Vận dụng thuyết đa trí tuệ trong dạy học “quang hình học” vật lí 11 trung học phổ thông (tt)

ĐẠI HỌC HUẾ
TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM

Lê Thị Viên

VẬN DỤNG THUYẾT ĐA TRÍ TUỆ TRONG DẠY
HỌC “QUANG HÌNH HỌC” VẬT LÍ 11 TRUNG
HỌC PHỔ THÔNG

Demo Version - Select.Pdf SDK

Chuyên ngành: lí luận và phƣơng pháp dạy học môn vật lí
Mã số: 60 14 01 11

TÓM TẮT LUẬN VĂN THẠC SĨ GIÁO DỤC HỌC
Ngƣời hƣớng dẫn khoa học:
PGS.TS. LÊ CÔNG TRIÊM

Thừa Thiên Huế, năm 2016

1


PHỤ LỤC
TRANG PHỤ BÌA.……...……………………………………………….……….i
LỜI CAM ĐOAN……………………...……………………………………...…ii
LỜI CẢM ƠN………………………..…………………………………….……iii
PHỤ LỤC……………………………………………………………...………....1

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT……………………………......................4
DANH MỤC CÁC BẢNG – HÌNH – SƠ ĐỒ ………………………………..5

MỞ ĐẦU………………………………………………………………………...6
1. Lí do chọn đề tài……………………………………………………...............6
2. Lịch sử vấn đề nghiên cứu…………………………………………………...8
3. Mục tiêu đề tài ……………………………………………………………...8
4.Giả thuyết khoa học…………………………………………………………..9
5. Đối tƣợng nghiên cứu………………………………………………………...9
6. Phạm vi nghiên cứu…………………………………………………………..9
7. Nhiệm vụ nghiên cứu ………………………………………………………9

Demo Version - Select.Pdf SDK

8. Phƣơng pháp nghiên cứu……………………………………………….……9
9. Đóng góp của luận văn………………………………………………..….....10
10. Cấu trúc dự kiến luận văn……………………………………………...…10
NỘIDUNG……………...…………………………………………………..….11
CHƢƠNG1.CƠ SỞ LÍ LUẬN CỦA VIỆC VẬN DỤNG THUYẾT ĐA TRÍ TUỆ VÀO DẠY HỌC
VẬT LÍ………………………………...…………...…11

1.1. Khái niệm trí tuệ(trí thông minh)………………………………..……...11
1.2. Khái niệm đa trí tuệ ……………………………………………………..13
1.3. Các chiến lƣợc dạy học với thuyết đa trí tuệ……………...…...…….…..18
1.3.1. Chiến lược dạy học cho trí tuệ ngôn ngữ ........................................ 19
1.3.2. Chiến lược dạy học cho trí tuệ lôgic – toán học.............................. 20
1.3.3. Chiến lược dạy học cho trí tuệ không gian ..................................... 21
1.3.4. Chiến lược dạy học cho trí tuệ giao tiếp ......................................... 23
1.3.5. Chiến lược dạy học cho trí tuệ nội tâm ........................................... 24
2


1.3.6. Chiến lược dạy học cho trí tuệ âm nhạc, trí tuệ vận động cơ thể và trí tuệ tự

nhiên 25
1.4.Một số biện pháp vân dụng thuyết đa trí tuệ vào dạy học……………...25
1.4.1. Biện pháp 1: Mở rộng hướng tiếp cận với kiến thức mới cho học
sinh…………………………………………………………………………….….26
1.4.2. Biện pháp 2: Sử dụng các phương tiện dạy học đa dạng ................ 29
1.4.3. Biện pháp 3: Sử dụng bản đồ tư duy vào dạy học........................... 31
1.5 Kết luận chƣơng 1………………………………………………………….34
CHƢƠNG 2.TỔ CHỨC DẠY HỌC THEO HƢỚNG VẬN DỤNG THUYẾT ĐA
TRÍ TUỆ VÀO DẠY HỌC PHẦN

“QUANG HÌNH HỌC” VẬT LÍ 11

THPT………………………………………………………………35
2.1.Đặc điểm của phần “ Quang hình học” Vật lí 11 THPT……...………...35
2.1.1.Một số đặc điểm của phần “Quang hình học” thuận tiện để vận dụng thuyết
đa trí tuệ ..................................................................................................... 35
2.1.2. Cấu trúc chương trình phần “ Quang hình học” Vật lí 11 THPT.... 36

Demo
Select.Pdf
SDK đã đề xuất để vận dụng đa trí
2.2. Thiết kế một
số bàiVersion
dạy học -theo
các biện pháp
tuệ trong dạy học phần “Quang hình học” Vật lí 11 THPT………….38
2.2.1. Tiến trình thiết kế bài dạy học theo hướng vận dụng đa trí tuệ ...... 38
2.2.2. Thiết kế một số bài dạy học phần “Quang hình học” Vật lí 11 THPT theo
hướng đa trí tuệ ......................................................................................... 40
2.3. Kết luận chƣơng 2………………………………………………………....66

CHƢƠNG 3. THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM…………………………………67
3.1. Nội dung, mục đích và phƣơng pháp thực nghiệm sƣ phạm…………...67
3.1.1. Mục đích thực nghiệm sư phạm ...................................................... 67
3.1.2. Nội dung thực nghiệm sư phạm ...................................................... 67
3.1.3. Phương pháp thực nghiệm sư phạm ................................................ 67
3.2. Thực nghiệm sƣ phạm………………………………………………….....68
3.2.1. Công tác chuẩn bị cho thực nghiệm sư phạm ................................. 69
3.2.2. Các tiêu chí đánh giá thực nghiệm .................................................. 69
3


3.3. Kết quả thực nghiệm sƣ phạm…………………………………………...69
3.3.1. Đánh giá định tính diễn biến lớp học theo tiến trình dạy học giữa lớp đối
chứng và lớp thực nghiệm ......................................................................... 69
3.3.2.Đánh giá định lượng thông qua xử lí, phân tích kiểm tra bằng phương pháp
thống kê ..................................................................................................... 69
3.4. Kết luận chƣơng 3………………………………………………………....75
KẾT LUẬN……………………………………….…………………………….76
TÀI LIỆU THAM KHẢO……………………………………………………..77

Demo Version - Select.Pdf SDK

4


DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
Viết tắt

Viết đầy đủ

BĐTD

Bản đồ tư duy

ĐC

Đối chứng

ĐTT

Đa trí tuệ

GV

Giáo viên

HS

Học sinh

PPDH

Phương pháp dạy học

PTDH

Phương tiện dạy học

QTDH

Quá trình dạy học

Demo
- Select.Pdf
TN VersionThực
nghiệm SDK
TNSP

Thực nghiệm sư phạm

THPT

Trung học phổ thông

SGK

Sách giáo khoa

5


DANH MỤC CÁC BẢNG – HÌNH – SƠ ĐỒ
Bảng Trang
Bảng 3.1. Bảng thống kê các điểm số (Xi) của bài kiểm tra....................................70
Bảng 3.2. Bảng phân phối tần suất...........................................................................70
Bảng 3.3. Bảng phân phối tần suất lũy tích..............................................................71
Bảng 3.4. Bảng phân loại theo học lực.....................................................................72
Bảng 3.5. Các tham số thống kê của bài kiểm tra sau khi thực nghiệm……….....73

Hình

Hình 1.1. Sơ đồ mô tả 8 loại hình thông minh……………………………..…….14
Hình 1.2. Sơ đồví dụ phân loại kiến thức chương các định luật bảo toàn……..…21
Hình 1.3. Hiện tượng dính ướt và không dính ướt…...……………………....…...23
Hình 1.4. Sơ đồ tư duy bài: Khúc xạ ánh sáng…………………………………….24
Hình 3.1. Biểu đồ
phân bố
điểm số -của
hai nhóm TN
và ĐC..................................70
Demo
Version
Select.Pdf
SDK
Hình 3.2. Đồ thị phân phối tần suất của hai nhóm....................................................71
Hình 3.3. Đồ thị phân phối tần suất lũy tích của hai nhóm......................................72

Sơ đồ
Sơ đồ 2.1. Cấu trúc chương trình phần “Quang hình học” Vật lí 11 THPT....…….37
Sơ đồ 2.2. Tiến trình thiết kế bài dạy học theo hướng vận dụng đa trí tuệ……….38

6


MỞ ĐẦU
1. Lí do chọn đề tài
Sự phát triển của kinh tế xã hội trong bối cảnh toàn cầu hóa đặt ra những yêu cầu mới về
phẩm chất cũng như năng lực đối với người lao động. Đáp ứng yêu cầu trên của xã hội,
trong những năm gần đây, nền giáo dục nước ta đã có những thay đổi đáng kể đặc biệt là
trong đổi mới phương pháp dạy học(PPDH). Mới đây nhất, trong Nghị quyết Hội nghị
Trung ương 8 khóa XI về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo đã nêu mục tiêu

đối với giáo dục phổ thông là:“Tập trung phát triển trí tuệ, thể chất, hình thành phẩm chất,
năng lực công dân, phát hiện và bồi dưỡng năng khiếu, định hướng nghề nghiệp cho học
sinh (HS). Nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện, chú trọng giáo dục lý tưởng, truyền
thống, đạo đức, lối sống, ngoại ngữ, tin học, năng lực và kỹ năng thực hành, vận dụng kiến
thức vào thực tiễn. Phát triển khả năng sáng tạo, tự học, khuyến khích học tập suốt đời...”
[5]
Nhà trường truyền thống cũng như hầu hết đều đánh đồng trí thông minh chung của mỗi
người với chỉ số thông minh IQ, hay nói cách khác đã đánh đồng trí thông minh với chỉ duy
giỏi toán. Giáo sư tâm lý học Howard Gardner đã làm thay đổi cách nhìn nhận đánh giá của
nhiều người trên thế giới về trí thông minh với một vài câu hỏi đơn giản nhưng đầy sức
mạnh: “Có phải những vận động viên chơi cờ, các nghệ sỹ dương cầm và các lực sỹ tài
năng đều thông minh
ở từng
lĩnh vực
riêng của họ?SDK
Tại sao những người này và các khả
Demo
Version
- Select.Pdf
năng khác không giải thích được thông qua trắc nghiệm IQ truyền thống? Tại sao thuật
ngữ thông minh chỉ được giới hạn trong một khuôn khổ nhỏ của rất nhiều nỗ lực của con
người?”[2]. Từ những câu hỏi này lý thuyết đa trí tuệ được hình thành. Hay có thể nói, ở
trường phổ thông hầu như chỉ quan tâm đến một số dạng trí tuệ cơ bản, còn rất nhiều trí tuệ
khác rất cần cho cuộc sống, lại chưa được quan tâm để vận dụng và phát triển cho HS. Điều
đó hạn chế hoạt động của HS trong tương lai.
Trong những năm gần đây, việc ứng dụng cơ sở sinh học vào việc dạy học đã phát triển
mạnh mẽ và đã mở ra nhiều triển vọng cho quá trình phát triển giáo dục toàn diện cho HS.
Một trong những nghiên cứu đang được quan tâm và áp dụng trong dạy học là thuyếtđa trí
tuệ (ĐTT) hay còn gọi là trí thông minh đa dạng do giáo sư tâm lí học Howard Gardner giới
thiệu lần đầu trong quyển “Frames of Mind: The theory of Multiple Inteligences”. Trong lí

thuyết này, H. Gardner đã chỉ ra rằng mỗi người trong chúng ta đều tồn tại một vài kiểu
thông minh trong 8 loại: ngôn ngữ, logic – toán học, âm nhạc, không gian, vận động cơ thể,
giao tiếp nội tâm, thiên nhiên. Tuy nhiên với mỗi cá nhân sẽ có những loại trí tuệ vượt trội
hơn các loại trí tuệ còn lại. Theo tác giả, mỗi cá nhân hầu như đều đạt đến một mức độ nào
đó ở từng “ phạm trù thông minh” khác nhau. Đặc biệt mức độ này không phải là “hằng số”
7


trong suốt cuộc đời của mỗi người mà có thể sẽ thay đổi tùy vào sự trau dồi của mỗi cá
nhân.Định hướng chung về đổi mới PPDH trong giai đoạn hiện nay đó là tích cực hóa hoạt
động học tập của HS, lấy người học làm trung tâm. Thuyết đa trí tuệ giúp giáo viên
(GV)suy ngẫm, chọn lựa PPDH sao cho hay nhất và phù hợp nhất với bản thân họ và giúp
họ hiểu thấu đáo vì sao phương pháp đó là hiệu quả hoặc chỉ hiệu quả với HS này mà
không hiệu quả với HS kia.
Vật lí là một ngành khoa học nghiên cứu các quy luật, các tính chất chung của cấu trúc, sự
tương tác và chuyển động của vật chất. Vật lí không chỉ liệt kê, mô tả hiện tượng mà còn đi
sâu vào nghiên cứu bản chất, khảo sát định lượng và tìm ra các quy luật của chúng. Sự phát
triển của vật lí có liên quan mật thiết với các tư tưởng triết học, là cơ sở của nhiều ngành
khoa học, kĩ thuật và công nghệ tiên tiến. Các kiến thức vật lí được xem như những mô
hình được con người xây dựng nên để biểu đạt hiện thực. Do vậy, quá trình dạy học
(QTDH) vật lí được thực hiện chủ yếu theo tiến trình mô hình hóa những tình huống có vấn
đề với các hình thức làm việc chủ động, tích cực hóa người học. Với đặc thù của ngành vật
lí, nếu khai thác được tiềm năng đa trí tuệ đang ẩn chứa trong mỗi HS thì chất lượng của
quá trình dạy học được nâng cao. Đồng thờigiúp HS phát triển một cách toàn diện hơn.
Phần “Quang hình học” là một phần khá quan trọng trong chương trình vật lí 11 trung học
phổ thông(THPT). Những kiến thức, hiện tượng về quang hình khó, trừu tượng nhưng rất
gần gũi với học sinh
trong
cuộc sống
hàng ngày. SDK

Demo
Version
- Select.Pdf
Từ những lí do trên, chúng tôi lựa chọn đề tài: “Vận dụng thuyết đa trí tuệ trong dạy học
“Quang hình học” Vật lí 11 trung học phổ thông” để làm luận văn tốt nghiệp.
2. Lịch sử vấn đề nghiên cứu
Năm 1983, tiến sĩ Howard Garner đã xuất bản một cuốn sách có nhan đề “Frames of
Mind”, trong đó ông có công bố các nghiên cứu và các lí thuyết của mình về sự đa dạng của
trí thông minh. Tính năng đa dạng của lý thuyết đa trí tuệ là cung cấp 8 con đường tiềm
năng khác nhau để học tập.
Trong những năm gần đây, vấn đềĐTT đã và đang nhận được sự quan tâm ngiên cứu
và phát triển mạnh mẽ. Đặt biệt vấn đề này đã được Thomas Amstrong phát triển trong tác
phẩm: “7 loại hình thông minh” [1] và “đa trí tuệ trong lớp học” [2] cho thấy trong thực tế
mỗi người luôn sở hữu tất cả 8 loại trí tuệ khác nhau và những loại này có thể làm cho bất
kì một cá nhân nào cũng có khả năng thành đạt trong cuộc sống.

8


Tại Việt Nam hiện nay, có PGS.TS. Trần Khánh Đức Trường Đại học quốc gia Hà Nội với
đề tài “Lý thuyết đa trí tuệ và đổi mới phương pháp dạy học bậc Đại học” [6]; Hoàng Thị
Thu với đề tài “ Vận dụng thuyết đa trí tuệ vào dạy học môn toán lớp 6” [23];Hồ Long Anh
“Vận thuyết đa trí tuệ vào dậy học chương cảm ứng điện từ - vật lí 11 nâng cao” [3]; Tạ
Quang Hùng (2014), Phát triển đa trí tuệ cho học sinh trong dạy học chương “từ trường” và
“chương cảm ứng điện từ” vật lí 11 Trung học phổ thông với sự hỗ trợ của công nghệ thông
tin [12]; Nguyễn Thị Thanh Huyền, vận dụng thuyết đa trí tuệ về các loại hình thông minh
để đa dạng hóa các hoạt động khởi động trong giờ học Reading – tiếng anh 12 chương
trình chuẩn[13]; Nguyễn Ngọc Anh Thư (2014),Vận dụng đa trí tuệ vào dạy học chương
“Quang hình học” vật lí 9 trung học cơ sở[24]…
Tuy nhiên, các tác giả chưa đề cập đến việc vận dụng thuyết đa trí tuệ vào dạy học phần

“Quang hình học” Vật lí 11 THPT.
3. Mục tiêu đề tài
Đề xuất được các biện pháp vận dụng thuyết đa trí tuệ trong dạy học phần “Quang
hình học” Vật lí 11 THPT.
4.Giả thuyết khoa học
Nếu đề xuất được các biện pháp vận dụng thuyết đa trí tuệ trong dạy học vật lí và vận dụng
các biện pháp đóDemo
trong dạy
học phần
“Quang hình học”
Version
- Select.Pdf
SDKVật lí 11 thì sẽ nâng cao được chất
lượng dạy học.
5. Đối tượng nghiên cứu
Hoạt động dạy học theo hướng vận dụng thuyết đa trí tuệ vào dạy phần “Quang hình học”
Vật lí 11 THPT.
6. Phạm vi nghiên cứu
Trong khuôn khổ của luận văn, chỉ nghiên cứu vận dụng thuyết đa trí tuệ vào dạy phần
“Quang hình học” Vật lí 11 ở một vài trường THPT thuộc tỉnh Đăklăk.
7. Nhiệm vụ nghiên cứu
- Nghiên cứu các vấn đề về đổi mới PPDH hiện nay và các biện pháp để thực hiện.
- Nghiên cứu lý luận về thuyết ĐTT. Xây dựng cơ sở khoa học vào việc vận dụng thuết
ĐTT vào trong dạy học vật lí
- Nghiên cứu mục tiêu, nội dung phần“Quang hình học” Vật lí 11 THPT trên cơ sở vận
dụng thuyết đa trí tuệ để dạy học.
9


- Tiến hành thực nghiệm sư phạm (TNSP) ở trường phổ thông để đánh giá kết quả và rút ra

kết luận.
8. Phương pháp nghiên cứu
8.1. Phƣơng pháp nghiên cứu lý thuyết
- Nghiên cứu Văn kiện của Đảng, các văn bản của Nhà nước và của ngành về vấn đề đổi
mới PPDH hiện nay ở các cấp, các bậc học.
- Nghiên cứu lí thuyết nhằm kết quả hóa cơ sở lí luận của việc tổ chức dạy học theo
hướng tích cực hóa động của học sinh dựa trên thuyết đa trí tuệ.
- Nghiên cứu chương trình, sách giáo khoa (SGK), tài liệu tham khảo phần“Quang hình
học” Vật lí 11 nâng cao THPT.
- Nghiên cứu sách báo, tạp chí chuyên ngành các luận án luận văn có liên quan đến đề tài.
8.2. Phƣơng pháp nghiên cứu thực tiễn
Điều tra thông qua dự giờ, quan sát, để nắm được các dạng trí trí tuệ của HS.
8.3. Phƣơng pháp thực nghiệm sƣ phạm
Tiến hành dạy một số tiết học được thiết kế tiến trình dạy học theo hướng vận dụng thuyết
đa trí để tích cựcDemo
hóa hoạtVersion
đông nhận
thức của HS, SDK
quan sát, kiểm tra đánh giá hoạt động
- Select.Pdf
của HS trong các giờ học này, sau đó so sánh với các lớp đối chứng (ĐC).
8.4. Phƣơng pháp thống kê toán học
Sử dụng phương pháp thống kê toán học để trình bày kết quả thực nghiệm sư phạm
(TNSP), so sánh kết quả học tập của hai nhóm thực nghiệm (TN) và ĐC, từ đó rút ra nhận
xét nhằm kiểm chứng giả thuyết khoa học của đề tài.
9. Đóng góp của luận văn
- Luận văn làm sáng tỏ một số vấn đề lí luận về thuyết đa trí tuệ. Hệ thống hóa các kiến
thức về lí luận dạy học để có một tài liệu phục vụ công tác chuyên môn.
- Đề xuất một số biện pháp để việc vận dụng thuyết đa trí tuệ vào dạy học phần “Quang
hình học” Vật lí 11 THPT

10. Cấu trúc dự kiến luận văn
MỞ ĐẦU
NỘI DUNG
10


Chƣơng 1. Cơ sở lí luận của việc vận dụng thuyết đa trí tuệ vào dạy học vật lí
Chƣơng 2. Tổ chức dạy học theo hướng vận dụng thuyết đa trí tuệ vào dạy học phần
“ Quang hình học” Vật lí 11 THPT
Chƣơng 3. Thực nghiệm sư phạm
KẾT LUẬN
TÀI LIỆU THAM KHẢO
PHỤ LỤC

Demo Version - Select.Pdf SDK

11