Phương pháp sử dụng bảng số liệu thống kê trong dạy học môn địa lí 12 THPT theo định hướng năng lực (tt)

ĐẠI HỌC HUẾ
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

ĐINH THỊ NGA

PHƯƠNG PHÁP SỬ DỤNG BẢNG SỐ LIỆU THỐNG KÊ
TRONG DẠY HỌC MÔN ĐỊA LÍ 12 THPT
THEO ĐỊNH HƯỚNG NĂNG LỰC

Demo Version - Select.Pdf SDK

LUẬN VĂN THẠC SĨ GIÁO DỤC HỌC
THEO ĐỊNH HƯỚNG ỨNG DỤNG

Thừa Thiên Huế, năm 2016


ĐẠI HỌC HUẾ
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

ĐINH THỊ NGA

PHƯƠNG PHÁP SỬ DỤNG BẢNG SỐ LIỆU THỐNG KÊ
TRONG DẠY HỌC MÔN ĐỊA LÍ 12 THPT
THEO ĐỊNH HƯỚNG NĂNG LỰC
Demo Version - Select.Pdf SDK

Chuyên ngành: Lý luận và Phương pháp dạy học bộ mơn Địa lí
Mã số: 60140111

LUẬN VĂN THẠC SĨ GIÁO DỤC HỌC

THEO ĐỊNH HƯỚNG ỨNG DỤNG

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:
PGS.TS. NGUYỄN ĐỨC VŨ

Thừa Thiên Huế, năm 2016
i


LỜI CAM ĐOAN
Tơi xin cam đoan đây là cơng trình nghiên cứu của riêng tôi,
các số liệu và kết quả nghiên cứu ghi trong luận văn là trung thực,
được các đồng tác giả cho phép sử dụng và chưa từng được cơng bố
trong bất kỳ một cơng trình nào khác.
Tác giả
(Chữ ký)

ĐINH THỊ NGA

Demo Version - Select.Pdf SDK

ii


LỜI CẢM ƠN
Tơi xin bày tỏ lịng biết ơn, sự tri ân sâu sắc tới Thầy giáo PGS.TS
Nguyễn Đức Vũ - Viện trưởng Viện nghiên cứu giáo dục, Trường ĐHSP Huế là
người đã trực tiếp giảng dạy, hướng dẫn, giúp đỡ, động viên và tạo mọi điều kiện
để tôi được nghiên cứu và thực hiện đề tài luận văn.
Chân thành cảm ơn quý thầy giáo, cô giáo trong khoa Địa lí đã trực tiếp

giảng dạy, chia sẻ, giúp đỡ tơi trong quá trình học tập và nghiên cứu.
Xin được gởi lời cảm ơn đến:
Đại học Huế, Trường Đại học sư phạm và phòng Đào tạo sau Đại học - Đại
học sư phạm Huế
Ban Giám Hiệu, Thầy cô giáo, đồng nghiệp và các em học sinh trường THPT
Trần Phú, Trường THPT Thanh Khê, Trường THPT Hoàng Hoa Thám và Trường
THPT Thái Phiên (Thành Phố Đà Nẵng) đã giúp đỡ tôi trong quá trình điều tra,
khảo sát và thực hiện một số nội dung liên quan đến đề tài luận văn.

Demo Version - Select.Pdf SDK

Gia đình, bạn bè, những người thân yêu ln ủng hộ, động viên và giúp đỡ
để tơi hồn thành việc học tập và nghiên cứu.
Xin nhận ở nơi tôi lời chúc sức khỏe, hạnh phúc và thành đạt. Xin cảm ơn!
Tác giả
(Chữ ký)

ĐINH THỊ NGA

iii


MỤC LỤC
TRANG PHỤ BÌA ...................................................................................................... i
LỜI CAM ĐOAN ......................................................................................................ii
LỜI CẢM ƠN .......................................................................................................... iii
MỤC LỤC .................................................................................................................. 1
DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ, ĐỒ THỊ, HÌNH VẼ .................................................... 5
DANH MỤC CÁC BẢNG ........................................................................................ 6
MỞ ĐẦU .................................................................................................................... 8

1. Lí do chọn đề tài ...................................................................................................... 8
2. Mục tiêu đề tài. ...................................................................................................... 10
3. Nhiệm vụ nghiên cứu. ........................................................................................... 10
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu. ........................................................................ 10
5. Lịch sử nghiên cứu. ............................................................................................... 11
6. Phương pháp nghiên cứu ....................................................................................... 14
6.1. Phương pháp phân tích tổng hợp tài liệu ........................................................... 14
6 .2. Phương pháp khảo sát điều tra .......................................................................... 15
6.3. Phương pháp thực nghiệm sư phạm ................................................................... 15

Demo Version - Select.Pdf SDK

6.4. Phương pháp thống kê toán học ......................................................................... 15
Chương 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA PHƯƠNG PHÁP SỬ
DỤNG BẢNG SỐ LIỆU THỐNG KÊ TRONG DẠY HỌC MƠN ĐỊA LÍ 12
THPT THEO ĐỊNH HƯỚNG NĂNG LỰC ......................................................... 16
1.1. Phương tiện dạy học và phương tiện dạy học Địa lí .......................................... 16
1.1.1. Phương tiện dạy học ........................................................................................ 16
1.1.2. Phương tiện dạy học địa lí............................................................................... 16
1.2. Bảng số liệu thống kê trong dạy học Địa lí ........................................................ 17
1.2.1. Bảng số liệu thống kê ...................................................................................... 17
1.2.2. Bảng số liệu thống kê trong dạy học mơn Địa lí ở Trung học phổ thông. .......... 18
1.3. Dạy học theo định hướng phát triển năng lực .................................................... 20
1.3.1. Định nghĩa năng lực ........................................................................................ 20
1.3.2. Cấu trúc của năng lực ...................................................................................... 22
1.3.3. Năng lực của học sinh ..................................................................................... 24

1

1.3.4. Quá trình hình thành năng lực ......................................................................... 25
1.3.5. Các năng lực cốt lõi của học sinh THPT......................................................... 26
1.3.6. Các năng lực chun biệt của mơn Địa lí ....................................................... 27
1.3.7. Các mức độ của năng lực sử dụng bảng số liệu thống kê trong dạy học địa lí
lớp 12 theo định hướng năng lực .............................................................................. 28
1.3.8. Mối quan hệ giữa kiến thức, kĩ năng, thái độ.................................................. 28
1.4. Chương trình và sách giáo khoa Địa lí THPT.................................................... 29
1.4.1. Chương trình Địa lí 12 trung học phổ thơng ................................................... 29
1.4.2. Đặc điểm sách giáo khoa Địa lí 12 trung học phổ thơng. ............................... 31
1.5. Đặc điểm học sinh lớp 12 THPT ........................................................................ 33
1.5.1. Đặc điểm tâm sinh lí lứa tuổi .......................................................................... 33
1.5.2. Đặc điểm về hoạt động học tập và sự phát triển trí tuệ ................................... 34
1.5.3. Những đặc điểm nhân cách chủ yếu ............................................................... 34
1.6. Thực trạng sử dụng BSLTK trong dạy học Địa lí lớp 12 THPT theo định hướng
năng lực ..................................................................................................................... 35
1.6.1. Tổ chức khảo sát điều tra. ............................................................................... 35
1.6.2. Kết quả khảo sát, điều tra ................................................................................ 36

Demo Version - Select.Pdf SDK

1.6.3. Đánh giá thực trạng ......................................................................................... 40
1.6.4. Nguyên nhân ................................................................................................... 42
Chương 2. PHƯƠNG PHÁP SỬ DỤNG BẢNG SỐ LIỆU THỐNG KÊ
TRONG DẠY HỌC MƠN ĐỊA LÍ LỚP 12 THPT THEO ĐỊNH HƯỚNG
NĂNG LỰC ............................................................................................................. 43
2.1. Một số nguyên tắc cơ bản khi sử dụng BSLTK trong dạy học Địa lí lớp THPT
theo định hướng năng lực .......................................................................................... 43
2.1.1. Xác định rõ mục tiêu khi sử dụng BSLTK ..................................................... 43
2.1.2. BSLTK phải được cập nhật, phù hợp với nội dung kiến thức, kĩ năng và đặc
điểm nhận thức của HS ............................................................................................. 43

2.1.3. Sử dụng đúng lúc, đúng chỗ, đủ cường độ...................................................... 43
2.1.4. Kết hợp BSLTK với các phương tiện dạy học khác ....................................... 44
2.1.5. Sử dụng BSLTK phải phát huy tính tích cực học tập của HS ........................ 44

2


2.2. Các phương pháp sử dụng BSLTK trong dạy học Địa lí lớp 12 THPT theo định
hướng năng lực .......................................................................................................... 44
2.2.1. Phương pháp phân tích loại bảng có hệ thống số liệu đơn giản và yêu cầu rõ
ràng cụ thể. ................................................................................................................ 44
2.2.2. Phương pháp phân tích loại bảng có hệ thống số liệu phức tạp, yêu cầu rõ
ràng và cụ thể ............................................................................................................ 49
2.2.3. Phương pháp phân tích bảng có hệ thống số liệu bình thường, nhưng câu hỏi
có tính chất khái qt. ............................................................................................... 54
2.2.4. Phương pháp phân tích bảng có hệ thống số liệu bình thường, nhưng câu hỏi
yêu cầu cần có tính tốn. ........................................................................................... 60
2.2.5. Phương pháp phân tích bảng có hệ thống số liệu bình thường, nhưng câu hỏi
vừa có tính khái qt, vừa địi hỏi cần phải tính tốn. .............................................. 63
Chương 3. THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM .............................................................. 70
3.1. Mục tiêu thực nghiệm ........................................................................................ 70
3.2. Nội dung thực nghiệm ........................................................................................ 70
3.3. Tổ chức thực nghiệm.......................................................................................... 70
3.3.1. Chọn lớp thực nghiệm ..................................................................................... 70

Demo Version - Select.Pdf SDK

3.3.2. Phương pháp thực nghiệm .............................................................................. 71
3.3.3. Tiến hành thực nghiệm.................................................................................... 71
3.4 . Kết quả thực nghiệm ......................................................................................... 72

3.4.1. Phân tích kết quả trước thực nghiệm .............................................................. 72
3.4.2. Phân tích kết quả sau thực nghiệm .................................................................. 76
3.4.3. Kết quả định tính ............................................................................................. 80
3.5. Kết luận chung về thực nghiệm ......................................................................... 81
KẾT LUẬN .............................................................................................................. 82
1. Kết quả đạt được ................................................................................................... 82
2. Hạn chế của đề tài ................................................................................................. 83
3. Một số đề xuất, kiến nghị ...................................................................................... 83
4. Hướng mở rộng của đề tài ..................................................................................... 83
TÀI LIỆU THAM KHẢO ...................................................................................... 84
PHỤ LỤC ................................................................................................................ P1

3


DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
Chữ viết tắt

Chữ nguyên nghĩa

CNH - HĐH

:

Cơng nghiệp hóa - hiện đại hóa

BSLTK

:

Bảng số liệu thống kê

ĐC

:

Đối chứng

ĐMPPDH

:

Đổi mới phương pháp dạy học

ĐLTN

:

Địa lí tự nhiên

GV

:

Giáo viên

HS

:

Học sinh

KT - XH

:

Kinh tế - xã hội

PPDH

:

Phương pháp dạy học

PTDH

:

Phương tiện dạy học

SGK

:

Sách giáo khoa

:

Trung học phổ thông

THPT
TN

Demo Version - Select.Pdf SDK
:

Thực nghiệm

4


DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ, ĐỒ THỊ, HÌNH VẼ
Sơ đồ 1.1. Định hướng chức năng và cấu trúc đa thành tố của năng lực .................. 23
Sơ đồ 1.2. Mơ hình phát triển năng lực ..................................................................... 25
Sơ đồ 1.3. Khung kiến thức và kĩ năng của học sinh trong thế kỉ XXI. ................... 26
Đồ thị 3.1: Đồ thị phân phối tần xuất tích lũy trước thực nghiệm ............................ 74
Đồ thị 3.2: Đồ thị phân phối tần xuất tích lũy sau thực nghiệm ............................... 78
Hình 2.1. Nhiệt độ trung bình năm ; Nhiệt độ trung bình tháng I và nhiệt độ trung
bình tháng IIV ........................................................................................................... 52
Hình 2.2. Cơ cấu giá trị sản xuất ngành trồng trọt. ................................................... 67
Hình 3.1. So sánh điểm bài kiểm tra của lớp TN1 và ĐC1 trước TN ........................ 73
Hình 3.2. So sánh điểm bài kiểm tra của lớp TN2 và ĐC2 trước TN ........................ 73
Hình 3.3. Biểu đồ so sánh điểm bài kiểm tra của lớp TN3 và ĐC3 trước TN ........... 73

Demo
Version
SDK
Hình 3.4. Biểu
đồ sánh
điểm bài- Select.Pdf

kiểm tra của lớp
TN4 và ĐC4 trước TN ................ 73
Hình 3.5. Biểu đồ tổng hợp so sánh kết quả điểm kiểm tra ...................................... 73
trước TN4 trường THPT ........................................................................................... 73
Hình 3.6. Biểu đồ sánh điểm bài kiểm tra của lớp TN1 và ĐC1sau TN .................... 77
Hình 3.7. Biểu đồ so sánh điểm bài kiểm tra của lớp TN2 và ĐC2sau TN ............... 77
Hình 3.8. Biểu đồ so sánh điểm bài kiểm tra của lớp TN3 và ĐC3sau TN ............... 77
Hình 3.9. Biểu đồ so sánh điểm bài kiểm tra của lớp TN4 và ĐC4sau TN ............... 77
Hình 3.10. Tổng hợp so sánh kết quả điểm kiểm tra sau TN 4 trường THPT .......... 77

5


DANH MỤC CÁC BẢNG
Bảng 1.1. Bảng mô tả các năng lực chun biệt của mơn Địa lí .............................. 27
Bảng 1.2. Số lượng và tỉ lệ các loại kênh hình trong SGK Địa lí 12 ........................ 33
Bảng 1.3. Bảng thống kê số trường, số GV, HS tham gia điều tra thực tế ............... 35
Bảng 1.4. Thống kê thực trạng sử dụng các phương tiện dạy học Địa lí hiện nay ở
trường THPT ............................................................................................................. 36
Bảng 1.5. Nhận thức của GV và HS về việc sử dụng BSLTK theo định hướng năng
lực trong q trình dạy học Địa lí 12 ở trường THPT ............................................. 37
Bảng 1.6. Hình thức tổ chức dạy học với các BSLTK Địa lí ................................... 38
Bảng 1.7. Nhận định của GV về khả năng sử dụng BSLTK Địa lí của HS lớp 12
hiện nay ..................................................................................................................... 39
Bảng 2.1. Dân số Việt Nam qua các năm ................................................................. 44
Bảng 2.2. Cơ cấu diện tích các loại cây trồng ........................................................... 46
Bảng 2.3. Diện tích gieo trồng và năng suất lúa của nước ta qua các năm ............... 48
Bảng 2.4. Dân số trung bình và tỉ lệ phát triển dân số hàng năm ở Việt Nam thời kì

Demo Version - Select.Pdf SDK

1951-2010. ................................................................................................................
49
Bảng 2.5. Nhiệt độ trung bình tại một số địa điểm .................................................. 51
Bảng 2.8. Cơ cấu dân số theo nhóm tuổi ở nước ta giai đoạn 1999 - 2012 .............. 56
Bảng 2.9. Bảng cơ cấu dân số theo nhóm tổi để phân biệt nước có dân số trẻ và dân
số già ......................................................................................................................... 57
Bảng 2.10. Cơ cấu tổng sản phẩm trong nước theo giá hiện hành phân theo thành
phần kinh tế, giai đoạn 2005 – 2012 ......................................................................... 58
Bảng 2.11. Dân số trung bình nước ta phân theo giới tính ...................................... 60
Bảng 2.12. Tỉ số giới tính của dân số nước ta ........................................................... 60
Bảng 2.13. Giá trị sản xuất công nghiệp theo giá so sánh 1994 phân theo thành phần
kinh tế ........................................................................................................................ 62
Bảng 2.14. Cơ cấu giá trị sản xuất công nghiệp phân theo thành phần kinh tế nước
ta năm 2006 và năm 2010 ......................................................................................... 63
Bảng 2.15. Tình hình phát triển chăn ni của nước ta qua các năm ....................... 64

6


Bảng 2.16. Cơ cấu tình hình phát triển chăn ni của nước ta qua các năm ............ 64
Bảng 2.17. Giá trị sản xuất ngành trồng trọt theo giá so sánh .................................. 66
Bảng 2.18. Tốc độ tăng trưởng giá trị sản xuất ngành trồng trọt theo giá so sánh. .......... 68
Bảng 3.1. Danh sách trường, GV, lớp tham gia thực nghiệm sư phạm .................... 71
Bảng 3.2 .Phân phối tần suất điểm bài kiểm tra trước thực nghiệm của lớp ĐC và
lớp TN ....................................................................................................................... 72
Bảng 3.3. Phân phối tần suất tổng hợp điểm các bài kiểm tra trước TN của lớp ĐC
chứng và TN .............................................................................................................. 72
Bảng 3.4. Tổng hợp điểm trung bình và độ lệch chuẩn giữa các lớp TNvà ĐC ....... 74
Bảng 3.5. Bảng phân phối tần suất luỹ tích .............................................................. 74
Bảng 3.6. Kết quả kiểm định T Test trước thực nghiệm ........................................... 75

Bảng 3.7. Phân phối tần suất điểm bài kiểm tra trước thực nghiệm của lớp ĐC và
lớp TN ....................................................................................................................... 76
Bảng 3.8. Phân phối tần suất tổng hợp điểm các bài kiểm tra trước thực nghiệm của
lớp đối chứng và thực nghiệm ................................................................................... 76
Bảng 3.9. Tổng hợp điểm trung bình và độ lệch chuẩn giữa các lớp TNvà ĐC ....... 78

Demo
Version
Select.Pdf
SDK
Bảng 3.10. Bảng
phân
phối tần -suất
luỹ tích ............................................................
78
Bảng 3.11. Kết quả kiểm định T Test sau thực nghiệm ............................................ 79

7


MỞ ĐẦU
1. Lí do chọn đề tài
Nghị quyết số 29-QN/TW ngày 4/11/2013 về “đổi mới căn bản toàn diện giáo
dục và đào tạo, đáp ứng u cầu cơng nghiệp hóa – hiện đại hóa (CNH-HĐH) trong
điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế” đã
định hướng cho sự nghiệp giáo dục : “phát triển giáo dục là đào tạo và nâng cao dân
trí, đào tạo nhân lực, bồi dưỡng nhân tài, chuyển mạnh quá trình giáo dục từ chủ
yếu trang bị kiến thức sang phát triển toàn diện năng lực và phẩm chất người học,
học đi đơi với hành, lí luận gắn với thực tiễn…”. Để thực hiện được điều đó, nghị
quyết cũng nêu rõ: “ tiếp tục đổi mới mạnh mẽ và đồng bộ các yếu tố cơ bản của

giáo dục, đào tạo theo hướng coi trọng phát triển phẩm chất, năng lực người học,
phát triển hài hồ đức, trí, thể, mĩ… tăng thực hành, vận dụng kiến thức vào thực
tiễn… đổi mới mạnh mẽ phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá theo hướng hiện
đại, phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo và vận dụng kiến thức, kĩ năng của
người học, khắc phục lối truyền thụ áp đặt một chiều, ghi nhớ máy móc…”
Tại điều 28 của luật giáo dục cũng quy định: “Phương pháp giáo dục phổ thơng

Demo Version - Select.Pdf SDK

phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động của học sinh (HS); phù hợp với đặc
điểm của từng lớp học, môn học; bồi dưỡng phương pháp tự học, khả năng làm việc
nhóm; rèn luyện kĩ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn; tác động đến tình cảm,
đem lại niềm vui, hứng thú học tập cho HS” [10, tr.31]
Nhận thức được yêu cầu đặt ra cho nền giáo dục nước nhà trong giai đoạn hiện
nay và giai đoạn sắp tới, các môn học trong hệ thống giáo dục phổ thơng (trong đó
có mơn Địa lí) đang nỗ lực xây dựng, phát triển và hồn thiện nội dung và phương
pháp dạy học tích cực nhằm phát triển cho người học những phẩm chất và năng lực
cần thiết để đáp ứng được yêu cầu của thị trường lao động trong nước và quốc tế
trong công cuộc CNH-HĐH trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội
chủ nghĩa và hội nhập quốc tế hiện nay.
Trong bộ mơn Địa lí nói chung và mơn địa lí lớp 12 nói riêng, việc dạy học
gắn với bảng số liệu thống kê (BSLTK) có một vị trí đặc biệt quan trọng. Bởi lẽ, các
bảng số liệu chiếm một vị trí khơng nhỏ trong mơn học, nó là phương tiện để học
8


sinh khai thác kiến thức và rèn luyện kĩ năng địa lí, là cơng cụ khơng thể thiếu trong
khâu kiểm tra đánh giá (từ kiểm tra thường xuyên, kiểm tra định kì đến kì thi quốc
gia hay các kì thi học sinh giỏi các cấp), thông qua các bài tập về kĩ năng làm việc
với bảng số liệu như: kĩ năng phân tích, nhận xét bảng số liệu, kĩ năng vẽ biểu đồ và

rút nhận xét giải thích từ bảng số liệu đã cho…Tuy nhiên, qua quan sát thực tế
giảng dạy cho thấy, hiện nay nhiều giáo viên (GV) chưa hiểu hết về tầm quan trọng
của bảng số liệu thống kê trong dạy học địa lí, chưa có phương pháp, kĩ thuật khai
thác, sử dụng phù hợp để đạt được hiệu quả dạy học, phần lớn giáo viên sử dụng
bảng số liệu thống kê như một công cụ để truyền thụ hay minh hoạ cho kiến thức lí
thuyết, mà chưa thực sự chú ý đến kĩ năng tìm tịi, sáng tạo để phát huy năng lực
của học sinh. Do đó, việc rèn luyện kỹ năng địa lí (một bộ phận quan trọng không
thể thiếu của hệ thống tri thức địa lí ở nhà trường phổ thơng mà học sinh cần phải
có), việc hình thành và phát triển năng lực cho học sinh chưa được quan tâm đúng
mức, chính vì vậy mà kĩ năng sử dụng bảng số liệu thống kê của học sinh trung học
phổ thông (THPT), nhất là học sinh lớp 12 còn nhiều yếu kém, các em rất dễ mất
điểm hoặc khó có thể đạt điểm tối đa khi làm bài thi ở phần kĩ năng này. Đây có thể

Demo Version - Select.Pdf SDK

là nguyên nhân dẫn đến giờ học địa lí giảm sự hứng thú và nhàm chán. Bảng số liệu
thống kê bị “thờ ơ” trong quá trình dạy học, dẫn đến chất lượng và hiệu quả dạy
học bộ môn chưa cao, chưa đáp ứng được yêu cầu và mục tiêu giáo dục đề ra.
Trước yêu cầu đổi mới về nội dung, phương pháp dạy học và kiểm tra đánh
giá theo hướng tích cực nhằm phát triển năng lực học sinh, trước những vai trò quan
trọng của việc sử dụng bảng số liệu thống kê trong dạy học, trước những thực trạng
ở trường THPT trong việc sử dụng bảng số liệu thống kê còn nhiều bất cập như hiện
nay, với tất cả những lí do nêu trên, tơi đã chọn đề tài nghiên cứu cho mình là:
“Phương pháp sử dụng bảng số liệu thống kê trong dạy học mơn Địa lí 12 THPT
theo định hướng năng lực”. Với mong muốn góp phần giải quyết một số vấn đề
thực tiễn trong dạy học bộ mơn địa lí nói chung và mơn địa lí lớp 12 nói riêng với
bảng số liệu thống kê, giúp việc sử dụng bảng số liệu thống kê trong dạy học của
giáo viên một cách hiệu quả hơn, xố dần và loại bỏ thói quen sử dụng bảng số liệu

9

thống kê như một công cụ để minh hoạ hay truyền thụ kiến thức một chiều của giáo
viên và thói quen học tập thụ động của học sinh, giúp rèn luyện và phát triển được
năng lực cho các em trong quá trình học tập, đặc biệt trong khâu kiểm tra đánh giá
theo định hướng phát triển năng lực giai đoạn hiện nay, vì mục tiêu giáo dục là tạo
ra những thế hệ người lao động có đầy đủ phẩm chất và năng lực, chủ động, sáng
tạo… để đáp ứng cho nhu cầu nhân lực của công cuộc đổi mới, để đảm bảo “mục
tiêu di động” của thị trường việc làm trong thời kì đẩy mạnh CNH - HĐH và hội
nhập quốc tế.
2. Mục tiêu đề tài.
Xác định được các phương pháp sử dụng bảng số liệu thống kê theo định
hướng năng lực góp phần nâng cao hiệu quả dạy và học địa lí lớp 12 THPT.
3. Nhiệm vụ nghiên cứu.
- Hệ thống hóa lí luận của việc sử dụng bảng số liệu thống kê.
- Khảo sát tình hình sử dụng BSLTK trong việc dạy học địa lí lớp 12 theo định
hướng phát triển năng lực học sinh.
- Xác định một số phương pháp, kĩ thuật sử dụng bảng số liệu thống kê theo

Demo Version - Select.Pdf SDK

định hướng phát triển năng lực học sinh.

- Thực nghiệm sư phạm để đánh giá về các phương pháp, kĩ thuật sử dụng
BSLTK theo định hướng năng lực.
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu.
- Đối tượng nghiên cứu: Phương pháp sử dụng BSLTK theo định hướng năng lực
- Khách thể nghiên cứu: Dạy học địa lí 12
- Phạm vi nghiên cứu: Mơn Địa lí lớp 12 ở một số trường THPT trên địa bàn
thành phố Đà Nẵng.

- Nội dung nghiên cứu: Phương pháp sử dụng BSLTK trong q trình luyện
tập, ơn tập nội dung kiến thức cho học sinh.
- Thời gian nghiên cứu: Năm 2015 và 2016.

10


5. Lịch sử nghiên cứu.
* Trên thế giới
- Học giả N.N Baranxki (Liên Xô cũ) là người đầu tiên định hướng cho việc
sử dụng bảng số liệu thống kê trong dạy học địa lí được thể hiện qua cuốn “ Phương
pháp giảng dạy địa lí kinh tế”, sau khi nêu lên ý nghĩa lớn lao của các số liệu thống
kê trong q trình dạy học, ơng đã đưa ra một số nguyên tắc về việc sử dụng số liệu
thống kê như :
Không nên lạm dụng số liệu, nhưng cũng cần dạy cho học sinh có kỹ năng đọc
những bảng thống kê đơn giản khi học địa lí kinh tế như: biết phân tích ý nghĩa của
các con số, biết sử dụng những biểu đồ, đồ thị vì chúng là những phương tiện cụ thể
hoá các biểu tượng về số lượng. Ông cũng lưu ý các giáo viên không nên quá say
mê các số liệu thống kê dưới dạng các cột, các bảng số, các hình trịn, hình quạt
(các dạng biểu đồ)…mà quan trọng hơn cả là làm cho các số liệu thống kê sống
động, giúp học sinh nhận xét được những đặc điểm của các hiện tượng, sự kiện địa
lí qua các số liệu.
- P.M pansetnhicova, tác giả cuốn “Phương pháp giảng dạy địa lí kinh tế”

Version
Select.Pdf
cũng đã đặc Demo
biệt quan
tâm đến -việc
sử dụng sốSDK

liệu thống kê trong các công tác độc
lập của học sinh. Bà cho rằng: Học sinh làm việc với bảng số liệu thống kê là một
cách để mở rộng và tạo điều kiện lĩnh hội tài liệu học tập một cách sâu sắc. trong
địa lí, các số liệu có thể dùng để vẽ đồ thị, biểu đồ và cũng có thể dùng để phân tích
nhằm làm sáng tỏ các quy luật địa lí. Cuối cùng thơng qua các tài liệu học sinh củng
cố kĩ năng, các số liệu cũng có thể giúp học sinh có những hiểu biết cần thiết khi
bước vào cuộc sống .
- H.A. vơilơxecơva, trong tác phẩm “Thực hành về địa lí và địa lí chính trị thế
giới” đã dựa trên lí luận của thống kê học và đặc trưng của môn học để đưa ra một
số nội dung của việc sử dụng số liệu thống kê trong dạy học địa lí. Bà đã chú ý đến
các ý nghĩa của các số liệu và cách phân loại chúng, cũng như việc cụ thể hoá các
số liệu thống kê bằng các bảng,biểu đồ, bản đồ thống kê.
- Ngồi ra cịn có một số tác giả (Liên Xô cũ) khác cũng đã nghiên cứu về
phương pháp dạy học địa lí với các số liệu thống kê như: A.E. Bibich (M.1968),
A.V.Đarinxki (M.1966), T.P.Gêxaximop (M. 1968) …

11


Mỗi tác giả theo cách hiểu của mình đã đánh giá việc sử dụng BSLTK ở các
mức độ khác nhau. Có tác giả coi việc sử dụng số liệu thống kê là để phân tích,
chứng minh cho những kết luận trong bài giảng; có tác giả lại coi việc sử dụng
BSLTK chủ yếu để rèn luyện kĩ năng của môn địa lí như (Lập bảng biểu, xây dựng
các biểu đồ thống kê phân tích các hiện tượng kinh tế) hoặc để tiến hành các công
tác độc lập cho học sinh khi lĩnh hội tri thức, làm bài tập hay củng cố kiến thức [8].
Nhìn chung, phần nhiều các tác giả trên chỉ chú trọng nghiên cứu việc sử dụng số
liệu thống kê vào giảng dạy từng bài trong chương trình địa lí kinh tế - xã hội cụ thể,
đưa ra một số thí dụ vận dụng chúng trong q trình truyền thụ kiến thức.
* Ở Việt Nam
Trước đây việc dạy học với số liệu thống kê cũng đã được cập nhật trong các

giáo trình về phương pháp giảng dạy ở phổ thơng, cao đẳng, đại học trong các giáo
trình giảng dạy Địa lí như:
- Nguyễn Đức Chính và Phan Huy Chiểu ,Giáo trình giáo học pháp (NXB
Giáo dục, 1962).
- Nguyễn Dược - Mai Xuân , Phương pháp giảng dạy địa lí (NXB Giáo dục, 1983).

Demo Version - Select.Pdf SDK

- Nguyễn Dược - Nguyễn Trọng Phúc, Lí luận dạy học địa lí (NXB Giáo dục, 1993).
- Nguyễn Dược (chủ biên), Nguyễn Trọng Phúc, Đặng Văn Đức, Lí luận dạy
học địa lí (phần đại cương) (Trường ĐHSP Hà Nội I - 1991).
- Lê Đức Hải, Phát triển tư duy học sinh trong giảng dạy địa lí kinh tế. (NXB
Giáo dục, 1983)…
- Vũ Trọng Rỹ, Phương tiện dạy học với việc đổi mới phương pháp dạy học ở
trường phổ thông, TTKHGD, số 45/1994.
- Nguyễn Trọng Phúc (Luận án Phó Tiến sĩ), Sử dụng số liệu thống kê trong
dạy học địa lí kinh tế - xã hội ở trường phổ thông trung học. (Trường ĐHSP Hà Nội
I - 1994).
- Các tài liệu hướng dẫn dạy sách giáo khoa, sách giáo viên… lớp 10,11,12
(Vụ giáo viên, Bộ Giáo dục và Đào tạo).

12


Hiện nay, việc đổi mới sách giáo khoa, đổi mới giáo dục đang được thực hiện
triệt để, rộng khắp về cả nội dung, phương pháp lẫn hình thức kiểm tra đánh
giá…nhằm thực hiện mục tiêu đổi mới căn bản và toàn diện nền giáo dục nước nhà,
hướng đến phát triển cả năng lực và phẩm chất của học sinh giúp các em vận dụng
kiến thức để giải quyết các vấn đề thực tiễn tiến tới việc đáp ứng mục tiêu di động
của thị trường việc làm ở nước ta thì việc dạy học gắn liền với phương tiện trong đó

có bảng số liệu thống kê càng trở nên cần thiết hơn bao giờ hết. Tài liệu về bảng số
liệu thống kê cũng được đề cập nhiều hơn trong các giáo trình, sách tham khảo hay
luận văn nghiên cứu khoa học như:
- Nguyễn Đức Vũ (Chủ biên), Trần Văn Thắng, Nguyễn Trọng Phúc, Nguyễn
Dược, Phương pháp sử dụng các phương tiện dạy học Địa lí ở trường phổ thơng,
Huế 7/2000 .
- Nguyễn Đức Vũ, Phương tiện dạy học Địa lí ở trường phổ thông, Nhà xuất
bản (NXB) Giáo dục, 2006.
- Nguyễn Hải Châu, Phạm Thị Sen, Nguyễn Đức Vũ, Những vấn đề chung về
đổi mới giáo dục trung học phổ thông, NXB Giáo dục, Hà Nội, 2007.

Demo Version - Select.Pdf SDK

- Nguyễn Đức Vũ , Hướng dẫn tự học Địa lí. NXB Giáo dục, Hà Nội (2007).
- Nguyễn Đức Vũ (chủ biên), Lê Văn Dược, Dạy và học thực hành Địa lí lớp
12, NXB Giáo dục, Hà Nội 2008.
- Nguyễn Đức Vũ , Phương tiện và thiết bị dạy học Địa lí. Trường ĐHSP –
Đại học Huế - 2011.
- Nguyễn Đức Vũ, Nguyễn Ngọc Minh, Giáo trình phương pháp dạy học địa
lí trung học phổ thơng. NXB Đại học Huế 3/2011.
- Nguyễn Đức Vũ, Phân tích bảng số liệu, vẽ biểu đồ, lược đồ Việt Nam, đọc
atlat địa lí, NXB Đại học Quốc Gia Hà Nội, 2013.
- Nguyễn Đức Vũ, Câu hỏi và bài tập kĩ năng Địa lí 12, NXB Đại học Quốc
Gia Hà Nội, 7/2015.
- Nguyễn Đức Vũ, Bộ đề thi THPT Quốc gia mơn Địa lí, NXB Đại học Quốc
Gia Hà Nội, 9/2015.

13

- Nguyễn Hoàng Tuấn, Phương pháp sử dụng một số phương tiện dạy học
mơn Địa lí 10 theo hướng phát huy tính tích cực của học sinh, Luận văn Thạc sĩ
Giáo dục học, Đại Học sư phạm Huế, Đại Học Huế, 2007.
- Dương Thu Hiền, Phương pháp sử dụng BSLTK trong dạy học Địa lí lớp 11
THPT, Luận văn Thạc sĩ Giáo dục học, Đại Học sư phạm Huế, Đại Học Huế, 2009.
- Nguyễn Lâm Tới, Rèn luyện kĩ năng sử dụng BSLTK và biểu đồ trong dạy
học Địa lí 12 THPT ban cơ bản, Luận văn Thạc sĩ khoa học giáo dục, Đại Học sư
phạm Thái Nguyên, Đại Học Thái Ngun, 2010…
Tất cả các cơng trình và đề tài của các tác giả nêu trên mới chỉ tập trung đến
quan niệm, vai trò, chức năng, phân loại các phương tiện dạy học (PTDH) nói
chung và BSLTK nói riêng; Các tài liệu trên chỉ trình bày một phần rất nhỏ liên
quan đến việc sử dụng bảng số liệu thống kê trong dạy học mà chưa trình bày một
cách độc lập, cụ thể về phương pháp sử dụng loại phương tiện này trong quá trình
dạy học trên lớp . Hơn thế nữa việc áp dụng dạy học theo định hướng năng lực với
việc kết hợp phương pháp sử dụng BSLTK Địa lí 12 THPT thì chưa có tác giả nào
đề cập tới.

Version
- Select.Pdf
SDK
Trên cơDemo
sở kế thừa
các nghiên
cứu về lí luận
của các tác giả đi trước, chúng tôi
tiến hành nghiên cứu vấn đề “Phương pháp sử dụng bảng số liệu thống kê trong dạy
học mơn Địa lí lớp 12 THPT theo định hướng năng lực” với mong muốn góp một
phần nhỏ vào cải thiện q trình giảng dạy bộ mơn cũng như nâng cao chất lượng
dạy học Địa lí theo quan điểm dạy học định hướng phát triển năng lực người học
hiện nay.

6. Phương pháp nghiên cứu
6.1. Phương pháp phân tích tổng hợp tài liệu
- Phương pháp đọc, phân tích và tổng hợp tài liệu: nghiên cứu các tài liệu liên
quan đến đề tài như lí luận dạy học, phương pháp dạy học bộ mơn địa lí qua nhiều
nguồn khác nhau như: sách báo, báo cáo khoa học, mạng internet, các sách chuyên
ngành như sách giáo khoa, sách giáo viên, tài liệu bồi dưỡng giáo viên, sách tham
khảo của nhiều giáo sư, phó giáo sư, tiến sĩ đầu ngành nhằm kế thừa và phát huy kết
quả của các cơng trình nghiên cứu khoa học có liên quan đến đề tài.

14


6 . . Phương pháp khảo sát đi u tra
- Khảo sát, điều tra thực trạng sử dụng BSLTK trong dạy và học của GV và
HS với mơn Địa lí 12 ở trường THPT thông qua phiếu điều tra, phỏng vấn trực tiếp
và dự giờ. Từ đó rút ra những nhận xét, đánh giá, kết luận về thực trạng để có
những phương pháp sử dụng BSLTK theo định hướng năng lực trong mơn Địa lí
12 hiệu quả nhất.
6. . Phương pháp thực nghiệm sư phạm
- Sử dụng giáo án do tác giả soạn làm mẫu để tổ chức dạy thực nghiệm (TN)
và đối chứng (ĐC) ở một số trường THPT trong thành phố Đà Nẵng nhằm kiểm
chứng, đánh giá tính khả thi của đề tài.
6. . Phương pháp thống kê toán học
- Sử dụng các phương pháp thống kê toán học để xử lí các số liệu đã thu thập
được từ phiếu điều tra, nội dung góp ý kiến, kết quả thực nghiệm sư phạm. Trên cơ
sở đó, kiểm định giả thuyết thống kê về sự khác biệt trong kết quả học tập của hai
nhóm đối tượng TN và ĐC.

Demo Version - Select.Pdf SDK

15