Những biện pháp khắc phục sai lầm của học sinh trong việc học phần hóa vô cơ lớp 12 trường trung học phổ thông (tt)

ĐẠI HỌC HUẾ
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

NGUYỄN THỊ KIM DUNG

NHỮNG BIỆN PHÁP KHẮC PHỤC SAI LẦM
CỦA HỌC SINH TRONG VIỆC HỌC PHẦN HÓA VÔ CƠ
LỚP 12 TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG
Demo Version - Select.Pdf SDK
Chuyên ngành: LÍ LUẬN VÀ PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC MÔN HOÁ HỌC
Mã số: 60 14 01 11

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC
THEO ĐỊNH HƯỚNG NGHIÊN CỨU

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC
TS. LÊ VĂN DŨNG

Thừa Thiên Huế, năm 2017

i


LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi,
các số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn này là trung thực
và chưa từng công bố trong bất cứ công trình nào.
Huế, tháng 10 năm 2017
Tác giả

Nguyễn Thị Kim Dung

Demo Version - Select.Pdf SDK

ii


Tác giả luận văn xin chân thành cảm ơn Ban
Giám hiệu Trường Đại học Sư phạm Huế, Phòng
Đào tạo Sau đại học, Ban Lãnh đạo khoa Hoá học,
quý Thầy, Cô giáo tham gia giảng dạy và giúp đỡ trong
suốt quá trình học tập.
Tác giả cũng xin chân thành cảm ơn Ban giám
hiệu, quý Thầy, Cô giáo trường THPT Vĩnh Định
và trường THPT Triệu Phong tỉnh Quảng Trị đã
nhiệt tình giúp đỡ, trao đổi và tạo điều kiện thuận lợi cho
tác giả trong thời gian thực nghiệm đề tài.
Demo Version - Select.Pdf SDK

Đặc biệt, tác giả xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến

thầy giáo hướng dẫn - TS Lê Văn Dũng - người đã hết
lòng quan tâm, giúp đỡ và tạo mọi điều kiện cho tác giả
trong suốt quá trình hình thành và hoàn chỉnh luận văn.
Cuối cùng, tác giả xin bày tỏ lòng biết ơn đối với gia
đình, người thân và bạn bè đã giúp đỡ, động viên tác giả
hoàn thành luận văn này.
Huế, tháng 10 năm 2017
Tác giả
Nguyễn Thị Kim Dung

iii


MỤC LỤC
Trang
Trang phụ bìa ............................................................................................................... i
Lời cam đoan ...............................................................................................................ii
Lời cảm ơn ................................................................................................................ iii
Mục lục ........................................................................................................................ 1
Danh mục các kí hiệu, chữ viết tắt .............................................................................. 4
Danh mục các bảng ..................................................................................................... 5
Danh mục các đồ thị, biểu đồ ...................................................................................... 6
PHẦN 1. MỞ ĐẦU .................................................................................................... 7
1. Lí do chọn đề tài .................................................................................................. 7
2. Mục đích nghiên cứu ........................................................................................... 8
3. Nhiệm vụ nghiên cứu ........................................................................................... 9
4. Khách thể và đối tượng nghiên cứu ..................................................................... 9
5. Phạm vi nghiên cứu ............................................................................................. 9
6. Giả thuyết khoa học ............................................................................................. 9

Demo Version - Select.Pdf SDK

7. Lịch sử vấn đề nghiên cứu ................................................................................... 9
8. Phương pháp nghiên cứu ................................................................................... 10
9. Những đóng góp của đề tài ................................................................................ 10
10. Cấu trúc luận văn ............................................................................................. 11
PHẦN 2. NỘI DUNG .............................................................................................. 12
Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN .................................................. 12
1.1. Đổi mới phương pháp dạy học theo hướng tích cực ...................................... 12
1.1.1. Định hướng đổi mới phương pháp dạy học theo hướng tích cực.............12

1.1.2. Vai trò của người GV trong việc đổi mới PPDH .....................................17
1.2. Tổng quan lý thuyết về sai lầm trong việc học hóa học ................................. 18
1.2.1. Khái niệm về sai lầm – Sai lầm trong nghiên cứu khoa học ....................18
1.2.2. Ảnh hưởng của sai lầm trong việc học Hóa học ......................................18
1.3. Bài tập hóa học ............................................................................................... 19
1.3.1. Khái niệm BTHH .....................................................................................19

1


1.3.2. Vai trò của BTHH trong dạy học Hóa học ở trường THPT .....................20
1.3.3. Phân loại BTHH .......................................................................................21
1.3.4. Tình hình phát triển của BTHH hiện nay .................................................22
1.3.5. Thực trạng sử dụng BTHH ở các trường THPT trên địa bàn huyện
Triệu Phong .............................................................................................24
Tiểu kết chương 1 .................................................................................................... 25
Chương 2. NHỮNG SAI LẦM CỦA HS TRONG VIỆC HỌC PHẦN HÓA
VÔ CƠ LỚP 12 - THPT VÀ CÁC BIỆN PHÁP KHẮC PHỤC ......................... 26
2.1. Hệ thống hóa kiến thức phần hóa vô cơ lớp 12 – THPT ................................ 26
2.1.1. Vị trí phần vô cơ .......................................................................................26
2.1.2. Cấu trúc chương trình ...............................................................................26
2.2. Một số sai lầm thường mắc phải của HS trong phần hóa vô cơ lớp 12 - THPT ... 28
2.2.1. Sai lầm về mặt kiến thức lí thuyết ............................................................28
2.2.2. Sai lầm về mặt kĩ năng .............................................................................30
2.2.3. Sai lầm về mặt tư duy ...............................................................................39
2.3. Phân tích những sai lầm trong quá trình làm BTHH phần hóa vô cơ

- Select.Pdf SDK
lớp 12Demo
– THPTVersion

................................................................................................
42
2.3.1. BTHH phần Đại cương kim loại ..............................................................42
2.3.2. BTHH phần Kim loại kiềm- Kiềm thổ - Nhôm .......................................46
2.3.3. BTHH phần Sắt và hợp chất của sắt .........................................................54
2.3.4. BTHH phần Một số kim loại Cr, Zn, Pb, Sn, Cu, Ag,… .........................55
2.3.5. BTHH về thực hành hóa học ....................................................................56
2.4. Những biện pháp khắc phục sai lầm trong dạy học phần hóa vô cơ
lớp 12 – THPT ................................................................................................ 59
2.4.1. Khắc phục sai lầm khi làm BTHH về lý thuyết .......................................60
2.4.2. Khắc phục sai lầm khi làm BTHH về sử dụng các định luật hóa học phương pháp giải nhanh ...........................................................................67
2.4.3. Khắc phục sai lầm khi làm BTHH về nhận biết, tách, tinh chế và thực
hành hóa học ............................................................................................78
Tiểu Kết Chương 2 .................................................................................................. 79

2


Chương 3. THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM .............................................................. 80
3.1. Mục đích thực nghiệm sư phạm ..................................................................... 80
3.2. Nhiệm vụ của thực nghiệm sư phạm .............................................................. 80
3.3. Đối tượng thực nghiệm sư phạm .................................................................... 80
3.4. Tiến trình và nội dung thực nghiệm sư phạm ................................................. 81
3.4.1. Chọn lớp thực nghiệm và đối chứng ........................................................81
3.4.2. Trao đổi với GV dạy thực nghiệm ...........................................................81
3.4.3. Tiến hành thực nghiệm .............................................................................81
3.4.4. Phương pháp xử lí kết quả thực nghiệm...................................................82
3.5. Kết quả thực nghiệm sư phạm ........................................................................ 83
3.5.1. Kết quả bài kiểm tra 15 phút lần 1 ...........................................................83
3.5.2. Kết quả bài kiểm tra 15 phút lần 2 ...........................................................85

3.5.3. Kết quả bài kiểm tra 15 phút lần 3 ...........................................................88
3.5.4. Kết quả tổng hợp 3 bài kiểm tra ...............................................................90
3.6. Phân tích kết quả thực nghiệm sư phạm ......................................................... 92
Tiểu kết chương 3 .................................................................................................... 92

- Select.Pdf SDK
KẾT LUẬNDemo
– KIẾNVersion
NGHỊ ....................................................................................
93
1. Kết luận .............................................................................................................. 93
2. Kiến nghị............................................................................................................ 93
TÀI LIỆU THAM KHẢO ...................................................................................... 94

3


DANH MỤC CÁC KÍ HIỆU, CHỮ VIẾT TẮT
BTHH

:

Bài tập hoá học

ĐC

:

Đối chứng

đkc

:

Điều kiện chuẩn

e

:

electron

GV

:

Giáo viên

HS

:

Học sinh

PPDH

:

Phương pháp dạy học

PTHH

:

Phương trình hoá học

SGK

:

Sách giáo khoa

STT

:

Số thứ tự

THPT

:

Trung học phổ thông

TN

:

Thực nghiệm

TNSP

:

Thực nghiệm sư phạm

Demo Version - Select.Pdf SDK

4


DANH MỤC CÁC BẢNG
Trang
Bảng 3.1. Các lớp thực nghiệm và đối chứng .........................................................80
Bảng 3.2. Bảng điểm bài kiểm tra 15 phút lần 1.....................................................83
Bảng 3.3. Phân phối tần số, tần suất và tần suất lũy tích bài kiểm tra 15 phút lần 1 ......84
Bảng 3.4. Tổng hợp kết quả học tập bài kiểm tra 15 phút lần 1 .............................84
Bảng 3.5. Tổng hợp các tham số đặc trưng bài kiểm tra lần 1 ...............................85
Bảng 3.6. Bảng điểm bài kiểm tra 15 phút lần 2.....................................................85
Bảng 3.7. Phân phối tần số, tần suất và tần suất lũy tích bài kiểm tra 15 phút lần 2 ....86
Bảng 3.8. Tổng hợp kết quả học tập bài kiểm tra 15 phút lần 2 .............................87
Bảng 3.9. Tổng hợp các tham số đặc trưng bài kiểm tra lần 2 ...............................87
Bảng 3.10. Bảng điểm bài kiểm tra 15 phút lần 3.....................................................88
Bảng 3.11. Phân phối tần số, tần suất và tần suất lũy tích bài kiểm tra 15 phút lần 3 ....88
Bảng 3.12. Tổng hợp kết quả học tập bài kiểm tra 15 phút lần 3 .............................89
Bảng 3.13. Tổng hợp các tham số đặc trưng bài kiểm tra lần 3 ................................89
Bảng 3.14. Tổng hợp kết quả của 3 bài kiểm tra ......................................................90

Demo Version - Select.Pdf SDK

Bảng 3.15. Phân phối tần số, tần suất và tần suất lũy tích tổng hợp 3 bài kiểm tra ..90
Bảng 3.16. Tổng hợp kết quả học tập 3 bài kiểm tra 15 phút ...................................91
Bảng 3.17. Tổng hợp các tham số đặc trưng 3 bài kiểm tra .....................................91

5


DANH MỤC CÁC ĐỒ THỊ, BIỂU ĐỒ
Trang
Hình 3.1. Đồ thị đường lũy tích bài kiểm tra 15 phút lần 1 ......................................84
Hình 3.2. Biểu đồ kết quả học tập bài kiểm tra 15 phút lần 1 ...................................85
Hình 3.3. Đồ thị đường lũy tích bài kiểm tra 15 phút lần 2 ......................................86
Hình 3.4. Biểu đồ kết quả học tập bài kiểm tra 15 phút lần 2 ...................................87
Hình 3.5. Đồ thị đường lũy tích bài kiểm tra 15 phút lần 3 ......................................89
Hình 3.6. Biểu đồ kết quả học tập bài kiểm tra 15 phút lần 3 ...................................89
Hình 3.7. Đồ thị đường lũy tích 3 bài kiểm tra .........................................................91
Hình 3.8. Biểu đồ kết quả học tập 3 bài kiểm tra 15 phút.........................................91

Demo Version - Select.Pdf SDK

6


PHẦN 1. MỞ ĐẦU
1. Lí do chọn đề tài
Trong bối cảnh toàn cầu hoá và hội nhập quốc tế, nền giáo dục của ta nói
chung và giáo dục THPT nói riêng đòi hỏi phải đổi mới toàn diện, hoà nhập với nền
giáo dục thế giới nhằm đáp ứng nhu cầu đào tạo thế hệ có đầy đủ năng lực và phẩm
chất để xây dựng và phát triển đất nước. Tại Đại hội TW Đảng lần 8 khóa XI đã nêu
rõ: “ Đối với giáo dục phổ thông, tập trung phát triển trí tuệ, thể chất, hình thành

phẩm chất, năng lực công dân, phát hiện và bồi dưỡng năng khiếu, định hướng nghề
nghiệp cho HS. Nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện, chú trọng giáo dục lý
tưởng, truyền thống, đạo đức, lối sống, ngoại ngữ, tin học, năng lực và kỹ năng thực
hành, vận dụng kiến thức vào thực tiễn. Phát triển khả năng sáng tạo, tự học,
khuyến khích học tập suốt đời.” Để đạt được các mục tiêu đó thì khâu đột phá là đổi
mới phương pháp giáo dục từ lối dạy học truyền thụ một chiều sang dạy học theo
“phương pháp dạy học tích cực”. Làm cho “học” là quá trình kiến tạo: tìm tòi, khám
phá, phát hiện, khai thác và xử lí thông tin,… HS tự mình hình thành hiểu biết, năng

Demo Version - Select.Pdf SDK

lực và phẩm chất. “Dạy” là quá trình tổ chức hoạt động nhận thức cho học sinh:
cách tự học, sáng tạo, hợp tác,… dạy phương pháp và kĩ thuật lao động khoa học,
dạy cách học. Học để đáp ứng nhu cầu của cuộc sống hiện tại và tương lai… Giúp
cho HS nhận thức được những điều đã học cần thiết, bổ ích cho bản thân và cho sự
phát triển xã hội.
Trong chương trình THPT, Hóa học là một bộ môn khoa tự nhiên có vai trò
quan trọng. Môn học cung cấp cho HS một hệ thống kiến thức cơ bản và thiết thực
đầu tiên về Hóa học, rèn cho HS óc tư duy sáng tạo và khả năng trực quan nhanh
nhạy. Vì vậy GV bộ môn Hóa học cần hình thành ở các em một kĩ năng cơ bản, thói
quen học tập và làm nền tảng để các em phát triển khả năng nhận thức và năng lực
hành động. Hình thành cho các em những phẩm chất cần thiết như tính cẩn thận,
kiên trì, trung thực, tỉ mỉ, chính xác, yêu khoa học. Nhằm đạt được mục tiêu đào tạo
ra thế hệ những người lao động đáp ứng nhu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất
nước, ngành giáo dục và đào tạo phải tiến hành đổi mới trên mọi mặt: nội dung,

7


phương pháp, hình thức, phương tiện,… Trong đổi mới hoạt động dạy học hóa học,

vai trò của BTHH đặc biệt quan trọng nhằm thực hiện tốt các nhiệm vụ của bộ môn
Hóa học, đi tới mục tiêu nâng cao một bước cơ bản chất lượng học tập cho HS, tạo
ra một môi trường giáo dục mang tính tương tác cao, HS được khuyến khích và tạo
điều kiện để chủ động tìm kiếm tri thức, sắp xếp hợp lí quá trình tự học tập, tự rèn
luyện của bản thân mình. Hóa học là môn khoa học thực nghiệm, do đó dạy và học
hóa học không chỉ dừng lại ở việc truyền đạt và lĩnh hội kiến thức khoa học mà còn
phải nâng cao tính thực tiễn của môn học: rèn luyện các kĩ năng, năng lực thực
hành, nâng cao khả năng vận dụng kiến thức hóa học vào thực tiễn sản xuất. Trong
dạy học hóa học, BTHH là nguồn quan trọng để HS thu nhận kiến thức, cũng cố
khắc sâu những lí thuyết đã học phát triển tư duy sáng tạo của HS, nâng cao năng
lực nhận thức. Tuy nhiên việc bố trí thời lượng cho các giờ bài tập là rất ít dẫn đến
tình trạng khi giải BTHH GV chỉ quan tâm đến đáp án đúng, còn các “bẫy” còn lại
GV rất ít khi phân tích và chỉ ra cái sai cho HS biết. Vì các “bẫy” trong một BTHH
thường có vẻ đúng, nếu HS không đọc kĩ câu hỏi thì dẫn đến những sai lầm về mặt
kiến thức, kĩ năng, tư duy,... nên sẽ đưa ra những suy luận sai làm cho kết quả sai.

Version
- Select.Pdf
Bên cạnh đóDemo
việc hướng
dẫn HS
phát hiện vàSDK
tránh các nhầm lẫn khi giải bài tập
vẫn còn hạn chế, chưa có đầu tư. Do vậy đa số HS THPT hiện nay khi gặp các bài
tập có vần đề thường lúng túng và mắc sai lầm của đề ra.
Trong Hoá học phổ thông các BTHH vô cơ rất phong phú và đa dạng, đặc biệt
là phần hoá vô cơ 12. Những năm gần đây trong các đề thi Đại học và kì thi tốt nghiệp
THPT quốc gia, các BTHH trong phần vô cơ 12 lại thường là bài tập khó đối với HS.
Xuất phát từ những lí do trên, chúng tôi đã lựa chọn nghiên cứu đề tài: “
Những biện pháp khắc phục sai lầm của học sinh trong việc học phần hóa vô

cơ lớp 12 trường trung học phổ thông”
2. Mục đích nghiên cứu
- Phát hiện các sai lầm thường mắc phải khi làm bài tập phần hóa vô cơ lớp
12 ở trường THPT.
- Những biện pháp khắc phục sai lầm của HS trong việc học phần hóa vô cơ
lớp 12 ở trường THPT.

8


3. Nhiệm vụ nghiên cứu
- Nghiên cứu cơ sở lí luận và thực tiễn của đề tài.
- Nghiên cứu thực trạng dạy học Hoá học phần hóa vô cơ 12 ở trường THPT.
- Tìm hiểu các nguyên nhân dẫn đến những sai lầm của HS trong quá trình
giải bài tập Hoá học phần hóa vô cơ lớp 12 THPT.
- Đưa ra một số biện pháp khắc phục những sai lầm của HS trong quá trình
giải bài tập Hoá học phần hóa vô cơ lớp 12 THPT.
- Lựa chọn và xây dựng hệ thống các bài tập nhằm khắc phục những sai lầm
của HS trong quá trình giải bài tập Hoá học phần hoá vô cơ lớp 12 THPT.
- Thực nghiệm sư phạm để đánh giá hiệu quả, tính khả thi của biện
pháp đề ra.
4. Khách thể và đối tượng nghiên cứu
- Khách thể nghiên cứu: Quá trình dạy học Hoá học ở trường THPT.
- Đối tượng nghiên cứu: Những biện pháp khắc phục sai lầm của HS trong
quá trình làm bài tập Hoá học phần hóa vô cơ 12 ở trường THPT.
5. Phạm vi nghiên cứu

Version
- Select.Pdf
- Nội Demo

dung kiến
thức thuộc
phần hóa vôSDK
cơ lớp 12.
- Học sinh lớp 12 trên địa bàn huyện Triệu Phong, tỉnh Quảng Trị.
6. Giả thuyết khoa học
Nếu HS khắc phục được những sai lầm mà GV chỉ ra thì sẽ góp phần tạo
hứng thú cho HS đối với môn học, góp phần nâng cao chất lượng dạy học Hoá học
hiện nay ở trường THPT.
7. Lịch sử vấn đề nghiên cứu
Đã có một số công trình nghiên cứu về vấn đề này:
- Luận văn thạc sĩ giáo dục học “Phân tích và sửa chữa những sai lầm trong
quá trình hướng dẫn học sinh giải bài tập trắc nghiệm khách quan môn hóa học ở
trường trung học phổ thông” [11] của tác giả Phạm Thị Hằng.
- Bài báo “Những sai lầm thường gặp trong gải bài toán hóa học và hiệu quả
của phương pháp quy đổi” [12] của tác giả Vũ Khắc Ngọc đăng trong tạp chí Hóa
học và ứng dụng số 10.

9


- Bài báo “Phân tích những sai lầm thương gặp qua việc hướng dẫn học sinh
giải bài tập hóa học” [32] của nhóm tác giả Nguyễn Xuân Trường, Cao Cự Giác,
Hoàng Thanh Phong đăng trong tạp chí Hóa học và ứng dụng số 3.
- Bài báo “Những sai lầm thường gặp khi giải bài tập về sắt” [38] đăng trong
tạp chí Hóa học và ứng dụng số 4.
8. Phương pháp nghiên cứu
8.1. Phương pháp nghiên cứu lí luận
- Nghiên cứu các tài liệu Lí luận và phương pháp dạy học Hoá học.
- Nghiên cứu các tài liệu có liên quan đến đề tài: sách giáo khoa, sách giáo

viên, sách tham khảo, các đề thi đại học và tốt nghiệp THPT Quốc gia.
8.2. Phương pháp nghiên cứu thực tiễn
- Tìm hiểu thực trạng dạy và học Hoá học phần hóa vô cơ lớp 12 ở các
trường THPT.
- Trao đổi kinh nghiệm với các đồng nghiệp tài các trường THPT trên địa
bàn tỉnh Quảng Trị, tham khảo ý kiến của các giảng viên trong khoa Hoá trường
ĐHSP Huế và ĐHSP Đà Nẵng.

Demo
Version
- Phỏng
vấn, điều
tra. - Select.Pdf SDK
- Phân tích, tổng hợp.
8.3. Phương pháp thực nghiệm sư phạm
9. Những đóng góp của đề tài
- Phân tích và phát hiện được một số sai lầm mắc phải trong việc học phần
hóa vô cơ lớp 12 – THPT.
- Đưa ra một số biện pháp khắc phục sai lầm gặp phải khi giải quyết các
BTHH phần vô cơ 12. Làm sao để HS nắm vững kiến thức lý thuyết, nâng cao năng
lực suy luận, nắm được điểm mấu chốt của một BTHH để đạt kết quả cao trong quá
trình học tập.
- Lựa chọn và xây dựng được hệ thống bài tập trắc nghiệm và tự luận phần
hóa vô cơ 12 có phân tích sai lầm phù hợp với các đề thi tốt nghiệp THPT quốc gia
và Đại học, giúp HS rèn luyện kỹ năng làm BTHH. Từ đó khắc phục được những
sai lầm mắc phải, nâng cao chất lượng dạy và học.

10

10. Cấu trúc luận văn
Ngoài phần mở đầu, kết luận, kiến nghị, tài liệu tham khảo, luận văn được
trình bày trong 3 chương:
Chương 1: Cơ sở lí luận và thực tiễn
Chương 2: Những sai lầm của HS trong việc học phần hoá vô cơ lớp 12 THPT và các biện pháp khắc phục
Chương 3: Thực nghiệm sư phạm

Demo Version - Select.Pdf SDK

11