Tổ chức dạy học theo hợp đồng một số chủ đề tích hợp các môn khoa học tự nhiên ở trường trung học cơ sở (tt)

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
ĐẠI HỌC HUẾ
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

HÀ NAM THANH

TỔ CHỨC DẠY HỌC THEO HỢP ĐỒNG
MỘT SỐ CHỦ ĐỀ TÍCH HỢP CÁC MÔN KHOA HỌC TỰ NHIÊN
Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ

Demo Version - Select.Pdf SDK
Chuyên ngành: LÍ LUẬN VÀ PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC BỘ MÔN VẬT LÍ

Mã số: 60140111

LUẬN VĂN THẠC SĨ GIÁO DỤC HỌC

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. NGUYỄN VĂN BIÊN

HUẾ, NĂM 2014
i


LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi,
các số liệu và kết quả nghiên cứu ghi trong luận văn là trung
thực, được các đồng tác giả cho phép sử dụng và chưa từng
được công bố trong bất kì một công trình nào khác.
Tác giả

Demo Version - Select.Pdf SDK

ii

Hà Nam Thanh


Tôi xin chân thành cảm ơn Ban giám hiệu, Phòng Đào tạo
Sau đại học, quý thầy cô giáo Khoa Vật lí trường Đại học Sư phạm
Huế và quý thầy cô giáo trực tiếp giảng dạy, giúp đỡ trong suốt quá
trình học tập.
Tôi xin chân thành cảm ơn Ban giám hiệu, quý thầy, cô giáo
Tổ Vật lí trường THCS Huỳnh Thúc Kháng, THCS Phạm Ngọc
Thạch, THCS Đặng Dung, THPT Nguyễn Chí Thanh đã nhiệt tình
giúp đỡ, trao đổi và tạo điều kiện thuận lợi cho tôi trong quá trình
nghiên cứu và thực hiện đề tài.
Đặc biệt, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến Thầy giáo TS. Nguyễn Văn Biên - người đã tận tình hướng dẫn cho tôi trong

Demo
- Select.Pdf
suốt thời
gianVersion
nghiên cứu
và hoàn thànhSDK
luận văn.
Cuối cùng, tôi bày tỏ lòng biết ơn đối với gia đình, người thân
và bạn bè đã giúp đỡ và động viên tôi hoàn thành luận văn này.

Huế, tháng 9 năm 2014
Tác giả

Hà Nam Thanh

iii


MỤC LỤC
Trang
Phụ bìa ..................................................................................................................... i
Lời cam đoan .......................................................................................................... ii
Lời cảm ơn ............................................................................................................ iii
Mục lục ................................................................................................................... 1
Danh mục các chữ viết tắt ...................................................................................... 3
Danh mục bảng, biểu đồ, đồ thị, hình ảnh và sơ đồ ............................................... 4
MỞ ĐẦU ............................................................................................................... 6
NỘI DUNG ......................................................................................................... 11
CHƯƠNG 1 CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA DẠY HỌC TÍCH HỢP
VÀ DẠY HỌC THEO HỢP ĐỒNG ........................................................ 11
1.1. Tổng quan về dạy học tích hợp ..................................................................... 11
1.1.1. Khái niệm tích hợp và dạy học tích hợp .................................................... 11
1.1.2. Mục tiêu của dạy học tích hợp ................................................................... 12
1.1.3. Các đặc trưng cơ bản của dạy học tích hợp ............................................... 12

Demo
Version
- Select.Pdf SDK
1.1.4. Các mức
độ tích
hợp ..................................................................................
13

1.1.5. Ý nghĩa của dạy học tích hợp ..................................................................... 16
1.1.6. Thực trạng DHTH ở Việt Nam .................................................................. 17
1.2. Dạy học theo hợp đồng .................................................................................. 20
1.2.1. Khái niệm.................................................................................................... 20
1.2.2. Các dạng hợp đồng học tập ......................................................................... 21
1.2.3. Quy trình dạy học theo hợp đồng ................................................................ 22
1.2.4. Ưu điểm và hạn chế ................................................................................... 30
1.2.5. Điều kiện để thực hiện có hiệu quả ............................................................. 31
1.3. Năng lực giải quyết vấn đề............................................................................. 32
1.3.1. Khái niệm.................................................................................................... 32
1.3.2. Tiến trình tổ chức hoạt động nhận thức cho HS trong dạy học Vật lí
theo hướng phát triển năng lực giải quyết vấn đề ...................................... 33
1.3.3. Các kĩ năng cần rèn luyện ........................................................................... 33
1.4. Kết luận chương 1 ......................................................................................... 35
1


CHƯƠNG 2 XÂY DỰNG VÀ TỔ CHỨC DẠY HỌC THEO HỢP ĐỒNG
MỘT SỐ CHỦ ĐỀ TÍCH HỢP CÁC MÔN KHOA HỌC TỰ NHIÊN
Ở TRƯỞNG TRUNG HỌC CƠ SỞ ......................................................... 36
2.1. Nguyên tắc và quy trình xây dựng chủ đề tích hợp ...................................... 36
2.1.1. Nguyên tắc ................................................................................................. 36
2.1.2. Quy trình .................................................................................................... 36
2.2. Thiết kế bài học cho dạy học theo hợp đồng ................................................ 48
2.2.1. Các nguyên tắc chung ................................................................................ 48
2.2.2. Quy trình thiết kế kế hoạch giờ dạy theo dạy học hợp đồng ..................... 49
2.3. Tổ chức dạy học theo hợp đồng một số chủ đề tích hợp các môn KHTN
ở trường THCS .......................................................................................... 55
2.4. Kết luận chương 2 ......................................................................................... 72
CHƯƠNG 3 THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM ......................................................... 73

3.1. Mục đích thực nghiệm sư phạm .................................................................... 73
3.2. Đối tượng và nội dung thực nghiệm sư phạm ............................................... 73
3.2.1. Đối tượng thực nghiệm sư phạm ................................................................ 73
3.2.2. Nội dung thực nghiệm sư phạm ................................................................. 73

Demo Version - Select.Pdf SDK

3.3. Phương pháp thực nghiệm sư phạm .............................................................. 74
3.4. Thờigian TN .................................................................................................. 74
3.5. Kế hoạch TN ................................................................................................. 74
3.6. Kết quả TN. Phân tích diễn biến giờ học ...................................................... 76
3.7. Đánh giá kết quả TN ..................................................................................... 84
3.7.1. Đánh giá định tính ...................................................................................... 85
3.7.2. Đánh giá định lượng ................................................................................... 87
3.8. Đánh giá về khả năng đưa một số chủ đề tích hợp về các vấn đề thực tiễn
vào chương trình dạy học và vận dụng dạy học theo hợp đồng
để tổ chức giảng dạy các chủ đề này ......................................................... 91
3.9. Kết luận chương 3 ......................................................................................... 95
KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ........................................................................... 97
TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................................. 99
PHỤ LỤC ............................................................................................................ P1

2


DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

STT

Viết đầy đủ

Viết tắt

1

DHTH

Dạy học tích hợp

2

GV

Giáo viên

3

HS

Học sinh

4

KHTN

Khoa học tự nhiên

5

NXB

Nhà xuất bản

6

PPDH

Phương pháp dạy học

6

QTDH

Quá trình dạy học

7

QTHT

Quá trình học tập

8

SGK

Sách giáo khoa

9

TH

Tích hợp

10

THCS

Trung học cơ sở

11

THPT

Trung học phổ thông

12

TN

Thực nghiệm

13

TNSP

Thực nghiệm sư phạm

Demo Version - Select.Pdf SDK

3

DANH MỤC BẢNG, BIỂU ĐỒ, ĐỒ THỊ, HÌNH ẢNH VÀ SƠ ĐỒ
Bảng
Trang
Bảng 2.1. Mức độ từng mục tiêu dạy học của B.S. Bloom ............................... 48
Bảng 3.1. Kế hoạch TN ........................................................................................ 75
Bảng 3.2. Kết quả do GV đánh giá ...................................................................... 87
Bảng 3.3. Kết quả do Nhóm 1 tự đánh giá ........................................................... 87
Bảng 3.4. Kết quả do nhóm 2 tự đánh giá ............................................................ 88
Bảng 3.5. Kết quả do nhóm 3 tự đánh giá ............................................................ 88
Bảng 3.6. Kết quả mỗi nhóm theo từng chủ đề.................................................... 88
Bảng 3.7. Kết quả tổng hợp của mỗi nhóm.......................................................... 89
Bảng 3.8. Đánh giá mức độ tham gia của mỗi HS ............................................... 89
Bảng 3.9. Đánh giá mức độ hoàn thành HĐ của mỗi HS .................................... 90
Bảng 3.10. Kết quả tỉ lệ điểm của mỗi nhóm sau 2 chủ đề .................................. 90
Bảng 3.11. Xếp loại kết quả theo điểm TB ......................................................... 91
Bảng 3.12. Thống kê kết quả xếp loại học tập tổng hợp ...................................... 91

Demo
Version
SDK
Bảng 3.13. Kết
quả khảo
sát câu- Select.Pdf
2 dành cho GV
................................................. 92
Bảng 3.14. Kết quả khảo sát câu 6 dành cho GV................................................. 93
Bảng 3.15. Kết quả khảo sát câu 8 dành cho GV................................................. 93
Bảng 3.16. Kết quả khảo sát câu 1 dành cho HS ................................................. 94

Bảng 3.17. Kết quả khảo sát câu 2 dành cho HS ................................................. 94
Bảng 3.18. Kết quả khảo sát câu 6 dành cho HS ................................................. 94
Bảng 3.19. Kết quả khảo sát câu 8 dành cho HS ................................................. 95
Hình
Hình 3.1 - GV đặt vấn đề Chủ đề 1 ...................................................................... 76
Hình 3.2 - HS thảo luận về hợp đồng................................................................... 76
Hình 3.3 - Nhóm 1 báo cáo sau khi khảo sát thực tiễn người dân ....................... 76
Hình 3.4 - Nhóm 1 báo cáo về thu mẫu rác thải rắn ............................................ 76
Hình 3.5 - Hợp đồng học tập của HS về nhóm nhiệm vụ lấy mẫu nước ............. 77
Hình 3.6 - Hợp đồng học tập của HS về nhóm nhiệm vụ lấy không khí ............. 78
Hình 3.7 – Biên bản làm việc nhóm và phân công nhiệm vụ .............................. 79

4


Hình 3.8 – HS quan sát mẫu nước ....................................................................... 80
Hình 3.9 – HS xác định độ pH của mẫu nước bằng giấy quỳ .............................. 80
Hình 3.10 - Nhóm 2 giới thiệu về tranh tuyên truyền của nhóm ......................... 81
Hình 3.11 - Nhóm 3 giới thiệu mô hình thiết bị lọc không khí ........................... 81
Hình 3.12 - Thành viên nhóm khác hỏi Nhóm 3 về mô hình thiết bị lọc
không khí ..................................................................................................... 81
Hình 3.13 - GV giới thiệu hợp đồng chủ đề 2...................................................... 82
Hình 3.14 - HS làm thí nghiệm về sự điều tiết của mắt ....................................... 82
Hình 3.15 - Nhóm thảo luận về biện pháp phân biệt loại kính ............................ 82
Hình 3.16 - HS trình bày bài báo cáo kết quả phân tích số liệu ........................... 82
Hình 3.17 - Hợp đồng học tập của HS về nhóm nhiệm vụ Phân tích–Đề xuất ... 83
Hình 3.18 - Nhóm 2 đặt câu hỏi về mô hình phòng học của nhóm 1 .................. 84
Hình 3.19 - Nhóm 1 trả lời câu hỏi của nhóm 2 .................................................. 84
Hình 3.20 - Nhóm 3 giới thiệu poster tuyên truyền ............................................. 84
Hình 3.21 - HS sử dụng một số phương tiện đơn giản để làm thí nghiệm .......... 85

Hình 3.22 - Một số hoạt động thí nghiệm trong phòng thí nghiệm và thực tiễn . 86
Hình 3.23 - HS mạnh dạn trao đổi với GV về hợp đồng và tự tin trả lời câu hỏi

Demo Version - Select.Pdf SDK

của nhóm khác ............................................................................................. 86

5


MỞ ĐẦU
1. Lí do chọn đề tài
Thế kỉ XXI  thế kỉ bùng nổ công nghệ, hàng loạt phát minh mang tính lịch
sử ra đời; thế kỉ của sự phát triển mạnh mẽ ở tất cả các lĩnh vực, trên cơ sở đảm
bảo phát triển bền vững cho nhân loại. Xu hướng toàn cầu hóa tác động tất cả các
nước không chỉ trên lĩnh vực kinh tế, văn hóa, công nghệ, kĩ thuật, … mà cả giáo
dục đào tạo. Bối cảnh đó đặt ra yêu cầu phải đổi mới giáo dục ở tất cả các nước
cho phù hợp với yêu cầu của xã hội. Tuy nhiên, bên cạnh đổi mới nội dung,
chương trình đào tạo, mở rộng hình thức đào tạo thì đổi mới PPDH là một yếu tố
không thể thiếu của đổi mới giáo dục.
PPDH hiện nay còn mang nặng tính hàn lâm, kinh viện; chưa đi trước sự
phát triển và kéo theo sự phát triển, do vậy chưa phát huy được tính tích cực, chủ
động, sáng tạo của HS. Nhiều PPDH mới đã được đề xuất, tuy nhiên không phải
PPDH nào cũng mang lại hiệu quả cao trong việc tích cực hóa hoạt động học tập
của HS, vì vậy việc tìm ra và kết hợp tốt các PPDH nhằm kích thích tính ham
hiểu biết, say mê học tập và tích cực, tự giác là điều quan trọng với mọi môn học
nói chung và Vật lí nói riêng. Dạy học theo hợp đồng dựa trên quan điểm dạy

Demo
- Select.Pdf

học phân hóa
là mộtVersion
trong những
PPDH hay SDK
đáp ứng các yêu cầu trên. Đây là
một trong ba PPDH mới, bước đầu đã được nghiên cứu và triển khai nhưng chưa
đầy đủ và chưa áp dụng cụ thể vào chương trình Vật lí phổ thông. PPDH này đối
với đa số GV phổ thông hiện nay là PPDH mới, nhiều GV còn chưa biết đến
PPDH này.
Bên cạnh sự tăng trưởng không ngừng của lượng thông tin, thì với sự phát
triển của các phương tiện công nghệ thông tin, ngày càng có nhiều cơ hội để mỗi
người dễ dàng tiếp cận các thông tin mới nhất. Trước tình hình đó buộc chúng ta
phải xem lại chức năng truyền thống của người GV là truyền đạt kiến thức, đặc
biệt là những kiến thức của từng môn khoa học riêng rẽ (lí, hoá, sinh, địa chất,
thiên văn…). GV phải biết dạy tích hợp các khoa học, dạy cho HS cách thu thập,
chọn lọc, xử lí các thông tin, biết vận dụng các kiến thức học được vào các tình
huống của đời sống thực tế. Dạy học theo xu hướng tích hợp nội dung và chương
trình đang là lựa chọn của nhiều quốc gia trên thế giới hiện nay. Bộ Giáo dục và

6


Đào tạo của nước ta cũng đã định hướng đến sau 2015, sẽ tiến hành tích hợp các
môn Vật lí, Hóa học, Sinh học ở bậc THCS thành môn KHTN.
Chính vì những lí do trên, chúng tôi chọn đề tài “Tổ chức dạy học theo
hợp đồng một số chủ đề tích hợp các môn khoa học tự nhiên ở trường Trung
học Cơ sở” để nghiên cứu trong luận văn này.
2. Mục tiêu của đề tài
Xây dựng được một số chủ đề tích hợp các môn KHTN, đề xuất được tiến
trình dạy học và thử nghiệm tổ chức dạy học theo hợp đồng các chủ đề này nhằm

phát triển năng lực giải quyết vấn đề của HS.
3. Giả thuyết khoa học
Nếu xây dựng được một số chủ đề tích hợp các môn KHTN và vận dụng
một cách hợp lí dạy học theo hợp đồng các chủ đề này thì sẽ góp phần nâng cao
năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh.
4. Nhiệm vụ nghiên cứu
- Nghiên cứu lí luận, chương trình SGK THCS và xây dựng được một số
chủ đề tích hợp các môn KHTN.
- Áp dụng dạy học theo hợp đồng một số chủ đề tích hợp các môn KHTN.

Demo Version - Select.Pdf SDK

- Tiến hành thực nghiệm sư phạm để kiểm chứng giả thuyết khoa học đã đề
ra.
5. Đối tượng nghiên cứu
Quá trình dạy học theo hợp đồng một số chủ đề tích hợp các môn KHTN.
6. Phạm vi nghiên cứu
- Một số chủ đề tích hợp các môn KHTN như Môi trường, Ánh sáng.
- Địa bàn thực tập sư phạm giới hạn tại một số trường THCS ở tỉnh Thừa
Thiên Huế năm học 2013-2014.
7. Lịch sử nghiên cứu
Việc tìm ra cách học khoa học để khắc sâu kiến thức, dễ nhớ và tạo nên
hứng thú cho HS khi có điều kiện áp dụng kiến thức để giải quyết các vấn đề
thực tiễn là điều cần thiết và có ý nghĩa, đây là vấn đề được nhiều nhà lí luận dạy
học quan tâm nghiên cứu; tuy nhiên, các đề tài nghiên cứu hiện nay mới chỉ tập
trung đa phần về dạy học tích hợp kiến thức trong một môn, việc tích hợp kiến

7

thức giữa các môn học chỉ mới được định hướng và bước đầu thử nghiệm ở các
trường thực nghiệm.
Cơ sở lí luận về quan điểm dạy học tích hợp và việc sử dụng quan điểm
này trong dạy học ở chương trình phổ thông đã được một số tác giả trong và
ngoài nước quan tâm nghiên cứu:
- Các nhà nghiên cứu như: Trần Bá Hoành, Nguyễn Văn Khải, Đỗ Hồng
Thái, Cao Thị Thặng, Nguyễn Văn Biên, Hoàng Thị Tuyết, Nguyễn Trọng Hoàn,
Dương Tiến Sỹ,… đều đi đến khẳng định: tích hợp là một trong những quan
điểm giáo dục đã trở thành xu thế trong việc xác định nội dung dạy học trong nhà
trường phổ thông và trong xây dựng chương trình môn học ở nhiều nước trên thế
giới. Quan điểm dạy học tích hợp được xây dựng trên cơ sở những quan niệm
tích cực về quá trình học tập và quá trình dạy học.
- Đã có một số công trình nghiên cứu về việc sử dụng quan điểm dạy học
tích hợp trong dạy học như: Đỗ Hồng Thái với đề tài: “Hình thành năng lực dạy
học tích hợp cho giáo viên trung học phổ thông”, Cao Thị Thặng với các đề tài
“Nghiên cứu và thử nghiệm bước đầu một số chủ đề tích hợp liên môn Vật lí,
Hóa học, Sinh học ở trường trung học cơ sở” và “Vận dụng quan điểm tích hợp

Demo Version - Select.Pdf SDK

trong việc phát triển chương trình giáo dục Việt Nam giai đoạn sau 2015”,
Nguyễn Văn Biên với đề tài “Dạy học đề tài biến đổi khí hậu trong môn Vật lí ở
trường phổ thông”, Đinh Xuân Giang với đề tài “Vận dụng tư tưởng sư phạm
tích hợp trong dạy học một số kiến thức về Chất khí và Cơ sở của Nhiệt động lực
học (Vật lí 10 Cơ bản) nhằm phát triển hứng thú và năng lực vận dụng kiến thức
của học sinh”, Nguyễn Trọng Đức với đề tài “Xây dựng và thử nghiệm một số
chủ đề tích hợp liên môn Lịch sử và Địa lý ở trường trung học cơ sở”, Lê Thị
Thu Tâm với đề tài “Nghiên cứu dạy học tích hợp cho mô đun máy điện tại
trường Trung cấp nghề khu vực Nam Tây ninh”, Nguyễn Thị Hoàn với đề tài
“Tích hợp các kiến thức về sản xuất điện năng khi dạy một số bài học vật lí góp

phần nâng cao chất lượng giáo dục kĩ thuật tổng hợp-hướng nghiệp cho HS
THPT”, Trần Thị Hường với đề tài “Tổ chức khóa học tự chọn về Thiên văn học
trong dạy học vật lí ở trường phổ thông”, Nguyễn Thị Thu Thủy với đề tài “Xây
dựng và tổ chức dạy học khóa học tự chọn có nội dung tích hợp về đề tài biến đổi
khí hậu cho học sinh lớp 11”. Nhìn chung, các tác giả này đã hệ thống khá đầy
8


đủ cơ sở lí luận về việc sử dụng quan điểm dạy học tích hợp trong dạy học các bộ
môn, tuy nhiên đa phần chỉ là trong nội môn; chưa có đề tài luận văn nào ứng
dụng tích hợp giữa Vật lí và môn học khác.
Do là một PPDH mới nên các công trình nghiên cứu về dạy học theo hợp
đồng trong dạy học ở phổ thông hiện nay còn rất hạn chế. Cho đến nay trong
chuyên nghành Lí luận và PPDH bộ môn Vật lí chưa có đề tài luận văn nào
nghiên cứu và vận dụng dạy học theo hợp đồng vào một nội dung cụ thể của
chương trình phổ thông. Trong phạm vi đề tài của mình, chúng tôi sẽ kế thừa
những kết quả của các công trình nghiên cứu trước đây, đồng thời sử dụng PPDH
này để dạy học một số chủ đề tích hợp các môn KHTN góp phần giải quyết được
những nhiệm vụ then chốt của quá trình dạy học theo hướng tích cực hoá hoạt
động nhận thức cho HS, nâng cao chất lượng học tập, năng lực giải quyết vấn đề
cũng như khả năng ứng dụng kiến thức giải quyết các tình huống thực tiễn của
HS hiện nay.
8. Phương pháp nghiên cứu
8.1. Nghiên cứu lí thuyết
- Nghiên cứu các văn kiện của Đảng, Nhà nước, Bộ Giáo dục và đào tạo có

Demo Version - Select.Pdf SDK

liên quan đến đề tài.

- Nghiên cứu các tài liệu về lí luận dạy học, tâm lý học, giáo dục học và các
tài liệu liên quan đến đề tài.
- Nghiên cứu nội dụng chương trình SGK các môn KHTN ở THCS.
- Căn cứ vào nhiệm vụ đề tài, sử dụng phối hợp các phương pháp phân tích,
tổng hợp, phân loại, hệ thống hoá… khi nghiên cứu tài liệu.
8.2. Phương pháp điều tra thực tiễn
Phỏng vấn, trao đổi ý kiến với HS và GV ở trường THCS trong thời gian
TNSP.
8.3. Phương pháp thực nghiệm
Tiến hành thực nghiệm sư phạm nhằm đánh giá tính khả thi của những giải
pháp đề ra trong đề tài.
8.4. Phương pháp thống kê toán học
Sử dụng phương pháp thống kê toán học để xử lí các kết quả của TNSP.

9


9. Kết quả đóng góp của đề tài
- Làm rõ thêm lí luận về nguyên tắc và quy trình xây dựng chủ đề tích hợp.
- Xây dựng được một số chủ đề tích hợp các môn KHTN ở trường THCS.
- Đề ra được quy trình dạy học các chủ đề này sử dụng kiểu tổ chức dạy học
theo hợp đồng.
10. Dự kiến cấu trúc của luận văn
Ngoài phần mở đầu, kết luận chung, tài liệu tham khảo và các danh mục,
phần nội dung chính của luận văn gồm 3 chương:
Chương 1. Cơ sở lí luận và thực tiễn về dạy học tích hợp và dạy học theo hợp
đồng.
Chương 2. Xây dựng và tổ chức dạy học theo hợp đồng một số chủ đề tích hợp
các môn KHTN ở trường THCS.
Chương 3. Thực nghiệm sư phạm.

Demo Version - Select.Pdf SDK

10