LUẬN văn LUẬT THƯƠNG mại NGHIÊN cứu CHẾ độ ưu đãi THUẾ THU NHẬP DOANH NGHIỆP 2008

Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (15.39 MB, 68 trang )

TRƯỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ
KHOA LUẬT


LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP CỬ NHÂN LUẬT
KHÓA 31: NĂM HỌC 2005 – 2009
Đề tài:

NGHIÊN CỨU CHẾ ĐỘ ƯU ĐÃI THUẾ THU
NHẬP DOANH NGHIỆP 2008

K31
Luật

Giáo viên hướng dẫn:
TS. Lê Thị Nguyệt Châu
Bộ Môn Luật Thương Mại

Sinh viên thực hiện:
Nguyễn Thị Tú Quỳnh
MSSV: 5054900
Lớp: Luật Thương Mại - K31

Cần Thơ, tháng 4/2009

NHẬN XÉT CỦA GIÁO VIÊN HƯỚNG DẪN
.........................................................................................................
.........................................................................................................
.........................................................................................................
.........................................................................................................

.........................................................................................................
.........................................................................................................
.........................................................................................................
.........................................................................................................
.........................................................................................................
.........................................................................................................
.........................................................................................................
.........................................................................................................
.........................................................................................................
.........................................................................................................
.........................................................................................................
.........................................................................................................
.........................................................................................................
.........................................................................................................
.........................................................................................................
.........................................................................................................
.........................................................................................................
.........................................................................................................
.........................................................................................................
.........................................................................................................
.........................................................................................................
.........................................................................................................
.........................................................................................................
.........................................................................................................
.........................................................................................................
.........................................................................................................
.........................................................................................................

NHẬN XÉT CỦA HỘI ĐỒNG PHẢN BIỆN

.........................................................................................................

Mục lục
MỞ BÀI .......................................................................Error! Bookmark not defined.
1. Lí do chọn đề tài:...................................................................................................1
2.Phạm vi nghiên cứu. ...............................................................................................2
3.Mục tiêu nghiên cứu. ..............................................................................................2
4.Phương pháp nghiên cứu. .......................................................................................3
5.Bố cục luận văn. .....................................................................................................3
NỘI DUNG ..................................................................Error! Bookmark not defined.
Chương 1:Giới thiệu chung về thuế thu nhập doanh nghiệp.......................................4
1.1. Những vấn đề cơ bản về Thuế.............................................................................4
1.1.1. Sự hình thành và phát triển của thuế.............................................................4
1.1.2.Khái niệm, bản chất và vai trò của thuế. ........................................................9
1.2 Lịch sử phát triển của luật thuế thu nhập doanh nghiệp ở Việt Nam ...................14
1.2.1.Thuế lợi tức và sự cần thiết thay thế thuế lợi tức bằng thuế thu nhập doanh
nghiệp..................................................................................................................14
1.2.2.Sơ lược chung về Luật thuế thu nhập doanh nghiệp 2008. ...........................18
Chương 2:Nghiên cứu chế độ ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp 2008. .................22
2.1. Khái quát về chế độ ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp 2008. ..........................22
2.1.1. Khái niệm về chế độ ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp ............................22
2.1.2 Ý nghĩa của chế độ ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp. ..............................22
2.2. Điều kiện, nguyên tắc ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp 2008. .......................25
2.2.1. Điều kiện ưu đãi.........................................................................................25
2.2.2. Nguyên tắc ưu đãi. .....................................................................................26
2.3. Hình thức ưu đãi. ..............................................................................................29
2.3.1. Thuế suất ưu đãi.........................................................................................29
2.3.2. Mức và thời gian miễn, giảm thuế thu nhập doanh nghiệp. .........................32
2.3.3.Các ưu đãi khác...........................................................................................33

2.4 . Xử lý các trường hợp hưởng ưu đãi theo luật thuế thu nhập doanh nghiệp theo
các văn bản trước đây. .............................................................................................39
Chương 3:Đánh giá và kiến nghị hướng hoàn thiện chế dộ ưu đãi thuế thu nhập
doanh nghiệp 2008. ................................................................................................42
3.1. Kết quả và những hạn chế của chế độ ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp 2003.42
3.1.1.Những kết quả đạt được của chế độ ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp 2003
............................................................................................................................42
3.1.2.Những mặt hạn chế của chế độ ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp 2003.....45
3.2. Đánh giá và hướng áp dụng chế độ ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp 2008. ...49
3.2.1. Đánh giá về chế độ ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp 2008......................49
3.2.2. Kiến nghị hướng áp dụng những ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp 2008. 52

Đề tài: Nghiên cứu chế độ ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp2008

Phần mở đầu
1. Lí do chọn đề tài
Là một quốc gia được nhiều tập đoàn kinh tế thế giới giành cho sự quan
tâm đặc biệt, những năm gần đây Việt Nam luôn được đánh giá cao bởi sự ổn
định chính trị, bởi nguồn nhân lực dồi dào, nguồn tài nguyên đa dạng, thị trường
tiềm năng với hơn 80 triệu dân. Nền kinh tế Việt Nam liên tục tăng trưởng cao,
đứng hàng đầu Châu Á (GDP năm 2006 là 8.2%, năm 2007 là 8.3 %)1. Năm
2006, Việt Nam đón nhận hàng loạt sự kiện quan trọng mang tính lịch sử như trở
thành thành viên 150 của Tổ chức thương mại thế giới (gọi tắt là WTO), tổ chức
thành công hội nghị APEC lần thứ 14 và Quốc Hội Hoa Kỳ thông qua quy chế
thương mại bình thường vĩnh viễn. Đồng thời, kết hợp với một hệ thống pháp
luật không ngừng cải tiến thông thoáng và phù hợp với thông lệ quốc tế mà điển
hình là chính sách thuế đã khiến Việt Nam trở thành điểm hấp dẫn cho các nhà
đầu tư. Trong quá trình cải cách hệ thống thuế thì nhận thấy thuế thu nhập doanh
nghiệp được xem là công cụ hiệu quả nhất để điều chỉnh sự phát triển kinh tế - xã

hội cân đối giữa các vùng miền với nhau, nhất là thuế thu nhập doanh nghiệp đã
mở rộng cánh cửa thu hút vốn đầu tư vào mọi lĩnh vực của các thành phần kinh
tế, bằng cách tạo môi trường pháp lý bình đẳng, thông thoáng và minh bạch cho
các nhà đầu tư trong và ngoài nước muốn phát triển trên lãnh thổ Việt Nam. Đây
là một yếu tố quan trọng được cộng đồng quốc tế đánh giá cao. Để đạt được bước
tiến đó, Đảng và Nhà nước ta đã rút ra những kinh nghiệm từ thực tiễn trong quá
trình cải cách thuế thu nhập doanh nghiệp; vì ngoài vai trò đóng góp cho ngân
sách Nhà nước thì thuế thu nhập doanh nghiệp còn được xem là công cụ vĩ mô
điều tiết nền kinh tế. Và chính sự ưu đãi của thuế thu nhập doanh nghiệp đã giúp
cho các ngành, các lĩnh vực, các vùng kinh tế trọng điểm có điều kiện thuận lợi
nhằm thu hút đầu tư tạo nên sự cân đối giữa các thành phần kinh tế theo định
hướng phát triển kinh tế đã định trước. Hầu như bất kỳ quốc gia nào muốn phát
triển kinh tế - xã hội một cách bền vững, lâu dài và hiệu quả, họ đều tìm cho
mình những giải pháp ưu đãi, khuyến khích hấp dẫn nhất nhằm thu hút đầu tư.
Doanh nghiệp được ví như tế bào của nền kinh thị trường, tế bào khỏe thì
cơ thể phát triển mạnh; ngược lại tế bào kém phát triển thì cơ thể suy nhược, dễ
1

Nguyễn Mạnh Hùng – “ Luật đầu tư - Sự cộng hưởng” thời điểm của lịch sử, Tạp chí tài chính, tháng
10, năm 2007.

GVHD: TS.Lê Thị Nguyệt Châu

1

SVTH: Nguyễn Thị Tú Quỳnh

Đề tài: Nghiên cứu chế độ ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp2008
phát bệnh. Nhà nước đã bồi dưỡng sức khỏe cho các doanh nghiệp bằng việc ưu

đãi thuế thu nhập doanh nghiệp nhằm giúp các doanh nghiệp tăng sức cạnh tranh
và có lợi nhuận sau thuế, tích cực đổi mới thiết bị máy móc công nghệ, mở rộng
sản xuất kinh doanh. Việt Nam đã thực hiện ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp
cho nhiều lĩnh vực, dự án khác nhau. Tuy nhiên, có những quy định về ưu đãi
thuế thu nhập doanh nghiệp 2003 còn nhiều điểm bất cập, còn nhiều quy định
chưa rõ ràng, mập mờ,v.v… Đó là một trong những nguyên nhân chạy “cơ chế”
và với chính sách ưu đãi tràn lan, đối tượng được hưởng ưu đãi rộng làm cho
hiệu quả áp dụng các ưu đãi này thấp và gây thiệt hại cho nhiều cơ sở sản xuất
kinh doanh làm ăn chính đáng, đồng thời cũng làm sụt giảm ngân sách Nhà nước.
Ưu đãi, khuyến khích bằng ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp là việc làm
cần thiết trong quá trình phát triển kinh tế của đất nước. Và Luật thuế thu nhập
doanh nghiệp 2008 đã được ban hành (có hiệu lực 1/1/2009) đã có nhiều sửa đổi
các quy định về ưu đãi của Luật thuế thu nhập doanh nghiệp 2003, đồng thời ban
hành các quy định mới về ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp trong Luật thuế thu
nhập doanh nghiệp 2008 đây là một bước tiến quan trọng nhằm để cải thiện môi
trường đầu tư, thu hút đầu tư, nhất là hạn chế đến mức thấp nhất sự chênh lệch về
phát triển kinh tế giữa các vùng, miền với nhau. Vì vậy “ nghiên cứu về chế độ
ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp” trở nên hết sức cần thiết trong giai đoạn hiện
nay. Và người viết nhận thấy đây là điều kiện để người viết có thể phân tích một
cách khoa học những thuận lợi cũng như hạn chế của việc ưu đãi thuế thu nhập
doanh nghiệp. Từ đó, có thể tìm thấy giải pháp chính xác, cụ thể hơn.

2. Phạm vi nghiên cứu
Tìm hiểu thuế thu nhập doanh nghiệp là một vấn đề rộng bao gồm nhiều
khía cạnh như: căn cứ tính thuế, thuế suất….Vì vậy trong khuôn khổ của luận
văn, người viết tập trung “nghiên cứu chế độ ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp
2008”, nghĩa là đi sâu tìm hiểu thuế suất ưu đãi, mức độ miễn giảm thuế và thời
gian ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp theo Luật thuế thu nhập donah nghiệp
2008.

3 .Mục tiêu nghiên cứu
Nghiên cứu nhằm làm nổi bật những điểm mới của chế độ ưu đãi của thuế thu nhập
doanh nghiệp 2008. Phân tích những điểm mới của chế độ ưu đãi thuế thu nhập doanh
nghiệp 2008 để thấy được nó đã khắc phục những hạn chế của những ưu đãi của Luật

GVHD: TS.Lê Thị Nguyệt Châu

2

SVTH: Nguyễn Thị Tú Quỳnh

Đề tài: Nghiên cứu chế độ ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp2008
thuế thu nhập doanh nghiệp 2003. Đồng thời, xem xét quá trình áp dụng của những quy
định mới này để thấy những điểm chưa hợp lý để tiếp tục sửa đổi.

4. Phương pháp nghiên cứu
Trong quá trình nghiên cứu, người viết sử dụng tổng hợp các phương pháp phân
tích, bình luận những quy định của pháp luật về thuế thu nhập doanh nghiệp; so sánh
giữa văn bản hiện hành với văn bản trước với những văn bản đã hết hiệu lực hoặc
những quy định nước ngoài về thuế thu nhập doanh nghiệp.

5. Bố cục luận văn
Ngoài phần mở đầu và kết luận Luận văn chia thành ba chương riêng biệt:
- Chương 1: Cơ sở lý luận
Không chỉ trình bày về sự phát triển của thuế thu nhập doanh nghiệp từ
những ngày đầu mới hình thành với tên gọi luật thuế lợi tức, chương 1 còn nêu
đặc điểm vai trò phạm vi áp dụng thuế thu nhập doanh nghiệp 2008.
- Chương 2: Nghiên cứu về chế độ ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp 2008
Phân tích chế độ ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp bao gồm thuế suất ưu

-

đãi, thời gian ưu đãi, các ưu đãi khác ( như chuyễn lỗ, trích lập quỹ khoa
học và công nghệ của doanh nghiệp,….).
Chương 3: Hướng áp dụng chế độ ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp
2008
Kiến nghị hướng áp dụng chế độ ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp

2008.

GVHD: TS.Lê Thị Nguyệt Châu

3

SVTH: Nguyễn Thị Tú Quỳnh

Đề tài: Nghiên cứu chế độ ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp2008

Nội dung
Chương 1:

GIỚI THIỆU CHUNG VỀ THUẾ THU NHẬP
DOANH NGHIỆP
1.1. Những vấn đề cơ bản về Thuế
1.1.1 Sự hình thành và phát triển của Thuế
Thuế ra đời từ rất sớm gắn liền với sự hình thành và phát triển của xã hội
loài người. Từ xã hội chưa hình thành giai cấp, chưa có sự phân công lao động
đến xã hội phân chia giai cấp- phân công lao động, một xã hội được đảm bảo ổn

định, trật tự bằng công cụ quyền lực công cộng, đó là bộ máy Nhà Nước. Thật
vậy, trong thời kỳ nguyên thủy con người liên kết với nhau một cách tự phát, họ
tự tập hợp thành cùng một nhóm người, cùng làm chung cùng ăn chung. Sản
phẩm của họ làm ra chỉ đủ ăn, thậm chí còn thiếu so với nhu cầu tối thiểu của họ.
Tuy nhiên, trong quá trình sống và lao động con người đã tích lũy kinh
nghiệm, cải tiến công cụ lao động. Kết quả là có một số người tạo ra nhiều của
cải nhiều hơn so với những người khác. Sản phẩm làm ra nhiều hơn gấp nhiều
lần so với nhu cầu bình thường của họ. Sản phẩm tạo ra dư đó đã được những
người này tích lũy, và họ ngày càng có nhiều của cải dư thừa và trở nên giàu có
hơn những người khác trong xã hội lúc bấy giờ. Họ thoát ly khỏi cuộc sống chân
tay bằng cách thuê mướn người làm thay. Họ trở nên có thế lực và được mọi
người vị nể, vì thế họ được cử ra là người đại diện thị tộc và bộ lạc. Những người
này có lợi ích riêng khác với lợi ích giai cấp còn lại trong xã hội. Với vị trí của
mình trong xã hội cùng với việc nắm trong tay phần lớn của cải trong xã hội.
Những người này tập hợp nhau thành một giai cấp có đặc quyền. “ Cơ sở để liên
kết các đại diện của các bộ lạc, thị tộc là tính thống nhất về các điều kiện tồn tại
lợi ích kinh tế của họ”2.Cụ thế hơn, đó xuất phát từ mong muốn : Làm sao tạo ra
thật nhiều của cải hơn ? Làm gì để bảo vệ của cải ấy một cách tuyệt đối trong tay
mình? Sự liên kết này làm cho sức mạnh của những người đại diện thị tộc, bộ lạc
ngày càng lớn, càng vững chắc.Với vị trí của mình trong xã hội họ có thể chấn áp
những người khác xâm chiếm của cải của họ mà ít bị sự phản kháng của xã hội.
2

Bùi Xuân Lưu.Trường Đại Học Nha Trang. Giáo trình Thuế và hệ thống thuế ở Việt
Nam.NXB Giáo Dục.2003.Trang 5
GVHD: TS.Lê Thị Nguyệt Châu

4

SVTH: Nguyễn Thị Tú Quỳnh

Đề tài: Nghiên cứu chế độ ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp2008
Như vậy, thực chất những người này là người đứng đầu của chính quyền
công cộng. Chính quyền này ngày càng lớn mạnh và dần dần phát triển thành
Nhà nước. E.Ănghen đã miêu tả: “ trước đây không phải lúc nào cũng có Nhà
nước. Đã từng có xã hội không cần có Nhà nước và chính quyền Nhà nước. Đến
một giai đoạn phát triển kinh tế nhất định, một giai đoạn tức nhiên gắn liền với
sự phân chia xã hội thành giai cấp, thì Nhà nước mới trở thành một tất yếu cho sự
phân chia đó3.
Nhà nước, nếu xét ở khía cạnh phân công lao động xã hội, Nhà nước là tổ
chức bộ máy với nhiều hệ thống cơ quan có chức năng, nhiệm vụ khác nhau để tổ
chức điều hành cai quản xã hội, nhằm đảm bảo cho xã hội phát triển theo mong
muốn của Nhà nước. Để làm được điều này Nhà nước cần những người tham gia
vào công việc của bộ máy Nhà nước từ trung ương đến địa phương. Những người
này họ không trực tiếp sản xuất, thoát ly sản xuất để thực hiện chức năng quản lý
xã hội. Tuy nhiên, để thực hiện được chức năng quản lý xã hội đó thì những
người tham gia vào bộ máy Nhà nước cần phải có tiền, hay còn gọi là nguồn
ngân sách (hay nguồn tài chính) để hoạt động. Nguồn tài chính này được dùng
vào công việc thuộc chức năng Nhà nước như: chi quốc phòng an ninh, chi cho
sự phát triển hạ tầng; chi cho phúc lợi xã hội, công cộng,…Những khoản chi này
là tất yếu trong một Nhà nước. Bởi vì, Nhà nước không thể tồn tại và phát triển
nếu như không có cơ sở vật chất, không có phương tiện hỗ trợ để đảm bảo cho sự
tồn tại của nó. Do vậy, những nhu cầu chi tiêu đó là rất cần thiết và không thể
thiếu trong sự tồn tại của một Nhà nước. Xã hội ngày càng phát triển thì nhu cầu
chi tiêu của Nhà nước ngày càng lớn, cả về phạm vi và quy mô chi tiêu.
Như vậy, vấn đề đặt ra là nguồn tài chính này lấy từ đâu ra? Và Nhà nước
làm cách nào để động viên nguồn tài chính này?
Khi nghiên cứu về lịch sử ra đời và phát triển của Nhà nước thông qua các
chế độ xã hội, đã chứng minh rằng:

“ Nguồn tài chính để đảm bảo chi tiêu cho bộ máy Nhà nước được động
viên từ một phần thu nhập của bộ phận dân cư trong xã hội, những người đã trực
tiếp tham gia vào lao động để tạo ra của cải vật chất cho xã hội ”4.
3

E.Ănghen; Nguồn gốc của gia đình – chế độ tư hữu và nhà nước. NXB Sự Thât. Hà
Nội.1962.Trang 258
4
Trường Đại học Luật Hà Nội.Giáo trình Luật Thuế Việt Nam. NXB Tư pháp năm
2005. Trang 78

GVHD: TS.Lê Thị Nguyệt Châu

5

SVTH: Nguyễn Thị Tú Quỳnh

Đề tài: Nghiên cứu chế độ ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp2008
Từ trước đến nay, khi xem xét hình thức động viên một phần thu nhập xã
hội cho ngân sách Nhà nước, thì ta thấy hầu hết các Nhà nước sử dụng ba hình
thức động viên chính, đó là: Quyên góp, vay, dùng quyền lực của mình buộc
người dân phải đóng góp.
Mặc dù hầu hết các Nhà nước sử dụng chủ yếu ba hình thức động viên
này, tuy nhiên không phải lúc nào các Nhà nước cũng sử dụng cùng một lúc cả
ba hình thức đó để động viên nguồn tài chính cho ngân sách Nhà nước, mà tùy
theo tình hình thực tế cũng như nhu cầu chi tiêu của Nhà nước như thế nào, mà
Nhà nước sẽ xem xét nên sử dụng hình thức động viên nào là chủ yếu, cũng như
Nhà nước xem xét có nên kết hợp cùng một lúc cho cả ba hình thức động viên
đối với khoản thu nhập của người dân hay không ?

Và Nhà nước sẽ dựa vào cơ sở nào để quyết định hình thức động viên nào,
để động viên thu nhập của người dân vào ngân sách Nhà nước?
Khi phân tích về hiệu quả của ba hình thức động viên trên, thì ta nhận
thấy:
 Đối với hình thức động viên bằng cách quyên góp: Quyên góp phụ
thuộc vào khả năng và sự tự nguyện của mỗi người, tức là người có nhiều góp
nhiều có ít góp ít hoặc không góp. Nếu sử dụng hình thức này thì Nhà nước cũng
không làm gì nếu như có ai đó không tham gia đóng góp vào nguồn tài chính của
Nhà nước. Do đó, xem ra hình thức động viên này không công bằng, không lâu
dài, không ổn định và trên hết là không đảm bảo được nguồn chi tiêu của Nhà
nước. Cho nên hình thức động viên này không cơ bản và thường được sử dụng
khi trong tình huống đặc biệt, hoàn cảnh đặc biệt. Ví dụ, trong cách mạng Tháng
Tám năm 1945 ở nước ta có các hình thức quyên góp phục vụ kháng chiến như:
“Tuần lễ vàng”, “Hũ gạo kháng chiến”….
 Còn nếu Nhà nước sử dụng hình thức vay tiền của người dân để phục
vụ chi tiêu cho Nhà nước. Thì hình thức này xem ra không khả thi vì có vay tiền
thì phải trả tiền, mà Nhà nước hay các thành viên tham gia vào bộ máy Nhà nước
học không tham gia trực tiếp vào sản xuất thì lấy tiền đâu để chi trả cho người
dân. Hơn nữa, công việc của Nhà nước, nguồn tài chính mà Nhà nước huy động
nhằm chủ yếu phục vụ cho lợi ích công cộng, suy cho cùng thì nguồn tài chính
này chủ yếu phục vụ cho chính những người dân mà thôi. Do đó, hình thức động
viên là vay của người dân thường sử dụng trong trường hợp đặc biệt, hoặc vay
cho đầu tư phát triển.

GVHD: TS.Lê Thị Nguyệt Châu

6

SVTH: Nguyễn Thị Tú Quỳnh

Đề tài: Nghiên cứu chế độ ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp2008
Chính vì thế, chỉ có dùng quyền lực của Nhà nước để buộc người dân
đóng góp là cơ bản nhất. Hình thức động viên dùng quyền lực Nhà nước buộc
người dân đóng góp đó gọi là thuế, và theo E.Ănghen thì : “ Để duy trì quyền lực
công cộng cần phải có sự đóng góp của người dân cho Nhà nước, đó là thuế”5.
Bởi vì, với quyền lực chính trị sẵn có, Nhà nước sẽ thu nhập một bộ phận
thu nhập của xã hội để phục vụ chi tiêu của mình. Vì thế mà, mục tiêu cơ bản của
thuế luôn luôn đảm bảo nguồn thu cho chi phí Nhà nước. Một vấn đề đặt ra tiếp
theo mà Nhà nước cần phải suy nghĩ là: nếu số của cải vật chất do người dân sản
xuất ra chỉ đủ nuôi sống bản thân họ thì làm gì có phần đóng góp để nuôi sống bộ
máy Nhà nước. Theo Marx, quá trình tái sản xuất giản đơn, tái sản xuất mở rộng
là hai vấn đề quan trọng làm nền tản cho những lý luận cơ bản về thuế. Lao động
với tư cách là một loại hàng hóa đặc biệt, qua hoạt động lao động tạo ra giá trị
mới lớn hơn giá trị ban đầu của nó. Phần mới sáng tạo ra gọi là thu nhập. Thu
nhập chính là cơ sở cho tái sản xuất mở rộng và là nguồn cho sự động viên của
ngân sách Nhà nước6.
Vì thế, mọi Chính phủ đều cần có ngân sách để hoạt động. Mặc dù có thể
có những lựa chọn khác nhưng thuế là công cụ hữu hiệu nhất để tạo nguồn thu
ngân sách.
Thuế có một lịch sử rất dài, Thuronyi cho rằng trong lịch sử, có những
khoản thu như thuế nhưng không phải là thuế, nhưng việc sử dụng những tên gọi
khác nhau không có nghĩa là có sự khác biệt về mặt phát lý7. Theo Burg, là một
phần của lịch sử nhân loại ở cả phương Đông và phương Tây từ ít nhất 2500 năm
và có thể là 4500 năm8. Burg cũng tìm ra rằng hình thức sớm nhất của thuế được
gọi là corveé, một hình thức lao động bắt buộc ( và từ “ lao động” trong tiếng Ai
Cập cổ cũng đồng nghĩa với từ “thuế”. Khẳng định điều này, giáo trình Luật
Thuế Việt Nam của Đại học Luật Hà Nội năm 2005 cũng viết rằng: “ thu thuế
được thực hiện từ hình thức bằng hiện vật sang thu bằng giá trị. Điều đó cũng có
nghĩa là, thuế xuất hiện ban đầu có hình thức biểu hiện rất đơn giản. Quan hệ

phu phen, cống nạp là những loại thuế thể hiện dưới hình thức hiện vật dần có sự
phức tạp hơn hình thức sưu, thuế được cắt đặt một cách hệ thống trong phạm vi
5

Quách Đức Pháp. “Thuế - Công cụ điều tiết vĩ mô nền kinh tế”. NXB Xây Dựng. Hà
Nội.1999.Trang5
6
Quách Đức Pháp. Thuế - Công cụ điều tiết vĩ mô nền kinh tế., NXB Xây Dựng., Hà
nội. 1999. Trang10
7
Victor Thuronyi, Comparative tax Law, Kluwer law internatonal, 2003, Trang53.
8

Ts. Lê Thị Nguyệt Châu – “Giáo trình Luật Thuế”, Trường Đại học Cần Thơ, năm 2007. Trang 35

GVHD: TS.Lê Thị Nguyệt Châu

7

SVTH: Nguyễn Thị Tú Quỳnh

Đề tài: Nghiên cứu chế độ ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp2008
lãnh thổ. Đến khi tiền tệ ra đời, hình thức thuế thu bằng tiền làm nhẹ đi sự nghiệt
ngã của hình thức cống nạp”9. Khi nghiên cứu về lịch sử của thuế ở Anh, Sabine
cho rằng ban đầu thuế có những điểm chung với các khoản đóng góp của người
dân cho các nhà tu để họ sử dụng trong việc giải thích các nỗi sợ hãi, những bí
mật của tự nhiên và những biện pháp để thu hút các khoản đóng góp này cũng
không khác với hình thức thu thuế là mấy10.
Ở phương Tây, hình thức thuế xuất hiện sớm nhất là ở La Mã cổ đại dưới

dạng thuế ruộng đất11. Theo đó, sông Nile được dùng làm cơ sở để đánh thuế.
Những mảnh đất gần lưu vực sông sẽ phải đóng thuế cao hơn những mảnh đất
nằm sâu bên trong sa mạc, bởi vì ở gần lưu vực sông đất đai màu mở thuận lợi
trồng trọt, và thuận lợi cho hoạt động trao đổi buôn bán lúc bấy giờ. Ở Trung
Quốc, hình thức thuế sớm nhất là “ cống ” thời nhà Hạ. Thuật ngữ “ thuế ” xuất
hiện ở Trung Quốc vào năm 594 trước công nguyên 12. Ở thời Ai Cập cổ đại, các
Pharaoh thu thuế trên nhiều lĩnh vực kể cả dầu ăn13. Chính quyền Hi lạp cổ đại
cũng cố gắng tận thu các khoản trang trãi cho chi phí chiến tranh; Caesar
Augustus được xem là một trong những nhà chiến lược về thuế vì Ông đã ban
hành thuế thừa kế để lấy tiền chi trả cho các quân nhân giải ngũ 14.
Trong quá trình tồn tại của Nhà nước, thuế luôn luôn là vấn đề quan trọng
và rất được sự quan tâm. Nhà nước luôn mong muốn thu được nhiều thuế vào
ngân sách Nhà nước nhưng ít sự phản đối của người dân. Do đó, khi xây dựng
chính sách về thuế luôn tạo điều kiện cho người dân tham gia ý kiến khi xây
dựng pháp luật về thuế (nhất là ở các nước Tư bản chủ nghĩa), nhằm tạo nên tính
minh bạch, công khai về thuế. Thông qua việc lấy ý kiến của người dân mà nhà
nước sẽ xem xét được mức độ hài lòng của người dân đối với chính sách thuế
mới đó, qua đây Nhà nước sẽ xem xét nên hay không nên ban hành luật thuế mới,
cũng như chỉnh sửa Luật thuế đó nhằm để đảm bảo nguyên tắc khả thi.
Cùng với sự phát triển của văn minh nhân loại, những loại thuế và hình
thức thuế phức tạp hơn được hình thành. Những chính sách thuế tận thu hà khắc
9

Trường Đại học Luật Hà Nội, Giáo trình Luật Thuế Việt Nam, NXB Tư Pháp năm
2005, Trang78
10
B.E.V. Sabine. Short History of Taxation. Butterworths London,1980
11
Trường Đại học Luật Hà Nội. Giáo trình Luật Thuế Việt Nam, NXB Tư Pháp năm
2005.Trang8

12
Trường Đại học Luật Hà Nội. Giáo trình luật Thuế Việt Nam. NXB Tư Pháp năm
2005. Trang 8.
13
/>14
/>GVHD: TS.Lê Thị Nguyệt Châu

8

SVTH: Nguyễn Thị Tú Quỳnh

Đề tài: Nghiên cứu chế độ ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp2008
dần dần được thay thế. Nhà nước chú tâm nhiều hơn vào việc “hoàn trả” các loại
thuế mà dân đóng góp thông qua việc cung cấp hàng hóa công cộng, phúc lợi xã
hội..v.v.. Ngay các cơ quan thuế cũng cố gắng thay đổi diện mạo của mình, vừa
nhân danh Nhà nước thu thuế nhưng cũng vừa là người trung gian giúp cho
người dân thực hiện chính xác các nghĩa vụ của mình cho Nhà nước15. Đặc biệt,
dưới chế độ Xã hội chủ nghĩa, công bằng xã hội được đặt ra như là một nhu cầu
cấp thiết đòi hỏi Nhà nước phải đặc biệt quan tâm. Điều này đòi hỏi Nhà nước
phải hướng sự hoạt động của mình vào sự phát triển toàn diện của dân chúng,
quan tâm sâu sắc đến những người có thu nhập thấp.v.v.. Để thực hiện được mục
tiêu này Nhà nước đã thực hiện điều tiết một phần thu nhập của người có thu
nhập cao qua các sắc thuế trực thu như thuế thu nhập cá nhân, thuế thu nhập
doanh nghiệp và một số sắc thuế gián thu khác để chi cho một số mục tiêu khác
của xã hội. Ở đây, thuế phải đảm bảo không hạn chế ý chí làm giàu của các cá
nhân trong xã hội, đồng thời cũng tăng được nguồn thu cho ngân sách Nhà nước,
nhưng vẫn giữ được tính nhân đạo của thuế.

1.1.2 Khái niệm, bản chất và vai trò của thuế

 Khái niệm thuế:
Thuế là công cụ quan trọng mà bất kỳ Nhà nước nào cũng sử dụng để
hoàn thành chức năng của mình. Tuy nhiên, tùy vào cách nhìn nhận khác nhau,
người ta có cách hiểu khác nhau về thuế:
 Theo từ điển tiếng Việt (xuất bản năm 1977) thì Thuế là một phần
tiền hay sản vật mà người dân phải đóng góp để dùng vào mọi việc chi tiêu của
Nhà nước.
 Ở góc độ nghiên cứu về kinh tế chính trị học thì có khái niệm về
thuế là hình thức phân phối và phân phối lại tổng sản phẩm xã hội và thu nhập
quốc dân để hình thành nên các quỹ tiền tệ tập trung nhằm đáp ứng yêu cầu chi
tiêu theo chức năng Nhà nước.
 Ở góc độ nghiên cứu về pháp luật thì thuế được quan niệm là
khoản đóng góp bắt buộc theo nghĩa vụ do pháp luật quy định. Thuế là khoản thu
không phải hoàn trả ngang giá và trực tiếp.
 Với người nộp thuế thì hiểu thuế là khoản thu bắt buộc phải nộp
cho Nhà nước theo quy định.
15

Lê Thị Nguyệt Châu, Giáo trình Luật thuế, Trường Đại học Cần thơ, 2007, Trang 7.

GVHD: TS.Lê Thị Nguyệt Châu

9

SVTH: Nguyễn Thị Tú Quỳnh

Đề tài: Nghiên cứu chế độ ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp2008
Từ những quan niệm về thuế như trên có thể rút ra khái niệm đầy đủ về
thuế là: “ Thuế là khoản thu nhập mà tổ chức, cá nhân có nghĩa vụ phải đóng góp

cho Nhà nước theo luật định để đáp ứng yêu cầu chi tiêu theo chức năng Nhà
nước. Người đóng góp được hưởng hợp pháp phần thu nhập còn lại.”16
-Các vấn đề cần lưu ý đối với khái niệm trên:
 Thuế trước hết là phần thu nhập. Có thu nhập thì mới có tiền nộp thuế,
nhưng chỉ là một phần thu nhập của tổ chức, cá nhân. Phải chừa còn lại lại một
phần nhập để tái sản xuất để tạo ra thu nhập mới phải nhiều hơn thu nhập còn lại.
Nếu không chừa thu nhập lại để tiếp tục sản xuất thì không có thu nhập đóng
thuế trong tương lai. Thu nhập ở đây là thu nhập kích thích sản xuất phát triển, hạ
giá thành sản phẩm, điều chỉnh cơ cấu kinh tế theo định hướng có lợi cho sản
xuất xã hội17.
 Thuế là một trong những nghĩa vụ cơ bản của tổ chức và của công nhân
được ghi nhận trong Hiến pháp và các đạo luật của Nhà nước. Nộp thuế là nghĩa
vụ mang tính chất bắt buộc.
 Việc đóng thuế là nghĩa vụ đóng góp của công nhân là một vấn đề hệ
trọng của một quốc gia, cho nên phải do cơ quan quyền lực cao nhất của Nhà
nước ban hành là Quốc hội ban hành thành văn bản pháp quy là các luật hoặc các
bộ luật.
 Thuế đóng cho Nhà nước vừa là nghĩa vụ, vừa là quyền lợi, vừa là tự
đầu tư cho chính mình; đây là một yêu cầu tất yếu khách quan. Quyền lợi mà
người nộp thuế được hưởng thông qua lợi ích kinh tế, phúc lợi xã hội do các
khoản đầu tư từ thuế của ngân sách Nhà nước mang lại.
 Đối với tổ chức và cá nhân sau khi làm tròn nghĩa vụ nộp thuế cho Nhà
nước theo luật định, phần thu nhập còn lại thuộc sở hữu hợp pháp của họ. Phần
thu nhập này được pháp luật tôn trọng, bảo vệ và giúp đỡ họ sử dụng có hiệu quả.
Thuế là công cụ giúp Nhà nước thực hiện thu ngân sách Nhà nước. Đồng
thời, thuế là công cụ thông qua đó giúp Nhà nước quản lý xã hội. Do đó, thuế có
những đặc điểm riêng biệt giúp phân biệt thuế với các công cụ tài chính khác như
phí, lệ phí….

16

Chính sách ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp trong quá trình hội nhập, Học viện Tài chính, Viện khoa
học Tài chính, Nxb Tài Chính, 2002,Trang 28.
17
Chính sách ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp trong quá trình hội nhập, Học viện Tài chính, Viện khoa
học Tài chính, Nxb Tài Chính, 2002,Trang18.

GVHD: TS.Lê Thị Nguyệt Châu

10

SVTH: Nguyễn Thị Tú Quỳnh

Đề tài: Nghiên cứu chế độ ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp2008

 Bản chất của Thuế:
Thuế gắn liền với sự ra đời và tồn tại của Nhà nước – đại diện quyền lợi
cho một giai cấp nhất định. Do đó, thuế có bản chất kinh tế - chính trị - xã hội
sâu sắc.
 Bản chất kinh tế của thuế thể hiện trước hết, thuế là một phần thu nhập
của xã hội được tập chung để phục vụ chi tiêu của Nhà nước. Kinh tế là cơ sở của
thuế18. Không có sản xuất và phát triển sản xuất và sản xuất không có hiệu quả
thì nguồn thu từ thuế của Nhà nước không thể tăng nhiều và nhanh được. Vì thế,
qua thu thuế phải tác động tới sản xuất – kinh doanh, thúc đẩy sản xuất - kinh
doanh phát triển, thúc đẩy thực hành tiết kiệm mọi mặt trong sản xuất và tiêu
dùng một cách hợp lý để tạo nguồn thu càng lớn cho ngân sách.
 Bản chất giai cấp quyết định bản chất của thuế19. Cùng một hiện
tượng Nhà nước khác nhau thì bản chất thuế là khác nhau. Điều này thể hiện bên
trong của thuế là: Thuế thu vào ai? Thu như thế nào? Và thu để làm gì? Đặc biệt,

thu để làm gì thể hiện rõ bản chất giai cấp của thuế.
 Thuế còn thể hiện bản chất xã hội rộng rãi. Trước hết thuế thu vào toàn
dân, thuế có liên quan đến mọi tổ chức, cá nhân trong xã hội. Thuế điều chỉnh
các quan hệ phân phối, phân phối lại thu nhập xã hội giữa các tổ chức kinh tế,
các tầng lớp dân cư.
Chính vì, xuất phát từ bản chất tốt đẹp của thuế mang lại mà thuế có một vai trò
rất quan trọng trong nền kinh tế xã hội.

 Vai trò của Thuế trong nền kinh tế xã hội:
 Thuế là khoản thu chủ yếu của ngân sách Nhà nước:
Trong các nguồn thu ngân sách quốc gia, thông thường gồm các khoản
thu như: thuế, phí và các khoản vay cho ngân sách của Chính phủ. Mặc dù khái
niệm về thuế còn nhiều quan điểm khác nhau, song bất kỳ ai cũng công nhận
rằng thuế là nguồn thu chủ yếu của ngân sách Nhà nước.

18

Chính sách ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp trong quá trình hội nhập, Học viện Tài chính, Viện khoa
học Tài chính, Nxb Tài Chính, 2002,Trang 22.
19
Chính sách ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp trong quá trình hội nhập, Học viện Tài chính, Viện khoa
học Tài chính, Nxb Tài Chính, 2002,Trang 32.

GVHD: TS.Lê Thị Nguyệt Châu

11

SVTH: Nguyễn Thị Tú Quỳnh

Đề tài: Nghiên cứu chế độ ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp2008
Theo khảo sát của Ngân hàng thế giới thì có 60 nước có khoản thu thuế
chiếm 80% tổng thu ngân sách, đặc biệt như: Đức ( 92,7 % ), Nhật Bản ( 95,4%
), Pháp ( 95,3% ), Mỹ ( 95% )20.
Còn ở Thụy Điển, trong vòng 40 năm, từ năm 1950 đến năm 1988 mức
đóng góp của thuế vào ngân sách Nhà nước không tăng: 1950 là 23%, năm 1960
là 30%, năm 1965 là 35%, năm 1970 là 51%, năm 1988 là 64%21. Ở Việt Nam,
sự đóng góp của Thuế vào ngân sách Nhà nước luôn giữ vị trí quan trọng: năm
1991 là 81%, 1995 là 85,7% và năm 1997 là 89,6%.
Những số liệu trên đây đã khẳng định vị trí hàng đầu của thuế trong tổng nguồn
thu ngân sách nhà nước, và còn cho thấy vị trí đó ngày càng quan trọng hơn.
 Thuế là công cụ quản lý và điều chỉnh vĩ mô nền kinh tế quốc dân.
Ngoài vai trò là nguồn thu ngân sách chủ yếu, thuế còn giữ vị trí quan
trọng trong việc điều chỉnh kinh tế vì chính sách thuế có ảnh hưởng trực tiếp đến
giá cả, đến quan hệ cung cầu, đến cơ cấu đầu tư và sự phát triển cũng như suy
thoái nền kinh tế quốc gia. Do đó, tùy thuộc vào thực trạng kinh tế, xã hội trong
từng thời kỳ, Nhà nước hoàn toàn có thể chủ động điều chỉnh chính sách thuế
nhằm thực hiện mục tiêu điều tiết vĩ mô nền kinh tế quốc dân. Điều tiết vĩ mô
nền kinh tế có nghĩa là Nhà nước không can thiệp trực tiếp vào hoạt động kinh tế,
xã hội bằng các mệnh lệnh hành chính mà Nhà nước chỉ đưa ra những chuẩn mực
mang tính định hướng lớn trên diện rộng và bằng các công cụ đòn bẩy để hướng
các hoạt động kinh tế - xã hội đi theo, nhằm đạt được mục tiêu kinh tế đề ra, tạo
hành lang pháp lý cho các hoạt động kinh tế - xã hội thực hiện trong khuôn khổ
pháp luật22. Do vậy, thuế được sử dụng điều tiết vĩ mô nền kinh tế, và nó được
thể hiện ở các điểm sau:
 Nhà nước ban hành một hệ thống pháp luật về thuế áp dụng chung cho
các cơ sở kinh doanh thuộc mọi thành phần kinh tế, tạo sự bình đẳng cạnh tranh,
góp phần thúc đẩy sản xuất phát triển23.

20

Chính sách ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp trong quá trình hội nhập, Học viện Tài chính, Viện khoa
học Tài chính, Nxb Tài Chính, 2002,Trang 34.
21

.Chính sách ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp trong quá trình hội nhập, Học viện Tài chính, Viện khoa
học Tài chính, Nxb Tài Chính, 2002,Trang 25
22
23

Quách Đức Pháp. Thuế - Công cụ điều tiết vĩ mô nền kinh tế.NXB Xây Dựng.Hà Nội. 1999.Trang 40
Quách Đức Pháp. Thuế - Công cụ điều tiết vĩ mô nền kinh tế. NXB Xây Dựng. Hà Nội. 1999. Trang

44

GVHD: TS.Lê Thị Nguyệt Châu

12

SVTH: Nguyễn Thị Tú Quỳnh

Đề tài: Nghiên cứu chế độ ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp2008
 Nhà nước quy định nhiều loại thuế khác nhau và mức thuế khác nhau,
cho từng nhóm hàng hóa, hay từng loại hàng hóa cụ thể, thể hiện mức độ khuyến
khích hay không khuyến khích, ưu đãi hay không ưu đãi, bảo hộ hay không bảo
hộ…..Thông qua đó Nhà nước sẽ hướng dẫn các thành phần kinh tế bỏ vốn sản
xuất, kinh doanh những ngành nghề, mặt hàng theo định hướng của Nhà nước.
Hơn nữa, sự lựa chọn áp dụng một loại thuế này hay thuế khác cũng góp phần
điều tiết vĩ mô nền kinh tế24.

 Nhà nước có thể dùng tiền thuế thu được để tài trợ, trợ cấp một số
ngành nghề, mặt hàng cần khuyến khích phát triển, hoặc cần cung cấp cho các
vùng khó khăn, miền núi, hải đảo. Nhà nước cũng có thể đầu tư trực tiếp cho các
vùng kinh tế trọng điểm của cả nước hoặc của từng vùng đầu tư vào những việc
mà tư nhân không muốn làm hoặc không có khả năng làm.
 Nhà nước thu thuế đồng thời Nhà nước cũng muốn chi cho phúc lợi
xã hội, tạo điều kiện nâng cao chất lượng cuộc sống cho mọi người dân.

Nhà nước ký các hiệp ước về thuế với các nước trên thế giới nhằm
thúc đẩy đầu tư, giao lưu kinh tế, giảm trình trạng thuế trùng lên thuế.
 Thuế góp phần điều hòa thu nhập, thực hiện công bằng xã hội trong
phân phối:
Trong nền kinh tế hàng hóa nói chung, đặc biệt là kinh tế thị trường, nếu
không có sự can thiệp của Nhà nước, để thị trường tự điều chỉnh thì việc phân
phối của cải và thu nhập ngày càng tập trung, tạo ra hai cực đối lập nhau, một
tiểu số người sẽ giàu lên nhanh chóng và đa số người nghèo cuộc sống sẽ không
được cải thiện25. Tình trạng này chẳng những liên quan đến vấn đề đạo đức, công
bằng mà còn tạo nên sự đối lập giai cấp làm mất đi ý nghĩa của mục đích phát
triển kinh tế của Nhà nước. Trong khi đó sự phát triển kinh tế của một quốc gia là
kết quả nỗ lực của cả cộng đồng, và mỗi thành viên trong xã hội có những đóng
góp nhất định của họ. Thành quả của sự phát triển kinh tế nếu không chia sẽ cho
mọi người cùng hưởng thì rõ ràng mất đi sự công bằng. Bởi vậy, cần có sự can
thiệp của Nhà nước trong sự phân phối thu nhập xã hội, đặc biệt thông qua công
cụ thuế.

24

Quách Đức Pháp. Thuế - Công cụ điều tiết vĩ mô nền kinh tế. NXB Xây Dựng. Hà Nội. 1999. Trang

47

25

Trương Đông Lộc. Bài Giảng Thuế. Khoa kinh tế - Trường Đại học Cần Thơ, năm 2008.Trang10.

GVHD: TS.Lê Thị Nguyệt Châu

13

SVTH: Nguyễn Thị Tú Quỳnh

Đề tài: Nghiên cứu chế độ ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp2008
Vai trò của thuế là công cụ điều hòa thu nhập, thực hiện công bằng xã hội
thể hiện rõ nhất trong thuế trực thu. Ví dụ như, thu thuế cá nhân thì đánh vào
những người có thu nhập cao. Như vậy, ngoài việc tạo nguồn thu cho ngân sách
Nhà nước, thuế còn đóng vai trò quan trọng trong thực hiện công bằng xã hội.
Việc điều hòa thu nhập xã hội còn được thể hiện một phần thông qua các
sắc thuế gián thu như: Thuế GTGT, Thuế tiêu thụ đặc biệt….các loại thuế này
thường đánh rất cao vào những mặt hàng, dịch vụ cao cấp nhằm điều tiết bớt thu
nhập của cá nhân có thu nhập tương đối cao so với mức bình quân xã hội.
Do chế độ chính trị và sự phát triển của Nhà nước ở mỗi quốc gia là khác
nhau, nên dẫn đến mỗi một quốc gia có lịch sử phát triển của thuế là không giống
nhau. Ở Việt Nam lịch sử phát triển về thuế có những đặc điểm riêng, và qua
từng giai đoạn phát triển hệ thống thuế ở Việt Nam dần dần được hoàn thiện và
hiệu quả hơn.

1.2 Lịch sử phát triển của luật Thuế ở Việt Nam
1.2.1.Thuế lợi tức và sự cần thiết thay thế thuế lợi tức bằng
thuế thu nhập doanh nghiệp
Sau cách mạng tháng Tám thành công, Chính phủ cách mạng đã bải bỏ

một số sắc thuế mang tính hà khắc như: thuế thân, thuế điền ở vùng lũ lụt…tạm
thời duy trì một số sắc thuế củ của thời Pháp thuộc như: thuế tiêu thụ thuốc lá,
thuế tiêu thụ rượu, thuế muối, thuế quan,.. nhưng số thu ngân sách không đáng kể
do chính sách thuế củ không còn phù hợp với giai đoạn bấy giờ.
Nhằm tạo thêm vật chất để khắc phục khó khăn của đất nước sau
nhiều thập kỷ đấu tranh giành độc lập, Chính phủ đã tổ chức các hình thức động
viên sự tự nguyện đóng góp trên tinh thần yêu nước và nhiệt tình cách mạng của
nhân dân (quỹ độc lập, quỹ kháng chiến….).
Như vậy, thuế trực thu còn lại là: thuế điền thổ, thuế môn bài; thuế gián
thu còn lại : thuế tiêu thụ thuốc lá, thuế tiêu thụ rượu, thuế muối, thuế quan.
Trong hệ thống thuế lúc bấy giờ, thuế điền thổ là nguồn thu quan trọng nhất. Từ
năm 1947 đến năm 1956, thuế điền thổ chiếm 60% đến 80% tổng thu ngân sách
nhà nước26.
Sau năm 1951, sau Đại hội Đảng lần thứ II, thực hiện sự chuyển hướng,
về công tác tài chính theo phương châm “ tăng thu, giảm chi,
26

Trương Đông Lộc. Bài Giảng Thuế. Khoa Kinh tế - trường đại học cần thơ. 2008. Trang 2

GVHD: TS.Lê Thị Nguyệt Châu

14

SVTH: Nguyễn Thị Tú Quỳnh

Đề tài: Nghiên cứu chế độ ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp2008
thống nhất quản lý tài chính” Chính phủ đã ban hành một hệ thống mới gồm 7
loại thuế:
. Thuế nông nghiệp

. Thuế công – thương nghiệp
. Thuế hàng hóa
. Thuế xuất, nhập khẩu
. Thuế sát sinh
. Thuế trước bạ
. Thuế tem.
 Thuế nông nghiệp: Ngày 11/05/1951, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã lý
sắc lệnh số 13 Sắc lệnh ban hành điều lệ thuế nông nghiệp với nội dung như sau:
Thuế nông nghiệp là hình thức thuế đánh trên hoa lợi ruộng đất, căn cứ
tính thuế là diện tích, sản lượng hàng năm tính thuế, và số nhân khẩu nông
nghiệp trong mỗi hội nông dân. Thuế nông nghiệp gồm 11 bậc thuế suất, thấp
nhất là 5%, và cao nhất là 45%, và được tính theo lũy tiến toàn phần; thuế suất
5% áp dụng cho hộ nông dân có nức hoa lợi thu nhập bình quân khẩu từ 81 kg
đến 95 kg lương thực quy thóc, thuế suất 45% áp dụng cho các hộ có mức hoa lợi
nhân khẩu từ 1.816 kg lương thực quy thóc trở lên.
Thuế nông nghiệp lúc bấy giờ giữ vai trò quan trọng, hàng năm động viên
khoản 20% sản lượng lương thực chụi thuế27.
 Thuế công – thương nghiệp: là loại thuế đánh và các hoạt động sản
xuất, kinh doanh công nghiệp, tiểu thủ công nghiệp, xây dựng, vận tải, thương
nghiệp. Thuế công thương nghiệp bao gồm : thuế doanh thu, thuế thực lãi, và
thuế buôn chuyến. Trong đó, thuế thực lãi tính theo phương pháp lũy tiến từng
phần với thuế suất từ 5% đến 27%.
Sau thắng lợi 1954, hệ thống thuế được đổi mới và áp dụng ở miền Bắc,
bao gồm 12 sắc thuế: thuế doanh nghiệp, thuế hàng hóa ( mở rộng thêm nhiều
mặt hàng), thuế xuất nhập khẩu, thuế thổ trạch, thuế kinh doanh nghệ thuật, thuế
sát sinh, thuế buôn chuyến, thuế môn bài, thuế trước bạ, thuế rượu, thuế muối,
thuế lợi tức. Trãi qua những năm tháng lịch sử, hệ thống thuế và thu tài chính nói
trên đã đảm bảo nguồn thu quan trọng của ngân sách, phục vụ cho việc thực hiện
27

Trương Đông Lộc. Bài Giảng Thuế. Khoa Kinh tế - Trường đại học Cần Thơ. 2008.Trang2

GVHD: TS.Lê Thị Nguyệt Châu

15

SVTH: Nguyễn Thị Tú Quỳnh

Đề tài: Nghiên cứu chế độ ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp2008
những nhiệm vụ chính trị - kinh tế - xã hội, quốc phòng trong từng thời kỳ. Tuy
nhiên, ngay các yêu cầu đổi mới đất nước theo tinh thần Đại hội Đảng toàn quốc
lần thứ VI về cơ cấu kinh tế xã hội, thực hiện cơ cấu kinh tế phù hợp với quy luật
khách quan của một nền kinh tế nhiều thành phần, mở của buôn bán, hợp tác
kinh tế với nước ngoài, cơ chế giá cả thỏa thuận….v.v…dẫn đến hệ thống thu tài
chính và thuế hiện hành bộc lộ nhiều nhược điểm về bản thân chính sách cũng
như tổ chức thực hiện, do tính cách chắt vá, thuế tính trùng lắp, vừa lạm dụng thu
lại và chưa bao quát hết nguồn thu. Từ những yêu cầu khách quan của nền kinh
tế đòi hỏi đổi mới của hệ thống thuế hiện hành với tính pháp lý cao hơn, bao quát
toàn bộ các hoạt động sản xuất kinh doanh.
Ngày 30/06/1990, tại kỳ họ thứ 7, Quốc hội khóa VIII đã thông qua ba
luật thuế: Luật thuế doanh thu, Luật thuế tiêu thụ đặc biệt, và Luật thuế lợi tức.
Ngày 08/08/1990, Hội đồng Nhà nước đã ra nghị quyết số 270 B-NQ/HĐNH8
công bố thi hành ba luật thuế trên. Sự ra đời của ba luật thuế này đã đánh dấu
một bước ngoặc trong quá trình pháp luật hóa các sắc lệnh thuế ở nước ta. Đặc
biệt là sự ra đời thuế lợi tức (thay thế thuế thực lãi) góp phần tăng đáng kể nguồn
thu cho ngân sách Nhà nước. Và ngày nay cùng với sự phát triển kinh tế xã hội,
thuế lợi tức được sửa đổi và hoàn thiện và đóng vai trò chủ yếu trong động viên
ngân sách Nhà nước.
Thuế lợi tức được Quốc hội ban hành năm 1990, thuế lợi tức là loại

thuế trực thu, là loại thuế thu vào các khoản tiền lời (lợi nhuận) thu được cho các
hoạt động kinh doanh.
Theo đó, cá nhân và các tổ chức kinh tế có hoạt động kinh doanh phát
sinh lợi tức và là người thụ hưởng lợi tức, thì phải trả khoản thuế lợi tức này.
Các cơ sở kinh doanh nộp thuế lợi tức là tổng lợi tức chịu thuế cả năm
của tất cả các hoạt động kinh doanh cơ bản và các hoạt động kinh doanh ngoài cơ
bản, bao gồm thu nhập thường xuyên hay không thường xuyên. Cơ sở kinh
doanh này phải (trừ hộ kinh doanh nhỏ, hộ buôn chuyến) nộp thuế suất ổn định
cả năm đối với từng ngành nghề theo quy định. Tuy nhiên ngoài nộp thuế suất ổn
định, các tổ chức và cá nhân kinh doanh nếu có lợi tưc cổ tức vượt mức quy định
của luật thuế cổ tức thì phải nộp thuế lợi tức cổ sung. Thuế lợi tức bổ sung loại
thuế này nhằm động viên trực tiếp vào cơ sở kinh doanh có thu hoặc có lợi tức.
Đồng thời, việc quy định thuế lợi tức bổ sung là nhằm điều tiết cho ngân sách
Nhà nước một phần thu nhập của cơ sở kinh doanh có thu nhập cao để góp phần
đảm bảo công bằng xã hội.
GVHD: TS.Lê Thị Nguyệt Châu

16

SVTH: Nguyễn Thị Tú Quỳnh

Đề tài: Nghiên cứu chế độ ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp2008
Thuế lợi tức ra đời là công cụ hỗ trợ Nhà nước thực hiện chính sách mở
cửa, chính sách đổi mới kinh tế, theo nền kinh tế thị trường có định hướng Xã hội
chủ nghĩa, qua đó tăng cường hội nhập kinh tế, thu hút đầu tư từ nước ngoài vào
Việt Nam. Luật thuế lợi tức năm 1990, có nhiều quy định và nhiều mức thuế suất
khác nhau đánh lên thu nhập doanh nghiệp, tùy thuộc vào thành phần kinh tế.
Doanh nghiệp Nhà nước chịu mức thuế suất khác với mức thuế suất tư nhân,
doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài có mức thuế suất khác, trong đó doanh

nghiệp nước ngoài đầu tư vào Việt Nam được hưởng thuế suất ưu đãi hơn các
doanh nghiệp trong nước. Tuy nhiên, việc sử dụng chính sách thuế như công cụ
kêu gọi đầu tư trực tiếp từ nước ngoài như vậy sẽ dẫn đến tình trạng đối xử
không bình đẳng giữa các thành phần kinh tế. Có thời điểm doanh nghiệp có vốn
đầu tư nước ngoài phải nộp lợi tức thuế suất 25% (và thuế chuyển lợi nhuận ra
nước ngoài) còn doanh nghiệp trong nước phải nộp thuế suất 45% và có thể nộp
thuế bổ sung với thuế suất có khi lên đến 40% ( như đối với các ngành thương
nghiệp, ăn uống dịch vụ các loại)28.
Trước tình hình đó, để khắc phục những nhược điểm của thuế lợi tức,
ngày 10/5/1997, Luật thuế thu nhập doanh nghiệp được Quốc Hội nước Cộng
Hòa Xã Hội Chủ Nghĩa Việt Nam thông qua, và luật này có hiệu lực thi hành từ
ngày 1/1/1999. Luật thuế thu nhập doanh nghiệp ra đời thay cho Luật thuế lợi tức
năm 1990.
Luật thuế thu nhập doanh nghiệp ra đời với thuế suất là 35% áp dụng
cho các doanh nghiệp trong nước, đã phần nào góp phần giảm bớt sự phân biệt
đối xử giữa các loại hình doanh nghiệp. Đồng thời, góp phần khuyến khích phát
triển các doanh nghiệp trong nước, góp phần năng tăng trưởng kinh tế chung cho
cả nước.
Tuy nhiên, cùng với tốc độ phát triển kinh tế, cũng như sự thay đổi trong
quá trình sản xuất, kinh doanh, đòi hỏi Nhà nước trong quá trình quản lý, phát
triển kinh tế xã hội cần phải thay đổi – ban hành các chính sách mới, đặc biệt về
thuế nhằm để đảm bảo hoạt động sản xuất kinh doanh phát triển theo định hướng
Nhà nước. Sự ra đời của thuế thu nhập doanh nghiệp 2008 đánh dấu sự cố gắng
của Nhà nước trong quá trình hoàn thiện hệ thống pháp luật, và sự bắt nhịp của
Nhà nước trong quá trình hội nhập kinh tế quốc tế.

28

Ts.Lê Thị Nguyệt Châu. Giáo trình Luật Thuế. Trường Đại học Cần Thơ. 2007. Trang 37

GVHD: TS.Lê Thị Nguyệt Châu

17

SVTH: Nguyễn Thị Tú Quỳnh

Đề tài: Nghiên cứu chế độ ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp2008

1.2.2 Sơ lược chung về Luật thuế thu nhập doanh nghiệp
2008
 Khái niệm:
Thuế thu nhập doanh nghiệp là loại thuế thu trên thu nhập các cơ sở kinh
doanh, động viên một phần thu nhập của họ vào ngân sách Nhà nước.
Ngoài ra, nhà nước có thể sử dụng loại thuế này để điều tiết vĩ mô nền
kinh tế, phát triển kinh tế theo định hướng của Nhà nước, đồng thời khuyến khích
đầu tư cho sản xuất, kinh doanh phát triển.
Ở các nước, tên gọi luật thuế này có thể khác nhau như: luật thuế thu
nhập công ty (Thụy Điển), thuế lợi nhuận công ty (Mỹ), thuế lợi tức….nhưng
bản chất của nó tương đối giống nhau. Có quốc gia quy định luật thuế này trong
một luật riêng, quốc gia khác lại quy định chung một bộ luật với thu nhập cá
nhân vì họ cho rằng giữa hai luật thuế có quan hệ mật thiết với nhau nên quy
định trong cùng một văn bản dễ tiếp cận hơn29.

 Đặc điểm:
 Ở các nước đang phát triển thuế thu nhập doanh nghiệp dễ thu hơn
thuế thu nhập cá nhân. Việc quản lý thuế thu nhập doanh nghiệp có thể dựa trên
sổ đăng ký kinh doanh và số lượng doanh nghiệp bao giờ cũng ít hơn số lượng cá
nhân trong cả nước. , ở các nước phát triển thuế thu nhập doanh nghiệp xem như
là loại thuế thu trước thuế thu nhập cá nhân. Ở các nước này, doanh nghiệp hầu

hêt là doanh nghiệp ty nhân và công ty cổ phần cho nên người chịu thuế thực tế
là chủ doanh nghiệp tư nhân hoặc cổ đông. Những người này chỉ nhận được lợi
tức từ hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp sau khi đã đóng thuế thu nhập
doanh nghiệp. Khoản lợi tức nhận được từ thu nhập doanh nghiệp sẽ được tính
vào thu nhập chịu thuế thu nhập cá nhân. Để giảm tình trạng thuế trùng lên thuế
thì các quốc gia có thể cho phép khấu trừ phần thuế thu nhập doanh nghiệp đã
đóng hoặc đánh thuế thu nhập cá nhân trên phần lợi tức này ở mức thuế suất
thấp30.
 Đây là loại thuế trực thu nhưng đôi khi đối tượng chịu thuế thu
nhập doanh nghiệp có thể chuyển gánh nặng về thuế cho các đối tượng khác (

29
30

Ts. Lê Thị Nguyệt Châu – “Giáo trình Luật Thuế”, Trường Đại học Cần Thơ, năm 2007. Trang 38
TS. Lê Thị Nguyệt Châu “ Giáo trình Luật Thuế”, Trường Đại học Cần Thơ. Năm 2007. Trang 38 -39.

GVHD: TS.Lê Thị Nguyệt Châu

18

SVTH: Nguyễn Thị Tú Quỳnh

Đề tài: Nghiên cứu chế độ ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp2008
như người tiêu dùng, người lao động... ) thông qua việc tăng giá sản phẩm, giảm
tiền lương…v..v..

 Vai trò:
Cũng như vai trò của thuế, thuế thu nhập doanh nghiệp có vai trò quan trọng

trong việc phát triển kinh tế - xã hội. Là công cụ quan trọng trong điều tiết thu
nhập xã hội.
 Nhà nước sử dụng thuế thu nhập doanh nghiệp để điều tiết những
người có thu nhập cao, đảm bảo yêu cầu đóng góp của các chủ thể kinh doanh
vào ngân sách Nhà nước công bằng và hợp lý hơn. Các doanh nghiệp bị lỗ sẽ
không phải đóng thuế thu nhập doanh nghiệp và được chuyển lỗ sang năm sau,
giảm tình trạng phá sản của doanh nghiệp.
 Thuế thu nhập doanh nghiệp là nguồn thu quan trọng của ngân sách
Nhà nước. Một nền kinh tế phát triển, tăng trưởng kinh tế được đảm bảo, hoạt
động sản xuất, kinh doanh, dịch vụ ngày càng mang lại nhiều lợi nhuận thì khả
năng huy động nguồn tài chính cho ngân sách Nhà nước thông qua thuế thu nhập
doanh nghiệp sẽ ngày càng dồi dào31.
 Thuế thu nhập doanh nghiệp còn là công cụ khuyến khích sản xuất ,
thúc đẩy sản xuất, kinh doanh theo định hướng của Nhà nước. Nhà nước ưu đãi
khuyến khích chủ đầu tư đầu tư vào những ngành nghề, lĩnh vực địa bàn khó
khăn mà Nhà nước ưu tiên phát triển theo từng thời kỳ.

 Phạm vi áp dụng thuế thu nhập doanh nghiệp:
Đối tượng nộp thuế:
Tùy theo pháp luật của mỗi quốc gia, người có nghĩa vụ nộp thuế thu
nhập doanh nghiệp là khác nhau. Theo quy định nộp thuế thu nhập doanh của
Anh và Mỹ thì chỉ có các tổ chức kinh tế kinh doanh thì mới nộp thuế thu nhập
doanh nghiệp. Khác với các nước, pháp luật Việt Nam quy định đối tượng nộp
thuế tương đối cụ thể. Bất kể, các tổ chức hoạt động sản xuất, kinh doanh hàng
hóa dịch vụ (sau đây gọi là các doanh nghiệp) có thu nhập chịu thuế thì phải nộp
thuế thu nhập doanh nghiệp. Theo quy định tại khoản 1 Điều 2 Luật thuế thu
nhập doanh nghiệp 2008, người nộp thuế thu nhập doanh nghiệp bao gồm:
“ Doanh nghiệp được thành lập theo quy định của pháp luật Việt Nam;
31

Ts. Lê Thị Nguyệt Châu – “Giáo trình Luật Thuế”, Trường Đại học Cần Thơ, năm 2007. Trang 32

GVHD: TS.Lê Thị Nguyệt Châu

19

SVTH: Nguyễn Thị Tú Quỳnh

Đề tài: Nghiên cứu chế độ ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp2008
Doanh nghiệp thành lập theo pháp luật nước ngoài ( sau đây gọi là doanh
nghiệp nước ngoài) có cơ sở thường trú hoặc không thường trú tại Việt Nam;
Các tổ chức được thành lập theo Luật hợp tác xã;
Đơn vị sự nghiệp được thành lập theo pháp luật Việt Nam;
Các tổ chức khác có hoạt động sản xuất kinh doanh có thu nhập.”
Như vậy, khi so sánh đối tượng nộp thuế thu nhập doanh nghiệp 2003 với
đối tượng nộp thuế thu nhập doanh nghiệp 2008 thì thấy:
Điểm khác biệt rõ nhất giữa nộp thuế thu nhập doanh nghiệp 2003 và thuế
thu nhập doanh nghiệp 2008 là: Thuế thu nhập doanh nghiệp 2008 đã loại cá
nhân trong nước hoạt động sản xuất, kinh doanh, hàng hóa dịch vụ ra khỏi đối
tượng nộp thuế thu nhập doanh nghiệp, mà chuyển đối tượng này sang nộp thuế
theo thuế Thu nhập cá nhân. Luật thuế thu nhập doanh nghiệp 2008 còn mở rộng
thêm đối tượng chịu thuế thu nhập doanh nghiệp là: Doanh nghiệp thành lập theo
pháp luật nước ngoài không có cơ sở thường trú tại Việt Nam nộp thuế đối với
thu nhập chịu thuế phát sinh tại Việt Nam. Đồng thời, các đơn vị sự nghiệp công
lập, ngoài công lập, sản xuất kinh doanh hàng hóa, dịch vụ có thu nhập chịu thuế
theo quy định tại Điều 3 Nghị định số 124 thì phải đóng thuế thu nhập doanh
nghiệp theo quy định. Quy định mới về mở rộng đối tượng chịu thuế này, nhận
thấy: Luật thuế thu nhập doanh nghiệp 2008 đã góp phần làm giảm nhẹ gánh
nặng về thuế thông qua việc mở rộng đối tượng chịu thuế, giảm bớt tình trạng

thuế trùng lên thuế khi chuyển đối tượng nộp thuế là cá nhân trong nước sản xuất
hàng hóa dịch vụ ra khỏi đối tượng nộp thuế thu nhập doanh nghiệp, mà nộp thuế
theo Luật thuế khác.
 Đối tượng không nộp thuế thu nhập doanh nghiệp:
Mặc dù, Luật thuế thu nhập doanh nghiệp 2008 không quy định về đối
tượng không thuộc diện nộp thuế thu nhập doanh nghiệp, tuy nhiên trên cơ sở đối
chiếu với các văn bản pháp luật khác (như thuế thu nhập cá nhân và nghị định
124/2008 hướng dẫn thi hành Luật thuế thu nhập doanh nghiệp 2008…) thì nhận
thấy:
Tổ hợp tác, hợp tác xã sản xuất nông nghiệp có thu nhập từ sản phẩm
trồng trọt, chăn nuôi, nuôi trồng thủy sản không thuộc diện nộp thuế thu nhập
doanh nghiệp. Như vậy, Nhà nước vẫn còn nhiều ưu đãi cho các đối tượng này
nhằm để khuyến khích phát triển nền sản xuất tập thể.

GVHD: TS.Lê Thị Nguyệt Châu

20

SVTH: Nguyễn Thị Tú Quỳnh

Đề tài: Nghiên cứu chế độ ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp2008
Tóm lại, thông qua quá trình nghiên cứu cơ sở lý luận về thuế, đã làm nỗi
bật vai trò của thuế trong sự hình thành và tồn tại của Nhà nước, thuế là một công
cụ quan trọng để Nhà nước thực hiện chức năng quản lý và điều phối sản xuất,
kinh doanh theo định hướng phát triển của Nhà nước, nhất là trong việc thu ngân
sách để đảm bảo sự tồn tại của Nhà nước. Ở Việt Nam, Chính phủ ban hành
nhiều sắc thuế khác nhau trong quá trình thực hiện chức năng của mình, tuy
nhiên trong đó thuế thu nhập doanh nghiệp là một loại thuế đem lại nguồn thu rất
lớn và rất hiệu quả trong quá trình điều chỉnh cơ cấu kinh tế - xã hội.

Thuế thu nhập doanh nghiệp với chính sách ưu đãi thuế là công cụ hiệu
quả trong quá trình điều tiết vĩ mô nền kinh tế. Đặc biệt, thông qua vai trò thu hút
đầu tư của chính sách ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp đã là cơ sở quan trọng
để Nhà nước phân bổ lại thu nhập xã hội, phân bổ nguồn lực,…. Để thực hiện sự
công bằng xã hội, và phát triển kinh tế theo chiến lược đã được vạch ra.

GVHD: TS.Lê Thị Nguyệt Châu

21

SVTH: Nguyễn Thị Tú Quỳnh

LUẬN văn LUẬT THƯƠNG mại NGHIÊN cứu CHẾ độ ưu đãi THUẾ THU NHẬP DOANH NGHIỆP 2008

Tài liệu liên quan

Tài liệu bạn tìm kiếm đã sẵn sàng tải về