LUẬN văn LUẬT THƯƠNG mại QUY CHẾ PHÁP lý về đại DIỆN của DOANH NGHIỆP ở VIỆT NAM

TRƯỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ
KHOA LUẬT
BỘ MÔN LUẬT THƯƠNG MẠI


LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP CỬ NHÂN LUẬT
KHÓA 35 (2009 – 2013)

QUY CHẾ PHÁP LÝ VỀ ĐẠI DIỆN
CỦA DOANH NGHIỆP Ở VIỆT NAM

Giảng viên hướng dẫn:
Đoàn Nguyễn Minh Thuận
Bộ môn: Luật Thương Mại

Sinh viên thực hiện:
Lê Thị Ngọc Mai
MSSV: 5095437
Lớp: Luật Thương Mại 3-K35

Cần Thơ, 5/2013


Quy chế pháp lý về đại diện của doanh nghiệp ở Việt Nam

LỜI CẢM ƠN

Lời đầu tiên người viết xin gửi lời cảm ơn đến gia đình những người luôn là chỗ
dựa vững chắc và tạo điều kiện cả về vật chất lẫn tinh thần để người viết hoàn thành việc
học tập của mình. Đồng thời, cũng xin cảm ơn đến tất cả bạn bè đã luôn động viên và
giúp đỡ trong suốt thời gian học tập và nghiên cứu đề tài.

Người viết cũng xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành và sâu sắc nhất tới quý thầy, cô
Khoa Luật - trường Đại học Cần Thơ đã hết lòng dìu dắt, truyền đạt kiến thức cho người
viết trong suốt bốn năm học vừa qua. Đó là những kiến thức nền tảng quý giá góp phần
quan trọng giúp người viết hoàn thành đề tài nghiên cứu của mình.
Đặc biệt, người viết xin gửi lời cảm ơn chân thành nhất đến cô Đoàn Nguyễn
Minh Thuận người đã tận tình hướng dẫn và giúp đỡ người viết rất nhiều trong quá trình
hoàn thành luận văn tốt nghiệp của mình.
Mặc dù đã có nhiều cố gắng trong quá trình nghiên cứu đề tài nhưng do kiến thức
có hạn và kinh nghiệm diễn đạt cũng còn nhiều hạn chế nên không thể tránh khỏi những
thiếu sót. Do vậy người viết rất mong nhận được ý kiến đóng góp của quý thầy, cô để
luận văn được hoàn thiện hơn. Một lần nữa, với tất cả tấm lòng người viết xin chân thành
cảm ơn và kính chúc quý thầy, cô luôn dồi dào sức khỏe, công tác tốt và thành công trong
cuộc sống!

Sinh viên thực hiện
Lê Thị Ngọc Mai

GVHD: Đoàn Nguyễn Minh Thuận

SVTH: Lê Thị Ngọc Mai
1


Quy chế pháp lý về đại diện của doanh nghiệp ở Việt Nam

NHẬN XÉT CỦA GIẢNG VIÊN HƯỚNG DẪN

.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................

.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
Cần Thơ, ngày…tháng…năm 2013

GVHD: Đoàn Nguyễn Minh Thuận

SVTH: Lê Thị Ngọc Mai
2


Quy chế pháp lý về đại diện của doanh nghiệp ở Việt Nam

NHẬN XÉT CỦA GIẢNG VIÊN PHẢN BIỆN

.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................

.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
Cần Thơ, ngày…tháng…năm 2013

GVHD: Đoàn Nguyễn Minh Thuận

SVTH: Lê Thị Ngọc Mai
3


Quy chế pháp lý về đại diện của doanh nghiệp ở Việt Nam

NHẬN XÉT CỦA GIẢNG VIÊN PHẢN BIỆN

.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................

.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
Cần Thơ, ngày…tháng…năm 2013

GVHD: Đoàn Nguyễn Minh Thuận

SVTH: Lê Thị Ngọc Mai
4


Quy chế pháp lý về đại diện của doanh nghiệp ở Việt Nam

MỤC LỤC
……
Trang
PHẦN MỞ ĐẦU............................................................................................................... 1
1. Lý do chọn đề tài ................................................................................................... 1

2. Mục tiêu nghiên cứu .............................................................................................. 1
3. Phạm vi nghiên cứu ............................................................................................... 2
4. Phương pháp nghiên cứu ...................................................................................... 2
5. Bố cục của đề tài .................................................................................................... 2
Chương 1. KHÁI QUÁT CHUNG VỀ DOANH NGHIỆP VÀ ĐẠI DIỆN CỦA
DOANH NGHIỆP ............................................................................................................ 3
1.1.

Khái quát chung về doanh nghiệp................................................................... 3

1.1.1. Khái niệm về doanh nghiệp .......................................................................... 3
1.1.2. Đặc điểm của doanh nghiệp .......................................................................... 5
1.1.3. Phân loại doanh nghiệp ................................................................................. 7
1.1.3.1.

Căn cứ vào hình thức pháp lý của doanh nghiệp ................................ 7

1.1.3.2.

Căn cứ vào chế độ trách nhiệm .......................................................... 10

1.1.3.3.

Căn cứ vào tư cách pháp nhân ........................................................... 11

1.1.3.4.

Căn cứ theo tiêu chí quy mô ............................................................... 11

1.1.3.5.

Căn cứ vào số lượng chủ sở hữu ........................................................ 12

1.1.3.6.

Căn cứ vào dấu hiệu phương thức đầu tư vốn .................................... 12

1.1.3.7.

Căn cứ vào sự liên kết ........................................................................ 12

1.1.3.8.

Căn cứ vào chế độ trách nhiệm của các thành viên của doanh
nghiệp ................................................................................................ 13

1.1.4. Vai trò của doanh nghiệp .............................................................................. 13
GVHD: Đoàn Nguyễn Minh Thuận

SVTH: Lê Thị Ngọc Mai
5


Quy chế pháp lý về đại diện của doanh nghiệp ở Việt Nam
1.2.

Khái quát chung về đại diện của doanh nghiệp .............................................. 14

1.2.1. Khái niệm về đại diện ................................................................................... 14
1.2.2. Khái quát về đại diện của doanh nghiệp ........................................................ 16

1.2.2.1.

Khái niệm về đại diện của doanh nghiệp ............................................ 16

1.2.2.2.

Đặc điểm đại diện của doanh nghiệp ................................................. 16

1.2.2.3.

Phân loại đại diện của doanh nghiệp ................................................. 17

1.2.2.4.

Vai trò đại diện của doanh nghiệp ..................................................... 19

1.3.

Vấn đề đại diện và quan hệ đại diện ở các doanh nghiệp Việt Nam .............. 20

1.4.

Sự hình thành chế định đại diện theo quy định của pháp luật Việt Nam...... 20

Chương 2. QUY CHẾ PHÁP LÝ VỀ ĐẠI DIỆN CỦA DOANH NGHIỆP Ở VIỆT
NAM ................................................................................................................................. 23
2.1.

Quy định của pháp luật Việt Nam hiện hành về đại diện theo pháp luật
của doanh nghiệp ............................................................................................. 23

2.1.1. Tiêu chuẩn và điều kiện trở thành người đại diện theo pháp luật của doanh
nghiệp........................................................................................................... 23
2.1.2. Quy định về phạm vi đại diện của người đại diện theo pháp luật của doanh
nghiệp........................................................................................................... 31
2.1.3. Quy định về thời hạn đại diện của người đại diện theo pháp luật của doanh
nghiệp........................................................................................................... 32
2.1.4. Quy định về quyền của người đại diện theo pháp luật của doanh nghiệp ....... 33
2.1.5. Quy định về nghĩa vụ của người đại diện theo pháp luật của doanh nghiệp ... 40
2.1.6. Thay đổi người đại diện theo pháp luật của doanh nghiệp ............................. 45
2.1.7. Chấm dứt tư cách người đại diện theo pháp luật của doanh nghiệp ............... 49
2.2.

Quy định của pháp luật Việt Nam hiện hành về đại diện theo ủy quyền của
doanh nghiệp .................................................................................................... 49

2.2.1. Tiêu chuẩn và điều kiện trở thành người đại diện theo ủy quyền của doanh
nghiệp........................................................................................................... 49
2.2.2. Thủ tục ủy quyền đại diện theo ủy quyền của doanh nghiệp ......................... 52

GVHD: Đoàn Nguyễn Minh Thuận

SVTH: Lê Thị Ngọc Mai
6


Quy chế pháp lý về đại diện của doanh nghiệp ở Việt Nam
2.2.3. Tư cách pháp lý của người nhận ủy quyền .................................................... 55
2.2.4. Quy định về phạm vi đại diện của người đại diện theo ủy quyền của doanh
nghiệp........................................................................................................... 56

2.2.5. Quy định về thời hạn đại diện của người đại diện theo ủy quyền của doanh
nghiệp........................................................................................................... 56
2.2.6. Quy định về quyền của người đại diện theo ủy quyền của doanh nghiệp ....... 57
2.2.7. Quy định về nghĩa vụ của người đại diện theo ủy quyền của doanh nghiệp ... 58
2.2.8. Chấm dứt tư cách người đại diện theo ủy quyền của doanh nghiệp ............... 59
Chương 3. THỰC TRẠNG VÀ GIẢI PHÁP NHẰM HOÀN THIỆN CÁC QUY
ĐỊNH PHÁP LUẬT VỀ ĐẠI DIỆN CỦA DOANH NGHIỆP Ở VIỆT NAM............... 61
3.1.

Về việc lựa chọn người làm đại diện theo pháp luật của doanh nghiệp ........ 61

3.2.

Về phạm vi quyền hạn của người đại diện theo pháp luật của doanh
nghiệp ............................................................................................................... 65

3.3.

Về việc quản lý và sử dụng con dấu trong doanh nghiệp ............................... 70

3.4.

Về hình thức văn bản ủy quyền đại diện theo ủy quyền của doanh nghiệp .. 72

3.5.

Mối quan hệ giữa chủ sở hữu và người đại diện trong doanh nghiệp ........... 73

KẾT LUẬN ...................................................................................................................... 76
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

GVHD: Đoàn Nguyễn Minh Thuận

SVTH: Lê Thị Ngọc Mai
7


PHẦN MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Với xu hướng toàn cầu hóa và yêu cầu hội nhập kinh tế quốc tế ngày càng sâu
rộng như hiện nay, việc các doanh nghiệp hiểu biết và áp dụng đúng các quy định pháp
luật là rất cần thiết, đặc biệt, hiện nay Việt Nam đã là thành viên của Tổ chức thương mại
thế giới (WTO), bên cạnh những thuận lợi thì các doanh nghiệp Việt Nam cũng đối mặt
với muôn vàn khó khăn, thách thức, bởi lẽ, tham gia vào thương trường quốc tế cũng
đồng nghĩa với việc các doanh nghiệp này sẽ phải chấp nhận cuộc đối đầu với nhiều đối
thủ cạnh tranh mạnh cả về công nghệ và sự chuyên nghiệp về cơ cấu quản lý, điều hành.
Do đó, để có thể đứng vững trên thương trường, đáp ứng những đòi hỏi của nền kinh tế
và vươn xa hơn nữa trên trường quốc tế thì ngoài việc nâng cao trình độ khoa học, công
nghệ, tạo ra sản phẩm tốt, giá cả cạnh tranh và đội ngũ nhân viên giỏi thì đòi hỏi cơ cấu
tổ chức quản lý của doanh nghiệp phải chuyên môn hóa, chuyên nghiệp hóa và những
người quản lý, điều hành trong doanh nghiệp phải có trình độ chuyên môn và trung thành
vì lợi ích của doanh nghiệp, nhất là những người đại diện của doanh nghiệp. Bởi lẽ, họ
vừa là người đại diện vừa là người quản lý, điều hành doanh nghiệp.
Hệ thống pháp luật Việt Nam đã có những quy định khá cụ thể về chế định đại
diện, cụ thể là đại diện của doanh nghiệp tạo nền tảng pháp lý cho các doanh nghiệp áp
dụng. Tuy nhiên, trước sự phát triển, vận động không ngừng của nền kinh tế, các quan hệ
xã hội diễn ra đa dạng thì các quy định pháp luật về đại diện của doanh nghiệp tỏ ra
không bao quát, bộc lộ nhiều hạn chế gây khó khăn cho các doanh nghiệp khi áp dụng
trên thực tế. Bên cạnh đó, các chủ thể có liên quan lại chưa hiểu chính xác tinh thần các
quy định pháp luật cũng như vai trò, phạm vi quyền hạn của người đại diện của doanh

nghiệp và những người đại diện của doanh nghiệp thường có khuynh hướng tư lợi nên
dẫn tới sự kìm hãm sự phát triển của các doanh nghiệp.
Để hiểu rõ hơn các quy định pháp luật về đại diện của doanh nghiệp cũng như
những thiếu sót, bất cập của các quy định này khi áp dụng trên thực tế để từ đó có những
giải pháp hợp lý hoàn thiện khung pháp lý về đại diện nói chung và đại diện của doanh
nghiệp nói riêng là yêu cầu cấp thiết, vì lẽ đó người viết đã chọn đề tài “ Quy chế pháp lý
về đại diện của doanh nghiệp ở Việt Nam” làm đề tài luận văn tốt nghiệp của mình.
2. Mục tiêu nghiên cứu
Xuất phát từ những hạn chế của các quy định pháp luật hiện hành cùng với những
bất cập xung quanh vấn đề đại diện của doanh nghiệp ở các doanh nghiệp hiện nay, người
viết đi sâu nghiên cứu các quy định pháp luật về đại diện của doanh nghiệp kết hợp với
việc đánh giá sự tác động của các quy định đó trên thực tiễn, cụ thể là tại các doanh


Quy chế pháp lý về đại diện của doanh nghiệp ở Việt Nam
nghiệp hiện nay. Trên cơ sở đó đề xuất những giải pháp hoàn thiện pháp luật về đại diện
nói chung và đại diện của doanh nghiệp nói riêng, góp phần làm cho những quy định
pháp luật về đại diện của doanh nghiệp được chặt chẽ, hoàn thiện hơn và mang tính thực
tiễn cao hơn nữa, hạn chế tốt hơn các bất cập phát sinh và đáp ứng yêu cầu phát triển nền
kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa.
3. Phạm vi nghiên cứu
Đề tài chủ yếu nghiên cứu các vấn đề về đại diện của doanh nghiệp theo quy định
pháp luật hiện hành, cụ thể là quyền, nghĩa vụ và những vấn đề pháp lý liên quan đến
người đại diện theo pháp luật, đại diện theo ủy quyền của các loại hình doanh nghiệp
được quy định trong Luật Doanh nghiệp năm 2005 và các văn bản pháp luật có liên quan.
Trên cơ sở nghiên cứu này người viết đưa ra những nhận định, đồng thời nêu lên những
bất cập trong các quy định pháp luật và thực trạng áp dụng các quy định này, từ đó đưa ra
các giải pháp tương ứng góp phần hoàn thiện các quy định pháp luật về vấn đề đại diện
của doanh nghiệp.
4. Phương pháp nghiên cứu

Đề tài này được xây dựng nên trên cơ sở những kiến thức đã học, nghiên cứu lý
luận kết hợp với phương pháp phân tích, so sánh và đối chiếu các quy định pháp luật có
liên quan về vấn đề đại diện của doanh nghiệp. Bên cạnh đó người viết còn sử dụng các
phương pháp như: phương pháp sưu tầm và tổng hợp các tài liệu có liên quan từ sách,
báo, tạp chí và các thông tin trên các trang thông tin điện tử.
5. Bố cục của đề tài
Đề tài “Quy chế pháp lý về đại diện của doanh nghiệp ở Việt Nam” bố cục gồm:
 Phần mở đầu
 Phần nội dung gồm ba chương:
Chương 1. Khái quát chung về doanh nghiệp và đại diện của doanh nghiệp
Chương 2. Quy chế pháp lý về đại diện của doanh nghiệp ở Việt Nam
Chương 3. Thực trạng và giải pháp nhằm hoàn thiện các quy định pháp luật
về đại diện của doanh nghiệp ở Việt Nam
 Kết luận
 Danh mục tài liệu tham khảo.

GVHD: Đoàn Nguyễn Minh Thuận

SVTH: Lê Thị Ngọc Mai
2


Quy chế pháp lý về đại diện của doanh nghiệp ở Việt Nam

Chương 1
KHÁI QUÁT CHUNG VỀ DOANH NGHIỆP VÀ ĐẠI DIỆN
CỦA DOANH NGHIỆP
1.1. Khái quát chung về doanh nghiệp
1.1.1. Khái niệm về doanh nghiệp
Ở mỗi nước, trong mỗi thời kỳ khác nhau, tùy thuộc vào những điều kiện cụ thể

của nền kinh tế mà pháp luật quy định mô hình tổ chức sản xuất, kinh doanh thích hợp.
Pháp luật là công cụ của Nhà nước để tạo lập và vận hành nền kinh tế thị trường thông
qua việc xác định các mô hình cơ bản của tổ chức sản xuất, quy định địa vị pháp lý của
mỗi loại chủ thể kinh doanh phù hợp với điều kiện kinh tế - xã hội trong từng thời kỳ ở
nước ta.
Điều 16 Hiến pháp năm 1992, sửa đổi bổ sung năm 2001 quy định: “Mục đích
chính sách kinh tế của Nhà nước là làm cho dân giàu nước mạnh, đáp ứng ngày càng tốt
hơn nhu cầu vật chất và tinh thần của nhân dân trên cơ sở phát huy mọi năng lực sản
xuất, mọi tiềm năng của các thành phần kinh tế gồm kinh tế nhà nước, kinh tế tập thể,
kinh tế cá thể, tiểu chủ, kinh tế tư bản tư nhân, kinh tế tư bản nhà nước và kinh tế có vốn
đầu tư nước ngoài dưới nhiều hình thức, thúc đẩy xây dựng cơ sở vật chất – kỹ thuật, mở
rộng hợp tác kinh tế, khoa học, kỹ thuật và giao lưu với thị trường thế giới. Các thành
phần kinh tế đều là bộ phận cấu thành quan trọng của nền kinh tế thị trường định hướng
xã hội chủ nghĩa. Tổ chức, cá nhân thuộc các thành phần kinh tế được sản xuất, kinh
doanh trong những ngành nghề mà pháp luật không cấm; cùng phát triển lâu dài, hợp tác,
bình đẳng và cạnh tranh theo pháp luật”.
Với chính sách kinh tế của Nhà nước được ghi nhận trong Hiến pháp nên có nhiều
chủ thể kinh doanh (còn gọi là các đơn vị kinh doanh) tham gia thực hiện các hoạt động
kinh doanh trong nền kinh tế nhiều thành phần của nước ta. Nhóm chủ thể kinh doanh
quan trọng nhất và là đối tượng điều chỉnh chủ yếu của pháp luật về lĩnh vực kinh tế là
“doanh nghiệp” thuộc các thành phần kinh tế.
Có rất nhiều cách hiểu khác nhau về khái niệm “doanh nghiệp” tùy theo từng góc
độ nhìn nhận. Nhìn nhận từ góc độ kinh tế, doanh nghiệp là thuật ngữ có nguồn gốc từ
lĩnh vực kinh tế. Doanh nghiệp được xem như một cái áo khoác để thực hiện ý tưởng

GVHD: Đoàn Nguyễn Minh Thuận

SVTH: Lê Thị Ngọc Mai
3

Quy chế pháp lý về đại diện của doanh nghiệp ở Việt Nam
kinh doanh. 1 Người kinh doanh có thể tiến hành ý định kinh doanh của mình bằng nhiều
cách khác nhau. Tùy thuộc vào mục đích, quy mô, thời gian kinh doanh được dự tính mà
người kinh doanh có thể lựa chọn cho mình mô hình phù hợp, chi phí tổ chức kinh doanh
ở mức thấp, ít rủi ro mà mang lại lợi nhuận cao.
Nhìn nhận từ góc độ pháp luật, doanh nghiệp là cái tổng thể bao quát các loại hình
bên trong nó. Muốn kinh doanh, người kinh doanh phải chọn lấy một trong số những loại
hình mà pháp luật quy định để tiến hành hoạt động kinh doanh. Ở Việt Nam, sau khi đất
nước thống nhất, tại Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ VI, Đảng ta đã đề ra những đường
lối chính sách phát triển kinh tế đưa Việt Nam từ một nền kinh tế bao cấp chuyển sang
nền kinh tế nhiều thành phần. Cuối năm 1990, Quốc hội thông qua Luật Công ty và Luật
Doanh nghiệp tư nhân. Luật Công ty năm 1990 là văn bản pháp lý đầu tiên quy định về
khái niệm “doanh nghiệp”. Sự ra đời của đạo luật này khẳng định quan điểm đường lối
chủ trương phát triển nền kinh tế hàng hóa nhiều thành phần, huy động và sử dụng có
hiệu quả các nguồn vốn, lao động và tài nguyên của đất nước, tạo thêm việc làm; bảo hộ
lợi ích hợp pháp của người góp vốn đầu tư, đẩy nhanh tốc độ phát triển kinh tế; tăng
cường hiệu lực quản lý Nhà nước đối với các hoạt động kinh doanh. 2 Theo quy định của
Luật Công ty năm 1990 thì “Doanh nghiệp là đơn vị kinh doanh được thành lập nhằm
mục đích chủ yếu là thực hiện các hoạt động kinh doanh”3 và hoạt động kinh doanh được
định nghĩa “là việc thực hiện một, một số hoặc tất cả các công đoạn của quá trình đầu tư,
từ sản xuất đến tiêu thụ sản phẩm hoặc thực hiện dịch vụ trên thị trường nhằm mục đích
sinh lợi”.4
Tuy nhiên, sau một thời gian áp dụng, bên cạnh những thành tựu đã đạt được thì
Luật Doanh nghiệp tư nhân năm 1990 và Luật Công ty năm 1990 cũng bộc lộ nhiều bất
cập. Do đó, để khắc phục những bất cập phát sinh, phù hợp với tình hình thực tế của đất
nước, Luật Công ty năm 1990 và Luật Doanh nghiệp tư nhân năm 1990 đã được thay thế
bởi Luật Doanh nghiệp năm 1999. Sự ra đời của Luật Doanh nghiệp năm 1999 đánh dấu
một bước tiến quan trọng trên con đường hoàn thiện khung pháp lý về các loại hình
doanh nghiệp ở nước ta. Luật Doanh nghiệp năm 1999 định nghĩa “Doanh nghiệp là tổ

chức kinh tế có tên riêng, có tài sản, có trụ sở giao dịch ổn định, được đăng ký kinh

1

PGS.TS. Phạm Duy Nghĩa, Giáo trình Luật kinh tế, Tái bản lần thứ ba, Nxb. Công an nhân dân, Hà Nội, 2011, tr.
155.
2
Lời tựa Luật Công ty năm 1990.
3
Khoản 2 Điều 3 Luật Công ty năm 1990.
4
Khoản 1 Điều 3 Luật Công ty năm 1990.

GVHD: Đoàn Nguyễn Minh Thuận

SVTH: Lê Thị Ngọc Mai
4


Quy chế pháp lý về đại diện của doanh nghiệp ở Việt Nam
doanh theo quy định của pháp luật nhằm mục đích thực hiện các hoạt động kinh doanh”.5
So với khái niệm “doanh nghiệp” được quy định trong Luật Công ty năm 1990 thì khái
niệm “doanh nghiệp” trong Luật Doanh nghiệp năm 1999 đã nêu rõ hơn những dấu hiệu
pháp lý cơ bản để nhận biết về doanh nghiệp. Nhưng trước yêu cầu hội nhập kinh tế quốc
tế thì Luật Doanh nghiệp năm 1999 tỏ ra không phù hợp do có sự khác biệt trong các quy
định về thành lập, tổ chức và hoạt động đối với các doanh nghiệp thuộc các thành phần
kinh tế khác nhau. Vì thế, Luật Doanh nghiệp năm 2005 (thay thế cho Luật Doanh nghiệp
năm 1999 và Luật Doanh nghiệp nhà nước năm 2003) đã được Quốc hội nước Cộng hòa
xã hội chủ nghĩa Việt Nam thông qua ngày 29/11/2005 theo đó “doanh nghiệp” được
định nghĩa “là tổ chức kinh tế có tên riêng, có tài sản, có trụ sở giao dịch ổn định, được

đăng ký kinh doanh theo quy định của pháp luật nhằm mục đích thực hiện các hoạt động
kinh doanh”.6
Như vậy, thuật ngữ “Doanh nghiệp” được dùng để chỉ một chủ thể kinh doanh độc
lập, được thành lập và hoạt động dưới nhiều mô hình cụ thể với tên gọi khác nhau.
Những chủ thể này có những đặc trưng pháp lý và trong việc thành lập và hoạt động, nó
phải thỏa mãn những điều kiện do pháp luật quy định.7
1.1.2. Đặc điểm của doanh nghiệp
Doanh nghiệp với tư cách là tổ chức kinh tế có những đăc điểm cơ bản làm cơ sở
để phân biệt với các tổ chức, cá nhân khác như sau:
Thứ nhất, doanh nghiệp là tổ chức kinh tế được thành lập theo quy định của pháp
luật. Tổ chức kinh tế là tổ chức được lập ra với mục đích lợi nhuận thông qua kinh
doanh, lợi nhuận là mục đích sau cùng mà các chủ thể này hướng đến. Việc pháp luật xác
định doanh nghiệp là tổ chức kinh tế cho phép chúng ta khẳng định các đối tượng sau đây
không thể trở thành doanh nghiệp, hay nói cách khác chúng không phải là doanh nghiệp
như: Tổ chức chính trị, Tổ chức chính trị - xã hội, Tổ chức xã hội nghề nghiệp, Quỹ từ
thiện…Doanh nghiệp phải thực hiện thủ tục thành lập hợp pháp theo quy định của pháp
luật để được cơ quan nhà nước có thẩm quyền cấp Giấy chứng nhận đăng ký doanh
nghiệp. Giấy chứng nhận đăng ký doanh nghiệp là văn bản pháp lý ghi nhận tư cách chủ
thể, phạm vi, lĩnh vực hoạt động của doanh nghiệp. 8

5

Khoản 1 Điều 3 Luật Doanh nghiệp năm 1999.
Khoản 1 Điều 4 Luật Doanh nghiệp năm 2005.
7
TS. Nguyễn Hợp Toàn, Giáo trình pháp luật kinh tế, Nxb. Đại học kinh tế quốc dân, Hà Nội, 2008, tr. 32.
8
ThS. Nguyễn Mai Hân, Bài giảng Luật thương mại 2, Trường Đại học Cần Thơ, khoa Luật, 2012, tr. 2.
6

GVHD: Đoàn Nguyễn Minh Thuận

SVTH: Lê Thị Ngọc Mai
5


Quy chế pháp lý về đại diện của doanh nghiệp ở Việt Nam
Ngoài ra, doanh nghiệp phải tồn tại dưới một hình thức pháp lý nhất định. Hình
thức pháp lý này có thể là các Doanh nghiệp tư nhân (DNTN), hay các loại hình công ty:
Công ty trách nhiệm hữu hạn (TNHH), Công ty cổ phần, Công ty hợp danh, Công ty nhà
nước.
Thứ hai, doanh nghiệp có tên riêng. Tên của doanh nghiệp là một điều kiện rất
quan trọng để cơ quan nhà nước có thẩm quyền xem xét để cấp Giấy chứng nhận đăng ký
doanh nghiệp. Khi tên dự kiến đăng ký của doanh nghiệp bị cơ quan nhà nước có thẩm
quyền từ chối chấp nhận thì doanh nghiệp phải thay đổi tên dự kiến của mình, nếu không
sẽ không được cấp Giấy chứng nhận đăng ký doanh nghiệp. Tên của doanh nghiệp có ý
nghĩa rất quan trọng, là cơ sở để Nhà nước thực hiện quản lý nhà nước đối với doanh
nghiệp và cũng là cơ sở để phân biệt chủ thể trong quan hệ giữa các doanh nghiệp với
nhau và với người tiêu dùng. Ngoài ra, nó còn có vai trò đặc biệt đối với sự phát triển của
doanh nghiệp, vì tên doanh nghiệp gắn liền với uy tín của doanh nghiệp.
Thứ ba, doanh nghiệp phải có trụ sở giao dịch ổn định. Trụ sở của doanh nghiệp
là nơi đặt cơ quan điều hành của doanh nghiệp. Trụ sở của doanh nghiệp là địa điểm liên
lạc, giao dịch của doanh nghiệp. Doanh nghiệp phải có một trụ sở chính, trụ sở chính của
doanh nghiệp phải ở trên lãnh thổ Việt Nam tại tỉnh, thành phố nơi doanh nghiệp nộp hồ
sơ đăng ký doanh nghiệp và được cấp Giấy chứng nhận đăng ký doanh nghiệp, đồng thời
có địa chỉ được xác định cụ thể.9
Thứ tư, doanh nghiệp phải có tài sản. Doanh nghiệp thực hiện hoạt động kinh
doanh với mục tiêu chủ yếu là đầu tư tài sản và để thu lợi về tài sản. Bởi vậy, điều kiện
tiên quyết là doanh nghiệp phải có một mức tài sản nhất định. Tài sản là điều kiện hoạt
động và cũng là mục đích hoạt động của doanh nghiệp. Tài sản của doanh nghiệp được

hình thành từ vốn góp của các nhà đầu tư, vốn do doanh nghiệp huy động và tạo lập thêm
trong quá trình hoạt động kinh doanh. Tài sản của doanh nghiệp là cơ sở, là nguồn vật
chất để doanh nghiệp tiến hành hoạt động kinh doanh của mình. Vì vậy, thành lập doanh
nghiệp phải có vốn, vốn do các thành viên, cổ đông góp hoặc cam kết góp trong một thời
hạn nhất định và được ghi trong Điều lệ của doanh nghiệp gọi là vốn điều lệ. Thành viên
có thể góp số vốn này khi thành lập doanh nghiệp hoặc khi doanh nghiệp tăng vốn điều
lệ. Ngoài ra, đối với ngành nghề kinh doanh mà theo quy định phải có vốn pháp định thì
chủ thể kinh doanh phải có đủ số vốn pháp luật quy định và phải được xác nhận của cơ

9

Xem Điều 35 Luật Doanh nghiệp năm 2005.

GVHD: Đoàn Nguyễn Minh Thuận

SVTH: Lê Thị Ngọc Mai
6


Quy chế pháp lý về đại diện của doanh nghiệp ở Việt Nam
quan nhà nước có thẩm quyền về vốn pháp định và tùy thuộc vào lĩnh vực, ngành nghề
kinh doanh mà mức vốn pháp định này có thể có sự khác nhau.
Thứ năm, mục đích chủ yếu của doanh nghiệp là mục đích kinh doanh, vì mục
tiêu lợi nhuận. Các doanh nghiệp là tổ chức kinh tế được thành lập chủ yếu để thực hiện
hoạt động kinh doanh. Mà hoạt động kinh doanh được thực hiện nhằm mục đích sinh lời.
Vì vậy, mục tiêu chủ yếu, hàng đầu của doanh nghiệp chính là lợi nhuận. Đây là dấu hiệu
đặc trưng để phân biệt doanh nghiệp với các tổ chức khác như: Tổ chức chính trị - xã hội,
các quỹ từ thiện…Trong quá trình hoạt động, doanh nghiệp có thể thực hiện những hoạt
động không phải vì mục tiêu lợi nhuận như các hoạt động từ thiện, tự nguyện… đó không
phải là mục tiêu bản chất của doanh nghiệp.

1.1.3. Phân loại doanh nghiệp
Có rất nhiều tiêu chí khác nhau để phân loại doanh nghiệp. Việc phân loại doanh
nghiệp có thể căn cứ vào các tiêu chí sau:
1.1.3.1. Căn cứ vào hình thức pháp lý của doanh nghiệp
Nếu căn cứ vào hình thức pháp lý thì theo pháp luật Việt Nam hiện hành có các
loại hình doanh nghiệp sau:
Một là, Doanh nghiệp tư nhân. 10 Đây là doanh nghiệp do một cá nhân làm chủ và
tự chịu trách nhiệm bằng toàn bộ tài sản của mình về mọi hoạt động của doanh nghiệp.
Chủ doanh nghiệp tư nhân là người tự đầu tư vốn và phải đăng ký chính xác tổng số vốn
đầu tư của doanh nghiệp với cơ quan Đăng ký kinh doanh. Doanh nghiệp tư nhân không
có tư cách pháp nhân bởi vì không có sự tách bạch giữa tài sản của chủ doanh nghiệp và
tài sản của doanh nghiệp, chủ doanh nghiệp phải chịu trách nhiệm vô hạn về các khoản
nợ và nghĩa vụ tài sản của doanh nghiệp phát sinh trong quá trình hoạt động kinh doanh.
Chính vì vậy, chủ doanh nghiệp có toàn quyền quyết định những vấn đề liên quan đến
hoạt động của doanh nghiệp, có thể trực tiếp hoặc thuê người khác quản lý, điều hành
hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp. Ngoài ra, chủ sở hữu doanh nghiệp còn có
quyền cho thuê toàn bộ doanh nghiệp, bán doanh nghiệp, tạm ngừng hoạt động kinh
doanh của doanh nghiệp theo quy định của pháp luật. Tuy nhiên, Doanh nghiệp tư nhân
không được phát hành bất kỳ loại chứng khoán nào để huy động vốn và mỗi cá nhân chỉ
được quyền thành lập một Doanh nghiệp tư nhân.

10

Xem Điều 141 Luật Doanh nghiệp năm 2005.

GVHD: Đoàn Nguyễn Minh Thuận

SVTH: Lê Thị Ngọc Mai
7

Quy chế pháp lý về đại diện của doanh nghiệp ở Việt Nam
Hai là, Công ty hợp danh.11 Công ty hợp danh là loại hình công ty ra đời khá sớm
trong lịch sử nhân loại, hiện phát triển ở nhiều quốc gia có nền kinh tế thị trường phát
triển. Ở Việt Nam, loại hình doanh nghiệp này chính thức được thừa nhận trong Luật
Doanh nghiệp năm 1999. Nhưng sau hơn sáu năm thực hiện Luật Doanh nghiệp năm
1999, Công ty hợp danh hầu như không mấy phát triển ở Việt Nam. Nguyên nhân chủ
yếu là do khung pháp lý điều chỉnh Công ty hợp danh vẫn còn nhiều bất cập. Đến khi
Luật Doanh nghiệp năm 2005 được ban hành thì hành lang pháp lý về loại hình Công ty
hợp danh đã được hoàn thiện hơn. Theo quy định của Luật Doanh nghiệp năm 2005 thì
Công ty hợp danh là doanh nghiệp trong đó phải có ít nhất hai cá nhân (gọi là thành viên
hợp danh) và có thể có thành viên góp vốn cùng nhau kinh doanh dưới một tên chung.
Trong đó, các thành viên hợp danh phải chịu trách nhiệm vô hạn bằng toàn bộ tài sản của
mình về các khoản nợ và nghĩa vụ tài sản của công ty. Còn thành viên góp vốn chỉ chịu
trách nhiệm về các khoản nợ của công ty trong phạm vi số vốn đã góp vào công ty. Công
ty hợp danh cũng không được phát hành bất kỳ loại chứng khoán nào để huy động vốn.
Mặc dù thành viên hợp danh của Công ty hợp danh cũng chịu trách nhiệm vô hạn về các
nghĩa vụ của công ty như Doanh nghiệp tư nhân nhưng theo quy định pháp luật hiện hành
thì đây là loại hình doanh nghiệp có tư cách pháp nhân. Ngoài ra, do giới hạn trách nhiệm
của thành viên hợp danh là vô hạn nên họ không được làm chủ Doanh nghiệp tư nhân
hoặc thành viên hợp danh của Công ty hợp danh khác.
Ba là, Công ty trách nhiệm hữu hạn một thành viên. Công ty trách nhiệm hữu hạn
một thành viên là loại hình doanh nghiệp mới xuất hiện không những ở Việt Nam mà còn
ở nhiều nước trên thế giới. Ở Việt Nam trước thời điểm năm 2000, theo quy định của
Luật Công ty năm 1990 thì loại hình doanh nghiệp này chưa được chính thức công nhận
trong hệ thống pháp luật Việt Nam. Điều đó đồng nghĩa với việc nếu một cá nhân trong
nước thành lập doanh nghiệp thì cá nhân độc lập đó phải thành lập doanh nghiệp dưới
hình thức Doanh nghiệp tư nhân, chịu sự điều chỉnh của Luật Doanh nghiệp tư nhân năm
1990. Mặc dù quy định áp dụng đối với cá nhân trong nước là như vậy, nhưng riêng với
cá nhân nước ngoài khi tiến hành hoạt động đầu tư vào lãnh thổ Việt Nam dưới hình thức

doanh nghiệp 100% vốn đầu tư nước ngoài thì doanh nghiệp đó lại có thể tồn tại dưới
hình thức Công ty trách nhiệm hữu hạn một chủ sở hữu chịu sự điều chỉnh của Luật Đầu
tư nước ngoài năm 1987 (sau này là Luật Đầu tư nước ngoài năm 1996, sửa đổi bổ sung
năm 2000) – tiền thân của mô hình Công ty trách nhiệm hữu hạn một thành viên ngày

11

Xem Điều 130 Luật Doanh nghiệp năm 2005.

GVHD: Đoàn Nguyễn Minh Thuận

SVTH: Lê Thị Ngọc Mai
8


Quy chế pháp lý về đại diện của doanh nghiệp ở Việt Nam
nay.12 Như vậy, thực chất trước thời điểm năm 2000, mô hình Công ty trách nhiệm hữu
hạn một thành viên ở Việt Nam có tồn tại nhưng tồn tại trong lĩnh vực đầu tư nước ngoài,
còn lĩnh vực đầu tư trong nước thì chưa được thừa nhận. Khi Quốc hội thông qua Luật
Doanh nghiệp năm 1999 thì mô hình Công ty trách nhiệm hữu hạn một thành viên đã
chính thức được luật hóa và mô hình công ty này càng được hoàn thiện hơn khi Luật
Doanh nghiệp năm 2005 được ban hành (thay thế Luật Doanh nghiệp năm 1999) thì mô
hình Công ty trách nhiệm hữu hạn một thành viên đã được phát triển ở diện mạo mới
thông qua các quy định pháp lý có tính chất thông thoáng hơn và chặt chẽ hơn, mà tập
trung cải cách nhiều ở các vấn đề chủ sở hữu, tổ chức quản lý…Theo quy định thì Công
ty trách nhiệm hữu hạn một thành viên là doanh nghiệp do một tổ chức hoặc cá nhân làm
chủ sở hữu và chủ sở hữu công ty chịu trách nhiệm hữu hạn về các khoản nợ và nghĩa vụ
tài sản khác của công ty trong phạm vi số vốn điều lệ của công ty. Công ty trách nhiệm
hữu hạn một thành viên có tư cách pháp nhân kể từ ngày được cấp Giấy chứng nhận đăng
ký doanh nghiệp. Tuy nhiên, Công ty trách nhiệm hữu hạn một thành viên không được

quyền phát hành cổ phần.
Công ty trách nhiệm hữu hạn một thành viên có hai hình thức là: Công ty trách
nhiệm hữu hạn một thành viên là cá nhân và Công ty trách nhiệm hữu hạn một thành
viên là tổ chức. Đối với Công ty trách nhiệm hữu hạn một thành viên là cá nhân thì cơ
cấu tổ chức của công ty bao gồm: Chủ tịch công ty, Giám đốc hoặc Tổng giám đốc.
Trong đó, Chủ sở hữu công ty đồng thời là chủ tịch công ty. Đối với Công ty trách nhiệm
hữu hạn một thành viên là tổ chức thì cơ cấu tổ chức quản lý công ty như sau: Trường
hợp có ít nhất hai người được bổ nhiệm làm đại diện theo ủy quyền thì cơ cấu tổ chức
quản lý gồm Hội đồng thành viên, Giám đốc hoặc Tổng giám đốc và Kiểm soát viên
(trong trường hợp này Hội đồng thành viên gồm tất cả người đại diện theo ủy quyền);
Trường hợp một người được bổ nhiệm làm người đại diện theo ủy quyền thì người đó
làm Chủ tịch công ty, trong trường hợp này cơ cấu tổ chức quản lý công ty gồm Chủ tịch
công ty, Giám đốc hoặc Tổng giám đốc và Kiểm soát viên.
Bốn là, Công ty trách nhiệm hữu hạn hai thành viên trở lên. Đây là loại hình
doanh nghiệp mà trong đó thành viên có thể là tổ chức hoặc cá nhân. Số lượng thành viên
tối thiểu là hai và tối đa là năm mươi thành viên. Công ty trách nhiệm hữu hạn hai thành
viên trở lên có tư cách pháp nhân kể từ ngày được cấp Giấy chứng nhận đăng ký doanh
nghiệp. Với tư cách là một pháp nhân, Công ty trách nhiệm hữu hạn hai thành viên trở
lên là doanh nghiệp chịu trách nhiệm hữu hạn. Theo đó, các thành viên công ty chịu trách
12

ThS. Trần Huỳnh Thanh Nghị, Luật Kinh tế, Nxb. Lao động – xã hội, Hà Nội, 2009, tr.66.

GVHD: Đoàn Nguyễn Minh Thuận

SVTH: Lê Thị Ngọc Mai
9


Quy chế pháp lý về đại diện của doanh nghiệp ở Việt Nam

nhiệm về các khoản nợ và nghĩa vụ tài sản khác của doanh nghiệp trong phạm vi số vốn
cam kết góp vào doanh nghiệp. Tuy nhiên, cũng giống như Công ty trách nhiệm hữu hạn
một thành viên thì Công ty trách nhiệm hữu hạn hai thành viên trở lên cũng không được
quyền phát hành cổ phần.13
Năm là, Công ty cổ phần.14 Công ty cổ phần cũng là một trong những loại hình
doanh nghiệp xuất hiện sớm nhất trong lịch sử nhân loại. Trải qua quá trình phát triển lâu
dài, Công ty cổ phần được đánh giá là loại hình doanh nghiệp phù hợp nhất với nền sản
xuất lớn, hiện đại của nền kinh tế thị trường. Ở Việt Nam, mô hình Công ty cổ phần đã
chính thức được phát triển thông qua các quy định tại Luật Công ty năm 1990, sau đó đến
Luật Doanh nghiệp năm 1999 và hiện nay được quy định trong Luật Doanh nghiệp năm
2005, theo đó Công ty cổ phần được ghi nhận là doanh nghiệp có tư cách pháp nhân, có
vốn điều lệ được chia thành nhiều phần bằng nhau gọi là cổ phần, được phép phát hành
các loại chứng khoán để huy động vốn; cổ đông có thể là tổ chức, cá nhân, số lượng tối
thiểu là ba và không hạn chế số lượng tối đa; cổ đông chỉ chịu trách nhiệm về các khoản
nợ và nghĩa vụ tài sản khác của doanh nghiệp trong phạm vi số vốn đã góp vào doanh
nghiệp.
Sáu là, Doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài không tiến hành đăng ký lại. Đây
là các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài đã thành lập trước ngày 1/7/2006 theo Luật
đầu tư nước ngoài nhưng không thực hiện việc đăng ký lại 15 theo quy định tại Nghị định
101/2006/NĐ-CP ngày 21/9/2006 quy định việc đăng ký lại, chuyển đổi và đăng ký đổi
Giấy chứng nhận đầu tư của các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài theo quy định
của Luật doanh nghiệp và Luật đầu tư. Trong trường hợp này doanh nghiệp chỉ được
quyền hoạt động kinh doanh trong phạm vi ngành, nghề và thời hạn được ghi trong Giấy
phép đầu tư và tiếp tục được hưởng ưu đãi đầu tư theo quy định của Chính phủ.
1.1.3.2. Căn cứ vào chế độ trách nhiệm
Căn cứ vào chế độ trách nhiệm thì có thể phân loại doanh nghiệp thành hai loại cơ
bản sau:
Một là, Doanh nghiệp có chế độ trách nhiệm hữu hạn. Những doanh nghiệp có
chế độ trách nhiệm hữu hạn là những doanh nghiệp mà chủ thể đầu tư vốn chỉ phải chịu
trách nhiệm về các khoản nợ và nghĩa vụ tài chính của doanh nghiệp trong phạm vi số

vốn đã góp vào doanh nghiệp. Có nghĩa là, khi tài sản của doanh nghiệp không đủ để trả
13

Xem Điều 38 Luật Doanh nghiệp năm 2005.
Xem Điều 77 Luật Doanh nghiệp năm 2005.
15
Việc đăng ký lại được thực hiện trong thời hạn 5 năm kể từ ngày Luật Doanh nghiệp năm 2005 có hiệu lực.
14

GVHD: Đoàn Nguyễn Minh Thuận

SVTH: Lê Thị Ngọc Mai
10


Quy chế pháp lý về đại diện của doanh nghiệp ở Việt Nam
các khoản nợ thì người đầu tư vốn cũng không có nghĩa vụ trả nợ thay doanh nghiệp. Chế
độ trách nhiệm hữu hạn của các loại hình doanh nghiệp trên thực chất là chế độ trách
nhiệm hữu hạn của các nhà đầu tư, thành viên, chủ sở hữu công ty. Ví dụ, Các thành viên
Công ty TNHH hai thành viên trở lên chỉ chịu trách nhiệm về các khoản nợ và nghĩa vụ
tài sản khác của doanh nghiệp trong phạm vi số vốn cam kết góp vào doanh nghiệp.
Với chế độ trách nhiệm hữu hạn thì theo pháp luật Việt Nam hiện hành có các loại
hình doanh nghiệp như: Công ty TNHH một thành viên, Công ty TNHH hai thành viên
trở lên, Công ty cổ phần.
Hai là, Doanh nghiệp có chế độ trách nhiệm vô hạn. Doanh nghiệp có chế độ
trách nhiệm vô hạn là các loại hình doanh nghiệp mà ở đó chủ thể đầu tư vốn phải chịu
trách nhiệm về các khoản nợ cũng như nghĩa vụ tài chính của doanh nghiệp bằng tất cả
tài sản của mình, khi doanh nghiệp không đủ tài sản để thực hiện các nghĩa vụ tài chính
của nó. Theo pháp luật Việt Nam, các loại hình doanh nghiệp có chế độ trách nhiệm vô
hạn là Doanh nghiệp tư nhân và Công ty hợp danh. Thực chất chế độ trách nhiệm vô hạn

của loại doanh nghiệp này là chế độ trách nhiệm vô hạn của chủ sở hữu Doanh nghiệp tư
nhân và của thành viên hợp danh Công ty hợp danh. Chủ sở hữu Doanh nghiệp tư nhân
và thành viên hợp danh Công ty hợp danh sẽ chịu trách nhiệm đến cùng đối với tất cả các
nghĩa vụ tài sản của doanh nghiệp, mà không giới hạn ở phần tài sản mà chủ doanh
nghiệp, các thành viên hợp danh đã đưa vào đầu tư kinh doanh tại doanh nghiệp. Điều đó
có nghĩa là nếu tài sản của Doanh nghiệp tư nhân và Công ty hợp danh không đủ để thực
hiện các nghĩa vụ tài chính của doanh nghiệp thì chủ sở hữu doanh nghiệp và các thành
viên hợp danh phải sử dụng cả tài sản riêng của mình không đầu tư vào hoạt động kinh
doanh của doanh nghiệp để thanh toán các khoản nợ của doanh nghiệp.

1.1.3.3. Căn cứ vào tư cách pháp nhân16
Căn cứ vào tư cách pháp nhân có thể chia doanh nghiệp ra thành hai loại như sau:
Một là, Doanh nghiệp có tư cách pháp nhân. Doanh nghiệp có tư cách pháp nhân
là doanh nghiệp đáp ứng đủ các điều kiện của một tổ chức có tư cách pháp nhân tại Điều
84 Bộ Luật dân sự năm 2005. Theo đó, doanh nghiệp có tư cách pháp nhân sẽ chịu trách
nhiệm hữu hạn trong phạm vi số vốn góp của mình trong mọi hoạt động của doanh
nghiệp và có sự tách bạch giữa tài sản của doanh nghiệp và tài sản của các thành viên.
16

Xem thêm Điều 84 Bộ Luật dân sự năm 2005.

GVHD: Đoàn Nguyễn Minh Thuận

SVTH: Lê Thị Ngọc Mai
11


Quy chế pháp lý về đại diện của doanh nghiệp ở Việt Nam
Các loại hình doanh nghiệp có tư cách pháp nhân bao gồm: Công ty TNHH một thành
viên, Công ty TNHH hai thành viên trở lên, Công ty cổ phần, Công ty hợp danh.

Hai là, Doanh nghiệp không có tư cách pháp nhân. Doanh nghiệp không có tư
cách pháp nhân là doanh nghiệp không thỏa mãn các điều kiện để được công nhận là
pháp nhân. Theo quy định pháp luật hiện hành thì Doanh nghiệp tư nhân là loại hình
doanh nghiệp không có tư cách pháp nhân. Đặc trưng cơ bản để xác định tính không có
tư cách pháp nhân của Doanh nghiệp tư nhân là trong Doanh nghiệp tư nhân không có sự
tách bạch về tài sản của doanh nghiệp và tài sản của chủ sở hữu doanh nghiệp. Chủ sở
hữu doanh nghiệp không phải làm thủ tục chuyển quyền sở hữu đối với tài sản đầu tư vào
doanh nghiệp như các loại hình doanh nghiệp khác. Chủ sở hữu doanh nghiệp có toàn
quyền quyết định mọi công việc trong hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp và tự chịu
trách nhiệm bằng toàn bộ tài sản của mình trong hoạt động của doanh nghiệp.
1.1.3.4. Căn cứ theo tiêu chí quy mô
Cách phân loại theo tiêu chí quy mô có ý nghĩa rất quan trọng trong việc triển khai
chính sách phát triển nhóm doanh nghiệp, đặc biệt là các doanh nghiệp nhỏ và vừa. Như
vậy, theo tiêu chí quy mô thì doanh nghiệp được chia thành các loại sau: Doanh nghiệp
lớn và Doanh nghiệp nhỏ và vừa.17
1.1.3.5. Căn cứ vào số lượng chủ sở hữu
Căn cứ vào số lượng chủ sở hữu thì doanh nghiệp được chia thành: Doanh nghiệp
một chủ (bao gồm: Doanh nghiệp tư nhân, Công ty TNHH một thành viên) và Doanh
nghiệp nhiều chủ (bao gồm: Công ty cổ phần, Công ty TNHH hai thành viên trở lên,
Công ty hợp danh).
1.1.3.6. Căn cứ vào dấu hiệu phương thức đầu tư vốn
Căn cứ theo tiêu chí này thì doanh nghiệp được chia thành: Doanh nghiệp có vốn
đầu tư trong nước và Doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài. Trong đó, Doanh nghiệp
có vốn đầu tư nước ngoài bao gồm doanh nghiệp do nhà đầu tư nước ngoài thành lập để
thực hiện hoạt động đầu tư tại Việt Nam; doanh nghiệp Việt Nam do nhà đầu tư nước
ngoài mua cổ phần, sáp nhập, mua lại.18 Như vậy, doanh nghiệp có vốn đầu tư nước
ngoài là doanh nghiệp có sự tham gia vốn của nhà đầu tư nước ngoài, và do đó, nhà đầu
tư nước ngoài tự mình quản lý doanh nghiệp hoặc tham gia quản lý doanh nghiệp. Theo
17

Khoản 1 Điều 3 Nghị định 56/2009/NĐ-CP ngày 30 tháng 6 năm 2009 về trợ giúp phát triển doanh nghiệp nhỏ và
vừa.
18
Khoản 6 Điều 3 Luật Đầu tư năm 2005.

GVHD: Đoàn Nguyễn Minh Thuận

SVTH: Lê Thị Ngọc Mai
12


Quy chế pháp lý về đại diện của doanh nghiệp ở Việt Nam
quy định tại Luật Doanh nghiệp năm 2005 thì nhà đầu tư nước ngoài có thể thành lập
hoặc tham gia thành lập tất cả những loại hình doanh nghiệp mà Luật này quy định bao
gồm Doanh nghiệp tư nhân, Công ty hợp danh, Công ty TNHH một thành viên, Công ty
TNHH hai thành viên trở lên, Công ty cổ phần. Như vậy, về hình thức, doanh nghiệp có
vốn đầu tư nước ngoài hiện nay phong phú hơn nhiều về thể loại so với các quy định
trước đây. Nhà đầu tư nước ngoài bình đẳng với nhà đầu tư trong nước trong việc lựa
chọn hình thức doanh nghiệp phù hợp. Nguồn gốc hình thành vốn điều lệ của Doanh
nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài có hai hình thức là nhà đầu tư nước ngoài sở hữu 100%
vốn điều lệ doanh nghiệp (doanh nghiệp 100% vốn đầu tư nước ngoài) và nhà đầu tư
nước ngoài sở hữu một phần vốn điều lệ của doanh nghiệp (doanh nghiệp liên doanh)
thông qua hợp đồng liên doanh giữa nhà đầu tư nước ngoài với nhà đầu tư Việt Nam. 19
1.1.3.7. Căn cứ vào sự liên kết20
Căn cứ vào sự liên kết thì doanh nghiệp được chia thành: doanh nghiệp độc lập;
các tập đoàn kinh tế, các nhóm công ty; công ty đa quốc gia. Ở đây, nhóm công ty là tập
hợp các công ty có mối quan hệ gắn bó lâu dài với nhau về lợi ích kinh tế, công nghệ, thị
trường và các dịch vụ kinh doanh khác. Nhóm công ty bao gồm các hình thức liên kết
sau: Công ty mẹ - Công ty con, tập đoàn kinh tế. Khác với hình thức liên kết theo kiểu
Công ty mẹ - Công ty con, hình thức tập đoàn kinh tế là các nhóm công ty có quy mô lớn.

Các công ty tham gia tập đoàn kinh tế là các công ty có tư cách pháp nhân độc lập, tham
gia tập đoàn trên cơ sở tập hợp, liên kết thông qua đầu tư, góp vốn, sáp nhập, mua lại
hoặc các hình thức liên kết khác; gắn bó lâu dài với nhau về lợi ích kinh tế, công nghệ, thị
trường và các dịch vụ kinh doanh khác tạo thành tổ hợp kinh doanh có từ hai cấp công ty
trở lên dưới hình thức Công ty mẹ - Công ty con. Tập đoàn kinh tế không có tư cách pháp
nhân, không phải đăng ký doanh nghiệp theo quy định của Luật Doanh nghiệp. Việc tổ
chức hoạt động của tập đoàn do các công ty lập thành tập đoàn tự thỏa thuận quyết định.

1.1.3.8. Căn cứ vào chế độ trách nhiệm của các thành viên của doanh nghiệp
Căn cứ vào tiêu chí này thì được chia thành hai loại cơ bản là: Công ty đối nhân và
Công ty đối vốn. Công ty đối nhân là những công ty mà sự liên kết dựa trên sự tin cậy về
19

ThS. Nguyễn Quốc Sỹ, ThS. Nguyễn Văn Nông, Luật Kinh doanh Việt Nam, Nxb. Đại học quốc gia TP. Hồ Chí
Minh, TP. Hồ Chí Minh, 2009, tr.78 – 79.
20
PGS.TS. Phạm Duy Nghĩa, Giáo trình luật kinh tế, Tái bản lần thứ ba, Nxb. Công an nhân dân, Hà Nội, 2011,
tr.157.

GVHD: Đoàn Nguyễn Minh Thuận

SVTH: Lê Thị Ngọc Mai
13


Quy chế pháp lý về đại diện của doanh nghiệp ở Việt Nam
nhân thân của các thành viên tham gia, sự góp vốn chỉ là thứ yếu. Công ty đối nhân có
đặc điểm là không có sự tách bạch về tài sản cũng như trách nhiệm của công ty và của
các thành viên. Các thành viên liên đới chịu trách nhiệm và chịu trách nhiệm vô hạn về
các khoản nợ của công ty. Khác với Công ty đối nhân, khi thành lập Công ty đối vốn

người ta không quan tâm nhiều đến nhân thân của các thành viên tham gia mà chỉ quan
tâm đến phần vốn góp của các thành viên góp vào công ty. Đặc điểm của loại hình công
ty này là có sự tách bạch giữa tài sản của công ty và tài sản của thành viên công ty. Các
Công ty đối vốn có tư cách pháp nhân, các thành viên công ty chỉ chịu trách nhiệm hữu
hạn trong phạm vi số vốn góp vào công ty. 21
1.1.4. Vai trò của doanh nghiệp
Doanh nghiệp có vị trí đặc biệt quan trọng trong nền kinh tế, là bộ phận chủ yếu
tạo ra tổng sản phẩm quốc nội (GDP). Những năm gần đây, hoạt động của doanh nghiệp
đã có bước phát triển đáng kể, góp phần giải phóng và phát triển sức sản xuất, huy động
và phát huy nội lực vào phát triển kinh tế xã hội, góp phần quyết định vào việc phục hồi
và tăng trưởng kinh tế, tăng kim ngạch xuất khẩu, tăng nguồn thu ngân sách và tham gia
giải quyết có hiệu quả các vấn đề xã hội như: tạo việc làm, xóa đói, giảm nghèo…Doanh
nghiệp là yếu tố quan trọng, quyết định việc chuyển dịch các cơ cấu lớn của nền kinh tế
quốc dân như: cơ cấu nhiều thành phần kinh tế, cơ cấu ngành kinh tế, cơ cấu kinh tế giữa
các vùng, địa phương. Doanh nghiệp phát triển nhanh, đặc biệt là doanh nghiệp ngành
công nghiệp tăng nhanh là nhân tố đảm bảo cho việc thực hiện các mục tiêu của công
nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, nâng cao hiệu quả kinh tế, giữ vững và tạo thế mạnh
về năng lực cạnh tranh của nền kinh tế trong quá trình hội nhập. Có thể thấy rằng vai trò
của doanh nghiệp không những có tác động tích cực tới sự phát triển bền vững về mặt
kinh tế mà còn quyết định đến sự ổn định và lành mạnh hóa các vấn đề xã hội, thực tế đó
đã được phản ánh qua kết quả hoạt động của doanh nghiệp. 22
1.2. Khái quát chung về đại diện của doanh nghiệp
1.2.1. Khái niệm về đại diện
Đại diện là một chế định truyền thống trong lĩnh vực dân sự, thể hiện sự linh hoạt
mềm dẻo trong cách thức tham gia vào giao dịch dân sự của các chủ thể. Chủ thể của
quan hệ pháp luật dân sự rất đa dạng, ngoài cá nhân còn có pháp nhân, hộ gia đình, tổ
hợp tác và Nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam. Đối với các chủ thể mà quyền
21

TS. Nguyễn Hợp Toàn, Giáo trình pháp luật kinh tế, Nxb. Đại học kinh tế quốc dân, Hà Nội, 2008, tr.111.

Lê Thế Giới, Đổi mới khuôn khổ pháp lý nhằm thúc đẩy phát triển kinh tế tư nhân, Tạp chí nghiên cứu khoa học,
số 05,2007, tr.21.
22

GVHD: Đoàn Nguyễn Minh Thuận

SVTH: Lê Thị Ngọc Mai
14


Quy chế pháp lý về đại diện của doanh nghiệp ở Việt Nam
lợi mang tính cộng đồng như pháp nhân, hộ gia đình, tổ hợp tác thì việc tham gia quan hệ
pháp luật dân sự buộc phải thông qua hành vi của người đại diện. Đối với cá nhân, bên
cạnh việc tự mình trực tiếp ký kết thực hiện các giao dịch, các chủ thể này còn có thể
tham gia một cách gián tiếp và được hưởng lợi từ các giao dịch đó thông qua một người
khác gọi là người đại diện. Chế định đại diện còn là phương tiện pháp lý hữu ích đối với
các cá nhân mà theo quy định của pháp luật họ không thể trực tiếp tham gia các giao dịch
dân sự như: người không có năng lực hành vi dân sự, 23 người bị Tòa án tuyên bố mất
năng lực hành vi dân sự.24
Theo quy định tại khoản 1 Điều 139 Bộ luật dân sự năm 2005 thì “Đại diện là việc
một người (sau đây gọi là người đại diện) nhân danh và vì lợi ích của người khác (sau
đây gọi là người được đại diện) xác lập, thực hiện giao dịch dân sự trong phạm vi đại
diện”. Theo khái niệm này thì đại diện là một quan hệ pháp lý được xác lập giữa hai bên
chủ thể là người đại diện và người được đại diện, mà trong quan hệ pháp lý đó người đại
diện nhân danh và vì lợi ích của người được đại diện để xác lập, thực hiện các giao dịch.
Như vậy, khi người đại diện xác lập, thực hiện các giao dịch thì họ không xác lập, thực
hiện các giao dịch cho chính bản thân mình mà xác lập, thực hiện giao dịch cho người
khác – người được đại diện. Việc xác lập, thực hiện các giao dịch đó phải hướng tới lợi
ích của người được đại diện và việc đại diện chỉ được tiến hành trong phạm vi thẩm
quyền đại diện. Bộ luật dân sự năm 2005 quy định quan hệ đại diện được xác lập theo hai

cách: đại diện theo pháp luật hoặc đại diện theo ủy quyền.25
Đại diện theo pháp luật là đại diện do pháp luật quy định hoặc cơ quan nhà nước
có thẩm quyền quyết định. Như vậy, quan hệ đại diện do pháp luật quy định là quan hệ
đại diện đã được quy định trong các văn bản quy phạm pháp luật. Ví dụ, cha mẹ là người
đại diện theo pháp luật của con chưa thành niên,…và quan hệ đại diện theo pháp luật
cũng có thể dựa trên quyết định cụ thể của cơ quan nhà nước có thẩm quyền như quyết
định của Tòa án về việc chỉ định người đại diện đối với người bị hạn chế năng lực hành
vi dân sự. Cụ thể theo quy định pháp luật hiện hành thì người đại diện theo pháp luật bao
gồm:26 cha, mẹ đối với con chưa thành niên; người giám hộ đối với người được giám hộ;
người được Tòa án chỉ định đối với người bị hạn chế năng lực hành vi dân sự; người
đứng đầu pháp nhân theo quy định của điều lệ pháp nhân hoặc quyết định của cơ quan

23

Điều 21 Bộ luật dân sự năm 2005.
Điều 22 Bộ luật dân sự năm 2005.
25
Khoản 3 Điều 139 Bộ luật dân sự năm 2005.
26
Điều 141 Bộ luật dân sự năm 2005.
24

GVHD: Đoàn Nguyễn Minh Thuận

SVTH: Lê Thị Ngọc Mai
15


Quy chế pháp lý về đại diện của doanh nghiệp ở Việt Nam
nhà nước có thẩm quyền; chủ hộ gia đình đối với hộ gia đình; tổ trưởng tổ hợp tác đối với

tổ hợp tác; những người khác theo quy định của pháp luật.
Bên cạnh quan hệ đại diện theo pháp luật, có nhiều trường hợp vì những lý do
khác nhau mà cá nhân, người đứng đầu pháp nhân,…không thể trực tiếp xác lập, thực
hiện các giao dịch dân sự. Do đó, pháp luật cho phép họ có thể ủy quyền cho người khác
thay mặt mình tham gia giao dịch. Theo quy định tại khoản 1 Điều 142 Bộ Luật dân sự
2005 thì “Đại diện theo ủy quyền là đại diện được xác lập theo sự ủy quyền giữa người
đại diện và người được đại diện”. Khác với đại diện theo pháp luật, đại diện theo ủy
quyền là trường hợp quan hệ đại diện được xác lập theo ý chí của các bên: bên đại diện
và bên được đại diện, biểu hiện thông qua hợp đồng ủy quyền hoặc giấy ủy quyền. 27 Nội
dung ủy quyền, phạm vi thẩm quyền đại diện và trách nhiệm của người đại diện theo ủy
quyền được xác định thông qua sự thỏa thuận giữa người đại diện và người được đại
diện.
Ủy quyền là phương tiện pháp lý cần thiết tạo điều kiện cho cá nhân, pháp nhân và
các chủ thể khác của quan hệ dân sự, bằng nhiều hình thức khác nhau có thể tham gia vào
giao dịch dân sự một cách thuận lợi nhất, đảm bảo thỏa mãn nhanh chóng các lợi ích vật
chất, tinh thần mà các chủ thể quan tâm. Tuy nhiên, trong một số trường hợp cá nhân
không được để người khác đại diện cho mình nếu pháp luật quy định họ phải tự mình xác
lập, thực hiện các giao dịch đó. Ví dụ, Theo Luật hôn nhân và gia đình khi tổ chức đăng
ký kết hôn phải có mặt hai bên nam, nữ kết hôn.28 Như vậy, không phải mọi giao dịch dân
sự đều được tiến hành thông qua người đại diện mà có những trường hợp họ phải tự mình
xác lập, thực hiện các giao dịch đó theo quy định của pháp luật.
Về hậu quả pháp lý, trong quan hệ đại diện thì người đại diện không chịu trách
nhiệm về các hậu quả pháp lý của các giao dịch mà họ đã xác lập, thực hiện, trừ trường
hợp họ đã xác lập, thực hiện vượt quá phạm vi đại diện.29
1.2.2. Khái quát về đại diện của doanh nghiệp
1.2.2.1. Khái niệm về đại diện của doanh nghiệp
Doanh nghiệp với tư cách là một pháp nhân (trừ Doanh nghiệp tư nhân ) - một
thực thể vô hình do con người tạo ra, nên tự bản thân nó không thể hành động cho chính
mình mà chỉ có thể hành động thông qua một con người cụ thể - người đại diện theo pháp
27

Xem từ Điều 581 đến Điều 589 Bộ luật dân sự năm 2005.
Điều 14 Luật Hôn nhân và gia đình năm 2000, sửa đổi bổ sung năm 2010.
29
Xem thêm Điều 146 Bộ luật dân sự năm 2005.
28

GVHD: Đoàn Nguyễn Minh Thuận

SVTH: Lê Thị Ngọc Mai
16


Quy chế pháp lý về đại diện của doanh nghiệp ở Việt Nam
luật của doanh nghiệp. 30 Người đại diện theo pháp luật trước tiên được quy định trong Bộ
luật dân sự, theo đó họ là người đứng đầu pháp nhân (là các doanh nghiệp, trừ Doanh
nghiệp tư nhân không có tư cách pháp nhân) và được ghi nhận trong Điều lệ hoặc quyết
định thành lập của doanh nghiệp. 31 Người đại diện của doanh nghiệp, trong phạm vi,
chức năng, nhiệm vụ của mình sẽ hoạt động nhân danh doanh nghiệp trong việc xác lập,
thực hiện các giao dịch và mang lại hậu quả pháp lý trực tiếp cho doanh nghiệp. Ví dụ,
người đại diện theo pháp luật của doanh nghiệp ký kết hợp đồng nhân danh doanh
nghiệp thì doanh nghiệp là chủ thể của quan hệ hợp đồng này và phải thực hiện các
quyền và nghĩa vụ phát sinh từ hợp đồng đó. Như vậy, người đại diện của doanh nghiệp
sẽ đại diện cho doanh nghiệp trong quan hệ với các đối tác cũng như với cơ quan nhà
nước có thẩm quyền và doanh nghiệp không thể chối bỏ trách nhiệm của mình khi người
đại diện của nó hành động nhân danh nó.
1.2.2.2. Đặc điểm đại diện của doanh nghiệp
Ngoài việc mang đầy đủ đặc điểm của quan hệ pháp luật dân sự nói chung, quan
hệ đại diện của doanh nghiệp còn có những đặc điểm sau:
Thứ nhất, đại diện làm phát sinh hai mối quan hệ cùng tồn tại song song đó là,

quan hệ giữa chủ thể đại diện và chủ thể được đại diện (còn gọi là quan hệ bên trong),
quan hệ giữa chủ thể đại diện với người thứ ba (còn gọi là quan hệ bên ngoài).
Thứ hai, người đại diện theo pháp luật của doanh nghiệp là cá nhân.
Thứ ba, người đại diện khi xác lập, thực hiện các giao dịch thì nhân danh và vì lợi
ích của doanh nghiệp để xác lập, thực hiện các giao dịch đó.
Thứ tư, quan hệ đại diện của doanh nghiệp có thể được xác lập theo quy định của
pháp luật hoặc theo sự ủy quyền.
Thứ năm, phạm vi đại diện theo pháp luật được pháp luật quy định hoặc được quy
định trong Điều lệ doanh nghiệp, trong hợp đồng.
Thứ sáu, phạm vi đại diện theo ủy quyền được xác định trong chính văn bản ủy
quyền của người đại diện theo pháp luật của doanh nghiệp.
1.2.2.3. Phân loại đại diện của doanh nghiệp
Về vấn đề đại diện cho doanh nghiệp trong các quan hệ pháp luật. Theo quy định
thì có hai hình thức đại diện là đại diện theo pháp luật và đại diện theo ủy quyền.
30
31

ThS. Nguyễn Việt Khoa, ThS. Từ Thanh Thảo, Luật kinh tế, Nxb. Phương Đông, TP. Hồ Chí Minh, 2010, tr.66.
Điều 141 Bộ luật dân sự năm 2005.

GVHD: Đoàn Nguyễn Minh Thuận

SVTH: Lê Thị Ngọc Mai
17