghiên cứu
Nội dung nghiên cứu của đề tài là các vấn đề pháp lý về hợp đồng điện tử
trong hoạt động thương mại, đó là các quy định về trình tự thủ tục ký kết hợp đồng
điện tử, về chữ ký điện tử, các quy định về giải quyết tranh chấp trong giao kết hợp
đồng điện tử và một số quy định có liên quan. Do đây là lĩnh vực tương đối rộng
nên người viết chỉ tập trung phân tích những khía cạnh chính yếu của hợp đồng điện

tử trong hoạt động thương mại chứ không đi sâu phân tích tất cả các vấn đề về hợp
đồng điện tử. Đề tài chỉ tập trung phân tích những quy định của pháp luật Việt Nam
về việc ký kết và thực hiện hợp đồng điện tử, chủ yếu là Luật Giao dịch điện tử
2005 và một số văn bản pháp luật liên quan.
 Phƣơng pháp nghiên cứu
Để thực hiện đề tài người viết đã dùng phương pháp tổng hợp: thu thập tổng
hợp tài liệu, phân tích, diễn giải dựa trên các nguồn tài liệu, sách báo có liên quan,
người viết tiến hành tổng hợp, hệ thống theo bố cục đề tài và tiến hành phân tích,
đánh giá.
 Kết cấu của đề tài
Kết cấu nội dung của đề tài gồm ba chương (không bao gồm phần mở đầu,
phần kết luận, danh mục tài liệu tham khảo):
Chương 1: Một số vấn đề chung về thương mại điện tử và hợp đồng thương
mại điện tử.
Chương 2: Những quy định của pháp luật về hợp đồng thương mại điện tử.
Chương 3: Thực trạng giao kết hợp đồng thương mại điện tử ở Việt Nam
và hướng hoàn thiện.

GVHD: Võ Hoàng Yến

2

SVTH: Nguyễn Hữu Tính


Một số vấn đề pháp lý về hợp đồng thương mại điện tử

CHƢƠNG 1
MỘT SỐ VẤN ĐỀ CHUNG VỀ THƢƠNG MẠI ĐIỆN TỬ
VÀ HỢP ĐỒNG THƢƠNG MẠI ĐIỆN TỬ

1.1. Khái quát chung về thƣơng mại điện tử
1.1.1. Khái niệm thƣơng mại điện tử
Thương mại điện tử là một lĩnh vực tương đối mới mà đặc biệt là ở Việt
Nam. Ngay đến tên gọi cũng có khá nhiều: có thể gọi là “thương mại trực tuyến”
(Online trade), “thương mại điều khiển học” (Cybertrade), “kinh doanh điện tử”
(Electronic business), “thương mại không có giấy tờ” (Paperless commerce, hoặc
Paper trade). Hiện nay, tên gọi “thương mại điện tử” (Electronic commerce) được
sử dụng rộng rãi nên trở thành quy ước chung, được đưa vào văn bản pháp luật quốc
tế, tuy nhiên các tên gọi khác vẫn có thể dùng và được hiểu với cùng một nội dung.
Thương mại điện tử (Electronic Commerce) là quy trình mua bán thông qua
việc truyền dữ liệu giữa các thiết bị truyền tin trong chính sách phân phối của tiếp
thị. Tại đây một mối quan hệ thương mại hay dịch vụ trực tiếp giữa người cung cấp
và khách hàng được tiến hành thông qua việc truyền tin. Theo nghĩa rộng, thương
mại điện tử bao gồm tất cả các loại giao dịch thương mại mà trong đó các đối tác
giao dịch sử dụng các kỹ thuật thông tin trong khuôn khổ chào mời, thỏa thuận hay
cung cấp dịch vụ. Thương mại điện tử là hình thái hoạt động thương mại bằng các
phương pháp điện tử, là việc trao đổi thông tin thương mại thông qua các phương
tiện công nghệ điện tử mà nói chung là không cần phải in ra giấy trong bất cứ công
đoạn nào của quá trình giao dịch.
Hiện nay, định nghĩa thương mại điện tử được rất nhiều tổ chức quốc tế đưa
ra song chưa có một định nghĩa thống nhất về thương mại điện tử. Nhìn một cách
tổng quát, các định nghĩa thương mại điện tử được chia thành hai nhóm quan điểm:
- Thương mại điện tử theo nghĩa hẹp chỉ đơn thuần bó hẹp trong việc mua
bán hàng hóa và dịch vụ thông qua các phương tiện điện tử, nhất là qua internet1 và
các mạng liên thông khác. Theo Tổ chức thương mại thế giới (WTO), “Thương mại
điện tử bao gồm việc sản xuất, quảng cáo, bán hàng và phân phối sản phẩm được
mua bán và thanh toán trên mạng Internet, nhưng được giao nhận một cách hữu
hình, cả các sản phẩm giao nhận cũng như những thông tin số hoá thông qua mạng
Internet”. Còn theo Ủy ban Thương mại điện tử của Tổ chức Hợp tác kinh tế Châu
Á – Thái Bình Dương (APEC), “Thương mại điện tử là công việc kinh doanh được

tiến hành thông qua truyền thông số liệu và công nghệ tin học kỹ thuật số”.
1

/>
GVHD: Võ Hoàng Yến

3

SVTH: Nguyễn Hữu Tính


Một số vấn đề pháp lý về hợp đồng thương mại điện tử

- Thương mại điện tử hiểu theo nghĩa rộng là các giao dịch tài chính và
thương mại bằng phương tiện điện tử như: trao đổi dữ liệu điện tử, chuyển tiền điện
tử và các hoạt động như gửi – rút tiền bằng thẻ tín dụng.
+ Luật mẫu về Thương mại điện tử của Ủy ban Liên hợp quốc về Luật
Thương mại quốc tế (UNCITRAL) định nghĩa: “Thuật ngữ thương mại cần được
diễn giải theo nghĩa rộng để bao quát các vấn đề phát sinh từ mọi quan hệ mang tính
chất thương mại dù có hay không có hợp đồng. Các quan hệ mang tính thương mại
commercial bao gồm, nhưng không chỉ bao gồm, các giao dịch sau đây: bất cứ giao
dịch nào về cung cấp hoặc trao đổi hàng hóa hoặc dịch vụ; thoả thuận phân phối; đại
diện hoặc đại lý thương mại, ủy thác hoa hồng, cho thuê dài hạn; xây dựng các công
trình; tư vấn, kỹ thuật công trình; đầu tư; cấp vốn, ngân hàng; bảo hiểm; thỏa thuận
khai thác hoặc tô nhượng, liên doanh và các hình thức về hợp tác công nghiệp hoặc
kinh doanh; chuyên chở hàng hóa hay hành khách bằng đường biển, đường không,
đường sắt hoặc đường bộ”. Theo đó, có thể thấy phạm vi hoạt động của thương mại
điện tử rất rộng, bao quát hầu hết các lĩnh vực hoạt động kinh tế, trong đó hoạt động
mua bán hàng hóa và dịch vụ chỉ là một phạm vi rất nhỏ trong thương mại điện tử.
+ Còn theo Ủy ban châu Âu: “Thương mại điện tử được hiểu là việc thực

hiện hoạt động kinh doanh qua các phương tiện điện tử. Nó dựa trên việc xử lý và
truyền dữ liệu điện tử dưới dạng text, âm thanh và hình ảnh”. Có thể thấy thương
mại điện tử gồm nhiều hành vi trong đó: hoạt động mua bán hàng hóa; dịch vụ; giao
nhận các nội dung kỹ thuật số trên mạng; chuyển tiền điện tử; mua bán cổ phiếu
điện tử, vận đơn điện tử; đấu giá thương mại; hợp tác thiết kế; tài nguyên trên mạng;
mua sắm công cộng; tiếp thị trực tiếp với người tiêu dùng và các dịch vụ sau bán
hàng; đối với thương mại hàng hoá (như hàng tiêu dùng, thiết bị y tế chuyên dụng)
và thương mại dịch vụ (như dịch vụ cung cấp thông tin, dịch vụ pháp lý, tài chính);
các hoạt động truyền thống (như chăm sóc sức khoẻ, giáo dục) và các hoạt động
mới (như siêu thị ảo). Nó không chỉ là buôn bán hàng hoá và dịch vụ theo các hiểu
thông thường, mà bao quát một phạm vi rộng lớn hơn nhiều, do đó việc áp dụng
thương mại điện tử sẽ làm thay đổi hình thái hoạt động của hầu hết nền kinh tế.2
Ngày nay khái niệm thương mại điện tử được thừa nhận một cách rộng rãi đó
là: thương mại điện tử là việc thực hiện các hoạt động thương mại dựa trên các công
cụ điện tử , đặc biệt là Internet và World Wide Web (WWW).

2

/>%BB% AD.

GVHD: Võ Hoàng Yến

4

SVTH: Nguyễn Hữu Tính


Một số vấn đề pháp lý về hợp đồng thương mại điện tử

1.1.2. Quá trình phát triển thƣơng mại điện tử

Thuật ngữ “thương mại điện tử” được nói đến rất nhiều và hầu như nhiều
người nghĩ rằng thương mại điện tử là sản phẩm của xã hội hiện đại. Tuy nhiên,
thương mại điện tử “hình thức kinh doanh được tiến hành bằng cách gửi và nhận
thông điệp qua mạng” đã được biết đến và sử dụng rộng rãi trên thế giới. Nhưng
thương mại điện tử còn khá là mới và chỉ có bước chuyển mạnh mẽ ở Việt Nam
trong những năm trở lại đây.
Đầu những năm 1960, trong khi đang làm việc tại Công ty Du Pont, Edward
A. Guilbert đã phát triển một chuẩn dành cho các thông điệp điện tử để gửi thông tin
hàng hoá giữa Công ty Du Pont và hãng vận chuyển Chemical Leahman Tank
Lines. Năm 1965, hãng vận chuyển Steamship Line (liên doanh giữa một hãng của
Mỹ và một hãng của Hà Lan) bắt đầu gửi cho hãng vận chuyển Atlantic những bản
kê khai chuyển hàng dưới dạng những thông điệp telex (TELegraph Exchange) mà
sau đó có thể in ra giấy hoặc nhập vào máy tính.
Đến năm 1968, rất nhiều các công ty vận chuyển đường sắt, hàng không,
đường bộ và vận chuyển đường biển đã sử dụng những chuẩn kê khai điện tử liên
ngành do Uỷ ban Phối hợp Truyền dữ liệu (Transportation Data Coordinating
Committee – TDCC) của Mỹ khởi xướng và vào năm 1975, TDCC đã xuất bản tài
liệu đặc tả kỹ thuật thuật trao đổi dữ liệu điện tử (Electronic data interchange – EDI)
đầu tiên của mình.
Ngành lương thực – thực phẩm bắt đầu một dự án thử nghiệm về trao đổi dữ
liệu điện tử vào năm 1977. Đến đầu những năm 1980, Tập đoàn ôtô Ford Motor và
Tập đoàn ôtô General Motor yêu cầu những nhà cung cấp của họ sử dụng trao đổi
dữ liệu điện tử (EDI). Những nhà bán lẻ lớn như Sears, Roebuck và Co. và Kmart
Corp. cũng bắt đầu sử dụng EDI.
Tuy nhiên, trong khi trao đổi dữ liệu điện tử (EDI) tiết kiệm cho khách hàng
rất nhiều tiền bạc bằng cách loại bỏ tất cả các thủ tục giấy tờ, thì nó lại tỏ ra rất đắt
đối với những nhà cung cấp. Nó đòi hỏi nhà cung cấp phải sử dụng phần mềm đắt
tiền và những mạng gia tăng giá trị (VAN). Ngoài ra, những nhà cung cấp thường
phải sử dụng những hệ thống EDI khác nhau cho các khách hàng lớn của mình vì
không có khách hàng nào hoàn toàn tuân thủ tập chuẩn con EDI trong ngành của

mình. Trước tình hình phần lớn khách hàng lớn đều yêu cầu các nhà cung cấp phải
sử dụng EDI, sự lựa chọn trở nên khá đơn giản: Không có EDI, không có doanh thu.
Đến năm 1991, khoảng 12.000 doanh nghiệp Mỹ đang sử dụng trao đổi dữ
liệu điện tử (EDI). Đó cũng là năm chính phủ Mỹ bãi bỏ hạn chế thương mại sử
dụng Internet, và là năm Tim Berners-Lee đã tạo ra trình duyệt web đầu tiên. Một
GVHD: Võ Hoàng Yến

5

SVTH: Nguyễn Hữu Tính


Một số vấn đề pháp lý về hợp đồng thương mại điện tử

kiểu thương mại điện tử mới, từ doanh nghiệp đến người tiêu dùng, trên web đã
bùng nổ.
Năm 1994, trình duyệt Web Netscape Navigator, với tính năng hỗ trợ
"cookies"3, những tệp dữ liệu nhỏ được lưu trên máy tính của người sử dụng đã tạo
điều kiện cho việc tạo những cửa hàng trên Web có khả năng nhận dạng những
khách hàng, tập hợp dữ liệu về họ và cá nhân hoá việc bán hàng để phủ hợp với
khách hàng.
Trong khi những cửa hàng lớn trên mạng như Amazon.com Inc. bán những
sản phẩm trực tuyến với giá thoả thuận và không cần phải cất giữ hàng hoá trong
kho hàng, những doanh nghiệp kinh doanh truyền thống lại đổ xô để tạo sự hiện
diện của mình trên web. Một cơ sở hạ tầng tổng thể đã phát triển và đủ độ chín để
hỗ trợ những công ty dotcom: United Parcel Service Inc. và FedEx Corp., chuyên về
chuyển hàng; một số công ty bên thứ ba cung cấp các dịch vụ thẻ tín dụng, những
hệ thống tiền điện tử và thậm chí American Express Co. còn giới thiệu Blue, một
"thẻ thông minh" đặc biệt được thiết kế cho việc mua hàng trên mạng.
Internet đã làm một cuộc cách mạng hoá nền thương mại điện tử của các

doanh nghiệp. Trao đổi dữ liệu điện tử (EDI) thông qua Internet đã rẻ hơn rất nhiều
so với VANs và những người sử dụng EDI ở quy mô lớn đã phát triển những hệ
thống giao dịch trực tuyến của họ dựa trên Web, dựa trên những ngôn ngữ đánh dấu
tương thích với Web thay cho những tài liệu EDI cứng nhắc. Năm 2001, một phiên
bản của XML (Extensible Markup Language – ngôn ngữ đánh dấu mở rộng) được
thiết kế cho thương mại điện tử, được gọi là ebXML (Electronic business XML), đã
chính thức được chuẩn hoá và những người sử dụng ngày nay đang tiến hành kết
hợp những yếu tố tốt nhất của EDI và ebXML để tạo ra một loại hình thương mại
điện tử hoàn hảo hơn.4
1.1.3. Một số đặc trƣng và bản chất của thƣơng mại điện tử
 Các đặc trưng của thương mại điện tử
- Các bên tiến hành giao dịch trong thương mại điện tử không tiếp xúc trực
tiếp với nhau và không đòi hỏi phải biết nhau từ trước.
- Các giao dịch trong thương mại truyền thống được thực hiện dưới sự tồn
tại của khái niệm biên giới quốc gia, còn thương mại điện tử được thực hiện trong
một thị trường không có biên giới (thị trường thống nhất toàn cầu). Thương mại
điện tử trực tiếp tác động đến môi trường cạnh tranh toàn cầu.

3
4

/> />
GVHD: Võ Hoàng Yến

6

SVTH: Nguyễn Hữu Tính


Một số vấn đề pháp lý về hợp đồng thương mại điện tử

- Trong các hoạt động giao dịch thương mại điện tử điều có sự tham gia ít
nhất của ba chủ thể, trong đó có một bên không thể thiếu được là người cung cấp
dịch vụ mạng, các cơ quan chứng thực.
- Đối với thương mại truyền thống thì mạng lưới thông tin chỉ là phương
tiện trao đổi dữ liệu, còn đối với thương mại điện tử thì mạng lưới thông tin chính là
thị trường.
 Bản chất của thương mại điện tử
- Thương mại điện tử gồm toàn bộ các chu trình và các hoạt động kinh
doanh của các tổ chức và cá nhân được thực hiện thông qua phương tiện điện tử.
- Thương mại điện tử phải được xây dựng trên một nền tảng vững chắc về
cơ sở hạ tầng (bao gồm cơ sở hạ tầng về kinh tế, công nghệ, pháp lý và nguồn nhân
lực).
=> Trong thương mại điện tử, bản chất của thông tin không thay đổi. Nó chỉ
biến đổi cách thức khởi tạo, trao đổi, bảo quản và xử lý thông tin, hoàn toàn không
thay đổi những chức năng cơ bản của thông tin đối với các bên tham gia truyền
thống của hợp đồng.
1.1.4. Một số hình thức chủ yếu của thƣơng mại điện tử
 Thư điện tử
Thư điện tử (Electronic mail, viết tắt là e-mail) là một hệ thống chuyển
nhận thư từ qua các mạng máy tính5. E-mail là một phương tiện thông tin rất nhanh.
Một mẫu thông tin (thư từ) có thể được gửi đi ở dạng mã hoá hay dạng thông
thường và được chuyển qua các mạng máy tính đặc biệt là mạng Internet. Nó có thể
chuyển mẫu thông tin từ một máy nguồn tới một hay rất nhiều máy nhận trong cùng
lúc. Cùng với sự phát triển của Công nghệ thông tin thì những tính năng của e-mail
ngày càng hoàn thiện hơn, e-mail không chỉ đơn thuần là truyền gửi được chữ, nó
còn có thể truyền được các dạng thông tin khác như các file chương trình, văn bản,
hình ảnh, âm thanh,… và được phục vụ cho nhiều mục đích khác nhau trong đó có
hoạt động kinh doanh.6 Các doanh nghiệp, các cơ quan Nhà nước,… sử dụng thư
điện tử để gửi thư cho nhau một cách trực tuyến thông qua mạng. Thông tin trong

thư điện tử không phải tuân theo một cấu trúc định trước nào.
 Thanh toán điện tử
Thanh toán điện tử (Electronic payment) là việc thanh toán tiền thông qua
bản tin điện tử (Electronic message) thay cho việc giao dịch dùng tiền mặt; như việc
trả lương bằng cách chuyển tiền trực tiếp vào tài khoản, trả tiền mua hàng bằng thẻ
5
6

/> />
GVHD: Võ Hoàng Yến

7

SVTH: Nguyễn Hữu Tính


Một số vấn đề pháp lý về hợp đồng thương mại điện tử

mua hàng, thẻ tín dụng... thực chất đều là dạng thanh toán điện tử. Ngày nay, với sự
phát triển của thương mại điện tử, thanh toán điện tử đã mở rộng sang các lĩnh vực
mới.
- Trao đổi dữ liệu điện tử tài chính (Financial Electronic Data Interchange,
gọi tắt là FEDI) chuyên phục vụ cho việc thanh toán điện tử giữa các công ty giao
dịch với nhau bằng điện tử.
- Tiền mặt Internet (Internet Cash) là tiền mặt được mua từ một nơi phát
hành (ngân hàng hoặc một tổ chức tín dụng nào đó), sau đó được chuyển đổi tự do
sang các đồng tiền khác thông qua Internet, áp dụng trong cả phạm vi một nước
cũng như giữa các quốc gia (Digital cash).
- Túi tiền điện tử (Electronic purse), hay “ví điện tử” là nơi để tiền mặt
Internet, chủ yếu là thẻ thông minh (Smart card), còn gọi là thẻ giữ tiền (Stored

value card), tiền được trả cho bất kỳ ai đọc được thẻ đó; kỹ thuật của túi tiền điện tử
tương tự như kỹ thuật áp dụng cho “tiền mặt Internet”.
- Giao dịch ngân hàng số hóa (Digital banking), giao dịch chứng khoán số
hóa (Digital securities trading). Hệ thống thanh toán điện tử của ngân hàng là một
hệ thống lớn gồm nhiều hệ thống nhỏ:
+ Thanh toán giữa ngân hàng với khách hàng
+ Thanh toán giữa ngân hàng với các đại lý thanh toán (nhà hàng, siêu
thị,…)
+ Thanh toán nội bộ một hệ thống ngân hàng
+ Thanh toán giữa hệ thống ngân hàng này với hệ thống ngân hàng khác
 Trao đổi dữ liệu
Trao đổi dữ liệu điện tử (Electronic data interchange, viết tắt là EDI) là việc
trao đổi các dữ liệu dưới dạng “có cấu trúc” (Stuctured form), (có cấu trúc nghĩa là
các thông tin trao đổi được với các đối tác thỏa thuận với nhau tuân thủ theo một
khuôn dạng nào đó) từ máy tính điện tử này sang máy tính điện tử khác, giữa các
công ty hoặc đơn vị đã thỏa thuận buôn bán với nhau, theo cách này sẽ tự động hóa
hoàn toàn không cần có sự can thiệp của con người.
Theo Ủy ban Liên hợp quốc về Luật Thương mại quốc tế (UNCITRAL),
việc trao đổi dữ liệu điện tử được xác định như sau: “Trao đổi dữ liệu điện tử (EDI)
là việc chuyển giao thông tin từ máy tính điện tử này sang máy tính điện tử khác
bằng phương tiện điện tử, có sử dụng một tiêu chuẩn đã được thỏa thuận để cấu trúc
thông tin”.
Thương mại điện tử có đặc tính phi biên giới (Cross – border electronic
commerce), về bản chất phi biên giới là trao đổi dữ liệu điện tử (EDI) giữa các
GVHD: Võ Hoàng Yến

8

SVTH: Nguyễn Hữu Tính

Một số vấn đề pháp lý về hợp đồng thương mại điện tử

doanh nghiệp ở các quốc gia khác nhau, công việc trao đổi EDI thường là các nội
dung sau:
- Giao dịch kết nối
- Đặt hàng
- Giao dịch gửi hàng
- Thanh toán
 Truyền dung liệu
Dung liệu (content) là nội dung của hàng hóa, mà không phải là bản thân
vật mang nội dung đó như là: Tin tức, nhạc phim, các chương trình phát thanh,
truyền hình, các chương trình phần mềm, các ý kiến tư vấn, vé máy bay, vé xem
phim, xem hát, hợp đồng bảo hiểm,... Trước đây dung liệu cũng được trao đổi dưới
dạng hiện vật (physical form) bằng cách đưa vào đĩa, vào băng, in thành sách báo,
thành văn bản, đóng gói bao bì chuyển đến tay người sử dụng, hoặc đến điểm phân
phối (như cửa hàng, quầy báo...) để người sử dụng đến mua và nhận trực tiếp. Ngày
nay, dung liệu được số hoá và truyền gửi theo mạng, gọi là “giao gửi số hoá”
(Digital delivery).
 Bán lẻ hàng hóa hữu hình
Cho đến nay thì danh sách các hàng hóa bán lẻ qua mạng đã mở rộng từ
hoa tới quần áo, ôtô,… và xuất hiện một loại hoạt động gọi là “mua hàng điện tử”
(Electronic shopping), hay “mua hàng trên mạng”. Ở một số nước, Internet bắt đầu
trở thành công cụ để cạnh tranh bán lẻ hàng hóa hữu hình (Retail of tangible goods).
Tận dụng tính năng đa phương tiện (Multimedia) của môi trường Web7 và Java8,
người bán xây dựng trên mạng các “cửa hàng ảo” (Virtual shop), là vì cửa hàng có
thật nhưng chúng ta chỉ tham quan cửa hàng và các hàng hóa chứa trong đó trên
từng trang màn hình. Để có thể mua – bán hàng, khách hàng tìm trang Web của cửa
hàng, xem hàng hóa hiển thị trên màn hình, xác nhận mua và trả tiền bằng thanh
toán điện tử.

Ban đầu việc mua – bán còn ở dạng sơ khai: người mua chọn hàng rồi đặt
hàng thông qua mẫu đơn (Form) cũng đặt ngay trên Web. Nhưng có trường hợp
muốn lựa chọn giữa nhiều loại hàng ở các trang Web khác nhau (của cùng một cửa
hàng) thì hàng hóa miêu tả nằm ở một trang, đơn đặt hàng lại nằm ở trang khác nên
gây ra nhiều phiền toái. Để khắc phục điều đó đã làm xuất hiện loại phần mềm mới
giúp cho việc mua – bán trở nên thuận tiện hơn. Cùng với hàng hóa của cửa hàng
trên màn hình đã có thêm phần “xe mua hàng” (Shopping cart, Shopping trolly), giỏ
7
8

/> />
GVHD: Võ Hoàng Yến

9

SVTH: Nguyễn Hữu Tính


Một số vấn đề pháp lý về hợp đồng thương mại điện tử

mua hàng (Shopping basket, Shopping bag) giống như giỏ mua hàng hay xe mua
hàng thật mà người mua thường dùng khi vào cửa hàng, siêu thị. Xe và giỏ mua
hàng này đi theo người mua suốt quá trình chuyển từ trang Web này đến trang Web
khác để chọn hàng, khi tìm được hàng vừa ý, người mua ấn phím “Hãy bỏ vào giỏ”
( Put in into shopping bag); các xe hay giỏ mua hàng này có nhiệm vụ tự động tính
tiền (kể cả thuế, cước vận chuyển) để thanh toán với khách mua. Nay, các hãng bán
hàng đã chuyển sang hệ thống phần mềm mới hơn nữa (gọi là “thương điểm điện
tử”: Store – front, hay: Store – building) có tính năng cao hơn, cho phép người mua
giao tiếp thoải mái hơn nữa với cửa hàng và hàng hoá… Vì hàng hóa là hữu hình,
nên tất yếu sau đó cửa hàng phải dùng tới các phương tiện gửi hàng theo kiểu truyền

thống để đưa hàng đến tay người tiêu dùng. Điều quan trọng nhất là khách hàng có
thể mua hàng tại nhà (Home shopping) mà không phải đích thân đi tới cửa hàng.
1.1.5. Vai trò của thƣơng mại điện tử
Thế kỷ 21 đã chứng kiến sự bùng nổ và phát triển vượt bậc của Công nghệ
thông tin (CNTT). Công nghệ thông tin đang làm thay đổi thế giới và tạo nên một
cuộc cách mạng thực sự trong mọi lĩnh vực. Việc ứng dụng Công nghệ thông tin là
xu thế tất yếu của mọi sự phát triển. Và việc ứng dụng Công nghệ thông tin trong
hoạt động thương mại hay còn gọi là thương mại điện tử cũng là sự phát triển tất
yếu đó, đã dần thay thế phương thức kinh doanh cũ với nhiều ưu điểm nổi bật như
nhanh hơn, rẻ hơn, tiện dụng hơn, hiệu quả hơn và không bị giới hạn bởi không gian
và thời gian,…
Việc ứng dụng thương mại điện tử giúp cho các Doanh nghiệp nắm được
thông tin phong phú về thị trường và đối tác, nhờ đó có thể xây dựng được các chiến
lược sản xuất và kinh doanh thích hợp với xu thế phát triển của thị trường trong
nước, khu vực, và thị trường quốc tế. Điều này đặc biệt có ý nghĩa đối với các
doanh nghiệp vừa và nhỏ - động lực phát triển chủ yếu trong các nền kinh tế hiện
nay; giảm chi phí sản xuất, trước hết là chi phí văn phòng. Các văn phòng không
giấy tờ (Paperless office) chiếm diện tích nhỏ hơn rất nhiều, chi phí tìm kiếm
chuyển giao tài liệu giảm nhiều lần (trong đó khâu in ấn gần như bỏ hẳn). Điều quan
trọng hơn là các nhân viên có năng lực được giải phóng khỏi nhiều công đoạn sự vụ
có thể tập trung vào nghiên cứu phát triển sẽ đưa đến những lợi ích to lớn và lâu dài;
làm giảm chi phí bán hàng và tiếp thị, bằng phương tiện Internet/Web, một nhân
viên bán hàng có thể giao dịch được với rất nhiều khách hàng, catalo điện tử
(Electronic catalogue) trên Web phong phú hơn nhiều và thường xuyên cập nhật so
với catalo in ấn chỉ có khuôn khổ giới hạn và luôn luôn lỗi thời. Thông qua internet
giúp người tiêu dùng và các doanh nghiệp giảm đáng kể thời gian và chí phí giao
GVHD: Võ Hoàng Yến

10

SVTH: Nguyễn Hữu Tính


Một số vấn đề pháp lý về hợp đồng thương mại điện tử

dịch, thiết lập và củng cố mối quan hệ giữa các thành phần tham gia vào quá trình
thương mại, tạo điều kiện sớm tiếp cận nền kinh tế số hóa. Thương mại điện tử so
với các kênh phân phối truyền thống có các điểm đặc biệt là tính linh hoạt cao độ về
mặt cung ứng và giảm thiểu lớn phí tổn vận tải với các đối tác kinh doanh. Các phí
tổn khác như phí tổn điện thoại và đi lại để tìm kiếm khách hàng hay phí tổn trình
bày giới thiệu cũng được giảm xuống. Các doanh nghiệp và các cá nhân có thể dùng
thương mại điện tử để giảm các chi phí giao dịch bằng cách đẩy luồng thông tin và
tăng cường thêm sự phối hợp các hoạt động để giảm bớt tình trạng không rõ ràng.
Bằng việc giảm bớt chi phí tìm kiếm thông tin về người kinh doanh, người bán và
tăng số lượng tham gia thị trường, thương mại điện tử có thể thay đổi sự thu hút
thống nhất theo chiều thẳng đứng đối với rất nhiều công ty.
Hầu như tất cả các doanh nghiệp đều rất quan tâm tới thương mại điện tử đơn
giản vì nó có thể giúp họ tăng thêm lợi nhuận qua việc tăng lượng bán và giảm chi
phí. Quảng cáo tốt trên Web có thể các doanh nghiệp nhỏ quảng bá hình ảnh của
công ty mình tới người tiêu dùng ở mọi quốc gia trên thế giới. Chi phí cho việc xử
lý những yêu cầu bán hàng, cung cấp các yêu cầu hỏi về giá cả, và xác nhận các sản
phẩm có sẵn có thể giảm nhờ thương mại điện tử trong hỗ trợ kinh doanh và quá
trình đặt hàng của một doanh nghiệp.
1.2. Khái quát chung về hợp đồng thƣơng mại điện tử
1.2.1. Khái niệm hợp đồng thƣơng mại điện tử
Cùng với sự tiến bộ của xã hội, sự phát triển của công nghệ thì thì những
quan niệm về hình thái truyền thống của hợp đồng đã dần thay đổi, các hình thái của
hợp đồng ngày càng đa dạng. Đặc biệt việc ứng dụng công nghệ thông tin vào hoạt
động thương mại tạo nên sự phát triển mạnh mẽ của thương mại điện tử, cùng với
đó đã hình thành nên phương thức giao dịch mới giao dịch điện tử. Với những lợi

thế nổi bật như nhanh hơn, rẻ hơn, tiện dụng hơn, hiệu quả hơn và không bị giới hạn
bởi không gian và thời gian… so với phương thức giao dịch truyền thống. Do vậy,
giao dịch điện tử ngày càng chiếm ưu thế và được nhiều chủ thể quan tâm, đặc biệt
là các doanh nghiệp với nhiều lợi ích mang lại như đã nói. Sự thông dụng của giao
dịch điện tử tất yếu hình thành nên hình thức hợp đồng mới “hợp đồng điện tử”
(elcetronic contracts) tương ứng. Các bên có thể giao kết hợp đồng với nhau thông
qua các phương tiện điện tử mà không phải gặp nhau trực tiếp.
Thuật ngữ “hợp đồng điện tử” còn mới khá mới mẽ trong các giao dịch cũng
như trong sự ghi nhận của các văn bản pháp luật. Luật mẫu về thương mại điện tử
của Ủy ban Liên hợp quốc về Luật Thương mại quốc tế (UNCITRAL) năm 1996
quy định “Về hình thức hợp đồng, trừ khi các bên có quy định khác, chào hàng và
GVHD: Võ Hoàng Yến

11

SVTH: Nguyễn Hữu Tính


Một số vấn đề pháp lý về hợp đồng thương mại điện tử

chấp nhận chào hàng có thể được thể hiện bằng thông điệp dữ liệu. Khi thông điệp
dữ liệu được sử dụng để hình thành hợp đồng, hợp đồng đó không bị phủ nhận giá
trị pháp lý chỉ vì nó được thể hiện bằng thông điệp dữ liệu” 9, theo đó “hợp đồng
điện tử được hiểu là hợp đồng được hình thành thông qua các phương tiện truyền dữ
liệu điện tử”. Hợp đồng thương mại điện tử cũng là hợp đồng điện tử nhưng nó
được tiến hành trong hoạt động thương mại hay cụ thể hơn là trong hoạt động
thương mại điện tử.
Theo pháp luật Việt Nam, khái niệm hợp đồng điện tử được ghi nhận cụ thể
trong Luật Giao dịch điện tử năm 2005 “Hợp đồng điện tử là hợp đồng được thiết
lập dưới dạng thông điệp dữ liệu theo quy định của Luật này”10. Theo đó thông điệp

dữ liệu được hiểu là “thông tin được tạo ra, được gửi đi, được nhận và được lưu trữ
bằng phương tiện điện tử (là phương tiện hoạt động dựa trên công nghệ điện, điện
tử, kỹ thuật số, từ tính, truyền dẫn không dây, quang học, điện từ hoặc công nghệ
tương tự)”11 và được thể hiện dưới hình thức “trao đổi dữ liệu điện tử, chứng từ điện
tử, thư điện tử, điện tín, điện báo, fax và các hình thức tương tự khác”12.
1.2.1. Đặc điểm và vai trò của hợp đồng thƣơng mại điện tử
 Đặc điểm của hợp đồng thƣơng mại điện tử
Hợp đồng điện tử cũng là một hình thức của hợp đồng, nên ngoài những
đặc tính cơ bản cần phải có của một hợp đồng, mặt khác do được giao kết thông qua
các phương tiện điện tử nên hợp đồng điện tử còn có một số đặc trưng riêng của nó:
- Tính phi biên giới: Trong các giao dịch điện tử có phạm vi trong nước
hay quốc tế, trong các giao dịch thương mại được thực hiện bằng việc truyền các
thông tin dữ liệu thông qua các phương tiện điện tử và mạng thông tin toàn cầu, do
vậy khái niệm biên giới không còn ý nghĩa trong các giao dịch điện tử. Một thương
nhân hay một cơ quan, tổ chức thậm chí là một cá nhân dù đang ở đâu, ở vào thời
điểm nào cũng có thể giao dịch với các chủ thể khác mà không có bất kỳ rào cản địa
lý nào. Hợp đồng điện tử được ký kết thông qua các phương tiện điện tử và mạng
viễn thông, điển hình là mạng Internet. Chính các công nghệ này mở rộng phạm vi
ký kết hợp đồng điện tử ra khắp thế giới. Đặc biệt là việc sử dụng mạng Internet
trong quá trình ký kết hợp đồng đã giúp các bên có thể ký kết hợp đồng điện tử với
mọi đối tác từ mọi nơi trên thế giới mà không bị rào cản về biên giới quốc gia hạn
chế. Do không có rào cản về biên giới nên hoạt động kinh doanh được lợi rất nhiều,
9

Điều 11 Luật mẫu về thương mại điện tử của Ủy ban Liên hợp quốc về Luật Thương mại quốc tế
(UNCITRAL) năm 1996.
10
Điều 33 Luật Giao dịch điện tử 2005.
11
Điều 4, khoản 10, khoản 12 Luật Giao dịch điện tử 2005.

12
Điều 10 Luật Giao dịch điện tử 2005.

GVHD: Võ Hoàng Yến

12

SVTH: Nguyễn Hữu Tính


Một số vấn đề pháp lý về hợp đồng thương mại điện tử

tuy nhiên việc xác định địa điểm giao kết hợp đồng sẽ khó khăn hơn hợp đồng
truyền thống, vấn đề này trở nên phức tạp hơn trong trường hợp hợp đồng được giao
kết với thương nhân nước ngoài, đôi khi việc xác định địa điểm giao kết là không
thể tiến hành được.
- Tính vô hình, phi vật chất: Hợp đồng điện tử, như đã nói ở trên, được tạo
lập và ký kết bởi các thông điệp dữ liệu. Các nội dung của hợp đồng điện tử được
hiển thị bằng các thiết bị điện và điện tử như: máy tính, điện thoại di động,… nên hệ
thống mạng, hệ thống điện phải ổn định và phải có một đội ngũ cán bộ không chỉ
am hiểu về thương mại, về pháp lý mà còn phải giỏi về công nghệ thông tin. Hình
thức của hợp đồng điện tử hoàn toàn khác với hình thức phổ biến của hợp đồng
truyền thống trên giấy. Hợp đồng điện tử do các phương tiện điện tử tạo ra, truyền
gửi và lưu trữ, có nghĩa là hợp đồng điện tử được giao kết thông qua các phương
tiện điện tử nhờ sự tiến bộ của các công nghệ hiện đại như: công nghệ điện tử, công
nghệ số, mạng viễn thông không dây, mạng Internet… Chính đặc điểm này của hợp
đồng điện tử tạo cảm giác hợp đồng điện tử là “ảo”, “phi giấy tờ”, không dễ dàng
“cầm nắm” và “sử dụng” một cách dễ dàng. Tuy vậy đặc điểm này cũng mang lại
nhiều khó khăn trong việc xác định các vấn đề về bản gốc, chữ ký, về bằng chứng
pháp lý của hợp đồng,…

- Tính hiện đại chính xác: Việc ký kết và thực hiện hợp đồng điện tử dựa
trên các phương tiện kỹ thuật, công nghệ hiện đại như: công nghệ điện tử, công
nghệ số, mạng viễn thông không dây, mạng Internet… có độ chính xác cao. Việc sử
dụng các phương tiện điện tử và mạng viễn thông giúp việc giao kết hợp đồng trở
nên thuận tiện, chính xác và nhanh hơn so với việc ký kết hợp đồng truyền thống, có
trường hợp những hợp đồng điện tử được ký kết hoàn toàn tự động giữa một bên là
khách hàng và một bên là doanh nghiệp được đại diện bởi Website bán hàng tự
động.
- Tính rủi ro: Việc giao kết hợp đồng điện tử phụ thuộc vào tính hiện đại
của công nghệ, của kỹ thuật tin học. Bên cạnh sự thuận tiện và tiết kiệm chi phí do
sử dụng phương tiện điện tử và mạng viễn thông để ký kết hợp đồng điện tử, việc ký
kết và thực hiện hợp đồng điện tử cũng gặp phải một số khó khăn do chính những
yếu tố này tạo ra. Đó là sự trục trặc về mặt kỹ thuật có thể dẫn đến sự nhầm lẫn, sự
sử dụng kỹ thuật công nghệ chưa thành thạo có thể dẫn đến rủi ro; sự tấn công của
hacker có thể tạo ra sự mất an toàn trong công tác bảo mật thông tin của các thương
vụ… việc ký kết và thực hiện hợp đồng điện tử còn cần phải tuân theo một quy trình
và thủ tục đặc biệt nhằm phòng tránh rủi ro do chính yếu tố kỹ thuật đem lại.

GVHD: Võ Hoàng Yến

13

SVTH: Nguyễn Hữu Tính


Một số vấn đề pháp lý về hợp đồng thương mại điện tử

- Pháp luật điều chỉnh: Với tính đặc thù về mặt kỹ thuật công nghệ như đã
phân tích, nên pháp luật điều chỉnh về hợp đồng điện tử cũng có những điểm khác
với luật điều chỉnh hợp đồng truyền thống. Pháp luật điều chỉnh về việc giao kết

hợp đồng truyền thống không đề cập đến những vấn đề như thông điệp dữ liệu, trao
đổi dữ liệu điện tử, chữ ký điện tử,… Do vậy không thể nào áp dụng pháp luật điều
chỉnh các vấn đề về giao kết và thực hiện hợp đồng truyền thống để giải quyết
những vấn đề phát sinh trong việc giao kết và thực hiện hợp đồng điện tử, đơn giản
là do những vấn đề này không tồn tại trong giao kết hợp đồng truyền thống nhưng là
một phần quan trọng của hợp đồng điện tử. Vậy nên vấn đề hoàn thiện pháp luật về
lĩnh vực này là điều cấp thiết, tạo nền tảng vững chắc về cơ sở pháp lý cho sự phát
triển bền vững của thương mại điện tử, đem lại niềm tin cho các chủ thể thực hiện
các giao dịch về hợp đồng điện tử, và là cơ sở để giải quyết các tranh chấp phát sinh
trong giao kết hợp đồng điện tử.
 Vai trò của hợp đồng thƣơng mại điện tử
Thông qua thực tiễn của việc giao kết cho ta thấy được vai trò của hợp
đồng điện tử, nó đã mang lại nhiều lợi ích cho người sử dụng mà đặc biệt là các nhà
kinh doanh, tạo nền tảng thúc đẩy sự phát triển nền kinh tế của các quốc gia và của
cả thế giới. Vai trò của hợp đồng điện tử được thể hiện thông qua những lợi ích cụ
thể mà nó mang lại như:
- Giúp các bên tiết kiệm thời gian đàm phán, giao kết hợp đồng. Quá trình
giao kết hợp đồng luôn phải trải qua nhiều công đoạn từ việc tìm đối tác, giới thiệu
sản phẩm dịch vụ, gửi chào hàng, thỏa thuận các điều khoản hợp đồng, ký hợp
đồng, sửa đổi, lưu trữ hợp đồng,… Trước khi có hợp đồng điện tử thì những giai
đoạn trên sẽ phải diễn ra bằng phương thức truyền thống, trên giấy tờ do vậy thời
gian để hoàn thành một hợp đồng về cơ bản là khá dài. Đặc biệt là giai đoạn gửi
chào hàng và trả lời chấp nhận chào hàng mất khá nhiều thời gian. Qua các cuộc
điều tra thực tế cho thấy việc giao kết hợp đồng điện tử thông qua mạng internet sẽ
tiết kiệm được 80% thời gian so với việc giao kết hợp đồng theo cách truyền thống.
Thời gian giao dịch qua Internet chỉ bằng 7% thời gian giao dịch qua fax, bằng
khoảng 0,5% thời gian giao dịch qua bưu điện.13
- Việc giao kết bằng hợp đồng điện tử giúp cho các doanh nghiệp tiết giảm
được chi phí giao dịch, bán hàng. Thông qua mạng internet thì các chủ thể kinh
doanh cùng lúc có thể giao dịch với nhiều đối tác và giao kết được nhiều hợp đồng

trên thị trường không biên giới, điều mà việc giao kết hợp đồng theo phương thức
truyền thống không thể có được. Thông qua công cụ thương mại điện tử giúp cho
13

/>
GVHD: Võ Hoàng Yến

14

SVTH: Nguyễn Hữu Tính


Một số vấn đề pháp lý về hợp đồng thương mại điện tử

các bên mua – bán tiết giảm được đáng kể thời gian và chi phí trong quá trình giao
dịch. Như đã phân tích bằng hợp đồng điện tử thì thời gian giao kết hợp đồng được
rút ngắn do đó sẽ làm cho các chi phí phát sinh trong quá trình giao dịch giảm
xuống. Chi phí giao dịch qua Internet chỉ bằng 5% chi phí giao dịch qua Fax hay
qua bưu điện chuyển phát nhanh, chi phí thanh toán điện tử qua Internet chỉ bằng
10% – 20% chi phí thanh toán theo lối thông thường.14 Việc ứng dụng thương mại
điện tử thông qua các công cụ thông tin internet có thể thay thế các cuộc gặp gỡ trực
tiếp giữa nhà cung cấp dịch vụ và khách hàng, mà có thể trao đổi các thông tin, thỏa
thuận về nội dung hợp đồng và tiến hành ký kết bằng các ứng dụng hỗ trợ thông qua
mạng internet một cách nhanh chóng và cắt giảm một lượng chi phí phát sinh thực
tế; mặt khác việc sử dụng hợp đồng điện tử sẽ làm giảm chi phí về các giấy tờ liên
quan do tất cả thông tin được trao đổi trực tiếp qua mạng máy tính mà không cần
thể hiện bằng bất kỳ hình thức giấy tờ nào. Bên cạnh đó việc lưu trữ, bảo quản các
hợp đồng điện tử và các thông tin dữ liệu điện tử sẽ trở nên đơn giản, tiện lợi và gọn
nhẹ hơn nhiều so với việc lưu trữ chúng trên giấy tờ.
- Việc sử dụng hợp đồng điện tử sẽ đẩy nhanh tiến độ số hóa đối với việc

mua bán một số sản phẩm hàng hóa và dịch vụ. Các giao dịch thương mại điện tử có
thể được chia thành hai nhóm cơ bản sau: giao dịch mua bán hàng hóa, dịch vụ
thông thường và giao dịch mua bán các sản phẩm, dịch vụ số hóa.
+ Về các giao dịch mua bán hàng hóa và dịch vụ thông thường. Trong
trường hợp này, mạng thông tin internet được sử dụng như một công cụ cho các
hoạt động như chào hàng, trả lời chấp nhận, giao kết hợp đồng hay cho cả việc
thanh toán, nhưng việc giao hàng và cung ứng các dịch vụ vẫn được thực hiện theo
phương thức truyền thống. Các giao dịch có sự tương đồng với phương thức giao
dịch truyền thống, các quy trình giao dịch thương mại được phối hợp, đan xen giữa
các quy trình của phương thức truyền thống và các quy trình giao dịch điện tử. Nó
tạo ra những ưu điểm và thuận lợi nhất định cho quá trình giao dịch thương mại
điện tử, mà cụ thể hơn là cho việc giao kết hợp đồng điện tử vào giai đoạn chuyển
đổi từ giao dịch thương mại truyền thống sang hình thức giao dịch thương mại điện
tử. Nó phù hợp với các doanh nghiệp chưa đủ điều kiện để chuyển đổi hoàn toàn
sang quy trình giao kết thương mại điện tử và các quốc gia đang trong xu thế mở
cửa hội nhập kinh tế quốc tế.
+ Về giao dịch mua bán các sản phẩm hàng hóa và dịch vụ số hóa. Các
vấn đề về việc giao dịch, giao kết hợp đồng, thanh toán và cung ứng hàng hóa, dịch
vụ được thực hiện thông qua việc truyền các thông điệp dữ liệu số hóa, được thực
14

/>
GVHD: Võ Hoàng Yến

15

SVTH: Nguyễn Hữu Tính


Một số vấn đề pháp lý về hợp đồng thương mại điện tử

hiện theo quy trình thương mại điện tử toàn diện. Công nghệ thông tin đã và đang đi
vào các lĩnh vực kinh tế, xã hội và tạo nên một số sản phẩm đặc thù là những sản
phẩm số (Digital products) như: các chương trình phần mềm, các website, nhạc,
sách điện tử,… chúng có thể được giao hàng qua mạng.
- Giúp cho các doanh nghiệp nâng cao năng lực cạnh tranh trong điều kiện
hội nhập kinh tế quốc tế. Trong điều kiện nền kinh tế thế giới phát triển nhanh
chóng và sự cạnh tranh giữa các doanh nghiệp trên thế giới ngày càng trở nên gay
gắt, việc tìm kiếm thêm nhiều đối tác, thị trường mới, việc tổ chức các kênh cung
ứng linh hoạt, nhanh chóng với chi phí giảm và khả năng phản ứng nhanh nhạy
trước những thời cơ kinh doanh chính là lợi thế không thể thiếu với những doanh
nghiệp muốn tồn tại và phát triển trong thị trường phi biên giới. Thương mại điện tử
cụ thể là hợp đồng điện tử là chìa khóa mở ra những cánh cửa đầy cơ hội cũng như
những thách thức giúp cho các doanh nghiệp nâng cao năng lực cạnh tranh trong
môi trường của sự hội nhập.
1.2.3. So sánh hợp đồng thƣơng mại điện tử và hợp đồng truyền thống
Như đã biết hợp đồng truyền thống là những hợp đồng được giao kết theo
phương thức truyền thống là các bên gặp gỡ trực tiếp thỏa thuận và giao kết hợp
đồng trực tiếp bằng văn bản, lời nói hay bằng cả hành vi cụ thể hoặc thực hiện giao
kết thông qua trao đổi thông tin, tài liệu qua đường bưu điện. Còn hợp đồng điện tử
được giao kết, thực hiện thông qua các phương tiện điện tử. Từ góc độ pháp lý thì
hợp đồng điện tử và hợp đồng truyền thống điều là hợp đồng, do vậy chúng sẽ có
những điểm tương đồng và cũng có những điểm khác biệt cơ bản.
 Những điểm tƣơng đồng
Thương mại điện tử, sự xuất hiện của nó không làm thay đổi bản chất của
khái niệm thương mại truyền thống, nó chỉ là một hình thức kinh doanh mới thông
qua một phương tiện, một cách thức mới dựa vào việc ứng dụng các công nghệ hiện
đại. Vậy nên hợp đồng điện tử và hợp đồng truyền thống vẫn tồn tại những điểm
giống nhau:
- Về bản chất, hợp đồng điện tử và hợp đồng truyền thống điều là hợp

đồng: “là sự thỏa thuận giữa các bên về việc xác lập, thay đổi hoặc chấm dứt quyền
và nghĩa vụ với nhau”15 được ghi nhận tại Bộ luật Dân sự 2005. Do vậy dù được
giao kết dưới những hình thức khác nhau: bằng lời nói, hành vi cụ thể, bằng văn bản
truyền thống hay bằng các phương tiện điện tử thì hợp đồng chỉ được xác lập khi
các bên giao kết thỏa thuận được với nhau về các nội dung của hợp đồng. Do đó sự

15

Điều 388 Bộ luật Dân sự 2005.

GVHD: Võ Hoàng Yến

16

SVTH: Nguyễn Hữu Tính


Một số vấn đề pháp lý về hợp đồng thương mại điện tử

thống nhất ý chí giữa các chủ thể là điểm nhấn quan trọng để một hợp đồng được
xác lập.
- Khi tiến hành giao kết hợp đồng điện tử và hợp đồng truyền thống điều
phải dựa trên những cơ sở pháp lý và tuân thủ những quy định về hình thức, chủ thể
của hợp đồng, về điều kiện có hiệu lực của hợp đồng, về quy trình giao kết, trách
nhiệm pháp lý do vi phạm hợp đồng và vấn đề giải quyết khi có tranh chấp phát
sinh.
- Khi giao kết thì các chủ thể giao kết hợp đồng phải tuân thủ các nguyên
tắc chung về giao kết hợp đồng được quy định trong Bộ luật Dân sự 2005 và Luật
Thương mại 2005, là nguyên tắc “tự do giao kết hợp đồng nhưng không được trái
pháp luật, đạo đức xã hội” và “tự nguyện, bình đẳng, thiện chí, hợp tác, trung thực

và ngay thẳng”16, và được áp dụng mọi loại hợp đồng.
- Cả hợp đồng điện tử và hợp đồng truyền thống khi được thực hiện điều
phải tuân theo những nguyên tắc về thực hiện hợp đồng, là các nguyên tắc: “thực
hiện đúng hợp đồng, đúng đối tượng, chất lượng, số lượng, chủng loại, thời hạn,
phương thức và các thoả thuận khác”, “thực hiện một cách trung thực, theo tinh thần
hợp tác và có lợi nhất cho các bên, bảo đảm tin cậy lẫn nhau” và “không được xâm
phạm đến lợi ích của Nhà nước, lợi ích công cộng, quyền, lợi ích hợp pháp của
người khác”17.
 Những điểm khác biệt
Bên cạnh đó, do được giao kết thông qua các phương tiện điện tử, trong
một thị trường phi biên giới nên hợp đồng điện tử có nhiều điểm khác biệt so với
hợp đồng truyền thống:
- Về chủ thể tham gia giao kết hợp đồng điện tử. Trong giao dịch điện tử
ngoài người mua – bán, chủ thể chính của việc giao kết như trong các giao dịch
truyền thống thì đã xuất hiện thêm bên thứ ba có liên quan chặt chẽ trong quá trình
giao kết hợp đồng điện tử, là các nhà cung ứng dịch vụ mạng và các cơ quan chứng
thực chữ ký số. Bên thứ ba này có nhiệm vụ truyền đi, lưu trữ các thông tin giữa các
chủ thể tham gia giao dịch, và cũng có thể đóng vai trò trong việc xác nhận độ tin
cậy của các thông tin trong giao dịch điện tử. Như đã nói, hợp đồng điện tử với đặc
thù hình thành trong môi trường ảo, môi trường số hóa và được giao kết dưới hình
thức phi giấy tờ, nên việc giao kết hợp đồng điện tử sẽ gặp rất nhiều rủi ro nếu
không có các nhà cung cấp dịch vụ mạng và các cơ quan chứng thực chữ ký số. Nhà
cung ứng dịch vụ mạng có trách nhiệm duy trì liên tục hệ thống mạng luôn trong
16
17

Điều 389 Bộ luật Dân sự 2005.
Điều 412 Bộ luật Dân sự 2005.

GVHD: Võ Hoàng Yến

17

SVTH: Nguyễn Hữu Tính


Một số vấn đề pháp lý về hợp đồng thương mại điện tử

tình trạng tối ưu, việc hệ thống mạng xảy ra sự cố sẽ ảnh hưởng rất lớn đến việc
kinh doanh của các doanh nghiệp. Bên cạnh đó, cơ quan chứng thực chữ ký số cũng
đóng vai trò khá quan trọng trong việc đảm bảo độ tin cậy của hợp đồng điện tử,
không bị giả mạo và không thể phủ nhận khi tranh chấp phát sinh. Do vậy hợp đồng
điện tử chỉ có thể thực hiện một cách thuận lợi khi có hệ thống mạng, các cơ quan
chứng thực chữ ký số và chúng phải hoạt động thật sự tốt và có hiệu quả. Chủ thể
thứ ba trong hợp đồng điện tử không tham gia vào các giai đoạn đàm phán, giao kết
hay thực hiện hợp đồng, mà với vai trò bảo đảm tính hiệu quả và tính pháp lý của
hợp đồng điện tử.
- Về nội dung thì hợp đồng điện tử có một số khác biệt với hợp đồng
truyền thống, cụ thể là:
+ Địa chỉ pháp lý của các bên: ngoài địa chỉ địa lý thông thường, hợp
đồng điện tử còn có địa chỉ e-mail, địa chỉ website, mã doanh nghiệp,… có ý nghĩa
quan trọng để xác định tính hiện hữu và sự tồn tại thực chất của các chủ thể trong
giao kết hợp đồng điện tử.
+ Các quy định về phạm vi thời gian, và phạm vi địa lý của giao dịch. Về
chữ ký điện tử hay một phương thức khác để xác định các thông tin xác thực về chủ
thể giao kết hợp đồng.
+ Các xác nhận điện tử (chứng nhận/xác thực: certification/
authentication) những giao dịch về quyền truy cập và cải chính thông tin điện tử, và
cách thực thi quyền này.
+ Các quy định chi tiết về phương thức thanh toán điện tử và về trung

gian đảm bảo chất lượng.
- Về quy trình giao kết là điểm khác biệt nhất giữa hợp đồng điện tử và hợp
đồng truyền thống. Việc giao kết một hợp đồng thông thường được tiến hành bằng
cách các bên gặp gỡ trực tiếp để thỏa thuận hay trao đổi các thông tin với nhau
thông qua giấy tờ và thực hiện việc ký kết bằng chữ ký tay. Còn hợp đồng điện tử
được giao kết bằng các phương tiện điện tử và được ký bằng chữ ký điện tử. Do hai
phương thức tiến hành giao kết khác nhau sẽ tạo ra những điểm khác biệt trong quy
trình giao kết của hợp đồng điện tử và hợp đồng truyền thống như: việc xác định
thời gian, địa điểm giao kết hợp đồng, thời điểm gửi – nhận một thông điệp dữ liệu
và việc tạo ra một chữ ký điện tử hay việc áp dụng một con dấu trong môi trường ảo
là tương đối khó khăn và không dễ thực hiện như hợp đồng truyền thống.
- Pháp luật điều chỉnh, ngoài những quy định chung về hợp đồng được ghi
nhận trong Bộ luật Dân sự 2005 và Luật Thương mại 2005, do những đặc tính riêng
biệt về công nghệ của hợp đồng điện tử và những vấn đề pháp lý đặc biệt phát sinh
GVHD: Võ Hoàng Yến

18

SVTH: Nguyễn Hữu Tính


Một số vấn đề pháp lý về hợp đồng thương mại điện tử

trong quá trình giao kết nên phải được điều chỉnh bằng một hệ thống các quy phạm
pháp luật dành riêng cho hợp đồng điện tử. Để phát triển bền vững hoạt động
thương mại điện tử và thúc đẩy việc giao kết bằng hợp đồng điện tử phải xây dựng
khung pháp lý hoàn thiện riêng cho hoạt động thương mại điện tử, cho hợp đồng
điện tử và quá trình giao kết hợp đồng.

GVHD: Võ Hoàng Yến

19

SVTH: Nguyễn Hữu Tính


Một số vấn đề pháp lý về hợp đồng thương mại điện tử

CHƢƠNG 2
NHỮNG QUY ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT VỀ HỢP ĐỒNG
THƢƠNG MẠI ĐIỆN TỬ
2.1. Giao kết hợp đồng thƣơng mại điện tử
Giao kết hợp đồng là thuật ngữ chỉ quá trình ký kết hợp đồng, giao kết hợp
đồng điện tử là quá trình đàm phán, thỏa thuận, tạo lập và ký kết hợp đồng thông
qua việc trao đổi các thông điệp dữ liệu, chúng được lưu trữ một phần hoặc hoàn
toàn ở dạng dữ liệu điện tử. Luật Giao dịch điện tử 2005 ghi nhận “Giao kết hợp
đồng điện tử là việc sử dụng thông điệp dữ liệu để tiến hành một phần hoặc toàn bộ
giao dịch trong quá trình giao kết hợp đồng”18, theo đó quá trình giao kết hợp đồng
điện tử được thực hiện qua nhiều giai đoạn, có thể được tiến hành nhiều giao dịch
và chúng có thể được thực hiện thông qua việc trao đổi các thông điệp dữ liệu bằng
các phương tiện điện tử như: điện báo, điện tín, fax, e-mail,… Thực tế việc giao kết
hợp đồng điện tử có thể đơn thuần chỉ là việc một người tiêu dùng thực hiện một
giao dịch đơn giản thông qua các phương tiện điện tử, như việc đặt vé (vé máy bay,
vé tàu, vé xem phim,…) qua điện thoại, mua hàng tiêu dùng qua website,… và cũng
có thể được giao dịch, mua – bán nhằm mục đích thương mại giữa hai hay nhiều
chủ thể, do đó có thể hình thành nên một hợp đồng hay một bộ hợp đồng có giá trị
và tính chất phức tạp. Việc giao kết hợp đồng thương mại điện tử cũng là việc giao
kết hợp đồng điện tử nhưng nó diễn ra trong hoạt động kinh doanh thương mại, vì
vậy khi phân tích hợp đồng điện tử người viết sẽ phân tích hợp đồng điện tử ở khía
cạnh hoạt động thương mại.

2.1.1. Nguyên tắc giao kết hợp đồng thƣơng mại điện tử
Việc giao kết hợp đồng trong hoạt động thương mại điện tử phải tuân thủ
những quy định chung của pháp luật về hợp đồng và những quy định về hợp đồng
điện tử, bên cạnh đó còn phải đảm bảo những nguyên tắc cơ bản khi giao kết hợp
đồng nhằm đảm bảo tính chính xác cũng như tính pháp lý của hợp đồng. Cũng
giống như hợp đồng truyền thống, việc giao kết hợp đồng điện tử cũng phải dựa trên
cơ sở của sự tự do, thỏa thuận của các chủ thể khi thực hiện, nên được pháp luật ghi
nhận và tôn trọng. Theo đó Bộ luật Dân sự 2005, ghi nhận hai nguyên tắc “tự do
giao kết hợp đồng nhưng không được trái pháp luật, đạo đức xã hội” và “tự nguyện,
bình đẳng, thiện chí, hợp tác, trung thực và ngay thẳng”19, hai nguyên tắc cơ bản
này chi phối chung cho việc giao kết hợp đồng điện tử. Bên cạnh đó khi giao kết
18
19

Điều 36, Khoản 1, Luật Giao dịch điện tử 2005.
Điều 389 Bộ luật Dân sự 2005.

GVHD: Võ Hoàng Yến

20

SVTH: Nguyễn Hữu Tính