LUẬN văn LUẬT THƯƠNG mại NHỮNG vấn đề PHÁP lý về đại DIỆN của DOANH NGHIỆP THEO PHÁP LUẬT VIỆT NAM HIỆN HÀNH

TRƯỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ
KHOA LUẬT
BỘ MÔN LUẬT KINH DOANH VÀ THƯƠNG MẠI
---  ---

LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP
Niên khóa ( 2006 – 2010 )
Đề tài:
NHỮNG VẤN ĐỀ PHÁP LÝ VỀ ĐẠI DIỆN CỦA DOANH
NGHIỆP THEO PHÁP LUẬT VIỆT NAM HIỆN HÀNH

Giáo viên hướng dẫn:
TS. Dư Ngọc Bích

Sinh viên thực hiện:
Đặng Thị Giang
MSSV : 5062319
Lớp Luật Thương Mại 1- K32

Cần Thơ, Tháng 4/ 2010


NHẬN XÉT CỦA GIÁO VIÊN HƯỚNG DẪN
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................

...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................

...........................................................................................................................


NHẬN XÉT CỦA GIÁO VIÊN PHẢN BIỆN
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................

...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................


MỤC LỤC
---  --Trang

PHẦN MỞ ĐẦU ................................................................................................1
1. Tính cấp thiết của đề tài..................................................................................1
2. Mục tiêu nghiên cứu.......................................................................................1
3. Phạm vi nghiên cứu........................................................................................2
4. Phương pháp nghiên cứu ................................................................................2
5. Cơ cấu luận văn .............................................................................................2
Chương 1. KHÁI QUÁT VỀ ĐẠI DIỆN CỦA DOANH NGHIỆP..............3
1.1. Khái niệm về đại diện của doanh nghiệp .......................................................... 3
1.1.1. Khái niệm về đại diện ................................................................................. 3
1.1.2. Các khái niệm về người đại diện của doanh nghiệp ................................... 4
1.2. Sự hình thành chế định đại diện theo quy định của pháp luật Việt Nam .......... 6
1.2.1. Nguồn gốc ra đời của pháp luật về đại diện của doanh nghiệp .................. 6

1.2.2. Chế định đại diện theo quy định của pháp luật Việt Nam.......................... 8
1.3. Vấn đề đại diện và quan hệ đại diện ở các doanh nghiệp Việt Nam............... 10
1.4. Những đặc điểm cơ bản của đại diện doanh nghiệp........................................ 11
1.5. Về vai trò, trách nhiệm của đại diện doanh nghiệp ......................................... 11

Chương 2. CHẾ ĐỘ PHÁP LÝ VỀ ĐẠI DIỆN CỦA DOANH NGHIỆP
THEO PHÁP LUẬT VIỆT NAM HIỆN HÀNH .........................................15
2.1. Những quy định của pháp luật Việt Nam hiện hành về đại diện doanh nghiệp
theo pháp luật của doanh nghiệp ............................................................................ 15
2.1.1. Tiêu chuẩn và điều kiện để trở thành người đại diện theo pháp luật của
doanh nghiệp....................................................................................................... 15
2.1.2. Những người không thuộc diện quy định người đại diện theo pháp luật của
Doanh nghiệp...................................................................................................... 17
2.1.3. Những quy định về quyền, nghĩa vụ, phạm vi và thời hạn đại diện của người
đại diện theo pháp luật của doanh nghiệp........................................................... 18
2.1.3.1. Quy định về quyền của người đại diện theo pháp luật của doanh nghiệp
................................................................................................................................... 18
2.1.3.2. Quy định về nghĩa vụ của Giám đốc (Tổng Giám đốc) là người đại diện
theo pháp luật ............................................................................................................ 20


2.1.3.3. Quy định về phạm vi và thời hạn đại diện của người đại diện theo pháp
luật ............................................................................................................................. 21
2.1.4. Những vấn đề liên quan đến người đại diện theo pháp luật của doanh nghiệp
............................................................................................................................ 21
2.1.4.1. Ghi người đại diện theo pháp luật vào nội dung của Giấy chứng nhận
đăng ký kinh doanh ................................................................................................... 21
2.1.4.2. Người đại diện theo pháp luật với nghĩa vụ thuế ............................... 22
2.1.4.3. Con dấu và đại diện ký kết hợp đồng của người đại diện theo pháp luật
................................................................................................................................... 23

2.1.5. Đăng ký thay đổi người đại diện theo pháp luật....................................... 25
2.1.6. Chấm dứt tư cách người đại diện theo pháp luật ...................................... 27
2.2. Những quy định của pháp luật Việt Nam hiện hành về đại diện theo ủy quyền
của doanh nghiệp.................................................................................................... 28
2.2.1. Tiêu chuẩn và điều kiện để trở thành người đại diện theo ủy quyền của
doanh nghiệp....................................................................................................... 28
2.2.2. Những quy định về quyền, nghĩa vụ, phạm vi và thời hạn ủy quyền của
người đại diện theo ủy quyền của doanh nghiệp ................................................ 29
2.2.2.1. Quy định về quyền, nghĩa vụ của người đại diện theo ủy quyền của
doanh nghiệp ............................................................................................................. 29
2.2.2.2. Quy định về phạm vi và thời hạn ủy quyền của người đại diện theo ủy
quyền của doanh nghiệp............................................................................................ 29
2.2.3. Những vấn đề liên quan đến người đại diện theo ủy quyền của doanh nghiệp
............................................................................................................................ 32
2.2.3.1. Thủ tục ủy quyền và tư cách pháp lý của người nhận ủy quyền........ 32
2.2.3.2. Ủy quyền tham gia tố tụng tại Tòa án ................................................ 34
2.2.3.3. Người đại diện tham gia Hội đồng thành viên ................................... 36
2.2.3.4. Một số loại ủy quyền.......................................................................... 36
2.2.4. Chấm dứt tư cách người đại diện theo ủy quyền của Doanh nghiệp........ 38
2.2.5. Đại diện cho thương nhân - một trường hợp đặc biệt về đại diện theo ủy
quyền của doanh nghiệp ..................................................................................... 39
2.2.5.1. Quy định của pháp luật về đại diện cho thương nhân ........................ 39
2.2.5.2. Chấm dứt hợp đồng đại diện cho thương nhân .................................. 41


Chương 3. THỰC TRẠNG - MỘT SỐ BẤT CẬP VÀ GIẢI PHÁP NHẰM
HOÀN THIỆN NHỮNG VẤN ĐỀ PHÁP LÝ VỀ ĐẠI DIỆN CỦA DOANH
NGHIỆP Ở VIỆT NAM HIỆN NAY.............................................................42
3.1. Thực trạng áp dụng các quy định pháp luật về đại diện của doanh nghiệp .... 42
3.2. Một số bất cập và giải pháp nhằm hoàn thiện những vấn đề pháp lý về đại diện

của doanh nghiệp.................................................................................................... 47
3.2.1. Về quy định tiêu chuẩn và điều kiện làm Giám đốc - người đại diện doanh
nghiệp............................................................................................................................47
3.2.2. Thiếu sự thống nhất giữa các quy định về đại diện của doanh nghiệp trong
các văn bản pháp luật ban hành .......................................................................... 49
3.2.3. Về thủ tục ký tên của người đại diện theo pháp luật ................................ 52
3.2.4. Vấn đề lựa chọn người làm đại diện theo pháp luật của doanh nghiệp.... 53

KẾT LUẬN ......................................................................................................55
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO


Những vấn đề pháp lý về đại diện của doanh nghiệp theo pháp luật Việt Nam hiện hành

PHẦN MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Chuyển sang nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, bên cạnh
các mặt thuận lợi khác, các doanh nghiệp hàng ngày phải đối mặt với muôn vàn thử
thách của cuộc cạnh tranh khắc nghiệt. Sức ép của tính hiệu quả, hiệu suất và chất
lượng trong các hoạt động sản xuất kinh doanh ngày càng lớn, nó buộc chúng ta phải
chuyên môn hóa, chuyên nghiệp hóa các công việc và vị trí của một tổ chức kinh
doanh, trong đó có công việc và chức danh của người đại diện doanh nghiệp.
Cùng với sự phát triển của xã hội, các công việc mang tính chuyên môn,
chuyên sâu được thừa nhận trên các phương diện pháp lý, kinh tế và nghiệp vụ kỹ
thuật, như một nghề nghiệp và các loại hình nghề nghiệp đã khẳng định tính cần thiết
khách quan của mình. Đất nước ta mới được hơn mười năm bước vào nền kinh tế thị
trường, trước đó người đại diện doanh nghiệp được xem như một công chức nhà
nước hơn là một tổ chức điều hành kinh doanh chuyên nghiệp, một doanh nhân theo
đúng nghĩa kinh tế thị trường, cho đến nay nhiều ngành nghề chúng ta thấy ở Việt
Nam còn rất nhiều quan niệm, cách làm việc đang tồn tại như một hệ quả của tính

không chuyên nghiệp và bao cấp.
Dưới ảnh hưởng của những tiến bộ nhanh chóng về khoa học - kỹ thuật trong
thời đại ngày nay toàn cầu hóa đã trở thành một xu hướng phát triển tất yếu của nền
kinh tế thế giới. Mọi quốc gia nếu không muốn bị lãng quên trong nghèo nàn và lạc
hậu đều phải chủ động thông qua cuộc cạnh tranh gay gắt này. Việt Nam cũng không
ngoại lệ, từ nhiều năm nước ta đã tích cực đổi mới kinh tế đối ngoại, đẩy mạnh quá
trình hội nhập, Việt Nam đứng trước những thách thức nghiêm trọng, đe dọa tới sự
tồn tại của các doanh nghiệp trong nước, đến an ninh chính trị, đến bản sắc văn hóa
và nhiều vấn đề kinh tế, chính trị, xã hội khác. Vì những lý do đó mà người viết lựa
chọn đề tài “Những vấn đề pháp lý về đại diện của doanh nghiệp theo pháp luật
Việt Nam hiện hành” để làm luận văn tốt nghiệp.
2. Mục tiêu nghiên cứu
Trong luận văn này, người viết xin đi sâu nghiên cứu và phân tích rõ những
“vấn đề pháp lý về đại diện của doanh nghiệp theo pháp luật Việt Nam hiện hành”.
Đồng thời đưa ra những vấn đề thực tiễn cũng như thực trạng áp dụng, từ đó phân
tích những nguyên nhân cơ bản nhằm đề ra hướng hoàn thiện cho chế độ pháp lý về
đại diện doanh nghiệp ở Việt Nam hiện nay.

GVHD:TS.Dư Ngọc Bích

1

SVTH: Đặng Thị Giang


Những vấn đề pháp lý về đại diện của doanh nghiệp theo pháp luật Việt Nam hiện hành

3. Phạm vi nghiên cứu
Do đề tài nghiên cứu là những vấn đề pháp lý về đại diện của doanh nghiệp
theo pháp luật Việt Nam, vì vậy phạm vi nghiên cứu chỉ nghiên cứu về vấn đề đại

diện của doanh nghiệp, mà cụ thể là quyền, nghĩa vụ và những vấn đề liên quan đến
người đại diện theo pháp luật và đại diện theo ủy quyền. Bên cạnh đó là những phân
tích tình hình cũng như thực trạng về đại diện của doanh nghiệp ở nước ta hiện nay,
nhằm đưa ra những kiến thức cơ bản nhất tập trung trong một lĩnh vực cụ thể là
người đại diện cho doanh nghiệp.
4. Phương pháp nghiên cứu
Luận văn này được xây dựng trên cơ sở những kiến thức đã học, thu thập và
tổng hợp tài liệu có liên quan đến vấn đề pháp lý về đại diện của doanh nghiệp, kết
hợp với thực tiễn. Bên cạnh đó, người viết sử dụng các phương pháp: phương pháp
thu thập và sưu tầm tài liệu có liên quan, phương pháp phân tích và tổng hợp…
5. Cơ cấu luận văn
Luận văn gồm 03 chương:
Chương 1: Khái quát chung về đại diện của doanh nghiệp
Chương 2: Chế độ pháp lý về đại diện của doanh nghiệp theo pháp luật Việt
Nam hiện hành
Chương 3: Thực trạng - một số bất cập và giải pháp nhằm hoàn thiện những
vấn đề pháp lý về đại điện của doanh nghiệp ở Việt Nam hiện nay.
Mặc dù đã có nhiều cố gắng trong việc nghiên cứu và tiếp cận các quy định
pháp luật và các tài liệu có liên quan đến vấn đề pháp lý về đại diện của doanh
nghiệp nhưng do đây là lần nghiên cứu đầu tiên, bên cạnh đó do sự hạn chế của bản
thân và thời gian nên chắc chắn không tránh khỏi những thiếu sót. Người viết mong
nhận được sự đóng góp của quý thầy cô và các bạn đọc để đề tài này được hoàn thiện
hơn. Nhân đây, em cũng xin chân thành cảm ơn cô Dư Ngọc Bích đã tận tình hướng
dẫn, giúp đỡ em hoàn thành luận văn tốt nghiệp này. Em xin chân thành cảm ơn cô!

GVHD:TS.Dư Ngọc Bích

2

SVTH: Đặng Thị Giang

Những vấn đề pháp lý về đại diện của doanh nghiệp theo pháp luật Việt Nam hiện hành

Chương 1
KHÁI QUÁT VỀ ĐẠI DIỆN CỦA DOANH NGHIỆP
1.1. Khái niệm về đại diện của doanh nghiệp
1.1.1. Khái niệm về đại diện
Theo quy định tại Điều 139 Khoản 1 của Bộ luật Dân Sự năm 2005 thì “đại
diện là việc một người (sau đây gọi là người đại diện) nhân danh và vì lợi ích của
người khác (sau đây gọi là người được đại diện) xác lập, thực hiện giao dịch dân sự
trong phạm vi đại diện”. Theo khái niệm này thì đại diện là một quan hệ pháp lý
được xác lập giữa người đại diện và người được đại diện mà trong quan hệ pháp lý
đó người đại diện nhân danh và vì lợi ích của người được đại diện để xác lập giao
dịch hoặc thực hiện các giao dịch. Như vậy là người xác lập, thực hiện giao dịch
không xác lập, thực hiện giao dịch cho chính bản thân họ mà xác lập giao dịch cho
người khác - người được đại diện. Người đại diện khi xác lập, thực hiện giao dịch
không nhân danh mình mà nhân danh người được đại diện, việc xác lập, thực hiện
các giao dịch đó phải hướng tới lợi ích của người được đại diện và việc đại diện chỉ
được tiến hành trong phạm vi thẩm quyền đại diện.
Bộ luật Dân sự năm 2005 quy định quan hệ đại diện được xác lập theo hai
cách: theo quy định của pháp luật hoặc theo sự ủy quyền1.
- Đại diện theo pháp luật là đại diện do pháp luật quy định hoặc cơ quan Nhà
nước có thẩm quyền quyết định2, xác lập quan hệ đại diện theo quy định của pháp
luật có nghĩa là quan hệ đó đã được quy định trong các văn bản quy phạm pháp luật
và cũng có thể dựa trên cơ sở một quy định cụ thể của cơ quan Nhà nước có thẩm
quyền bổ nhiệm cho một người nào đó đối với doanh nghiệp. Người đại diện theo
pháp luật bao gồm3:
1. Cha, mẹ đối với con chưa thành niên;
2. Người giám hộ đối với người được giám hộ;

3. Người được Tòa án chỉ định đối với người bị hạn chế năng lực hành vi dân
sự;
4. Người đứng đầu pháp nhân theo quy định của điều lệ pháp nhân hoặc quyết
định của cơ quan Nhà nước có thẩm quyền;
5. Chủ hộ gia đình đối với hộ gia đình;
6. Tổ trưởng tổ hợp tác đối với tổ hợp tác;
1

Khoản 3 Điều 139 Bộ Luật Dân sự năm 2005
Điều 140 Bộ luật Dân sự năm 2005
3
Điều 141 Bộ luật Dân sự 2005
2

GVHD:TS.Dư Ngọc Bích

3

SVTH: Đặng Thị Giang


Những vấn đề pháp lý về đại diện của doanh nghiệp theo pháp luật Việt Nam hiện hành

7. Những người khác theo quy định của pháp luật.
- Đại diện theo ủy quyền là đại diện được xác lập theo sự ủy quyền giữa người
đại diện và người được đại diện4. Khác với đại diện theo quy định của pháp luật, đại
diện theo ủy quyền được xác lập trên cơ sở phải có sự ủy quyền của chính bản thân
người được đại diện. Người được đại diện ủy quyền cho người đại diện nhân danh
người được đại diện để thực hiện các công việc của người được đại diện. Điều đó có
nghĩa là người đại diện có quyền nhân danh người được đại diện để xác lập và thực

hiện các giao dịch cho người được đại diện. Khác với phạm vi đại diện theo pháp
luật, phạm vi đại diện theo ủy quyền được xác định theo sự ủy quyền của người được
đại diện. Đại diện theo ủy quyền được thực hiện trên nguyên tắc thỏa thuận, theo
nguyên tắc tôn trọng ý chí của các bên. Điều 143 Bộ Luật Dân Sự 2005 quy định
người đại diện theo ủy quyền gồm:
1. Cá nhân, người đại diện theo pháp luật của pháp nhân có thể ủy quyền cho
người khác xác lập, thực hiện giao dịch dân sự.
2. Người từ đủ 15 tuổi đến chưa đủ 18 tuổi có thể là người đại diện theo ủy
quyền, trừ trường hợp pháp luật quy định giao dịch dân sự phải do người từ đủ 18
tuổi trở lên xác lập, thực hiện.
Về hậu quả pháp lý của các giao dịch được xác lập, thực hiện thông qua người
đại diện. Trong quan hệ đại diện, người xác lập và thực hiện các giao dịch - người
đại diện - không chịu trách nhiệm về hậu quả pháp lý của các giao dịch mà họ đã xác
lập, thực hiện, trừ trường hợp họ đã thực hiện vượt quá thẩm quyền đại diện. Quyền
và nghĩa vụ phát sinh từ các giao dịch này thuộc về người được đại diện, trừ trường
hợp người đại diện đã thực hiện vượt quá thẩm quyền đại diện.
1.1.2. Các khái niệm về người đại diện của doanh nghiệp
Người đại diện của công ty là người mà công ty đăng ký với vị trí là “người
đại diện theo pháp luật”- thể hiện trong giấy chứng nhận đăng ký kinh doanh (thường
là Giám đốc) do Sở kế hoạch và Đầu tư cấp. Đây là trường hợp đại diện mà pháp luật
quy định.
Người đại diện theo pháp luật của doanh nghiệp là người mà pháp luật giao
phó những trách nhiệm cá nhân từ loại nhỏ nhất cho đến loại lớn nhất của doanh
nghiệp.
Theo quy định tại Điều 141 của Bộ Luật Dân Sự năm 2005 thì người đại diện
của doanh nghiệp là người đứng đầu pháp nhân. Người đại diện theo pháp luật của
doanh nghiệp phải được ghi nhận trong Điều lệ, đồng thời phải được ghi nhận trên
4

Khoản 1 điều 142 Bộ luật Dân sự năm 2005

GVHD:TS.Dư Ngọc Bích

4

SVTH: Đặng Thị Giang


Những vấn đề pháp lý về đại diện của doanh nghiệp theo pháp luật Việt Nam hiện hành

Giấy chứng nhận đăng ký kinh doanh của doanh nghiệp. Người đại diện theo pháp
luật của doanh nghiệp có thể là Chủ tịch hoặc Giám đốc hay Tổng Giám đốc, sau đây
gọi chung là Giám đốc (các Điều 46, 67,95, 116 Luật Doanh nghiệp năm 2005).
Người đại diện theo pháp luật của doanh nghiệp là người đứng đầu doanh
nghiệp, được doanh nghiệp ủy quyền, thay mặt doanh nghiệp thực hiện các giao dịch
vì lợi ích của doanh nghiệp, với đối tác, với khách hàng và với cơ quan Nhà nước.
Quyền, nghĩa vụ và chức danh của người đại diện theo pháp luật của doanh nghiệp
được quy định trong Điều lệ doanh nghiệp, các giấy tờ giao dịch phải ghi rõ điều đó.
Đại diện theo ủy quyền là khi người đại diện theo pháp luật của pháp nhân vì
lý do nào đó không thể trực tiếp xác lập, thực hiện các giao dịch nhân danh pháp
nhân, thì họ có thể ủy quyền cho người khác thay mình tham gia, thực hiện các giao
dịch. Người đại diện theo ủy quyền này có thể là người của pháp nhân hoặc người
ngoài pháp nhân và chỉ được thực hiện những hành vi trong phạm vi ủy quyền và
thời hạn ủy quyền.
Người đại diện theo pháp luật cụ thể với từng loại doanh nghiệp là những
người sau đây:
- Đối với công ty trách nhiệm hữu hạn một thành viên, là Chủ tịch Hội đồng
thành viên hay Chủ tịch công ty hoặc Giám đốc;
- Đối với công ty trách nhiệm hữu hạn hai thành viên trở lên, là Chủ tịch Hội
đồng thành viên hoặc Giám đốc. Nếu Chủ tịch Hội đồng thành viên là người đại diện

theo pháp luật thì các giấy tờ giao dịch phải ghi rõ điều đó5. Đối với công ty trách
nhiệm hữu hạn có hai thành viên, nếu có thành viên là cá nhân làm người đại diện
theo pháp luật của công ty bị tạm giữ, tạm giam, trốn khỏi nơi cư trú, bị mất hoặc bị
hạn chế năng lực hành vi dân sự hoặc bị tòa án tước quyền hành nghề vì phạm các
tội buôn lậu, làm hàng giả, kinh doanh trái phép, trốn thuế, lừa dối khách hàng và các
tội khác theo quy định của pháp luật thì thành viên còn lại đương nhiên là người đại
diện theo pháp luật của công ty cho đến khi có quyết định mới của Hội đồng thành
viên6;
- Đối với công ty cổ phần, là Chủ tịch Hội đồng quản trị hoặc Giám đốc.
Riêng khoản 3 Điều 9 quy định về tổ chức và hoạt động của Hội đồng quản trị, Ban
kiểm soát, Tổng Giám đốc Ngân hàng Thương mại cổ phần, ban hành kèm theo
Quyết định số 1087/2001/QĐ-NHNN ngày 27/8/2008 của Thống đốc Ngân hàng
Nhà nước Việt Nam lại khác với luật là: “Chủ tịch Hội đồng quản trị là người đại

5

Khoản 4 Điều 49 Luật Doanh nghiệp 2005.
Khoản 2 Điều 12, Nghị định 139/2007/NĐ-CP ngày 05/9/2007 của Chính phủ hướng dẫn chi tiết thi hành
một số điều của Luật Doanh nghiệp 2005.
6

GVHD:TS.Dư Ngọc Bích

5

SVTH: Đặng Thị Giang


Những vấn đề pháp lý về đại diện của doanh nghiệp theo pháp luật Việt Nam hiện hành

diện theo pháp luật của Ngân hàng Thương mại cổ phần và được ghi trong Điều lệ
Ngân hàng Thương mại cổ phần”;
- Đối với công ty hợp danh, là tất cả các thành viên hợp danh. Riêng trường
hợp này, Thông tư số 03/2006/TT-BKH ngày 19/10/2006 của Bộ trưởng Bộ Kế
hoạch và Đầu tư hướng dẫn một số nội dung về hồ sơ, trình tự, thủ tục theo quy định
tại Nghị định 88/2006/NĐ-CP vẫn xác định cụ thể người đại diện theo pháp luật của
công ty;
- Đối với công ty Nhà nước, là Giám đốc;
- Đối với Doanh nghiệp tư nhân, là chủ Doanh nghiệp;
- Đối với Hợp tác xã, là Trưởng Ban quản trị hoặc Chủ nhiệm Hợp tác xã.
Như vậy các chức danh khác như: Phó Chủ tịch, Phó Tổng Giám đốc, Giám
đốc chi nhánh… chỉ có thể là người đại diện hợp pháp theo ủy quyền, chứ không bao
giờ là người đại diện theo pháp luật của doanh nghiệp. Chủ tịch hoặc Tổng Giám đốc
doanh nghiệp nếu không phải là người đại diện theo pháp luật của doanh nghiệp thì
không có quyền đương nhiên ký kết văn bản giao dịch với các đối tác.
1.2. Sự hình thành chế định đại diện theo quy định của pháp luật Việt
Nam
1.2.1. Nguồn gốc ra đời của pháp luật về đại diện của doanh nghiệp
Trước kia Luật La Mã không chấp nhận vấn đề đại diện do tính cách trọng
hình thức đối với hợp đồng, vì vậy gây khó khăn lớn cho các giao dịch. Ở thời kỳ
này, người chủ gia đình có thể giao kết hợp đồng thông qua người ngoài gia đình
trong những điều kiện nhất định. Đối với việc giao kết hợp đồng thông qua người
ngoài gia đình dù với tư cách trái chủ hay người thụ trái (ví dụ trong hợp đồng mua
bán) thì người chủ gia đình không thể kiện trực tiếp người thứ ba giao kết hợp đồng
với người thụ ủy, tuy nhiên có thể có tố quyền do pháp quan ban cho để đòi người
thứ ba thi hành nghĩa vụ7.
Luật La Mã không có khái niệm về đại diện hoàn hảo như ở các nước theo
truyền thống Common Law. Sau này, vào thế kỷ XVIII, vấn đề đại diện được thúc
đẩy ở Châu Âu lục địa bởi các luật gia theo trường phái luật tư nhân trong bối cảnh
thương mại phát triển với sự xuất hiện các vấn đề như giao một con tàu cho thuyền

trưởng điều khiển và quản lý, hay hoạt động kinh doanh thông qua sự điều hành của
một người khác… Ngày nay, trên nền tảng của tự do ý chí, các luật gia có thể đều
thừa nhận rằng một người có thể tự mình biểu lộ ý chí hoặc có thể biểu lộ ý chí thông
qua người khác. Ý tưởng ủy quyền tự bản thân nó là một cơ cấu trung tâm của Luật
7
Vũ Tam Tư, Luật Rôma: Khế ước và nghĩa vụ, Trường Đại học Tổng hợp TP Hồ Chí Minh-2004, lưu hành
nội bộ, tr 61-64.

GVHD:TS.Dư Ngọc Bích

6

SVTH: Đặng Thị Giang


Những vấn đề pháp lý về đại diện của doanh nghiệp theo pháp luật Việt Nam hiện hành

Dân sự hiện đại, nhưng vấn đề quan tâm ở đây là việc một người biểu lộ ý chí thông
qua một người khác sẽ có những ràng buộc gì về mặt pháp lý đối với từng người.
Trên thương trường quốc tế, đại diện thương mại nói chung và đại diện cho
doanh nghiệp nói riêng đã hình thành lâu đời trong hoạt động thương mại. Nó hình
thành từ cuối thế kỷ XIX và phát triển sâu rộng, trở thành tập quán thương mại phổ
biến, sau đó được pháp luật nhiều nước điều chỉnh. Hoạt động đại diện thương mại
hay đại diện doanh nghiệp không chỉ được điều chỉnh bởi luật pháp của mỗi quốc gia
mà còn được tổ chức quốc tế quy định. Là đạo luật đầu tiên trên thế giới quy định về
vấn đề này, Bộ luật Thương mại Đức năm 1908 đã đưa ra các quy định đặc biệt về
“đại lý thương mại” - là tiền thân của chế định về đại diện thương mại hay đại diện
doanh nghiệp ngày nay. Rất nhiều quốc gia trên thế giới đã đi theo xu hướng ngày
nay, trong đó có Thụy Điển, Na Uy, Đan Mạch vào năm 1914, Đức năm 1921, Hà
Lan năm 1936, Ý năm 1942, Thụy Sĩ năm 1944,… Hầu hết các quy định về đại diện

thương mại đều ra đời ở châu Âu. Cùng với quá trình hòa nhập cộng đồng Châu Âu,
pháp luật về đại diện thương mại ở châu Âu cũng được nhất thể hóa theo Thông tư
ngày 18/12/1986 và ban hành chỉ thị số 86/653/EEC về việc kết hợp luật của các
nước thành viên liên quan đến những người đại diện thương mại độc lập, là những
người đại diện cho doanh nghiệp8.
Công ty với tư cách là một pháp nhân - một thực thể pháp lý độc lập, tự bản
thân nó không thể hành động cho chính mình mà chỉ có thể hành động thông qua con
người cụ thể - những người quản lý công ty. Cũng vì thế, công ty luôn cần có người
đại diện trong các giao dịch để xác lập và thực hiện các quyền và nghĩa vụ của mình.
Từ giữa thế kỷ XIX, các án lệ của các nước theo truyền thống thông luật (Common
Law) đã khẳng định rằng, công ty chỉ có thể hành động thông qua các Giám đốc - tức
những người quản lý công ty, với tư cách là một thực thể pháp lý độc lập. Bởi lẽ đó,
luật công ty của các nước theo truyền thống Common Law, cả luật thành văn và luật
án lệ đã phát triển nhiều nguyên tắc pháp lý về người quản lý công ty, đặc biệt xác
định ai là người quản lý công ty và các nghĩa vụ pháp lý của họ.
Trong nữa cuối thế kỷ XIX, nhiều học thuyết về đại diện đã xuất hiện trong
nhiều nghiên cứu của các giáo sư luật, kinh tế, quản trị ở phương Tây, đặc biệt là ở
các nước theo mô hình luật công ty Anglo - American. Theo học thuyết về đại diện
quan hệ giữa các cổ đông và người quản lý công ty được hiểu như là quan hệ đại
diện - hay quan hệ ủy thác. Mối quan hệ này được coi như là quan hệ hợp đồng mà

8

Nguyễn Thị Vân Anh, Hoạt động đại diện cho thương nhân ở Việt Nam: một số vấn đề pháp lý, tạp chí Nhà
nước và pháp luật số 08(220)/2006,tr31.

GVHD:TS.Dư Ngọc Bích

7

SVTH: Đặng Thị Giang


Những vấn đề pháp lý về đại diện của doanh nghiệp theo pháp luật Việt Nam hiện hành

theo đó các cổ đông bổ nhiệm, chỉ định người khác, người quản lý công ty. Những
người được bầu, bổ nhiệm như Hội đồng quản trị hay Tổng Giám đốc (Giám đốc
điều hành) sẽ được trao thẩm quyền nhất định (theo quy định trong Điều lệ công ty)
để hành động cho và vì công ty.
1.2.2. Chế định đại diện theo quy định của pháp luật Việt Nam
Trong đời sống thường nhật có thể do nhiều nguyên nhân khác nhau dẫn tới
việc một người hành động nhân danh một người khác hoặc hành động cho lợi ích của
một người khác trong những giao dịch cụ thể. Chẳng hạn, mua tài sản cho người
khác do được ủy quyền, bán tài sản của người được giám hộ để phục vụ cho chính
người được giám hộ… Về tổng quát như đã biết, cuộc sống con người được xây đắp
nên bởi các hợp đồng và hầu hết các nhu cầu sống của con người được đáp ứng
thông qua các mối quan hệ với những người khác. Hợp đồng giúp cho con người trao
đổi lợi ích với nhau. Bản thân sự đáp ứng nhu cầu của con người ngày càng được
chuyên nghiệp hóa. Người này thành thạo trong việc mua bán bất động sản hoặc kinh
doanh ở thị trường này, người kia có thể chuyên lo cung ứng nguyên vật liệu hoặc
kinh doanh ở thị trường kia… Để đáp ứng được nhu cầu sống hoặc kinh doanh,
người này có thể phải nhờ tới sự thành thạo của người kia và ngược lại. Đó là chưa
kể nhu cầu thì lớn, thời gian thì có hạn và đôi khi ai đó không có hoặc bị mất đi năng
lực tiến hành các giao dịch nên cần tới sự hành động của người khác cho lợi ích của
chính mình. Vì vậy vấn đề đại diện được đặt ra và việc không làm vô hiệu hóa các
hợp đồng được giao kết thông qua đại diện là rất quan trọng, bởi về phương diện vĩ
mô nó thúc đẩy phân công lao động xã hội và tăng cường giao lưu dân sự và về
phương diện vi mô thì nó giúp cho các chủ thể thuận tiện hơn trong việc giao kết hợp
đồng9.
Bộ luật Dân sự Việt Nam 2005 định nghĩa: “Đại diện là việc một người (sau

đây gọi là người đại diện) nhân danh và vì lợi ích của người khác (sau đây gọi là
người được đại diện) xác lập, thực hiện giao dịch dân sự trong phạm vi đại diện”10.
Nếu phân tích theo đúng chữ nghĩa của định nghĩa này thì hành động của người đại
diện vượt ra ngoài phạm vi đại diện và việc gây thiệt hại cho người khác do vi phạm
của người đại diện trong khi thực hiện đại diện có thể không nằm trong sự quan tâm
của chế định đại diện. Tuy nhiên, khi nói về đại diện tại chương VII, Bộ luật Dân sự
2005 đề cập tới cả hậu quả của giao dịch dân sự do người không có quyền đại diện
xác lập và thực hiện và do người đại diện xác lập, thực hiện vượt quá phạm vi đại
diện.
9

TS Luật học Ngô Huy Cương, chế định đại diện theo quy định của pháp luật Việt Nam, Tạp chí Nhà nước và
Pháp luật số 4(252)/2007,tr26.
10
Điều 139 Khoản 1 Bộ luật Dân sự 2005

GVHD:TS.Dư Ngọc Bích

8

SVTH: Đặng Thị Giang


Những vấn đề pháp lý về đại diện của doanh nghiệp theo pháp luật Việt Nam hiện hành

Về nguyên tắc, pháp luật Việt Nam thừa nhận quyền tự do xác lập và thực hiện
giao dịch thông qua người khác (người đại diện). Đây là một trong những điểm rất
tích cực của Bộ luật Dân sự 2005 trong việc hướng tới mục tiêu tự do ý chí, có nghĩa
là một người có thể tự mình biểu lộ ý chí hoặc biểu lộ ý chí qua người khác để mang
tới sự ràng buộc cho chính bản thân mình. Tuy nhiên, nguyên tắc này bị giảm bởi

pháp luật, nếu như nhà làm luật cho rằng việc xác lập, thực hiện giao dịch phải do
chính người liên quan tiến hành.
Bộ luật Dân sự 2005 chia đại diện thành hai loại lớn là đại diện theo pháp luật
và đại diện theo ủy quyền. Tương ứng với hai loại đại diện này là hai quy chế pháp
lý khác nhau. Thứ nhất, đại diện theo pháp luật được xác định bởi pháp luật hoặc bởi
cơ quan nhà nước có thẩm quyền, bao gồm: cha, mẹ đối với con chưa thành niên;
người giám hộ; người được Toàn án chỉ định đối với người bị hạn chế năng lực hành
vi dân sự; “người đứng đầu pháp nhân”11; tổ trưởng tổ hợp tác… Thứ hai, đại diện
theo ủy quyền được xác lập bởi sự ủy quyền giữa người đại diện và người được đại
diện. Về phạm vi đại diện, Điều 144 Bộ luật Dân Sự 2005 đưa ra hai cách thức xác
định khác nhau: đối với đại diện theo pháp luật, phạm vi đại diện được xác định khá
mềm mỏng trên căn bản lợi ích của người được đại diện, trừ khi pháp luật có quy
định khác (chẳng hạn trong Điều lệ công ty); còn đối với đại diện theo ủy quyền,
phạm vi đại diện được xác định trên căn bản ý chí của chủ ủy (người ký ủy quyền).
Theo quy định của Bộ luật Dân sự Pháp 1804 quy định: “Ủy quyền hay ủy
nhiệm là hành vi mà theo đó một người trao cho người khác quyền làm một việc gì
đó cho người ủy quyền và bằng tên của người ủy quyền. Hợp đồng không được tạo
lập khi không có sự chấp nhận của người được ủy quyền”12. Như vậy về đại diện của
pháp luật Việt Nam được thể hiện qua Điều 139, Khoản 1, Bộ luật Dân sự 2005 có
nguồn gốc từ trường phái luật tự nhiên giống với Bộ Luật Dân sự Pháp. Quan niệm
này dẫn đến một hệ quả là một người dù được ủy quyền và đã giao kết hợp đồng
trong phạm vi của sự ủy quyền đó, nhưng không hành động “bằng tên của người chủ
ủy” (mà Điều 139, Khoản 1, Bộ luật Dân sự 2005 gọi là “nhân danh” người được đại
diện), thì không làm phát sinh ra hậu quả pháp lý đối với chủ ủy. Có lẽ vì vậy, cộng
thêm với điều kiện chỉ được hành động trong phạm vi đại diện nên Bộ luật Dân sự
2005 buộc người đại diện phải thông báo cho người thứ ba biết phạm vi đại diện của
11

Cơ cấu pháp nhân tương đối phức tạp kể cả pháp nhân công pháp và pháp nhân tư pháp, nhưng trong pháp
nhân tư pháp thì các công ty lại được chia ra nhiều loại hình khác nhau. Như vậy, khó có thể xác định được ai

là người đứng đầu pháp nhân, nhất là đối với công ty hợp danh mà trong đó các thành viên có vị thế bình đẳng
hoàn toàn với nhau và phải chịu trách nhiệm liên đới và vô hạn với khoản nợ, kể cả đối với công ty cổ phần,
người ta cũng khó có thể xác định được ai là người đứng đầu trong khi quyền lực cao nhất nằm trong tay Đại
Hội đồng cổ đông - TS Luật học Ngô Huy Cương, chế định đại diện theo quy định của pháp luật Việt Nam,
Tạp chí Nhà nước và Pháp luật số 4(252)/2007,tr27.
12
Điều 1984 Bộ luật Dân sự Pháp 1804

GVHD:TS.Dư Ngọc Bích

9

SVTH: Đặng Thị Giang


Những vấn đề pháp lý về đại diện của doanh nghiệp theo pháp luật Việt Nam hiện hành

mình khi giao dịch với người thứ ba13. Theo pháp luật Việt Nam thì đại diện có một
trong các nguồn gốc là sự ủy quyền.
Bên cạnh đó, Bộ Luật Dân sự 2005 quy định dứt khoát rằng người đại diện
không thể là người vô năng và đã gắn sự ủy quyền với giao dịch mà là mục đích của
sự ủy quyền bằng cách quy định: “Người từ đủ 15 tuổi đến chưa đủ 18 tuổi có thể là
người đại diện theo ủy quyền, trừ trường hợp pháp luật quy định giao dịch dân sự
phải do người từ đủ 18 tuổi trở lên xác lập, thực hiện”14. Việc quy định “quá chặt
chẽ” của luật có thể tạo ra sự dễ dàng cho các cơ quan nhà nước nhưng chắc chắn sẽ
gây khó khăn không nhỏ cho đời sống dân sự. Tuy nhiên, nó lại khẳng định mạnh mẽ
cho bản chất hợp đồng của việc trao quyền đại diện.
Về phương diện học thuật, trước kia ở Việt Nam đã có quan niệm gần với thế
giới năng lực của người đại diện. Vũ Văn Mẫu cho rằng chủ ủy phải có năng lực,
nhưng họ có thể chọn người vô năng lực để đại diện cho mình15. Quan niệm này có

lẽ xuất phát từ nhận thức: năng lực của người đại diện (người thụ ủy) xuất phát từ
người được đại diện (người chủ ủy), do vậy bản thân người đại diện không cần có
năng lực pháp lý đầy đủ. Nhận thức như vậy mới có thể xử lý được các hành vi phạm
tội thông qua người vô năng và tạo điều kiện dễ dàng cho các hoạt động phát triển
các thiết bị giao dịch trên thương trường … Do vậy, đại diện là một chế định pháp
luật lớn, có ý nghĩa quan trọng trong đời sống kinh tế xã hội và trong cơ cấu pháp
lý16.
1.3. Vấn đề đại diện và quan hệ đại diện ở các doanh nghiệp Việt Nam17
Có thể nói rằng, quan hệ đại diện - là quan hệ giữa người đại diện và những
người quản lý trong các doanh nghiệp nói chung và các công ty nói riêng - vẫn chưa
thể hiện rõ ràng và được hiểu đúng trong thực tế nền kinh tế chuyển đổi ở Việt Nam,
nơi mà nhiều yếu tố, tàn dư của cơ chế kinh tế kế hoạch hóa phi thị trường vẫn tồn
tại bên cạnh các nhân tố mới của một nền kinh tế theo cơ chế thị trường. Mặc dù
những cấu trúc công ty mà Việt Nam đang có đã xuất hiện từ rất lâu ở các nền kinh
tế tư bản phương Tây. Song, những lý thuyết về đại diện của phương Tây cũng chưa
chắc được thực hiện ở Việt Nam, có nhiều lý do để lý giải cho vấn đề này là: Thứ
nhất, sau mấy thập kỷ “ngủ vùi” trong cơ chế kinh tế kế hoạch hóa tập trung với
những lý thuyết kinh tế học Mac - Lênin và khoa học pháp lý giáo điều, quyền tự do
13

Điều 144, Khoản 4 Bộ luật Dân sự 2005
Điều 143, Khoản 2 Bộ luật Dân sự 2005
15
Vũ Văn Mẫu, Việt Nam dân luật lược khảo - Quyển II: Nghĩa vụ và khế ước, NXB Bộ Quốc Gia giáo dục,
Sài Gòn, 1963, tr104.
16
TS Luật học Ngô Huy Cương, chế định đại diện theo quy định của pháp luật Việt Nam, Tạp chí Nhà nước
và Pháp luật số 4(252)/2007,tr31.
17
TS Luật học-Đại học Luật TP.Hồ Chí Minh, Bùi Xuân Hải, Học thuyết về đại diện và mấy vấn đề của pháp

luật công ty Việt Nam, Tạp chí Khoa học Pháp luật số 4(41)/2007,tr 26.
14

GVHD:TS.Dư Ngọc Bích

10

SVTH: Đặng Thị Giang


Những vấn đề pháp lý về đại diện của doanh nghiệp theo pháp luật Việt Nam hiện hành

kinh doanh và sở hữu tư nhân mới chỉ được thừa nhận trong Hiến pháp 1992 và các
công ty tư nhân chỉ mới được chính thức thành lập ở Việt Nam từ năm 1991 theo
Luật công ty năm 1990. Thứ hai, các doanh nghiệp ngoài quốc doanh của Việt Nam
còn quá non trẻ, quy mô của nhiều doanh nghiệp còn quá nhỏ bé với số vốn chủ sở
hữu khiêm tốn và thành viên ít ỏi. Bởi vậy, trong nền kinh tế chuyển đổi hiện nay,
tuyệt đại đa số các công ty tư nhân với các thành viên cổ đông chủ yếu là những
người thân thích với nhau. Bên cạnh đó, thói quen quản trị công ty theo thuận tiện,
kiểu gia đình đã xuất hiện từ lâu ở Việt Nam và khá phổ biến hiện nay, vì thế những
lý thuyết về đại diện có vẻ như chưa thể hiện rõ và thích hợp trong điều kiện hiện
nay của đại đa số các công ty Việt Nam, cũng như các vấn đề về đại diện vẫn còn xa
lạ với nhiều doanh nhân người Việt. Tuy nhiên, với sự phát triển nhanh chóng của
nền kinh tế thị trường, từ các chế định về tài chính, trách nhiệm pháp lý… đã làm
cho mối quan hệ giữa những nhà quản lý, những người đại diện cho chính doanh
nghiệp đó sẽ được quan tâm bởi giới kinh doanh và cả pháp luật Việt Nam.
1.4. Những đặc điểm cơ bản của đại diện doanh nghiệp
Thứ nhất, đại diện là một quan hệ pháp lý.
Thứ hai, người đại diện khi xác lập, thực hiện các giao dịch thì nhân danh và
vì lợi ích của doanh nghiệp để xác lập, thực hiện các giao dịch đó.

Thứ ba, quan hệ đại diện có thể được xác lập theo quy định của pháp luật
hoặc theo sự ủy quyền.
Thứ tư, phạm vi đại diện theo pháp luật được pháp luật quy định hoặc được
quy định trong Điều lệ doanh nghiệp hay trong hợp đồng.
1.5. Về vai trò, trách nhiệm của đại diện doanh nghiệp
 Về vai trò
Ở các nước có nền kinh tế thị trường phát triển, đại diện nói chung và đại diện
thương mại nói riêng có một vai trò đặc biệt quan trọng. Nếu như tầng lớp thương
nhân thể hiện sự phân công lao động xã hội ở một trình độ cao mang lại hiệu quả to
lớn cho xã hội vốn khan hiếm nguồn lực thì trung gian thương mại, trong đó có đại
diện thương mại thể hiện sự phân công lao động xã hội ở một mức độ sâu hơn. Theo
một nghĩa hẹp thì đó là sự chuyên nghiệp hóa. Tham gia vào thương trường, một chủ
thể không tự mình thực hiện mọi công việc bởi vì điều đó không thể và không hiệu
quả. Mặt khác có những loại chủ thể luôn phải thực hiện công việc của mình thông
qua người đại diện, đó là các doanh nghiệp. Chính vì vậy, các nước có nền kinh tế thị
trường đều sớm quan tâm xây dựng pháp luật về đại diện.
Đại diện là một trong những chức năng giữ vai trò không thể thiếu trong một
doanh nghiệp. Vai trò của đại diện bao gồm những vấn đề giao tế, giao thiệp với
GVHD:TS.Dư Ngọc Bích

11

SVTH: Đặng Thị Giang


Những vấn đề pháp lý về đại diện của doanh nghiệp theo pháp luật Việt Nam hiện hành

chính quyền, với các tổ chức kinh tế chính trị xã hội, các ngân hàng, các doanh
nghiệp khác, các nhà cung cấp, với khách hàng, với tất cả mọi người trong doanh
nghiệp. Yêu cầu đại diện đối với các doanh nghiệp là làm thế nào có thể thích ứng

với mọi trường hợp, mọi điều kiện hoặc tỏ ra tế nhị và khéo léo trong mọi vấn đề hợp
tác, giao tế. Chẳng hạn như ngay cả một viên đốc công cũng có nhiệm vụ thay mặt
cho doanh nghiệp để thỏa thuận với đại biểu công nhân hoặc tham gia các khóa hội
thảo liên quan đến sinh hoạt của doanh nghiệp hoặc đại diện cho doanh nghiệp để
trình bày trước công chúng những quan điểm của doanh nghiệp… Thực hiện tốt chức
năng đại diện góp phần tạo ra nhiều thuận lợi trong kinh doanh của doanh nghiệp18.
Trong hợp đồng mua bán hàng hóa thì vai trò của đại diện cũng không kém
phần quan trọng, đại diện của các bên giao kết hợp đồng mua bán phải đúng thẩm
quyền. Đại diện hợp pháp của chủ thể hợp đồng có thể là đại diện theo pháp luật
hoặc đại diện theo ủy quyền. Khi xác định thẩm quyền giao kết hợp đồng mua bán
cần lưu ý quy định tại Điều 145 Bộ luật Dân sự, theo đó khi người không có quyền
đại diện giao kết thực hiện hợp đồng mua bán, sẽ không làm phát sinh quyền, nghĩa
vụ đối với bên hợp đồng được đại diện, trừ trường hợp được người đại diện hợp pháp
của các bên được đại diện chấp thuận. Bên đã giao kết hợp đồng với người không có
quyền đại diện phải thông báo cho bên kia để trả lời trong thời gian ấn định; nếu hết
thời hạn này không có trả lời thì hợp đồng không làm phát sinh quyền, nghĩa vụ đối
với bên được đại diện nhưng người không có quyền đại diện vẫn phải thực hiện
nghĩa vụ đối với bên đã giao kết hợp đồng với mình, trừ trường hợp bên đã giao dịch
biết hoặc phải biết về việc không có quyền đại diện.
Người đại diện doanh nghiệp là người đứng đầu doanh nghiệp nên vai trò của
họ ảnh hưởng rất lớn tới sự phát triển của doanh nghiệp. Khi họ thực hiện tốt vai trò
của mình, họ sẽ thúc đẩy doanh nghiệp phát triển. Khi họ làm sai vai trò, họ sẽ kìm
hãm sự phát triển của doanh nghiệp. Thực tế đại diện doanh nghiệp là người lãnh đạo
doanh nghiệp, là người thay mặt doanh nghiệp trước pháp lý, trước lợi ích chung của
doanh nghiệp và kết quả cuối cùng mà doanh nghiệp đạt được và là người được công
ty cử ra để tiếp xúc, giao dịch với những người bên ngoài công ty như thuế, gửi
thông báo, gửi giấy triệu tập, nhà cung cấp, đòi nợ… cho nên một doanh nghiệp
không thể thiếu vai trò của người đại diện19.

18

Theo thời báo kinh tế Sài Gòn, Người đại diện pháp lý của công ty,
/>&fp=88dd474e932a7c92
19
Theo thời báo kinh tế Sài Gòn,vai trò của nhà lãnh đạo, />
GVHD:TS.Dư Ngọc Bích

12

SVTH: Đặng Thị Giang


Những vấn đề pháp lý về đại diện của doanh nghiệp theo pháp luật Việt Nam hiện hành

 Về trách nhiệm của người đại diện pháp lý
Cũng gống như một cá nhân, khi công ty hoạt động nó có thể gây thiệt hại, do
đó công ty phải chịu trách nhiệm. Mục đích chính yếu của luật là ấn định tư cách và
quy định trách nhiệm.
Công ty cũng có nhiều tư cách: là người mua khi cần nguyên liệu, là người
bán khi có sản phẩm, là người cung cấp dịch vụ và tất nhiên cũng là chủ nợ…Trách
nhiệm của nó chỉ có thể là tự nguyện hay bị cơ quan tư pháp buộc thanh toán nợ nần
và bị phạt theo một mệnh lệnh hành chính. Đó là trách nhiệm dân sự. Chính công ty
chịu trách nhiệm chứ không phải người đại diện pháp lý của nó, hay những người
nắm chức vụ Chủ tịch, Tổng giám đốc. Tính chất thuần túy ràng buộc của người đại
diện pháp lý công ty là phải lấy con dấu hay ký hợp đồng lao động, nhất định không
cho ủy quyền. Người ở ngoài công ty khi giao dịch với nó thì chỉ cần quan tâm đến
việc ràng buộc được công ty với hành động của nó để bắt công ty chịu trách nhiệm,
không lẫn lộn công ty với người điều hành nó20.
Người đại diện pháp lý chịu trách nhiệm trước pháp lý: Trước các cơ quan
chức năng, người đại diện là người chịu trách nhiệm hoàn toàn về quá trình hoạt

động và phát triển của doanh nghiệp. Khi doanh nghiệp hoạt động vi phạm pháp luật
thì người chịu trách nhiệm trước hết là người đại diện cho doanh nghiệp đó.
Chịu trách nhiệm trước lợi ích chung và kết quả cuối cùng của doanh nghiệp:
là người đại diện cho một doanh nghiệp, vì vậy kết quả cuối cùng mà doanh nghiệp
đạt được đều là sản phẩm trực tiếp hoặc gián tiếp từ những quyết định của người đại
diện. Khi doanh nghiệp kinh doanh thành công thì công đầu tiên thuộc về người đại
diện và khi doanh nghiệp thua lỗ thì tội đầu tiên cũng thuộc về người đại diện.
Ví dụ: Công ty ITA là một công ty thực phẩm khá nổi tiếng của Mỹ. Mười
năm trước, đại diện công ty (Giám đốc của công ty) muốn phát triển thêm ngành y
dược, nên đã mua một xí nghiệp dược phẩm với giả 5 tỷ USD, nhưng chỉ một năm
sau họ đã phải bán xí nghiệp đó với giá 3 tỷ USD, gây thiệt hại lớn cho công ty. Đại
diện công ty ITA đã phải bị xuống chức vì vụ việc này.
Khi có tranh chấp xảy ra, dù là bên khởi kiện hay bên bị kiện, doanh nghiệp
tất yếu phải có đại diện tham gia tố tụng tại Tòa án. Theo quy định của pháp luật,
người đứng đầu doanh nghiệp (người đại diện theo pháp luật) hoặc người được
người đứng đầu doanh nghiệp ủy quyền sẽ có quyền tham gia tố tụng để bảo vệ
quyền và lợi ích hợp pháp của mình.

20

Theo thời báo kinh tế Sài Gòn , Người đại diện pháp lý công ty,
/>
GVHD:TS.Dư Ngọc Bích

13

SVTH: Đặng Thị Giang


Những vấn đề pháp lý về đại diện của doanh nghiệp theo pháp luật Việt Nam hiện hành

Nói đến “người đại diện pháp lý” tức là nói đến trách nhiệm của công ty.
Công ty chịu trách nhiệm với những người bên ngoài chứ không phải Chủ tịch hay
Giám đốc (Tổng giám đốc). Công ty vô hình nên không thể vi phạm trách nhiệm
hình sự, do vậy trách nhiệm của nó thực sự chỉ đền cho người ta bằng tiền. Bản Điều
lệ sẽ quy định khi công ty xuất tiền ở những mức khác nhau phải do những người
khác nhau trong công ty quy định. Công ty tiêu tiền qua những cam kết lập theo hợp
đồng, bảo đảm, bảo lãnh…(“các văn kiện ràng buộc”). Công ty có thể quy định Chủ
tịch Hội đồng quản trị hay Giám đốc (Tổng giám đốc) là người đại diện theo pháp
luật cho công ty và người nào là đại diện theo pháp luật thì mới có thể ký những văn
kiện ràng buộc trách nhiệm giữa công ty với bên ngoài trong phạm vi nhất định.
Trách nhiệm của người đại diện là phải xác định đúng phạm vi quyền hạn của mình
và thực hiện để tránh những thiệt hại cho công ty và bên giao dịch với công ty. Ở
nước ta, quyền hành và trách nhiệm của Chủ tịch Hội đồng quản trị và Giám đốc
(Tổng giám đốc) vẫn chưa được hiểu đúng dẫn đến có nhiều sự nhầm lẫn trong vai
trò của người đại diện. Thực tế vẫn có những quyết định của công ty gửi cho các cơ
quan công quyền do Chủ tịch Hội đồng quản trị ký, bất kể người đó có là đại diện
pháp lý của công ty hay không, chữ ký của họ có ràng buộc công ty hay không. Một
Chủ tịch Hội đồng quản trị không làm đại diện pháp lý chỉ được ký tên trên những
văn kiện của công ty gửi ra ngoài chỉ khi có một quyết nghị của Hội đồng quản trị
cho phép, nếu không sẽ dễ nảy sinh những tranh chấp về sau.

GVHD:TS.Dư Ngọc Bích

14

SVTH: Đặng Thị Giang


Những vấn đề pháp lý về đại diện của doanh nghiệp theo pháp luật Việt Nam hiện hành

Chương 2
CHẾ ĐỘ PHÁP LÝ VỀ ĐẠI DIỆN CỦA DOANH
NGHIỆP THEO PHÁP LUẬT VIỆT NAM HIỆN HÀNH
2.1. Những quy định của pháp luật Việt Nam hiện hành về đại diện doanh
nghiệp theo pháp luật của doanh nghiệp
2.1.1. Tiêu chuẩn và điều kiện để trở thành người đại diện theo pháp luật
của doanh nghiệp
Chức danh của người đại diện theo pháp luật có thể là Giám đốc, Tổng Giám
đốc, Chủ tịch Hội đồng quản trị hoặc Chủ tịch Hội đồng thành viên…
Trên thực tế, người đại diện theo pháp luật thường kiêm nhiệm 02 chức danh
như: Chủ tịch Hội đồng quản trị kiêm Giám đốc (hoặc Tổng Giám đốc), hoặc Chủ
tịch Hội đồng thành viên kiêm Giám đốc (Tổng Giám đốc).
Theo quy định tại Khoản 2, Điều 116, Điều 57 Luật Doanh nghiệp năm 2005;
Điều 13 Nghị định số 139/2007/NĐ-CP ngày 05/9/2007 hướng dẫn chi tiết thi hành
một số điều của Luật Doanh nghiệp năm 2005, các tiêu chuẩn và điều kiện của Giám
đốc/ Tổng Giám đốc công ty và là người đại diện doanh nghiệp được quy định như
sau:
 Theo Điều 57 Luật doanh nghiệp năm 2005 và Điều 13 Khoản 1 Nghị định
139/2007/NĐ-CP ngày 05/9/2007 hướng dẫn chi tiết thi hành một số điều của Luật
Doanh nghiệp 2005 thì Giám đốc (Tổng Giám đốc) công ty cổ phần, công ty trách
nhiệm hữu hạn hai thành viên trở lên phải có các tiêu chuẩn và điều kiện sau đây:
a) Có đủ năng lực hành vi dân sự và không thuộc đối tượng bi cấm thành lập
và quản lý doanh nghiệp tại Khoản 2 Điều 13 Luật Doanh nghiệp 2005;
b) Cổ đông là cá nhân sở hữu ít nhất 5% số cổ phần phổ thông (đối với công
ty cổ phần), thành viên là các nhân sở hữu ít nhất 10% vốn điều lệ (đối với công ty
trách nhiệm hữu hạn) hoặc người khác thì phải có trình độ chuyên môn hoặc kinh
nghiệm thực tế trong quản trị kinh doanh hoặc trong ngành, nghề kinh doanh chính
của công ty.
Trường hợp điều lệ công ty quy định tiêu chuẩn và điều kiện khác với tiêu

chuẩn và điều kiện quy định tại điểm này thì áp dụng tiêu chuẩn và điều kiện do Điều
lệ công ty quy định;
c) Đối với công ty con của công ty có phần vốn góp, cổ phần của Nhà nước
chiếm hơn 50% vốn điều lệ, thì ngoài các tiêu chuẩn và điều kiện quy định tại các
điểm a và b Khoản này, Giám đốc (Tổng Giám đốc) của công ty con không được là

GVHD:TS.Dư Ngọc Bích

15

SVTH: Đặng Thị Giang


Những vấn đề pháp lý về đại diện của doanh nghiệp theo pháp luật Việt Nam hiện hành

vợ hoặc chồng, cha, cha nuôi, mẹ, mẹ nuôi, con, con nuôi hoặc anh, chị, em ruột của
người quản lý công ty mẹ và người đại diện phần vốn Nhà nước tại công ty con đó.
Ngoài ra, Giám đốc hoặc Tổng Giám đốc công ty cổ phần không được đồng
thời làm Giám đốc hoặc Tổng Giám đốc của doanh nghiệp khác.
 Theo Điều 13 Khoản 2 Nghị định số 139/2007/NĐ-CP ngày 05/9/2007
hướng dẫn chi tiết thi hành một số điều của Luật Doanh nghiệp 2005 thì Giám đốc
(Tổng Giám đốc) công ty trách nhiệm hữu hạn một thành viên là tổ chức phải có các
tiêu chuẩn và điều kiện sau đây:
a) Có đủ năng lực hành vi dân sự và không thuộc đối tượng bi cấm thành lập
và quản lý doanh nghiệp tại Khoản 2, Điều 13, Luật Doanh nghiệp 2005;
b) Có trình độ chuyên môn, kinh nghiệm thực tế tương ứng trong quản trị kinh
doanh hoặc trong các ngành, nghề kinh doanh chủ yếu của công ty, trừ trường hợp
Điều lệ công ty có quy định khác;
c) Trường hợp chủ sở hữu công ty là cơ quan Nhà nước hoặc doanh nghiệp có
hơn 50% sở hữu nhà nước thì ngoài các tiêu chuẩn và điều kiện quy định tại điểm a

và b Khoản này, Giám đốc (Tổng Giám đốc) không được là vợ hoặc chồng, cha, cha
nuôi, mẹ, mẹ nuôi, con, con nuôi hoặc anh, chị, em ruột của người đứng đầu cơ quan
Nhà nước và người đại diện phần vốn Nhà nước tại công ty đó.
Ngoài ra, không phải là người có liên quan của thành viên Hội đồng thành
viên hoặc Chủ tịch công ty, người có thẩm quyền trực tiếp bổ nhiệm người đại diện
theo ủy quyền hoặc Chủ tịch công ty.
 Theo Điều 70 khoản 3 Luật doanh nghiệp 2005 thì Giám đốc (Tổng Giám
đốc) công ty trách nhiệm hữu hạn một thành viên là cá nhân phải có các tiêu chuẩn
và điều kiện sau đây:
a) Có đủ năng lực hành vi dân sự và không thuộc đối tượng bi cấm quản lý
doanh nghiệp theo quy định của Luật Doanh nghiệp 2005;
b) Có trình độ chuyên môn, kinh nghiệm thực tế tương ứng trong quản trị kinh
doanh hoặc trong các ngành, nghề kinh doanh chủ yếu của công ty hoặc tiêu chuẩn,
điều kiện khác quy định tại Điều lệ công ty.
Do Giám đốc (Tổng Giám đốc) là người điều hành hoạt động hàng ngày của
công ty, Giám đốc (Tổng Giám đốc) do Hội đồng quản trị lựa chọn bổ nhiệm một
người trong số họ hoặc ký hợp đồng thuê một người khác với nhiệm kỳ không quá 5
năm và có thể được bổ nhiệm lại hoặc gia hạn hợp đồng với thời hạn không hạn chế.
Tiêu chuẩn cụ thể của Giám đốc (Tổng Giám đốc) do Điệu lệ quy định hoặc do Hội
đồng quản trị đề ra khi tuyển dụng nhưng ít nhất phải bảo đảm có đủ năng lực hành
vi dân sự, có trình độ chuyên môn, kinh nghiệm thực tế trong quản trị kinh doanh
GVHD:TS.Dư Ngọc Bích

16

SVTH: Đặng Thị Giang


Những vấn đề pháp lý về đại diện của doanh nghiệp theo pháp luật Việt Nam hiện hành

hoặc trong các ngành nghề kinh doanh chủ yếu của công ty và không thuộc đối
tượng bị cấm quản lý doanh nghiệp theo quy định của pháp luật. Điều lệ công ty có
thể quy định thêm những điều kiện khác phù hợp với yêu cầu hoạt động của công ty.
2.1.2. Những người không thuộc diện quy định người đại diện theo pháp
luật của Doanh nghiệp
Dựa theo khoản 2 Điều 13 Luật doanh nghiệp 2005 về tổ chức, cá nhân không
được quyền thành lập và quản lý doanh nghiệp tại Việt Nam thì người đại diện theo
pháp luật của doanh nghiệp cũng không thuộc diện quy định sau:
- Cán bộ, công chức theo quy định của pháp luật về cán bộ, công chức;
- Sỹ quan, hạ sỹ quan, quân nhân chuyên nghiệp, công nhân quốc phòng trong
các cơ quan, đơn vị thuộc Quân đội nhân dân Việt Nam; Sỹ quan, hạ sỹ quan chuyên
nghiệp trong các cơ quan, đơn vị thuộc Công an nhân dân Việt Nam;
- Cán bộ lãnh đạo, quản lý nghiệp vụ trong các doanh nghiệp 100% vốn sở
hữu nhà nước, trừ những người được cử làm đại diện theo ủy quyền để quản lý phần
vốn góp của Nhà nước tại doanh nghiệp khác;
- Người chưa thành niên; người bị hạn chế năng lực hành vi dân sự hoặc bị
mất năng lực hành vi dân sự;
- Người đang chấp hành hình phạt tù hoặc đang bị Tóa án cấm hành nghề kinh
doanh;
- Người giữ chức vụ Giám đốc, Tổng Giám đốc, Chủ tịch và các thành viên
Hội đồng quản trị của công ty, tổng công ty 100% vốn nhà nước bị tuyên bố phá sản
không được cử đảm đương các chức vụ đó ở bất kỳ doanh nghiệp nhà nước nào, kể
từ ngày công ty, tổng công ty nhà nước bị tuyên bố phá sản;
- Người được giao đại diện phần vốn góp của Nhà nước ở doanh nghiệp khác
mà doanh nghiệp đó bị tuyên bố phá sản không được cử đảm đương các chức vụ
quản lý ở bất kỳ doanh nghiệp nào có vốn của Nhà nước.
- Chủ doanh nghiệp tư nhân, thành viên hợp danh của công ty hợp danh, Giám
đốc (Tổng Giám đốc), Chủ tịch và các thành viên Ban quản trị hợp tác xã bị tuyên bố
phá sản không được quyền thành lập doanh nghiệp, hợp tác xã, không được làm
người quản lý doanh nghiệp, hợp tác xã trong thời hạn từ một đến ba năm, kể từ ngày

doanh nghiệp, hợp tác xã bị tuyên bố phá sản.
- Vợ hoặc chồng, bố, mẹ, con của những người đứng đầu, cấp phó của người
đứng đầu cơ quan Nhà nước không được góp vốn vào doanh nghiệp hoạt động trong
phạm vi ngành, nghề mà người đó trực tiếp thực hiện việc quản lý Nhà nước.
- Và những trường hợp khác theo quy định của pháp luật.

GVHD:TS.Dư Ngọc Bích

17

SVTH: Đặng Thị Giang


Những vấn đề pháp lý về đại diện của doanh nghiệp theo pháp luật Việt Nam hiện hành

2.1.3. Những quy định về quyền, nghĩa vụ, phạm vi và thời hạn đại diện
của người đại diện theo pháp luật của doanh nghiệp.
2.1.3.1. Quy định về quyền của người đại diện theo pháp luật của doanh
nghiệp
Người đại diện theo pháp luật có quyền xác lập, thực hiện các giao dịch vì lợi
ích của doanh nghiệp, các giao dịch mà người đại diện theo pháp luật thực hiện phải
có tính ràng buộc với doanh nghiệp đó.
Người đại diện theo pháp luật có quyền đại diện cho doanh nghiệp trong quan
hệ với cơ quan nhà nước, đại diện cho doanh nghiệp với tư cách là nguyên đơn hoặc
bị đơn trong các vụ kiện, tranh chấp thương mại hoặc các tranh chấp khác.
Người đại diện theo pháp luật là Giám đốc, Tổng giám đốc hay Chủ tịch Hội
đồng quản trị, Chủ tịch Hội đồng thành viên ngoài những quyền do pháp luật hoặc
Điều lệ công ty hay hợp đồng quy định thì còn có các quyền do luật quy định riêng
cho chức danh của mình.
Điển hình là quyền của người đại diện theo pháp luật của hai loại hình công

ty: Công ty trách nhiệm hữu hạn và Công ty cổ phần.
 Quy định Giám đốc (Tổng Giám đốc) là người đại diện theo pháp luật của
công ty trách nhiệm hữu hạn.
Trước hết, Luật Doanh nghiệp 2005 quy định Giám đốc (Tổng Giám đốc) là
người đại diện theo pháp luật của công ty (nếu Điều lệ công ty không quy định Chủ
tịch Hội đồng thành viên là người đại diện theo pháp luật của công ty). Để thực hiện
chức năng này, Luật quy định Giám đốc (Tổng Giám đốc) có mười quyền cụ thể và
cho phép Điều lệ, Hợp đồng lao động giữa Giám đốc (Tổng Giám đốc) và công ty
quy định thêm các quyền khác.
Theo luật quy định thì Giám đốc (Tổng Giám đốc) còn có các quyền và nhiệm
vụ sau21:
- Tổ chức thực hiện các quyết định của Hội đồng thành viên;
- Quyết định các vấn đề liên quan đến hoạt động kinh doanh hàng ngày của
công ty;
- Tổ chức thực hiện kế hoạch kinh doanh và phương án đầu tư của công ty;
- Ban hành quy chế quản lý nội bộ công ty;
- Bổ nhiệm, miễn nhiệm, cách chức các chức danh quản lý trong công ty, trừ
các chức danh thuộc quyền của Hội đồng thành viên;
- Ký kết hợp đồng nhân danh công ty, trừ trường hợp thuộc thẩm quyền của
Chủ tịch Hội đồng thành viên;
21

Điều 55 Khoản 2 Luật Doanh nghiệp 2005

GVHD:TS.Dư Ngọc Bích

18

SVTH: Đặng Thị Giang

Những vấn đề pháp lý về đại diện của doanh nghiệp theo pháp luật Việt Nam hiện hành

- Kiến nghị phương án cơ cấu tổ chức công ty;
- Trình báo cáo, quyết toán tài chính hàng năm lên Hội đồng thành viên;
- Kiến nghị phương án sử dụng lợi nhuận hoặc xử lý lỗ trong kinh doanh;
- Tuyển dụng lao động.
Các quyền đó bao gồm hầu hết các nhiệm vụ chủ yếu của công ty, cụ thể là:
thực hiện các quyết định của Hội đồng thành viên dưới sự giám sát của Chủ tịch Hội
đồng thành viên; tổ chức hoạt động kinh doanh; tổ chức cơ cấu, nhân sự của công ty,
ký kết các hợp đồng kinh doanh, dân sự và lao động; đại diện cho công ty trong mọi
vấn đề đối nội và đối ngoại… Ngoài ra, trong hợp đồng lao động mà công ty ký với
Giám đốc (Tổng Giám đốc) cũng như trong Điều lệ công ty quy định, Giám đốc có
thể có các quyền khác. Điều này cho thấy Luật Doanh nghiệp đã chú ý đến vai trò
của Giám đốc (Tổng Giám đốc) cho họ đủ quyền để thực hiện các quyết định của
Hội đồng thành viên.
 Quy định Giám đốc hoặc Tổng Giám đốc là người đại diện theo pháp luật
của công ty cổ phần
Theo quy định của Luật thì Hội đồng quản trị sẽ bổ nhiệm một người trong số
họ hoặc thuê người khác làm Giám đốc hoặc Tổng Giám đốc.
* Trường hợp Điều lệ công ty không quy định Chủ tịch Hội đồng quản trị là
người đại diện theo pháp luật thì Giám đốc hoặc Tổng Giám đốc là người đại diện
theo pháp luật của công ty. Cho nên, Giám đốc hoặc Tổng Giám đốc còn có các
quyền và nhiệm vụ sau đây22:
- Quyết định các vấn đề liên quan đến công việc kinh doanh hàng ngày của
công ty mà không cần phải có quyết định của Hội đồng quản trị;
- Tổ chức thực hiện các quyết định của Hội đồng quản trị;
- Tổ chức thực hiện các kế hoạch kinh doanh và phương án đầu tư của công
ty;
- Kiến nghị phương án cơ cấu tổ chức, quy chế quản lý nội bộ công ty;

- Bổ nhiệm, miễn nhiệm, cách chức các chức danh quản lý trong công ty, trừ
các chức danh thuộc thẩm quyền của Hội đồng quản trị;
- Quyết định lương và phụ cấp (nếu có) đối với người lao động trong công ty,
kể cả người quản lý thuộc thẩm quyền bổ nhiệm của Giám đốc hoặc Tổng Giám đốc;
- Tuyển dụng lao động;
- Kiến nghị phương án trả cổ tức hoặc xử lý lỗ trong kinh doanh;
- Các quyền và nhiệm vụ khác theo quy định của pháp luật, Điều lệ công ty và
quyết định của Hội đồng quản trị.
22

Điều 116 Luật Doanh nghiệp 2005

GVHD:TS.Dư Ngọc Bích

19

SVTH: Đặng Thị Giang