LUẬN văn LUẬT THƯƠNG mại WTO và việt nam trong vấn đề bảo hộ nhãn hiệu hàng hóa
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (1.85 MB, 112 trang )
TRƯỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ
KHOA LUẬT
LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP CỬ NHÂN LUẬT
NIÊN KHÓA: 2009 – 2013
Đề tài
WTO & Việt Nam trong vấn đề bảo hộ
nhãn hiệu hàng hóa
Giảng viên hướng dẫn
TS. Cao Nhất Linh
Bộ môn: Luật Thương mại
Sinh viên thực hiện
Huỳnh Thanh Nguyệt
MSSV: 5095633
Lớp: Luật Thương mại 3-K35
Cần Thơ, tháng 5/2013
TRƯỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ
KHOA LUẬT
LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP CỬ NHÂN LUẬT
NIÊN KHÓA: 2009 – 2013
Đề tài
WTO & Việt Nam trong vấn đề bảo hộ
nhãn hiệu hàng hóa
Giảng viên hướng dẫn
TS. Cao Nhất Linh
Bộ môn: Luật Thương mại
Sinh viên thực hiện
Huỳnh Thanh Nguyệt
MSSV: 5095633
Lớp: Luật Thương mại 3-K35
Cần Thơ, tháng 5/2013
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
NHHH
SHCN
SHTT
TRIPS
WIPO
WTO
: Nhãn hiệu hàng hóa
: Sở hữu công nghiệp
: Sở hữu trí tuệ
: The Agreement on Trade-Related Aspects of Intellectual Property
Rights) – Hiệp định về các khía cạnh liên quan tới thương mại của quyền
sở hữu trí tuệ
: World Intellectual Property Organization – Tổ chức Sở hữu trí tuệ Thế
giới
: World Trade Organization – Tổ chức Thương mại Thế giới
NHẬN XÉT CỦA GIẢNG VIÊN HƯỚNG DẪN
------- ......................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
Cần Thơ, ngày …tháng…năm…
NHẬN XÉT CỦA HỘI ĐỒNG PHẢN BIỆN
------- ......................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
Cần Thơ, ngày…tháng…năm…
Đề tài: WTO & Việt Nam trong vấn đề bảo hộ nhãn hiệu hàng hóa
MỤC LỤC
LỜI MỞ ĐẦU .................................................................................................................5
CHƯƠNG 1. KHÁI QUÁT CHUNG VỀ NHÃN HIỆU HÀNG HÓA VÀ BẢO HỘ
NHÃN HIỆU HÀNG HÓA ...........................................................................................9
1.1. LÝ LUẬN CHUNG VỀ NHÃN HIỆU HÀNG HÓA ..........................................9
1.1.1. Khái niệm nhãn hiệu hàng hóa.......................................................................9
1.1.2. Phân loại nhãn hiệu hàng hóa ......................................................................11
1.1.2.1. Nhãn hiệu hàng hóa, dịch vụ ...................................................................11
1.1.2.2. Nhãn hiệu tập thể ....................................................................................12
1.1.2.3. Nhãn hiệu chứng nhận ............................................................................13
1.1.2.4. Nhãn hiệu liên kết.....................................................................................14
1.1.2.5. Nhãn hiệu nổi tiếng .................................................................................15
1.1.3. Vai trò của nhãn hiệu hàng hóa ...................................................................17
1.1.4. Các điều kiện để một nhãn hiệu hàng hóa được bảo hộ ............................19
1.1.5. Ý nghĩa của việc bảo hộ quyền sở hữu công nghiệp đối với nhãn hiệu ....21
1.2. BẢO HỘ NHÃN HIỆU HÀNG HÓA TRÊN THẾ GIỚI VÀ VIỆT NAM .....23
1.2.1. Tổng quan hệ thống bảo hộ nhãn hiệu hàng hóa trên thế giới thông qua
các điều ước quốc tế về sở hữu trí tuệ ..............................................................23
1.2.2. Khái quát về bảo hộ nhãn hiệu hàng hóa tại tổ chức WTO .....................26
1.2.3. Quá trình hình thành và phát triển của pháp luật Việt Nam về bảo hộ
nhãn hiệu hàng hóa .............................................................................................27
1.2.3.1. Giai đoạn trước khi Bộ luật dân sự năm 1995 ra đời ..............................27
1.2.3.2. Giai đoạn từ khi Bộ luật dân sự năm 1995 ra đời đến khi ban hành
Bộ luật dân sự năm 2005 .............................................................................29
1.2.3.3. Giai đoạn sau khi Luật Sở hữu trí tuệ năm 2005 ra đời ..........................29
CHƯƠNG 2. WTO VÀ VIỆT NAM TRONG HỆ THỐNG BẢO HỘ
NHÃN HIỆU HÀNG HÓA..........................................................................................32
2.1. ĐIỀU KIỆN BẢO HỘ ĐỐI VỚI NHÃN HIỆU .................................................32
2.1.1. Điều kiện chung đối với nhãn hiệu được bảo hộ ........................................32
2.1.2. Dấu hiệu không được bảo hộ với danh nghĩa nhãn hiệu ...........................33
GVHD: TS. Cao Nhất Linh
1
Sinh viên thực hiện: Huỳnh Thanh Nguyệt
Đề tài: WTO & Việt Nam trong vấn đề bảo hộ nhãn hiệu hàng hóa
2.1.3. Căn cứ phát sinh quyền đối với nhãn hiệu ..................................................35
2.1.4. Thời hạn bảo hộ .............................................................................................36
2.2. PHẠM VI ĐỘC QUYỀN BẢO HỘ ĐỐI VỚI NHÃN HIỆU ..........................37
2.2.1. Quyền và nghĩa vụ của chủ sở hữu nhãn hiệu ...........................................37
2.2.2. Quyền sử dụng và phạm vi bảo hộ ...............................................................38
2.2.3. Chuyển giao quyền sở hữu công nghiệp đối với nhãn hiệu ......................39
2.2.3.1. Chuyển nhượng quyền sở hữu công nghiệp đối với nhãn hiệu ................39
2.2.3.2. Chuyển giao quyền sử dụng (chuyển quyền sử dụng) nhãn hiệu ............41
2.3. HÀNH VI XÂM PHẠM QUYỀN SỞ HỮU CÔNG NGHIỆP ĐỐI VỚI
NHÃN HIỆU...........................................................................................................43
2.3.1. Khái niệm hành vi xâm phạm quyền sở hữu công nghiệp đối với
nhãn hiệu ..............................................................................................................43
2.3.2. Quyền và nghĩa vụ chứng minh ...................................................................44
2.3.3. Quyền tự bảo vệ ............................................................................................45
2.3.4. Xử lý hành vi xâm phạm ..............................................................................46
2.3.4.1. Biện pháp dân sự .....................................................................................47
2.3.4.2. Biện pháp hành chính ..............................................................................48
2.3.4.3. Biện pháp hình sự.....................................................................................49
2.3.4.4. Biện pháp kiểm soát biên giới và biện pháp khẩn cấp tạm thời ..............50
2.4. QUY TRÌNH ĐĂNG KÝ BẢO HỘ ĐỐI VỚI NHÃN HIỆU HÀNG HÓA
THEO PHÁP LUẬT VIỆT NAM ........................................................................51
2.4.1. Nộp đơn đăng ký bảo hộ đối với nhãn hiệu hàng hóa ...............................51
2.4.1.1. Quyền đăng ký nhãn hiệu .........................................................................51
2.4.1.2. Cách thức nộp đơn đăng ký xác lập quyền SHCN đối với NHHH...........52
2.4.2. Xác lập quyền SHCN đối với nhãn hiệu hàng hóa ....................................55
2.4.2.1. Thủ tục xử lý đơn đăng ký nhãn hiệu .......................................................55
2.4.2.2. Cấp Giấy chứng nhận đăng ký nhãn hiệu và lưu vào Sổ đăng ký
quốc gia về SHCN........................................................................................60
2.4.3. Chấm dứt quyền SHCN đối với nhãn hiệu hàng hóa ................................63
2.4.3.1. Chấm dứt hiệu lực Giấy chứng nhận đăng ký nhãn hiệu ........................63
GVHD: TS. Cao Nhất Linh
2
Sinh viên thực hiện: Huỳnh Thanh Nguyệt
Đề tài: WTO & Việt Nam trong vấn đề bảo hộ nhãn hiệu hàng hóa
2.4.3.2. Hủy bỏ hiệu lực Giấy chứng nhận đăng ký nhãn hiệu ............................64
CHƯƠNG 3. THỰC TRẠNG BẢO HỘ NHÃN HIỆU HÀNG HÓA TẠI VIỆT
NAM TỪ KHI GIA NHẬP WTO – ĐỀ XUẤT GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN PHÁP
LUẬT BẢO HỘ NHÃN HIỆU TẠI VIỆT NAM ......................................................65
3.1. HỆ THỐNG BẢO HỘ NHÃN HIỆU HÀNG HÓA CỦA VIỆT NAM ...........65
3.1.1. Hệ thống bảo hộ nhãn hiệu hàng hóa của Việt Nam trước khi gia nhập
WTO .....................................................................................................................65
3.1.2. Những thay đổi trong bảo hộ nhãn hiệu hàng hóa tại Việt Nam sau khi
gia nhập WTO......................................................................................................68
3.2. NHỮNG ẢNH HƯỞNG CỦA WTO TRONG VẤN ĐỀ BẢO HỘ NHÃN
HIỆU HÀNG HÓA Ở CÁC NƯỚC ĐANG PHÁT TRIỂN, CỤ THỂ THỰC
TIỄN TẠI VIỆT NAM .........................................................................................70
3.2.1. Đánh giá mặt tích cực và tiêu cực của các chính sách của WTO trên lĩnh
vực bảo hộ nhãn hiệu hàng hóa đối với Việt Nam ...........................................70
3.2.2. Thực tiễn áp dụng pháp luật về bảo hộ nhãn hiệu hàng hóa tại các nước
đang phát triển, cụ thể tại Việt Nam ................................................................75
3.2.2.1. Tình hình đăng ký bảo hộ nhãn hiệu của Việt Nam ................................75
3.2.2.2. Thực trạng vấn đề xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ đối với nhãn hiệu tại
Việt Nam .....................................................................................................77
3.2.2.3. Nguyên nhân tồn tại và phát triển hàng giả, hàng nhái nhãn hiệu được
bảo hộ .........................................................................................................83
3.3. ĐỀ XUẤT CÁC GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT BẢO HỘ NHÃN
HIỆU HÀNG HÓA TẠI VIỆT NAM...................................................................87
3.3.1. Các đề xuất hoàn thiện pháp luật về bảo hộ nhãn hiệu hàng hóa tại Việt
Nam ....................................................................................................................87
3.3.1.1. Điều chỉnh một số quy định trong bảo hộ NHHH....................................87
3.3.1.2. Thống nhất các văn bản quy phạm pháp luật và đơn giản hóa các thủ tục.
................................................................................................................90
3.3.1.3. Tăng cường phối hợp giữa các cơ quan thực thi ....................................91
3.3.1.4. Tăng cường hoạt động thanh tra, kiểm tra, xử lý vi phạm ......................91
3.3.1.5. Đào tạo nguồn nhân lực ..........................................................................91
3.3.2. Các giải pháp hỗ trợ bảo hộ nhãn hiệu hàng hóa tại Việt Nam ...............92
GVHD: TS. Cao Nhất Linh
3
Sinh viên thực hiện: Huỳnh Thanh Nguyệt
Đề tài: WTO & Việt Nam trong vấn đề bảo hộ nhãn hiệu hàng hóa
3.3.2.1. Từ phía doanh nghiệp...............................................................................92
3.3.2.2. Từ phía Nhà nước.....................................................................................96
KẾT LUẬN ...................................................................................................................98
GVHD: TS. Cao Nhất Linh
4
Sinh viên thực hiện: Huỳnh Thanh Nguyệt
Đề tài: WTO & Việt Nam trong vấn đề bảo hộ nhãn hiệu hàng hóa
LỜI MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của việc nghiên cứu đề tài
Trong giai đoạn hội nhập kinh tế quốc tế hiện nay, là một nước đang phát triển và
có nền kinh tế trên đà vươn lên mạnh mẽ, Việt Nam không thể đứng ngoài các hoạt
động thương mại toàn cầu. Sau 11 năm gian nan đàm phán với rất nhiều nỗ lực, ngày
11/01/2007, Việt Nam đã chính thức trở thành thành viên thứ 150 của Tổ chức thương
mại thế giới WTO – một tổ chức đang không ngừng lớn mạnh và có tác động rất lớn
đến nền kinh tế thế giới. Điều này mang lại cho giới doanh nghiệp Việt Nam vô vàn cơ
hội cũng như thách thức khi mà sân chơi thương mại này không hề nhỏ và có rất nhiều
quy tắc mới mẻ đòi hỏi doanh nghiệp phải năng động và linh hoạt để có thể thích ứng
và giành lợi thế trong cạnh tranh. Trong sân chơi mới của WTO, sở hữu trí tuệ (SHTT)
đóng vai trò là công cụ đắc lực để phát triển kinh tế, góp phần đẩy mạnh sự thịnh
vượng của mỗi quốc gia. Trong tính chất quan hệ thương mại quốc tế của Việt Nam
trong giai đoạn hiện nay, nhãn hiệu hàng hóa (NHHH) được quan tâm nhiều hơn do
gắn chặt với quá trình lưu thông hàng hóa và là tài sản quan trọng, có giá trị của các
doanh nghiệp trong cuộc cạnh tranh gay gắt với các doanh nghiệp đối thủ. Đối diện với
tình trạng hàng giả, hàng nhái cũng như hàng chiếm đoạt tràn lan như hiện nay, việc
bảo hộ NHHH, vốn là công cụ quan trọng để phân biệt hàng hóa, dịch vụ là việc làm
vô cùng cần thiết. Một hệ thống pháp luật bảo hộ SHTT hoàn chỉnh sẽ giúp ích cho
việc kiểm soát, ngăn chặn hiệu quả vấn đề hàng giả, hàng nhái vốn đang gây nhiều bức
xúc trong giới doanh nghiệp chân chính.
Đối với một đất nước đang phát triển mang mục tiêu chủ động hội nhập sâu rộng
trong quan hệ kinh tế quốc tế như Việt Nam thì vấn đề bảo hộ NHHH càng trở nên cấp
thiết. Việc bảo hộ NHHH của pháp luật Việt Nam thực tế vẫn còn rất mới cả về mặt lý
luận lẫn thực tiễn áp dụng so với kinh nghiệm hàng trăm năm của các nước phát triển.
Trong điều kiện phát triển của khoa học, công nghệ và thương mại, vừa hòa nhập được
vào dòng chảy chung của xu hướng hội nhập vừa giữ được vị thế riêng trên thương
trường cho các doanh nghiệp Việt đòi hỏi một hệ thống hoàn chỉnh và cơ chế thực thi
hiệu quả về bảo hộ SHTT nói chung và bảo hộ NHHH nói riêng. Theo số liệu thống kê
của Cục SHTT, trong số các đơn đăng ký xác lập quyền SHCN ở Việt Nam thì số đơn
về nhãn hiệu chiếm phần lớn (khoảng 70%). Con số này là minh chứng cho thấy ý
nghĩa quan trọng của nhãn hiệu đối với các nhà sản xuất, kinh doanh. Không chỉ là
GVHD: TS. Cao Nhất Linh
5
Sinh viên thực hiện: Huỳnh Thanh Nguyệt
Đề tài: WTO & Việt Nam trong vấn đề bảo hộ nhãn hiệu hàng hóa
phương thức bảo vệ thành quả phát triển và xây dựng uy tín, lợi thế của doanh nghiệp,
NHHH còn góp phần quan trọng trong việc bảo vệ quyền lợi của người tiêu dùng và
trật tự xã hội nói chung. Trước khi đương đầu với nhiều thử thách, những con sóng cả
đến từ biển rộng WTO, việc tìm hiểu và nắm bắt được luật chơi luôn được các doanh
nghiệp xem trọng hơn hết. Một khi đã tiếp thu về hệ thống bảo hộ NHHH trong sân
chơi WTO, chúng ta có thể hoàn thiện và tăng cường hiệu lực, hiệu quả thực thi pháp
luật quốc gia, đồng thời hạn chế được rủi ro, chủ động hơn trong thị trường của nhiều
quốc gia trên thế giới.
Vì lẽ đó, công tác đánh giá tương quan giữa pháp luật bảo hộ NHHH tại Việt
Nam so với những quy định của WTO là một lĩnh vực rất cần thiết và mang nhiều lợi
ích cho hoạt động kinh doanh thương mại, đặc biệt trong quá trình toàn cầu hóa hiện
nay nhằm có thể chuẩn bị tốt nhất cho quá trình hội nhập kinh tế thế giới.
2. Tình hình nghiên cứu
Tư duy pháp lý về NHHH thực sự được du nhập vào Việt Nam trong khoảng 15
năm trở lại đây nên thực tế công tác nghiên cứu về mảng này không nhiều. Tuy vậy,
các nhà nghiên cứu luật học, các nhà hoạt động thực tiễn đã làm nhiều việc có ý nghĩa
trong vấn đề phát triển tri thức và xây dựng pháp luật bảo hộ quyền SHTT nói chung
và NHHH nói riêng. Thời gian sau đó, số lượng các công trình khoa học, hội thảo, các
bài viết, bình luận khoa học về quyền SHTT ngày càng nhiều và có chất lượng cao.
Mặc dù vậy, lĩnh vực NHHH vẫn chưa được nghiên cứu sâu sát, được đề cập trong số
ít các công trình khoa học, luận án, luận văn và chủ yếu ở các bài viết trên các tạp chí.
Cụ thể, đã có một số bài viết như “Một số vấn đề về NHHH nổi tiếng” của tác giả
Nguyễn Như Quỳnh (Tạp chí Luật học, số 2/2001), “Bảo hộ NHHH ở Việt Nam” của
Thạc sĩ Lê Hoài Dương (Tạp chí Toà án nhân dân, số 10/2003); đề tài nghiên cứu khoa
học cấp Đại học Quốc gia năm 2002: “Một số vấn đề lý luận và thực tiễn về bảo hộ
NHHH, nhãn hiệu dịch vụ trên thế giới và phương hướng hoàn thiện pháp luật Việt
Nam về bảo hộ NHHH, nhãn hiệu dịch vụ” của Tiến sĩ Nguyễn Thị Quế Anh; các luận
văn thạc sĩ: “So sánh pháp luật về bảo hộ NHHH của Việt Nam với các điều ước quốc
tế và pháp luật một số nước công nghiệp phát triển” của Vũ Thị Phương Lan, “Pháp
luật bảo hộ quyền SHCN đối với NHHH ở Việt Nam: thực trạng và giải pháp hoàn
thiện” của Hồ Ngọc Hiển, “Bảo hộ nhãn hiệu hàng hóa theo pháp luật Việt Nam” của
Trần Nguyệt Minh,… Như vậy, bảo hộ NHHH đã được nghiên cứu dưới nhiều góc độ
GVHD: TS. Cao Nhất Linh
6
Sinh viên thực hiện: Huỳnh Thanh Nguyệt
Đề tài: WTO & Việt Nam trong vấn đề bảo hộ nhãn hiệu hàng hóa
khác nhau, nhưng vấn đề bảo hộ NHHH theo pháp luật Việt Nam và WTO là một đề
tài độc lập và không trùng lặp với các đề tài trên. Mặc dù vậy, việc thực hiện nghiên
cứu đề tài này luôn có ý thức kế thừa, học hỏi những kết quả mà các công trình khoa
học, luận án, luận văn, các bài viết đã đạt được cũng như các kinh nghiệm thực tiễn có
liên quan đến đề tài.
3. Mục tiêu, đối tượng nghiên cứu
- Về mặt lý luận:
+ Có được cái nhìn tổng quan nhất về những nỗ lực của Việt Nam trong lĩnh vực bảo hộ
NHHH trước và sau khi gia nhập WTO, đánh giá được sự phù hợp của pháp luật bảo hộ
NHHH của Việt Nam với quy định của tổ chức này nhằm dễ dàng hội nhập kinh tế
quốc tế trong xu thế hiện nay;
+ Làm sáng tỏ các quy định về bảo hộ NHHH trong pháp luật Việt Nam và khung pháp
lý của WTO;
+ Trên cơ sở phân tích, so sánh các quy định về bảo hộ NHHH của Việt Nam và WTO,
đề xuất một số quan điểm, phương hướng, biện pháp phù hợp nhằm hoàn thiện pháp
luật Việt Nam về bảo hộ NHHH và tăng cường hiệu lực, hiệu quả thực thi chúng.
- Về mặt thực tiễn:
+ Trang bị kiến thức cơ bản về thủ tục đăng ký và bảo hộ NHHH tại Việt Nam và
những quy tắc nền tảng trong lĩnh vực này của tổ chức WTO; đánh giá thực tiễn áp
dụng pháp luật bảo hộ NHHH tại Việt Nam và công tác hỗ trợ bảo hộ NHHH từ WTO
dành cho các nước đang phát triển;
+ Là nguồn tài liệu tham khảo giúp ích phần nào cho nền khoa học luật trong lĩnh vực
nghiên cứu của đề tài này.
4. Phạm vi nghiên cứu
Khi nghiên cứu đề tài này, trước hết là việc tìm hiểu về các quy định nền tảng của
WTO trong bảo hộ nhãn hiệu thông qua Công ước Paris về bảo hộ SHCN năm 1883,
Hiệp định TRIPS cùng sự hợp tác với tổ chức chuyên môn là Tổ chức SHTT thế giới
WIPO. Từ đó, chúng ta mới có thể đánh giá lại hệ thống bảo hộ nhãn hiệu theo pháp
luật Việt Nam cùng với thực trạng bảo hộ nhãn hiệu hiện nay tại Việt Nam và những
hỗ trợ tích cực từ WTO dành cho các nước đang phát triển trong lĩnh vực này. Khi
nhắc đến tổ chức WTO, một tổ chức thương mại mang quy mô toàn cầu nên đề tài liên
quan đến bảo hộ NHHH tại WTO khá rộng và phức tạp, đặc biệt là vấn đề thực tiễn
GVHD: TS. Cao Nhất Linh
7
Sinh viên thực hiện: Huỳnh Thanh Nguyệt
Đề tài: WTO & Việt Nam trong vấn đề bảo hộ nhãn hiệu hàng hóa
bảo hộ tại WTO. Do đó, với vốn hiểu biết còn hạn hẹp cùng với sự hạn chế về thời
gian, không gian nghiên cứu nên trong luận văn này, đề tài này chỉ tập trung nghiên
cứu về pháp luật thực định của WTO và Việt Nam về bảo hộ NHHH, đồng thời đề cập
tới thực trạng bảo hộ NHHH tại Việt Nam hiện nay phù hợp với quy định của WTO
như thế nào và đề xuất một số giải pháp để hoàn thiện khung pháp lý bảo hộ NHHH
trong nước.
5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu:
- Phương pháp luận: Luận văn được thực hiện trên cơ sở vận dụng phương pháp luận
của chủ nghĩa Mác – Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh về nhà nước và pháp quyền, các
quan điểm về xây dựng và thực thi pháp luật, về đường lối đổi mới và chính sách mở
cửa, hội nhập quốc tế của Đảng và Nhà nước được thể hiện trong các văn kiện Đại hội
Đảng Cộng sản Việt Nam và các văn bản pháp luật của Nhà nước Cộng hòa xã hội chủ
nghĩa Việt Nam.
- Phương pháp nghiên cứu: nghiên cứu lý luận trên tài liệu, sách vở; phân tích, tổng
hợp; so sánh, đối chiếu; phân tích luật viết và các phương pháp khác, kết hợp lý luận và
thực tiễn để giải quyết các vấn đề đặt ra.
6. Kết quả nghiên cứu
Khi nghiên cứu đề tài này, trước hết với mong muốn trang bị thêm kiến thức
chuyên sâu cho bản thân; đồng thời, góp một phần nhỏ bé của mình vào quá trình
nghiên cứu của giới luật học nhằm hoàn thiện pháp luật về quyền SHTT đối với
NHHH của Việt Nam cùng cơ chế thực thi phù hợp và hiệu quả trong xu thế hội nhập
kinh tế quốc tế sau khi gia nhập WTO; giúp ích cho việc xây dựng hành trang kiến thức
cho thương nhân Việt Nam nhằm hạn chế rủi ro, chủ động hơn trong hoạt động thương
mại mở rộng tới các thị trường mới trên toàn thế giới.
7. Bố cục của đề tài
Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo và phụ lục, nội dung
của luận văn gồm 3 chương:
- Chương 1: Khái quát chung về nhãn hiệu hàng hóa và bảo hộ nhãn hiệu hàng hóa
- Chương 2: WTO & Việt Nam trong hệ thống bảo hộ nhãn hiệu hàng hóa
- Chương 3: Thực trạng bảo hộ nhãn hiệu hàng hóa tại Việt Nam từ khi gia nhập
WTO – Đề xuất giải pháp hoàn thiện pháp luật bảo hộ nhãn hiệu tại Việt Nam
GVHD: TS. Cao Nhất Linh
8
Sinh viên thực hiện: Huỳnh Thanh Nguyệt
Đề tài: WTO & Việt Nam trong vấn đề bảo hộ nhãn hiệu hàng hóa
CHƯƠNG 1
KHÁI QUÁT CHUNG VỀ NHÃN HIỆU HÀNG HÓA VÀ BẢO HỘ
NHÃN HIỆU HÀNG HÓA
1.1. LÝ LUẬN CHUNG VỀ NHÃN HIỆU HÀNG HÓA
1.1.1. Khái niệm nhãn hiệu hàng hóa
Nhãn hiệu hàng hóa (NHHH) đã hình thành từ khá lâu trong tiến trình lịch sử
nhân loại. Tuy nhiên, khi ấy, nhãn hiệu vẫn còn là khái niệm khá mơ hồ. Ban đầu, nhãn
hiệu tồn tại dưới dạng những dấu hiệu dùng để chỉ rõ quyền sở hữu đối với vật nuôi.
Từ khoảng 5000 năm trước Công nguyên, loài người đã biết dùng một miếng kim loại
nung đỏ để tạo ra dấu hiệu trên cổ những con bò, từ đó giúp chủ sở hữu dễ dàng phân
biệt chúng với những con bò khác. Sau đó, các dấu hiệu nhận biết được sử dụng để chỉ
rõ người sản xuất hàng hóa và nghĩa vụ của họ đối với chất lượng hàng hóa. Vào
khoảng 3500 năm trước Công nguyên tại khu vực Hy Lạp và Ai Cập, các nhà sản xuất
đã biết sử dụng những con dấu bằng đá để ghi các dấu hiệu lên hàng hóa của mình. Từ
thế kỷ VI đến thế kỷ III trước Công nguyên, thay vì khắc các dấu hiệu như trên, những
người thợ gốm ở Hy Lạp đã dán các dấu hiệu nhận biết lên sản phẩm. Vào khoảng thời
gian 500 năm trước Công nguyên đến 500 năm sau Công nguyên, các nhãn hiệu được
sử dụng rộng rãi ở La Mã. Hàng ngàn viên gạch đã được gắn nhãn hiệu sau khi sản
xuất. Người ta tin rằng các thợ thủ công đã sử dụng nhãn hiệu cho nhiều mục đích khác
nhau, bao gồm sử dụng để quảng cáo cho người sản xuất, làm bằng chứng để khẳng
định các sản phẩm thuộc về một thương gia cụ thể nào đó khi có tranh chấp về sở hữu
đồng thời chúng cũng được sử dụng như một sự bảo đảm về chất lượng. Như vậy, có
thể thấy rằng, mặc dù những dấu hiệu được sử dụng như trên không đồng nhất với khái
niệm NHHH trong pháp luật hiện đại song ngay từ thời kỳ đó, chúng đã có những chức
năng nhất định để phân biệt nguồn gốc của sản phẩm cũng như bảo chứng cho chất
lượng sản phẩm. Việc gắn chúng chỉ mang tính tình cờ, tự phát và không được điều
chỉnh bởi bất cứ một quy phạm nào.1
1
World Intellectual Property Organization (WIPO): “Introduction to Intellectual Property – Theory
and Practice”, Kluwer Academic Publishers, United Kingdom, 1997, trang 20-23 và Luận văn “Bảo
hộ NHHH theo pháp luật Việt Nam và pháp luật Hoa Kỳ” mục 1.1.1. Quá trình hình thành, phát triển
của NHHH và pháp luật bảo hộ NHHH, [truy cập ngày 12/01/2013].
GVHD: TS. Cao Nhất Linh
9
Sinh viên thực hiện: Huỳnh Thanh Nguyệt
Đề tài: WTO & Việt Nam trong vấn đề bảo hộ nhãn hiệu hàng hóa
Để có thể có một hệ thống bảo hộ toàn diện, khái niệm NHHH cần được hiểu một
cách rõ ràng và chính xác. Khái niệm NHHH đã được quy định một cách chính thức và
hoàn chỉnh trong khuôn khổ WTO thông qua Hiệp định TRIPS2. Theo khoản 1 Điều 5
Hiệp định TRIPS quy định: “Bất kỳ một dấu hiệu, hoặc tổ hợp các dấu hiệu nào, có
khả năng phân biệt hàng hóa hoặc dịch vụ của một doanh nghiệp với hàng hóa hoặc
dịch vụ của các doanh nghiệp khác, đều có thể làm NHHH. Các dấu hiệu đó, đặc biệt
là các từ, kể cả tên riêng, các chữ cái, chữ số, các yếu tố hình hoạ và tổ hợp các màu
sắc cũng như tổ hợp bất kỳ của các dấu hiệu đó, phải có khả năng được đăng ký là
NHHH.” Khái niệm trên được quy định một cách rất khái quát và mang tính quy chuẩn
cao để có thể phù hợp và thích ứng trong môi trường kinh tế ngày càng phát triển, đồng
thời giúp NHHH được dễ dàng xây dựng và mở rộng tầm ảnh hưởng trong hoạt động
thương mại sau này. Các quốc gia với những điều kiện, hoàn cảnh khác nhau cũng có
những định nghĩa về NHHH khác nhau nhưng phần lớn đều tương tự khái niệm căn
bản của Hiệp định TRIPS.
Điều 785 Bộ luật dân sự Việt Nam năm 1995 quy định: “NHHH là những dấu
hiệu dùng để phân biệt hàng hóa, dịch vụ cùng loại của các cơ sở sản xuất kinh doanh
khác nhau. NHHH có thể là từ ngữ, hình ảnh hoặc sự kết hợp các yếu tố đó được thể
hiện bằng một hoặc nhiều màu sắc”. Pháp luật về SHTT quy định “Nhãn hiệu là dấu
hiệu dùng để phân biệt hàng hóa, dịch vụ của các tổ chức, cá nhân khác nhau”3. Theo
đó, Luật SHTT năm 2005 của Việt Nam quy định khái niệm nhãn hiệu một cách khái
quát hơn. Bất kỳ dấu hiệu nào thỏa mãn điều kiện phân biệt được hàng hóa, dịch vụ
của một bên sản xuất với hàng hóa, dịch vụ cùng loại của các chủ thể khác đều được
xem là nhãn hiệu. Với tốc độ phát triển nhanh chóng của khoa học và công nghệ, các
dấu hiệu dùng để phân biệt hàng hóa, dịch vụ ngày càng phong phú. Với một khái niệm
có tính chất mở, các dấu hiệu mới có thể được các nhà làm luật dự liệu để cấp bảo hộ.
Mặc dù trong pháp luật của mỗi quốc gia có cách thể hiện khác nhau nhưng khái
niệm NHHH đều mang những đặc điểm cơ bản sau.
Thứ nhất, NHHH được sử dụng nhằm phân biệt hàng hóa của nhà sản xuất kinh
doanh này với những hàng hóa cạnh tranh khác. Chính mục đích sử dụng của nhãn hiệu
đã quy định điều kiện để một dấu hiệu muốn trở thành NHHH là phải có tính phân biệt.
2
Hiệp định TRIPS (The Agreement on Trade-Related Aspects of Intellectual Property Rights) – Hiệp
định về các khía cạnh liên quan tới thương mại của quyền sở hữu trí tuệ ký kết ngày 15/4/1994.
3
Khoản 16 Điều 4 Luật SHTT Việt Nam năm 2005 (sửa đổi, bổ sung năm 2009).
GVHD: TS. Cao Nhất Linh
10
Sinh viên thực hiện: Huỳnh Thanh Nguyệt
Đề tài: WTO & Việt Nam trong vấn đề bảo hộ nhãn hiệu hàng hóa
Thứ hai, các loại dấu hiệu có khả năng là NHHH. Pháp luật về NHHH các nước
cũng như các điều ước quốc tế đều không liệt kê một danh sách các dấu hiệu cố định
mà chỉ đưa ra các loại dấu hiệu phổ biến, cơ bản, chẳng hạn như từ ngữ, chữ cái, số,
hình vẽ, hình tượng trưng, sự kết hợp của những yếu tố này bao gồm cả khối chữ in,
dấu hiệu ba chiều, dấu hiệu nghe được, dấu hiệu mùi và các loại dấu hiệu hữu hình
khác. Ở một số nước, các khẩu hiệu quảng cáo cũng được coi là nhãn hiệu và có thể
được đăng ký một cách bình thường tại các cơ quan nhãn hiệu quốc gia.
Ngày càng có nhiều nước cho phép việc đăng ký các nhãn hiệu ít tính truyền
thống hơn như dấu hiệu ba chiều (ví dụ như chai Coca-Cola hoặc thanh sô-cô-la
Toblerone), dấu hiệu nghe thấy được (âm thanh, nổi tiếng là tiếng gầm của sư tử được
sử dụng trước các bộ phim do Tập đoàn Metro – Goldwyn – Mayer (MGM) sản xuất)
hoặc dấu hiệu khứu giác (mùi, ví dụ như nước hoa).
Các nhãn hiệu ít tính truyền thống của Hoa Kỳ
Tuy nhiên, nhiều nước như Trung Quốc, Malaysia, Việt Nam,… giới hạn về dấu
hiệu có thể được đăng ký làm nhãn hiệu, nhìn chung, chỉ cho phép đăng ký các nhãn
hiệu có thể nhìn thấy được hoặc có thể được thể hiện theo hình họa.4
1.1.2. Phân loại nhãn hiệu hàng hóa
1.1.2.1. Nhãn hiệu hàng hóa, dịch vụ
Nếu như thời gian trước đây, nhãn hiệu được sử dụng cho mặt hàng hữu hình là
hàng hóa thì với khả năng phát triển và mở rộng sản phẩm phục vụ đời sống như hiện
nay, dịch vụ cũng được gắn nhãn hiệu. NHHH gắn vào sản phẩm hoặc bao bì sản phẩm
để phân biệt sản phẩm cùng loại của các cơ sở sản xuất khác nhau. Nhãn hiệu dịch vụ
về bản chất giống với NHHH. Nhãn hiệu dịch vụ gắn vào các thể loại dịch vụ để phân
biệt dịch vụ cùng loại của các cơ sở kinh doanh dịch vụ khác nhau. Dịch vụ có thể là
4
Tham khảo hệ thống bảo hộ NHHH của các quốc gia Châu Á tại trang web />[truy cập ngày 24/01/2013].
GVHD: TS. Cao Nhất Linh
11
Sinh viên thực hiện: Huỳnh Thanh Nguyệt
Đề tài: WTO & Việt Nam trong vấn đề bảo hộ nhãn hiệu hàng hóa
tài chính, ngân hàng, du lịch, quảng cáo hay vận tải,… Nhãn hiệu dịch vụ có thể đăng
ký, gia hạn, đình chỉ, chuyển nhượng hoặc cấp phép sử dụng theo các điều kiện tương
tự NHHH. NHHH hiện nay là khái niệm được sử dụng chung cho những nhãn hiệu của
các loại mặt hàng sản phẩm dù là hàng hóa hay dịch vụ. Các NHHH thân thuộc đối với
người tiêu dùng Việt Nam hiện nay như: Sữa Vinamilk, Sữa đậu nành Vinasoy, nước
khoáng La Vie, thép Hoa Sen,… và các nhãn hiệu dịch vụ như: VNPT, Saigon Tourist,
Viettel,…
Nhãn hiệu hàng hóa, dịch vụ tại Việt Nam
1.1.2.2. Nhãn hiệu tập thể
Nhãn hiệu tập thể là nhãn hiệu dùng để phân biệt hàng hóa, dịch vụ của các thành
viên trong tổ chức là chủ sở hữu nhãn hiệu đó với hàng hóa, dịch vụ của tổ chức, cá
nhân không là thành viên của tổ chức đó5. Ở một cách tiếp cận dễ hiểu hơn, nhãn hiệu
tập thể là các dấu hiệu phân biệt nguồn gốc địa lý, nguyên vật liệu, mô hình sản xuất
hoặc các đặc tính chung khác của hàng hóa hoặc dịch vụ được một tổ chức như: hiệp
hội, hợp tác xã, câu lạc bộ, tổng công ty, tập đoàn,… đứng ra đăng ký để các thành
viên trong tổ chức cùng sử dụng. Nhãn hiệu tập thể thành công điển hình là MELINDA
được 5.200 nhà sản xuất táo ở vùng Valle di Non và Valle del Sole của Ý sử dụng. Mọi
nhà sản xuất có quyền sử dụng nhãn hiệu tập thể MELINDA thuộc sở hữu của Công ty
Melinda miễn là sản phẩm táo của họ đáp ứng các tiêu chuẩn do Công ty này quy
định.6 Sau đây là một số hình ảnh về nhãn hiệu và sản phẩm của Melinda:
5
Theo khoản 17 Điều 4 Luật SHTT hiện hành.
Trung tâm thương mại quốc tế UNCTAD/WTO và Tổ chức SHTT thế giới WIPO: Những điều cần
biết về SHTT – Tài liệu hướng dẫn dành cho các doanh nghiệp xuất khẩu vừa và nhỏ, Geneva, 2004,
trang 38.
6
GVHD: TS. Cao Nhất Linh
12
Sinh viên thực hiện: Huỳnh Thanh Nguyệt
Đề tài: WTO & Việt Nam trong vấn đề bảo hộ nhãn hiệu hàng hóa
Đối với tình hình phát triển nền kinh tế hàng hóa nghiêng về sản phẩm nông
nghiệp như nước ta, việc chỉ cần xây dựng một nhãn hiệu tập thể nhưng rất nhiều thành
phần được hưởng chung là một việc làm hiệu quả. Việt Nam là một quốc gia có nhiều
làng nghề truyền thống, nhiều sản vật địa phương, việc xây dựng nhãn hiệu tập thể cho
các làng nghề sẽ giúp ích rất nhiều cho người dân của các vùng này phát triển sản xuất,
cải thiện đời sống. Việt Nam hiện nay đã bảo hộ cho rất nhiều đặc sản của địa phương
thành nhãn hiệu tập thể, ví dụ như: vải thiều Thanh Hà, gốm sứ Bát Tràng, chuối Laba
(Lâm Đồng), chè Thái Nguyên, rau an toàn An Hải, rượu đế Gò Đen, mật ong U Minh
Hạ,…
Một số nhãn hiệu tập thể tại Việt Nam
Tuy nhiên, đăng ký là một chuyện, sử dụng như thế nào lại là chuyện khác. Thực
tế, tại một số tỉnh thành trên nước ta, một số loại trái cây có thời gian thu hoạch và bán
ra quá ngắn ngủi không được lưu tâm gắn nhãn hiệu, các loại sản phẩm mang cùng một
nhãn hiệu tập thể nhưng chất lượng cách xa nhau và như giá cả chênh lệch lớn gây khó
khăn cho người tiêu dùng cũng như người sản xuất và phân phối.7
1.1.2.3. Nhãn hiệu chứng nhận
Nhãn hiệu chứng nhận là nhãn hiệu mà chủ sở hữu nhãn hiệu cho phép tổ chức,
cá nhân khác sử dụng trên hàng hóa, dịch vụ của tổ chức, cá nhân đó để chứng nhận
các đặc tính về xuất xứ, nguyên liệu, vật liệu, cách thức sản xuất hàng hóa, cách thức
cung cấp dịch vụ, chất lượng, độ chính xác, độ an toàn hoặc các đặc tính khác của hàng
hóa, dịch vụ mang nhãn hiệu.8 Với nhãn hiệu chứng nhận, doanh nghiệp có thể tiếp thị
và nâng cao hình ảnh sản phẩm của mình vốn đã được kiểm nghiệm bởi một tổ chức có
thẩm quyền và đáp ứng những yêu cầu cần thiết. Ở nhiều quốc gia, khác biệt chính
7
Quỳnh Như: Nhãn hiệu tập thể, vẫn mạnh ai nấy làm, 31/7/2008,
[truy cập ngày
22/01/2013].
8
Theo khoản 18 Điều 4 Luật SHTT hiện hành.
GVHD: TS. Cao Nhất Linh
13
Sinh viên thực hiện: Huỳnh Thanh Nguyệt
Đề tài: WTO & Việt Nam trong vấn đề bảo hộ nhãn hiệu hàng hóa
giữa nhãn hiệu tập thể và nhãn hiệu chứng nhận là nhãn hiệu tập thể chỉ được sử dụng
cho một nhóm doanh nghiệp cụ thể, ví dụ như thành viên của hiệp hội, trong khi nhãn
hiệu chứng nhận có thể được sử dụng cho bất kỳ chủ thể nào đáp ứng các tiêu chuẩn
xác định của chủ sở hữu nhãn hiệu chứng nhận. Một điều cần quan tâm nữa là nhãn
hiệu chứng nhận cũng có thể được sử dụng cùng với các nhãn hiệu riêng của nhà sản
xuất hàng hóa nhất định. NHHH sử dụng như nhãn hiệu chứng nhận là bằng chứng
chứng tỏ rằng sản phẩm của doanh nghiệp đáp ứng các tiêu chuẩn cụ thể được đặt ra
khi sử dụng nhãn hiệu chứng nhận.9 ISO 9000 là một ví dụ về nhãn hiệu chứng nhận
được công nhận rộng rãi trên thế giới. Woolmark cũng là một nhãn hiệu chứng nhận
điển hình, được sử dụng để chứng nhận các sản phẩm được sản xuất từ 100% chất liệu
len. Tại Việt Nam, có thể dễ dàng bắt gặp các nhãn hiệu loại này như: Hàng Việt Nam
Chất Lượng Cao do Người Tiêu Dùng Bình Chọn, Rau Da Lat Vegetable, Chè Ba Vì,
Sữa Ba Vì, Dứa CAYENNE Đơn Dương,…
Nhãn hiệu chứng nhận
1.1.2.4. Nhãn hiệu liên kết
Nhãn hiệu liên kết là các nhãn hiệu do cùng một chủ thể đăng ký, trùng hoặc
tương tự nhau dùng cho sản phẩm, dịch vụ cùng loại hoặc tương tự nhau hoặc có liên
quan với nhau.10 Nhãn hiệu liên kết có những đặc điểm nổi bật như: cùng một chủ sở
hữu (người đăng ký nhãn hiệu); tương tự nhau về nhãn hiệu và nhóm sản phẩm, dịch
vụ; hoặc liên quan tới nhau về mẫu nhãn hiệu và nhóm ngành sản phẩm dịch vụ cung
cấp. Ví dụ: một doanh nghiệp đăng ký nhãn hiệu ANI cho sản phẩm khăn giấy thì các
nhãn hiệu của chính doanh nghiệp này đăng ký như ANIE, ANNI, ANII,… cho cùng
sản phẩm khăn giấy được coi là các nhãn hiệu liên kết. Nhãn hiệu ACE, ACE-INA,
ACE LIFE là những nhãn hiệu liên kết của cùng một công ty bảo hiểm ACE-INA.
9
Trung tâm thương mại quốc tế UNCTAD/WTO và Tổ chức SHTT thế giới WIPO: Những điều cần
biết về SHTT – Tài liệu hướng dẫn dành cho các doanh nghiệp xuất khẩu vừa và nhỏ, Geneva, 2004,
trang 39.
10
Theo khoản 19 Điều 4 Luật SHTT hiện hành.
GVHD: TS. Cao Nhất Linh
14
Sinh viên thực hiện: Huỳnh Thanh Nguyệt
Đề tài: WTO & Việt Nam trong vấn đề bảo hộ nhãn hiệu hàng hóa
Nhãn hiệu liên kết còn có tên là nhãn hiệu bao vây, mục đích của việc đăng ký nhãn
hiệu liên kết là nhằm ngăn chặn bên thứ ba đăng ký những nhãn hiệu tương tự với nhãn
hiệu mà doanh nghiệp đã được cấp văn bằng bảo hộ.11
Một số hình ảnh nhãn hiệu liên kết
1.1.2.5. Nhãn hiệu nổi tiếng
Nhãn hiệu nổi tiếng là nhãn hiệu được người tiêu dùng biết đến rộng rãi.12 Mặc
dù đã được biết đến từ rất lâu, song cho đến hiện nay cách hiểu về nhãn hiệu nổi tiếng
vẫn còn rất khác nhau trong các điều ước quốc tế cũng như trong pháp luật các nước.
Công ước Paris về bảo hộ sở hữu công nghiệp (SHCN) năm 1883 không hề đưa ra một
định nghĩa chính thức và rõ ràng về “nhãn hiệu nổi tiếng”.13 Chỉ có một căn cứ duy
nhất để xác định một NHHH trở nên nổi tiếng, đó là sự chấp nhận hay thừa nhận của
cơ quan nhà nước có thẩm quyền của quốc gia nơi nhãn hiệu được đăng ký hay quốc
gia nơi sản phẩm được sử dụng. Theo Hiệp định TRIPS, khái niệm “nhãn hiệu nổi
tiếng” không chỉ được sử dụng cho đối tượng là hàng hóa mà còn được sử dụng cho cả
các đối tượng dịch vụ, và Hiệp định cũng ghi nhận một số căn cứ chung (danh tiếng
của NHHH đó trong bộ phận công chúng có liên quan, kể cả danh tiếng tại nước Thành
viên tương ứng đạt được nhờ hoạt động quảng cáo) để xác định một NHHH có phải là
nổi tiếng hay không.14
Mặc dù có những sự khác biệt giữa các hệ thống pháp luật, chúng ta vẫn có thể
đưa ra một cách hiểu chung nhất về NHHH nổi tiếng. Theo đó, nhãn hiệu nổi tiếng là
nhãn hiệu được biết đến một cách rộng rãi bởi nhiều người trong những phạm vi lãnh
thổ nhất định hoặc được xem xét, thừa nhận bởi các cơ quan có thẩm quyền của các
11
Trang S&B Law: Nhãn hiệu liên kết, [truy cập ngày 22/01/2013].
12
Theo khoản 20 Điều 4 Luật SHTT hiện hành.
13
Điều 6bis quy định về Nhãn hiệu nổi tiếng của Công ước Paris không đề cập đến khái niệm “nhãn
hiệu nổi tiếng”.
14
Xem khoản 2 Điều 16 Hiệp định TRIPS.
GVHD: TS. Cao Nhất Linh
15
Sinh viên thực hiện: Huỳnh Thanh Nguyệt
Đề tài: WTO & Việt Nam trong vấn đề bảo hộ nhãn hiệu hàng hóa
quốc gia nơi nhãn hiệu được đăng ký bảo hộ hay được sử dụng. Nhãn hiệu được đánh
giá là nổi tiếng khi có các đặc điểm sau15:
Thứ nhất, một nhãn hiệu nổi tiếng phải là nhãn hiệu có tính phân biệt. Thông qua
một nhãn hiệu nổi tiếng, người tiêu dùng có thể nhận biết ngay loại hàng hóa hay dịch
vụ mà nhãn hiệu đó được sử dụng. Ví dụ, khi nói đến nhãn hiệu Coca Cola, người tiêu
dùng sẽ nghĩ ngay đến nước giải khát, hoặc khi nói đến Toyota, họ sẽ nghĩ ngay đến xe
hơi,…
Thứ hai, nhãn hiệu nổi tiếng thường có tính phổ biến cao. Một nhãn hiệu nổi tiếng
là nhãn hiệu được biết đến bởi nhiều người ở nhiều khu vực địa lý khác nhau. Chẳng
hạn, Ford là một nhãn hiệu xe hơi nổi tiếng của Hoa Kỳ nhưng nó lại được biết đến bởi
người tiêu dùng trên hầu hết các quốc gia trên thế giới.
Thứ ba, nhãn hiệu nổi tiếng thường có giá trị kinh tế rất lớn. Nó cấu thành một bộ
phận tài sản quan trọng trong khối lượng tài sản của doanh nghiệp. Trên thực tế, trong
nhiều trường hợp các doanh nghiệp có thể sử dụng nhãn hiệu nổi tiếng của mình như là
một loại vốn để đưa vào các hoạt động đầu tư, kinh doanh,...
Một nhãn hiệu chỉ có thể trở thành nhãn hiệu nổi tiếng nếu nó thỏa mãn những
yêu cầu hay tiêu chí nhất định do chủ sở hữu nhãn hiệu chứng minh hoặc theo quy định
của pháp luật. Bất kể sự khác biệt giữa các hệ thống pháp luật của các quốc gia trong
lĩnh vực lập pháp cũng như trong thực tiễn áp dụng pháp luật, chúng ta cũng có thể
khái quát các trường hợp chung nhất mà theo đó một NHHH sẽ được công nhận là nổi
tiếng. Đó là sự lặp đi lặp lại của nhãn hiệu trong một bộ phận công chúng liên quan;
mức độ được biết đến của nhãn hiệu trong công chúng; quy mô và khoảng thời gian sử
dụng nhãn hiệu; thời gian, mức độ và phạm vi địa lý của bất kỳ sự quảng cáo hay thông
tin cho nhãn hiệu; mức độ của tính phân biệt vốn có hay được yêu cầu của nhãn hiệu
nổi tiếng; bản chất của những loại hàng hóa, dịch vụ và những kênh lưu thông cho
những hàng hóa, dịch vụ mà nhãn hiệu được sử dụng; bản chất và mức độ sử dụng của
15
Th.S Phan Ngọc Tâm: Bảo hộ nhãn hiệu nổi tiếng theo pháp luật Châu Âu và Hoa Kỳ, Tạp chí Khoa
học pháp lý số 4 (35)/2006,
/>plcavhk&catid=106:ctc20064&Itemid=109, [truy cập ngày 18/02/2013].
GVHD: TS. Cao Nhất Linh
16
Sinh viên thực hiện: Huỳnh Thanh Nguyệt
Đề tài: WTO & Việt Nam trong vấn đề bảo hộ nhãn hiệu hàng hóa
những nhãn hiệu giống hoặc tương tự bởi bên thứ ba; lịch sử của quá trình thực thi
quyền trong việc bảo hộ nhãn hiệu; những quốc gia nơi nhãn hiệu đã được đăng ký.16
Những yếu tố được đề cập trên đây chỉ là những căn cứ chung được thừa nhận
một cách rộng rãi trong pháp luật của hầu hết các quốc gia trên thế giới. Ngoài ra, phụ
thuộc vào những điều kiện cụ thể cũng như quan điểm lập pháp riêng của mỗi quốc gia
mà họ có thể đưa ra các quy định cụ thể liên quan đến việc thừa nhận nhãn hiệu nổi
tiếng.
1.1.3. Vai trò của nhãn hiệu hàng hóa
Hiện nay, nhãn hiệu chiếm vai trò quan trọng trong thương mại. Nhãn hiệu có thể
được mua bán hoặc cho thuê quyền sử dụng, có thể được bảo hộ trong nước và trong
phạm vi quốc tế. Xét ở nền tảng pháp lý, hệ thống pháp luật các nước đã công nhận giá
trị nhãn hiệu và bảo hộ như là một loại tài sản cho cả nhà sản xuất và người tiêu dùng.
Nhãn hiệu đang được sử dụng rộng khắp ở tất cả các quốc gia, quốc gia đang phát triển
hay quốc gia công nghiệp, nền kinh tế thị trường hay nền kinh tế kế hoạch hóa, nó có
vai trò về mặt kinh tế quan trọng trong tiếp thị và thương mại. Nhãn hiệu phục vụ mục
đích cho bên cung cấp hàng hóa, dịch vụ trên thị trường như nhà sản xuất, nhà phân
phối, các đơn vị bán sỉ và lẻ cũng như thị hiếu của bên tiêu thụ, bên chức trách, cơ
quan có thẩm quyền và nền kinh tế nói chung.17
Từ cách nhìn của người quan tâm đến việc mua hàng hóa hay sử dụng dịch vụ,
nhãn hiệu có mục đích hướng người đó trong việc quyết định có mua hay sử dụng loại
hàng hóa, dịch vụ đó hay không. Quyết định của người mua dựa trên các đặc điểm hay
đặc tính của hàng hóa, dịch vụ như: kích cỡ, trọng lượng, màu sắc, hương vị, mùi vị,
độ bền,… Người tiêu dùng tìm kiếm ở các loại hàng hóa, dịch vụ những thông tin về
chất lượng hoặc các đặc tính. Một trong những vai trò của nhãn hiệu là truyền đạt được
cho người tiêu dùng cảm giác về chất lượng và đặc tính của sản phẩm mang nhãn hiệu.
16
Th.S Phan Ngọc Tâm: Bảo hộ nhãn hiệu nổi tiếng theo pháp luật Châu Âu và Hoa Kỳ, Tạp chí Khoa
học pháp lý số 4 (35)/2006,
/>plcavhk&catid=106:ctc20064&Itemid=109, [truy cập ngày 18/02/2013].
17
World Intellectual Property Organization (WIPO): Introduction to Intellectual Property – Theory
and Practice, Kluwer Academic Publishers, United Kingdom, 1997, trang 10 – 12.
GVHD: TS. Cao Nhất Linh
17
Sinh viên thực hiện: Huỳnh Thanh Nguyệt
Đề tài: WTO & Việt Nam trong vấn đề bảo hộ nhãn hiệu hàng hóa
Nhãn hiệu còn giúp người tiêu dùng phân biệt hàng hóa, dịch vụ cùng loại mang những
nhãn hiệu khác nhau hay phân biệt các sản phẩm trong cùng một công ty sản xuất.18
Không chỉ hữu ích cho bên tiêu thụ, nhãn hiệu còn giúp nhà sản xuất xác định
được hàng hóa được cung cấp bởi họ một khi hàng hóa không còn thuộc sở hữu của họ
nữa. Nhãn hiệu giúp cho công ty thu hút sự chú ý của khách hàng tiềm năng đối với sự
tồn tại của mặt hàng mang nhãn hiệu mà công ty cung cấp trên thị trường, giữ được sự
lưu tâm của khách hàng và phân biệt hàng hóa cùng loại của công ty mình với các đối
thủ cạnh tranh khác. Bằng cách này, doanh nghiệp, công ty có thể có được danh tiếng
đối với sản phẩm mang nhãn hiệu của mình. Nhãn hiệu có một vai trò then chốt trong
chiến lược quảng cáo và tiếp thị của doanh nghiệp nhằm xây dựng hình ảnh và uy tín
về sản phẩm của mình trong mắt người tiêu dùng. Giá trị xuất phát từ mối liên hệ giữa
nhãn hiệu và sản phẩm giúp nhu cầu hàng hóa mang nhãn hiệu được giữ vững và mở
rộng để cạnh tranh với các doanh nghiệp, công ty cung cấp loại hàng tương tự. Một khi
nhãn hiệu đạt được tiếng tăm nhất định, việc thâm nhập những thị trường mới và kích
thích hoạt động xuất khẩu cũng dễ dàng hơn. Việc sử dụng nhãn hiệu xét về lâu dài
thúc đẩy các nhà sản xuất hàng hóa hay nhà cung cấp dịch vụ đề cao chất lượng và cải
thiện chất lượng tổng thể của hàng hóa, dịch vụ của mình.19
Đánh giá ngoài sự tương quan giữa bên mua và bên bán, nhãn hiệu giúp cho các
cơ quan có thẩm quyền chịu trách nhiệm kiểm soát chất lượng hay các đặc tính khác
của hàng hóa mang nhãn hiệu thực hiện tốt nhiệm vụ của mình. Ngoài ra, chính quyền
các quốc gia có thể xây dựng được khung pháp lý hoàn chỉnh để bảo hộ NHHH, bảo
đảm được các quyền lợi chính đáng cho cả chủ sở hữu nhãn hiệu cũng như cho người
tiêu dùng trong thị trường kinh tế ngày càng mở rộng và phát triển như hiện nay.20
Theo đó, nền kinh tế được thúc đẩy phát triển trong môi trường cạnh tranh lành mạnh
và sự bảo hộ chặt chẽ của pháp luật.
18
World Intellectual Property Organization (WIPO): Introduction to Intellectual Property – Theory
and Practice, Kluwer Academic Publishers, United Kingdom, 1997, trang 10 – 11.
19
World Intellectual Property Organization (WIPO): Introduction to Intellectual Property – Theory
and Practice, Kluwer Academic Publishers, United Kingdom, 1997, trang 10 – 12, trang 183.
20
World Intellectual Property Organization (WIPO): Introduction to Intellectual Property – Theory
and Practice, Kluwer Academic Publishers, United Kingdom, 1997, trang 11.
GVHD: TS. Cao Nhất Linh
18
Sinh viên thực hiện: Huỳnh Thanh Nguyệt
Đề tài: WTO & Việt Nam trong vấn đề bảo hộ nhãn hiệu hàng hóa
1.1.4. Các điều kiện để một nhãn hiệu hàng hóa được bảo hộ
Là công cụ quan trọng trong nền kinh tế hàng hóa hiện nay, nhãn hiệu được các
doanh nghiệp quan tâm nhiều hơn, được tận dụng để củng cố và mở rộng phạm vi hoạt
động kinh doanh của mình. Tuy nhiên, không phải bất cứ dấu hiệu nào cũng được xem
là NHHH. Yếu tố phân biệt rõ ràng là điều kiện tiên quyết đối với một dấu hiệu muốn
trở thành NHHH. Các dấu hiệu có khả năng là NHHH trên thực tế rất đa dạng. Thực
tiễn bảo hộ NHHH ghi nhận một số dấu hiệu sau đây.21
- Từ ngữ: là loại dấu hiệu phổ biến nhất và chiếm số lượng rất lớn trong thực tiễn bảo
hộ nhãn hiệu. Loại dấu hiệu này bao gồm tên công ty, họ, tên, khẩu hiệu và bất kỳ từ
ngữ nào được sáng tạo. Từ ngữ này không nhất thiết phải có nghĩa, ví dụ như SONY,
KODAK.
- Chữ cái và con số: là loại dấu hiệu được sử dụng làm nhãn hiệu khá phổ biến trên thế
giới. Tại Việt Nam, không phải mọi chữ cái và con số đều được thừa nhận là NHHH.
Căn cứ điểm a khoản 2 Điều 74 Luật SHTT hiện hành, chữ số, chữ cái thuộc các ngôn
ngữ không thông dụng không được xem là nhãn hiệu trừ khi đã được sử dụng và thừa
nhận rộng rãi với danh nghĩa một nhãn hiệu.
- Hình vẽ: gồm các hình họa, các nét vẽ, biểu tượng hoặc hình họa hai chiều của hàng
hóa hoặc bao bì. Pháp luật Việt Nam không chấp nhận cho đăng ký các hình và hình
học đơn giản vì chúng được xem là không có khả năng phân biệt.22
- Sự kết hợp của các yếu tố kể trên: là những dấu hiệu được tạo ra từ sự kết hợp các
dấu hiệu từ ngữ, chữ cái, con số, hình vẽ với nhau. Loại dấu hiệu này được sử dụng rất
rộng rãi tại Việt Nam cũng như nhiều nước khác.
- Màu sắc: bao gồm các từ ngữ, hình vẽ và bất kỳ sự kết hợp nào giữa chúng mà có
màu sắc hoặc sự tổ hợp của bản thân các màu sắc. Hiệp định TRIPS quy định tổ hợp
màu sắc là một loại dấu hiệu có thể đăng ký làm NHHH. Tuy nhiên, Luật SHTT năm
2005 không thừa nhận dấu hiệu màu sắc có thể được đăng ký là NHHH mà chỉ xác
định màu sắc là phương thức thể hiện của các loại dấu hiệu khác.
21
Tham khảo Luận văn “Bảo hộ NHHH theo pháp luật Việt Nam và pháp luật Hoa Kỳ”, trang 21-24
và World Intellectual Property Organization (WIPO): Introduction to Intellectual Property – Theory
and Practice, Kluwer Academic Publishers, United Kingdom, 1997, trang 186 – 187.
22
Xem điểm a khoản 2 Điều 74 Luật SHTT hiện hành.
GVHD: TS. Cao Nhất Linh
19
Sinh viên thực hiện: Huỳnh Thanh Nguyệt
Đề tài: WTO & Việt Nam trong vấn đề bảo hộ nhãn hiệu hàng hóa
- Dấu hiệu ba chiều: là dấu hiệu hình khối có khả năng được đăng ký là NHHH. Dạng
điển hình nhất của dấu hiệu ba chiều là hình dáng hàng hóa hoặc bao bì. Một số nhãn
hiệu ba chiều tiêu biểu là ngôi sao ba cánh nổi nằm trong vòng tròn của xe Mercedes,
con sư tử đứng hai chân nổi của xe Peugeot, hình con người bay đúc nguyên khối của
xe Rolls-Royce. Đây là loại nhãn hiệu phức tạp, do đó pháp luật các nước khi thừa
nhận dấu hiệu này thường yêu cầu thêm điều kiện phải có khả năng mô tả được theo
hình họa hai chiều.
- Dấu hiệu nghe được (âm thanh): hai thể loại điển hình của dấu hiệu này thường được
thể hiện bằng nốt nhạc hoặc cách biểu hiện khác như tiếng kêu của động vật.
- Dấu hiệu khứu giác (mùi): ví dụ trường hợp một công ty sản xuất sản phẩm như giấy
viết mang một mùi hương nhất định và người tiêu dùng dần quen với việc nhận biết
được hàng hóa đó thông qua mùi hương cụ thể.
- Các dấu hiệu vô hình khác: ví dụ các dấu hiệu được nhận biết thông qua việc chạm
vào.
Nhìn chung, các trường hợp loại trừ không đăng ký được trình bày như sau23:
Thứ nhất, dựa trên “cơ sở tuyệt đối”:
- Tên gọi chung (ví dụ, nhãn hiệu TABLE cho sản phẩm bàn);
- Từ ngữ có tính mô tả (ví dụ, SWEET cho sản phẩm kẹo);
- Nhãn hiệu có tính mô tả: là những nhãn hiệu có khả năng đánh lừa hoặc lừa dối người
tiêu dùng về bản chất, chất lượng hoặc nguồn gốc địa lý của sản phẩm;
- Nhãn hiệu trái với đạo đức hoặc các chính sách công cộng;
- Dấu hiệu dành riêng cho Nhà nước, các viện công cộng, tổ chức quốc tế (ví dụ, quốc
kỳ, huy hiệu, dấu xác nhận chính thức và biểu tượng của quốc gia và các tổ chức quốc
tế đã được thông báo cho Văn phòng quốc tế của Tổ chức SHTT Thế giới WIPO).
Thứ hai, dựa trên “cơ sở tương đối”: đơn đăng ký bị từ chối nếu nhãn hiệu xung
đột với các quyền của nhãn hiệu có trước. Hai nhãn hiệu trùng nhau (hoặc rất giống
nhau) dùng cho cũng loại sản phẩm có thể gây nhầm lẫn cho người sử dụng. Một số cơ
quan nhãn hiệu kiểm tra sự xung đột với các nhãn hiệu đang được bảo hộ (kể cả các
nhãn hiệu nổi tiếng không đăng ký) như là một phần của quy trình đăng ký, trong khi
23
Trung tâm thương mại quốc tế UNCTAD/WTO và Tổ chức SHTT thế giới WIPO: Những điều cần
biết về SHTT – Tài liệu hướng dẫn dành cho các doanh nghiệp xuất khẩu vừa và nhỏ, Geneva, 2004,
trang 35.
GVHD: TS. Cao Nhất Linh
20
Sinh viên thực hiện: Huỳnh Thanh Nguyệt
