LUẬN văn sư PHẠM hóa LY TRÍCH STRYCHNIN từ hạt mã TIÊN ( strychnos nux vomica l)

TR12NG Đ3I H4C C5N TH6

KHOA S1 PH3M
B7 MÔN HÓA

Đ8 TÀI:

LY TRÍCH STRYCHNIN T9 H3T MÃ TI8N
( Strychnos nux vomica. L)
LuAn văn tBt nghiCp
Ngành: SD PhEm Hóa HFc

GV h34ng d5n:

Sinh viên:Tr1nTh7

ThS. GVC. Nguy6n Văn Hùng

L4p:

S3 ph8m Hóa K32

MS sinh viên:

C1n Th2, 2010

Ph32ngNhung

2060428

Lu9n văn tAt nghiBp

ĐC tài: Ly trích strychnin tD h8t mã tiCn

NHN XÉT CA GIÁO VIÊN H1NG DN

GVHD: Nguy6n Văn Hùng

SVTH: Tr1n Th7 Ph32ng Nhung


Lu9n văn tAt nghiBp

ĐC tài: Ly trích strychnin tD h8t mã tiCn

NHN XÉT CA GIÁO VIÊN PHN BIN

GVHD: Nguy6n Văn Hùng

SVTH: Tr1n Th7 Ph32ng Nhung


Lu9n văn tAt nghiBp

ĐC tài: Ly trích strychnin tD h8t mã tiCn

ĐIM KT LUN CA H7I ĐNG CHM LUN VĂN TT NGHIP

GVHD: Nguy6n Văn Hùng

SVTH: Tr1n Th7 Ph32ng Nhung


Lu9n văn tAt nghiBp

ĐC tài: Ly trích strychnin tD h8t mã tiCn

L2I CM 6N

Trong su1t quá trình th2c hi3n đ4 tài, ngoài s2 n5 l2c h6t s7c mình c8a b9n thân, tôi
còn nhAn đBCc s2 giúp đD nhi3t tình, nhEng lFi đng viên chân tình c8a thy cô và bn
bè. Vì th6, tôi xin chân thành c9m n đ6n:
- Thy Nguyn Văn Hùng, gi9ng viên chính B môn Hóa, Khoa SB Phm, TrBFng Đi
Hc Cn Th đã tr2c ti6p hBng dn, ch dy mt cách tAn tình và Thy luôn to mi
đi4u ki3n thuAn lCi đ tôi có th sm hoàn thành t1t luAn văn t1t nghi3p.
- Thy Nguyn Phúc Đ9m, cô Lê Th Lc, cô Thái Th Tuy6t Nhung, cùng các thy cô
khác trong b môn đã tAn tình giúp đD, ch dy trong quá trình th2c hi3n đ4 tài.
- Anh Nguyn Đi4n Trung: cán b tAp s2 gi9ng dy t5 Hóa Lí luôn hi thăm và đng
viên tôi.
- Ch TrBng Nguyên Trúc: Sinh viên trBFng Đi hc Y DBCc TPHCM đã cung cp
cho tôi mt s1 tài li3u giúp tôi hoàn thành t1t luAn văn.
- B môn DBCc Li3u TrBFng Đi Hc Y DBCc TPHCM đã giúp đD tôi mu strychnin
chun đ có th phân tích s9n phm strychnin tinh ch6 bng phBng pháp LC/MS/MS.
- TAp th lp SB phm Hóa 32 và nhEng ngBFi bn thân cùng gia đình luôn đng
viên, giúp đD tôi trong su1t quá trình th2c hi3n đ4 tài.
Mt ln nEa tôi xin chân thành c9m n!

GVHD: Nguy6n Văn Hùng

SVTH: Tr1n Th7 Ph32ng Nhung

Lu9n văn tAt nghiBp

ĐC tài: Ly trích strychnin tD h8t mã tiCn

MC LC
Trang
M Đ5U................................................................................................................1
N7I DUNG ............................................................................................................3
1. LÝ THUYT .....................................................................................................3
1.1. Gii thi3u v4 cây mã ti4n .................................................................................3
1.1.1. Mô t9 .............................................................................................................3
1.1.2. Phân b1, sinh thái ..........................................................................................5
1.1.3. B phAn dùng ................................................................................................5
1.2. Thành phn hóa hc c8a cây mã ti4n.................................................................6
1.3. Thành phn hóa hc và cu trúc c8a strychnin ..................................................7
1.4. Tính cht c8a strychnin.....................................................................................8
1.5. Tác dng dBCc lí c8a ht mã ti4n ......................................................................8
1.5.1. Tác dng kích thích đ1i vi h3 thn kinh trung Bng và ngoi vi ...................8
1.5.2. Tác dng đ1i vi tim và h3 tun hoàn.............................................................9
1.5.3. Tác dng đ1i vi ng đc thu1c mê, thu1c ng8 ..............................................9
1.5.4. Tác dng đ1i vi d dày và b máy tiêu hóa..................................................9
1.5.5. Các tác dng khác..........................................................................................9
1.6 Tính v, công năng c8a ht mã ti4n ....................................................................10
1.7 Công dng và li4u dùng c8a ht mã ti4n..................................................... .........10
1.8. Bài thu1c có mã ti4n .........................................................................................10
1.8.1. ChEa phong thp, tê li3t n a ngBFi ................................................................10
1.8.2. ChEa tê thp, đau nh7c, sBng khp ...............................................................10
1.8.3. ChEa trúng phong bi li3t, ho!c li3t bàng quang, đái khó hay đái nh git .....11

1.8.4. ChEa phong c5 hay bch hu, hng sBng đau không nu1t đBCc.....................11
1.8.5. ChEa thp khp (viên Hy đan)........ .................................................................11
1.8.6. ChEa thi6u máu, m3t mi, ăn không tiêu, kém ăn (viên b5 Ng" hà) ..............11
2. THC NGHIM..............................................................................................11
2.1. Dng c và hóa cht .........................................................................................11
2.1.1. Dng c .........................................................................................................11
2.1.2. Hóa cht ........................................................................................................12

GVHD: Nguy6n Văn Hùng

SVTH: Tr1n Th7 Ph32ng Nhung


Lu9n văn tAt nghiBp

ĐC tài: Ly trích strychnin tD h8t mã tiCn

2.2 Ly trích và tinh ch6 strychnin ............................................................................13
2.2.1.Quy trình ly trích và tinh ch6 strychnin...........................................................13
2.2.2 Các bBc ti6n hành ly trích và tinh ch6 strychnin............................................14
2.2.3. K6t qu9 c8a quá trình ly trích và tinh ch6 strychnin........................................14
2.3. Đo nhi3t đ nóng ch9y c8a strychnin ................................................................14
2.3.1. Các bBc ti6n hành ................................................................................................. 14
2.3.2. K6t qu9 ..........................................................................................................14
2.4. Đnh tính strychnin ...........................................................................................14
2.4.1. Ph9n 7ng màu ...............................................................................................14
2.4.2. S#c kí b9n mng ............................................................................................15
2.5. Phân tích strychnin tinh ch6 bng ph5 IR..........................................................15
2.6. Phân tích strychnin tinh ch6 bng LC/MS/MS ..................................................16
2.6.1. Đi4u ki3n cho LC ..........................................................................................16

2.6.2. Đi4u ki3n MS.................................................................................................16
2.6.3. K6t qu9 ..........................................................................................................16
KT LUN VÀ KIN NGH ..............................................................................17

GVHD: Nguy6n Văn Hùng

SVTH: Tr1n Th7 Ph32ng Nhung


Lu9n văn tAt nghiBp

ĐC tài: Ly trích strychnin tD h8t mã tiCn

TÓM TT N7I DUNG Đ8 TÀI

Cây mã ti4n (Strychnos nux vomica. L.) thuc h mã ti4n (Loganiaceae), mc hoang
ho!c đBCc tr$ng nhi4u % các tnh phía Nam Vi3t Nam. & Vi3t Nam c"ng nhB các nBc
trên th6 gii đã sm bi6t đ6n đ!c tính y hc c8a ht mã ti4n và dùng nó nhB mt v thu1c
đ chEa tr các b3nh v4 tiêu hóa, nh7c mi tay chân, đau lBng, thp khp…S% d' mà ht
mã ti4n có nhEng công dng quý báu nhB vAy là nhF vào các thành phn hóa hc có
trong ht mã ti4n. Mt trong nhEng thành phn hóa hc y không th không k đ6n
strychnin- mt alcaloid và là cht góp phn rt ln trong y hc. Chính vì l( đó vi đ4 tài
này s( làm tăng giá tr c8a ht mã ti4n và làm phong phú ngu$n dBCc phm % mi4n Nam
nBc ta.
PhBng pháp đ  ly trích strychnin trong đ4 tài này là s

dng h3 th1ng ly trích

soxhlet vi dung môi là chloroform t) ngu$n nguyên li3u ban đu là ht mã ti4n. Sau đó
k6t tinh strychnin trong dung môi ethanol 25%, tinh ch6 strychnin bng phBng pháp k6t

tinh li nhi4u ln trong dung môi ethanol 95%. S9n phm sau khi tinh ch6 đBCc phân tích
li bng các phBng pháp nhB s#c ký b9n mng đ kim tra đ tinh khi6t, ph5 IR,
phBng pháp LC/MS/MS đ kim tra li cu trúc c8a strychnin và cu1i cùng đo nhi3t đ
nóng ch9y.
Vi phBng pháp ly trích này thu đBCc strychnin khá tinh khi6t. Đ4 tài này đã ly trích
thành công strychnin theo mt qui trình khá đn gi9n, không đòi hi trang thi6t b k'
thuAt cao rt phù hCp vi đi4u ki3n phòng thí nghi3m nBc ta. Hy vng rng trong tBng
lai có th áp dng qui trình ly trích này vào th2c tin.
Sau đây là phn trình bày ni dung c8a đ4 tài.

GVHD: Nguy6n Văn Hùng

SVTH: Tr1n Th7 Ph32ng Nhung


Lu9n văn tAt nghiBp

ĐC tài: Ly trích strychnin tD h8t mã tiCn

M Đ5U
Ngay t) xa xBa, khi khoa hc chBa phát trin thì cây c là ngu$n dBCc li3u ch8 y6u đ
chEa b3nh. Dn dn v4 sau, khi khoa hc ngày càng phát trin thì con ngBFi bi6t
cách bào ch6 các loi thu1c mà hot cht c8a nó là các hCp cht hóa hc có trong các
b phAn c8a cây c nhB: thân, lá, hoa, qu9, ht… Có hai cách đ bào ch6 đó là: t5ng
hCp và ly trích. NhBng vi3c t5ng hCp thBFng g!p nhi4u khó khăn v4 m!t phBng pháp
hóa hc c"ng nhB t1n chi phí cao cho nên ngBFi ta ch chú trng đ6n vi3c ly trích và
phBng pháp này mang li hi3u qu9 t1i Bu nht.
Vi3t Nam là nBc có khí hAu nhi3t đi gió mùa nên rt thuAn lCi cho các loài cây c
phát trin, là ngu$n dBCc li3u phong phú. Có nhEng cây rt đc nhBng vi li4u lBCng nh
có th chEa đBCc rt nhi4u b3nh. Mt trong nhEng cây đó là cây mã ti4n. Cây mã ti4n

mc hoang ho!c đBCc tr$ng % mi4n Nam nBc ta. Trong cây mã ti4n thành phn mang li
giá tr ln cho y hc đó là b phAn ht. Trong dân gian theo y hc c5 truy4n, ht mã ti4n
dùng làm thu1c tr b3nh v4 tiêu hóa, nh7c mi tay chân, đau lBng, thp khp và còn nhi4u
tác dng khác. Ht mã ti4n còn đBCc dùng làm nguyên li3u đ ly trích strychnin, mt loi
alcaloid có tác dng kích thích thn kinh trung Bng, tăng cBFng t8y s1ng…T) giá tr v4
m!t y hc đó, năm 1818 Caventou và Pelletier (ngBFi Pháp) đã ly trích thành công
strychnin t) ht mã ti4n. & Vi3t Nam, m!c dù ngu$n nguyên li3u ht mã ti4n phong
phú nhBng chBa có nhi4u công trình nghiên c7u v4 nó. Chính vì vAy vi3c chn đ4 tài
“ly trích strychnin t) ht mã ti4n” vi mong mu1n bBc đu góp phn to ngu$n thu1c
cho y hc mà không cn ph9i th2c hi3n bng con đBFng t5ng hCp hóa hc.
Strychnin là mt alkaloid tan trong nhi4u trong chloroform. NhBng không tan trong
nBc, ether du ha. D2a vào đ!c tính trên đ l2a chn dung môi ly trích thích hCp và
dung môi k6t tinh.
Đ4 tài “ly trích strychnin t) ht mã ti4n” ch gii hn nghiên c7u ly trích strychnin t)
ht mã ti4n vi dung môi là chloroform bng h3 th1ng ly trích soxhlet. Sau đó, cô lAp
strychnin t) dch chi6t và làm tinh khi6t bng phBng pháp k6t tinh phân đon trong
dung môi thích hCp, r$i phân tích s9n phm tinh ch6 bng ph5 IR, phBng pháp
LC/MS/MS và đo nhi3t đ nóng ch9y.
Mt s1 nghiên c7u liên quan đ6n ht mã ti4n:
GVHD: Nguy6n Văn Hùng

1

SVTH: Tr1n Th7 Ph32ng Nhung


Lu9n văn tAt nghiBp

ĐC tài: Ly trích strychnin tD h8t mã tiCn

- Nghiên c7u công ngh3 tách chi6t strychnin và brucin t) ht mã ti4n c8a Vi3n hóa
hc công nghi3p Hà Ni năm 2001.
- Nghiên c7u phBng pháp tách alkaloid t) ht mã ti4n c8a Vi3n hóa hc công nghi3p
Hà Ni năm 2001.
- Giáo SB Ti6n S' Khoa hc Đ* Tt LCi đã chi6t xut thành công strychnin t) ht mã
ti4n vào nhEng năm kháng chi6n ch1ng Pháp.
- Ly trích strychnin t) ht mã ti4n c8a Caventou và Pelletier (ngBFi Pháp) năm 1818.

GVHD: Nguy6n Văn Hùng

2

SVTH: Tr1n Th7 Ph32ng Nhung


Lu9n văn tAt nghiBp

ĐC tài: Ly trích strychnin tD h8t mã tiCn

N7I DUNG
1. LÝ THUYT:
1.1. Gi i thiCu v! cây mã ti!n: [4], [9], [14]
- Tên khoa hc: Strychnos nux- vomica. L
- Tên khác: c8 chi, phiên mc thi6t, mác sèn s7 (Tày), co séc ma (Thái), co bên kho.
- Tên nBc ngoài: nux vomica tree, strychnine tree, poison nut tree, vomiting nut, crow
fig (Anh), vomiquier, noix vomique, arbre à noix vomique (Pháp).
- H: mã ti4n (Loganiaceae).
1.1.1. Mô tE:
- Cây: to, thân đ7ng, cao 5-12 m.
- Cành: nh+n, không có móc, đôi khi có gai % k( lá.

- V : màu xám, có l* bì.
- Lá: mc đ1i, hình tr7ng, đu nhn, g1c tù, dài 6-12 cm, rng 3,5-8,5 cm, nh+n và dai,
m!t trên màu lc sm bóng, gân lá 3, n5i rõ % m#t.
- Cm hoa: hình ng8 mc % đu cành thành chùy dài 3-5 cm, có 1-2 đôi lá có lông mn,
hoa nh hình 1ng màu tr#ng hay vàng nht, có 5 cánh hoa, hàn li4n thành mt 1ng dài 1-1,2
cm, nh 5, dính % phía trên 1ng tràng; bu hình tr7ng, nh+n.
- Qu9: hình cu, đBFng kính 3-6 cm, v c7ng nh+n bóng, khi chín có màu vàng cam hay
vàng đ, ch7a cm qu9 màu tr#ng và 1-5 ht hình tròn d,t nhB chi6c khuy áo to, đBFng
kính 2-2,5 cm, dày 4-5 mm, mt m!t l$i, mt m!t lõm, có lông mBCt, óng ánh ta đ4u t)
giEa ra, màu xám, không mùi, v rt đ#ng.
- Mùa ra hoa: tháng 3-4.
- Mùa qu9: tháng 5-8.
- Ngoài cây mã ti4n (Strychnos nux vomica L) % nBc ta còn có mt s1 loài mã ti4n dây
leo thân g* khác:
1. Strychos vanprukii craib (Suadrangularis Hill, S.nitida Gagnep): mã ti4n cành
vuông
Dây leo thân g* dài 5-20 m, có móc x6p t)ng đôi mt % đu cành ng#n. V thân màu
nâu. Cành nón có 4 cnh, nh+n. Lá mc đ1i, hình mác hay elip, dài 7-12 cm, rng 2,5-5,5
cm, g1c thuôn, đu nhn, màu xanh bóng, có 3 gân, gân ph nhiu to thành mng sít nhau.
Cm hoa mc % k( lá thành chùy dài 2-4 cm, cu1ng có lông mn hay nh+n. Hoa mu 5,
GVHD: Nguy6n Văn Hùng

3

SVTH: Tr1n Th7 Ph32ng Nhung


Lu9n văn tAt nghiBp

ĐC tài: Ly trích strychnin tD h8t mã tiCn

tràng màu vàng nht. Qu9 tht hình cu, đBFng kính 1,5-2 cm. Khi chín có màu vàng cam,
có 1-2 ht nh+n, hi d,t, đBFng kính kho9ng 10 mm.
2. Strychnos ignatii Bergius (S.hainanensis Merr et Chun): cây đAu gió, dây gió.
Dây leo thân g* dài 5-20 cm, d2a vào cây khác bng móc đn % k( lá. V thân màu nâu
hay xám nht, có nhi4u l* bì. Cành tròn nh+n. Lá mc đ1i, hình tr7ng hay hình trái xoan
d,p, dài 6-17 cm, rng 3,5-7 cm, đu có m"i nhn, g1c tròn, hai m!t lá nh+n, có 3 gân ta
t) g1c. Cm hoa hình chùy mc % k( lá (thBFng % nhEng lá đã rng), dài 2-2,5 cm, có khi 4
cm, cu1ng hoa có lông. Hoa mu 5, tràng màu tr#ng hay vàng nht. Qu9 hình cu, đBFng
kính 6-10 cm. Khi chín có màu vàng nâu, có 4-10 ht, hình elip, d,t, m!t lõm, m!t l$i, ph8
lông dài màu vàng xám, mép ht có mt đBFng gF n5i chy vòng.
3. Strychnos axillaries coleber : mã ti4n hoa nách.
Cây nh mc đ7ng ho!c leo, cao 5-20 m, có móc đn % k( lá. Lá có phi6n đa dng hình
tròn đ6n thon, dài 3-9 cm, không lông tr) % m!t dBi, có 3 gân chính, cu1ng dài 2-10 mm.
Hoa mc % nách lá, cu1ng hoa ng#n, đài cao 1 mm. Tràng có 1ng cao 3,5 mm, nh 5, bu
không lông. Qu9 hình cu, đBFng kính 2 cm, khi chín có màu đ cam, có 1-2 ht không
lông.
4. Strychnos umbellate (Lour.) Merr: mã ti4n hoa tán
Cây nhD đ7ng ho!c leo, không gai, cành tròn, không lông. Lá có phi6n nh dài 2,5-8 cm,
rng 2-4,5 cm tròn, hình tim hay thon % g1c, gân g1c 5-7, đu nhn không lông, cu1ng dài
1-5 mm, không lông. Chùy hoa % nách lá và ngn cành, dài 3-7 cm, hoa mu 4-5, đài nh,
tràng tr#ng nh, cao 4-5 mm. Qu9 hình cu, đBFng kính 1-2 cm, có 1-3 ht.
5. Strychnos cathayensis Merr: mã ti4n Trung Qu1c, mã ti4n Cát H9i.
Cây nhD leo, cành màu nâu có lông mn; phi6n lá thon dài 6-10 cm, rng 2-4 cm, m!t
trên nh+n bóng, m!t dBi mF, có ít lông hay không lông. Có 3 gân t) g1c, cu1ng có lông
mn. Chùy hoa % nách lá và % đu cành cao 3-4 cm, trc có lông, hoa mu 5. Qu9 mng
tròn, đBFng kính 1,5-3 cm, có 3-7 ht.
Cây d nhm ln: Strychnos nux- blanda A.W.Hill, cùng h, có tên dân dã là mã ti4n ht
tr#ng (vì cây có hình dng rt gi1ng cây mã ti4n chính th7c, nhBng ht li có màu tr#ng).
Cây này ch khác mã ti4n % nhEng đim chính sau:

- Lá: to gn nhB tròn dài 10-20 cm, rng 7-14 cm, gân chính 5-7.
- Qu9: có đBFng kính 6-8 cm, màu lc nht, ht màu tr#ng.

GVHD: Nguy6n Văn Hùng

4

SVTH: Tr1n Th7 Ph32ng Nhung


Lu9n văn tAt nghiBp

ĐC tài: Ly trích strychnin tD h8t mã tiCn

Trong công tác thu mua dBCc li3u đ xut khu và s dng, đây là tr% ngi ln vì hai loi
ht này thBFng ln ln vi nhau. Hn nEa, mã ti4n ht tr#ng không ch7a hot cht tác dng
là strychnin, do đó ht này không có giá tr chEa b3nh nhB ht mã ti4n.
1.1.2. Phân bA, sinh thái:
Chi Strychnos L. có kho9ng 150 loài trên th6 gii. & Malaysia, có 25 loài (PROSEA, NO
12(1) – Medicinal and Poisonous Plants, 1999, 467); Vi3t Nam gn 20 loài, hu h6t là
nhEng cây đa dng bi trBFn, dây leo g* và ch có ít loài là cây g*, trong đó có cây mã ti4n.
Mã ti4n phân b1 tAp trung % vùng nhi3t đi Đông – Nam Á và Nam Á, bao g$m -n Đ,
Bawngladesh, Srilanca, Mianma, Thái Lan, Campuchia, Lào, B#c Malaysia, Vi3t Nam. Cây
có % Philipin là do nhAp ni, nay đã tr% nên hoang di hóa. & Vi3t Nam, mã ti4n ch thy %
các tnh phía Nam, nhi4u nht % Khánh Hòa, Bình ThuAn, Ninh ThuAn, Đ$ng Nai, Bà Ra
V"ng Tàu, Long An, Tây Ninh, Kiên Giang (đ9o Phú Qu1c), Gia Lai và Đ#c L#c.
Mã ti4n thuc loi cây nhi3t đi đin hình. Cây thích nghi % vùng có nhi3t đ trung bình
24-26oC tr% lên; không thy mc % các tnh phía B#c. Cây Ba sáng, chu đBCc khí hAu khô
nóng, thBFng mc % r)ng thBa, r)ng n a rng lá ho!c r)ng kín, dBi 500 m. Cây ra hoa qu9
nhi4u hàng năm. Khi chín thBFng rng vào mùa mBa (tháng 8-10) ho!c b chim b$ câu ăn

phn cm qu9. Ht n9y mm ngay cu1i mùa mBa. Cây có kh9 năng tái sinh ch$i sau khi b
ch!t. & các vùng đ$i ven bin thuc tnh Khánh Hòa, Đ$ng Nai… có đ6n trên 50% là cây
ch$i. Cây mc t) ht ph9i sau 7-10 năm mi có hoa, qu9.
Ngu$n Mã ti4n % mi4n Nam Vi3t Nam khá phong phú. Trong nhEng năm 1985-1997
kh1i lBCng thu mua thBFng xuyên đt vài trăm tn ht/năm, ch8 y6u đ xut khu. Cây mã
ti4n b ch!t phá do nn phá r)ng làm nBng ry, ly g* làm c8i đun và dùng trong xây
d2ng. Tuy nhiên, nhEng cây mã ti4n ln thBFng b r*ng rut.
1.1.3. BF ph9n dùng:
Ht, thu hái t) qu9 chín, phi hay sy khô. Có th dùng ht tr2c ti6p làm thu1c ho!c làm
nguyên li3u chi6t xut strychnin.
Y hc c5 truy4n dùng mã ti4n đã qua ch6 bi6n. Có nhi4u phBng pháp ch6 bi6n. Sau đây
là vài phBng pháp thBFng dùng.
Ph12ng pháp 1: Ngâm ht mã ti4n trong nBc vo go kho9ng 36 giF cho đ6n khi m4m.
Ly ra co b v ngoài và mm ht, thái mng, sy khô, tm du v)ng mt đêm, sao vàng
đAm cho h6t du, cho vào l kín.

GVHD: Nguy6n Văn Hùng

5

SVTH: Tr1n Th7 Ph32ng Nhung


Lu9n văn tAt nghiBp

ĐC tài: Ly trích strychnin tD h8t mã tiCn

Ph12ng pháp 2: Cho ht mã ti4n vào du v)ng, đun sôi cho đ6n khi ht n5i lên thì vt ra
ngay (n6u đ chAm, ht b cháy đen). Thái nh, sy khô.
Ph12ng pháp 3: Ngâm ht mã ti4n vào nBc vo go mt ngày đêm, vt ra r a sch, cho

vào n$i nu vi nBc cam th9o trong 3 giF (c7 100g ht cho 400 ml nBc và 20g cam th9o).
Ly dn ra, b1c v khi còn nóng và b mm ht, đun du v)ng (300g) cho sôi, b nhân vào
khi thy n5i lên thì vt ra ngay, thái nh 2-3 mm, sy khô r$i cho vào l kín.
Ph12ng pháp 4: Cho ht mã ti4n vào cát nóng rang cho cháy lông, n7t v. Ly ra sang b
cát, v ly nhân, b mm, ht, thái nh ho!c tán bt. Đ2ng trong l kín.
1.2. Thành ph"n hóa hFc c#a cây mã ti!n: [9]
Hot cht trong ht mã ti4n Strychnos nux vomica L. là alkaloid (2-5%). Trong đó gn
50% là strychnin, phn còn li là brucin còn kho9ng 2-3% là các alkaloid ph khác nhB .colubrin, /- colubrine, vomicin, novacin, pseudostrychnin….

N

N
CH3O

N

CH3O

N

H

O

O

H

O

Strychnin

O

Brucin

N

N
CH3O
CH3O

N

N

H

O

O

O

. - colubrin

GVHD: Nguy6n Văn Hùng

H

/ – colubrin

6

SVTH: Tr1n Th7 Ph32ng Nhung

O


Lu9n văn tAt nghiBp

ĐC tài: Ly trích strychnin tD h8t mã tiCn

O

O
N CH3

CH3O
CH3O

N CH3

N

N

O

OH

O

O

Novacin

O

Vomicin

O

OH

NH

N
N

N
O

O

O

O

Pseudostrychnin
Ngoài alkaloid trong ht mã ti4n còn có cht béo (4-5%), acid igasuric (acid ciorogenic),

acid loganic, stigmasterin, cycloarterol và mt glycosit là loganin (loganosit) (Loganin có
nhi4u trong cm qu9).

HO
O

HO

CH3

HO

O glucoza
O

O
OCH3

Loganin

CH CH C O
H
H
H
OH
OH

COOH
OH

Acid clorogenic

Trong lá còn có kho9ng 2% và trong v thân trên 8% alcaloid nhBng ch8 y6u là brucin.
Các loài mã ti4n khác hi3n đang khai thác có t l3 alcaloid toàn phn c"ng nhB t l3
strychnin khác nhau. Ht mã ti4n dùng làm thu1c ph9i ch7a 1,2% strychnin.
1.3. Thành ph"n hóa hFc và c$u trúc strychnin: [12], [13]
- Strychnin là alkaloid, tinh th màu tr#ng. Trong y hc, đBCc dùng dBi dng strychnin
nitrat, kích thích h3 thn kinh trung Bng và là cht đc. Vi lBCng nh có th dùng làm
cht trC tim.
GVHD: Nguy6n Văn Hùng

7

SVTH: Tr1n Th7 Ph32ng Nhung


Lu9n văn tAt nghiBp

ĐC tài: Ly trích strychnin tD h8t mã tiCn

- Công th7c phân t : C21H22N2O2
- Cu trúc c8a strychnin :
N

N

H

O

O

- Kh1i lBCng mol phân t : 334,41 gam/mol.
- Thành phn nguyên t1: %C= 75,42 , %H= 6,63 , %N= 8,38 , %O= 9,57
- Tên theo IUPAC: strychnidin-10-one.
- Mt s1 tên khác: stricnina (Ý), estricnina (B$ Đào Nha, Tây Ban Nha), strychnine (Anh
và Pháp).
1.4. Tính ch$t c#a strychnin : [9], [12], [13]
- Strychnin là mt cht rt đc, tinh th màu tr#ng, v rt đ#ng, đBCc s dng nhB là loi
thu1c tr) sâu, gi6t ch6t các loài chim, đng vAt g!m nhm, đng vAt ăn tht. LD50 = 1mg/kg.
- T trng: 1,36g/ml % 20oC .
- Tính tan: 1 gam strychnin hòa tan trong 6400 ml nBc % nhi3t đ thBFng, kho9ng 3100
ml nBc sôi, 1500 ml alcol etyl, 35 ml chloroform, 180 ml benzene, 200 ml toluene, 260 ml
methanol, 320 ml glycerol, 220 ml rBCu amyl và rt ít tan trong eter du ha.
- Nhi3t đ nóng ch9y: 268oC – 290oC.
- Đ quay c2c riêng vi tia D: -1590 (trong chloroform)
- 1250 (trong ethanol )
- Cho màu vàng vi HNO3 đ!c.
- Không màu vi H2SO4 đ!c.
- Không màu vi thu1c th : Erdmann (acid sulfonitric), Frohde (acid sulfomolybdic),
Marquis (sulfofocmol), Merke (acid sulfoselenic).
- Cho màu tím xanh sau đó chuyn sang đ vi thu1c th Mandelin (acid sulfovanadic).
1.5. Tác d%ng dD&c lí c#a hEt mã ti!n: [4], [9]
NgBFi ta cho rng tác dng c8a ht mã ti4n là do tác dng c8a strychnin.
1.5.1. Tác dng kích thích đAi v4i hB th1n kinh trung 32ng và ngo8i vi:
Có tác dng kích thích vi li4u nh và li4u cao thì gây co giAt.
GVHD: Nguy6n Văn Hùng

8

SVTH: Tr1n Th7 Ph32ng Nhung


Lu9n văn tAt nghiBp

ĐC tài: Ly trích strychnin tD h8t mã tiCn

Strychnin có tác dng kích thích tBng đ1i mnh hn trên t6 bào vAn đng c8a h3 thn
kinh trung Bng, đ!c bi3t trên t8y s1ng, do tác dng đ1i kháng cnh tranh vi cht dn
truy4n 7c ch6 % nhEng đim 7c ch6 sau khp thn kinh. Nó kích thích nhEng kh9 năng v4
trí não, làm tăng nhEng c9m nhAn v4 xúc giác, thính giác, kh7u giác, v giác và cn đau.
1.5.2. Tác dng đAi v4i tim và hB tu1n hoàn:
Có tác dng làm tăng huy6t áp do các mch máu ngoi vi b co nh li. Strychnin còn là
cht kích thích tim mch, có ích trong đi4u tr b3nh tim mãn tính, đ!c bi3t trong viêm c
tim. Nó làm gi9m kích thích c8a tim và có ích trong ngoi tâm thu, nhBng có th có hi
trong nhEng th khác c8a r1i lon nhp tim.
1.5.3. Tác dng đAi v4i ngF đFc thuAc mê, thuAc ng:
Strychnin là mt cht kích thích tim nhBng li có hi3u l2c trong thu1c mê, thu1c ng8
barbituric , thu1c phi3n hay cloral. Ngoài ra còn có ích trong đi4u tr gi9m th l2c do ng
đc, đ!c bi3t là ng đc nicotin.
1.5.4. Tác dng đAi v4i d8 dày và bF máy tiêu hóa:
Strychnin làm tăng bài ti6t dch v, kích thích tiêu hóa, tăng t1c đ chuyn c8a th7c ăn
sang rut. Nó hp thu nhanh qua đBFng tiêu hóa vào máu, c9 trong huy6t tBng và h$ng
cu, nhanh chóng t) máu chuyn vào các mô. Nó b phá h8y nhanh trong c th , ch8 y6u
b%i các men và nhEng vi tiu th gan.
1.5.5. Các tác dng khác:
Strychnin đBCc coi là có ích trong đi4u tr nhEng b3nh co th#t khác nhB: múa giAt, hen và
đng kinh. Nó c"ng đBCc dùng trong gi9m th l2c và làm thu1c kích thích tình dc.
Đ3c tính:
- Mã ti4n rt đc, khi b ng đc có hi3n tBCng ngáp, tăng tuy6n nBc bt nôn m a, sC

ánh sáng, mch nhanh và y6u, chân tay c7ng đF, co giAt nh, r$i đt nhiên có tri3u ch7ng
nhB u1n ván n!ng vi hi3n tBCng co c7ng hàm, l$i m#t, đ$ng th m% rng, b#p tht co th#t
gây khó th% và ngt. Sau 5 phút đ6n 10 giF ch6t vì ngt. Vi li4u lBCng 60-90 mg strychnin
có th gây ch6t ngBFi do li3t hô hp.
- Đi4u tr ng đc mã ti4n: ch8 y6u là phòng tránh co gAt và trC giúp hô hp. Nhi4u
thu1c có th dùng đ ch1ng co giAt nhB hít chloroform, u1ng cloral hydrat, nhBng t1t nht
là tim t'nh mch mt barbiturate nhB phenolbarbital hay Na amyltat. Ngoài ra lBCng nh
thu1c kiu curar có th dùng đ gi9m đ co giAt. Đ$ng thFi th2c hi3n hô hp nhân to hay

GVHD: Nguy6n Văn Hùng

9

SVTH: Tr1n Th7 Ph32ng Nhung


Lu9n văn tAt nghiBp

ĐC tài: Ly trích strychnin tD h8t mã tiCn

th% oxy. R a d dày bng dung dch KMnO4 1/10000 hay dung dch acid tannic 2% hay
nBc chè đ!c. Trong khi đi4u tr cn tránh kích thích thính giác và xúc giác b3nh nhân.
1.6. Tính v', công năng c#a hEt mã ti!n: [4], [9]
Ht mã ti4n có v đ#ng, tính lnh, rt đc, có tác dng làm mnh t1 v, mnh gân c1t,
thông kinh lc, tán k6t, tiêu th"ng, ch th1ng, tr) phong thp và tê bi.
1.7. Công d%ng và li!u dùng c#a hEt mã ti!n: [4], [9]
Mã ti4n đBCc dùng c9 trong y hc hi3n đi và trong y hc c5 truy4n.
Y hc hi3n đi dùng mã ti4n trong các b3nh suy nhBCc, viêm dây thn kinh do nghi3n
rBCu, say rBCu cp, đái dm, ng đc thu1c ng8 barbituric và làm thu1c b5 đ#ng kích thích
tiêu hóa. Hi3n nay, strichnin không có tm quan trng v4 đi4u tr, nhBng t ra có ích trong

vi3c nghiên c7u các tác dng c8a các thu1c ch1ng co giAt.
Trong y hc c5 truy4n mã ti4n đBCc dùng chEa b3nh tiêu hóa kém, phong thp, nh7c mi
tay chân, tiêu khí huy6t tích t trong bng (u1ng trong và xoa bóp ngoài), đau dây thn
kinh, bi li3t, li3t n a ngBFi, chó di c#n.
Li4u trung bình c8a mã ti4n cho ngBFi ln là 0,05g mt ln 0,15g/24 giF. Li4u t1i đa
ngBFi ln 0,1g/ln, 0,3g/24giF. Tr2 em dBi 3 tu5i không dùng. T) 3 tu5i tr% lên: 0,005g
cho m*i tu5i. Dùng dBi dng thu1c s#c ho!c thu1c bt. Không dùng quá li4u quy đnh.
Kiêng k4: B3nh nhân di tinh, mt ng8 không dùng.
& Trung Qu1c, mã ti4n đBCc dùng làm thu1c kích thích và b5. Thu1c đBCc ch đnh
trong trBFng hCp b suy gi9m các quá trình chuyn hóa, béo phì, m3t mi, suy gi9m sinh
dc, trong thFi kì bình phc sau b3nh nhim trùng và s1t, b3nh thp khp. Còn đBCc dùng
làm thu1c sát trùng, ch1ng đc đ chEa r#n đc c#n và đBCc ch đnh trong các trBFng hCp
li3t và li3t nh, c8a h3 thn kinh ngoi biên, thi6u máu và r1i lon c năng th giác.
Ht mã ti4n đã ch6 bi6n đBCc dùng dBi dng bt ho!c viên hoàn. Trong bi li3t và li3t
nh,, li4u m*i ln là 0,001-0,005g, các trBFng hCp khác là 0,05-0,1 g.
1.8. Bài thuBc có mã ti!n: [4], [9]
1.8.1. Cha phong thp, tê liBt na ng3i
Ht mã ti4n nu vi du v)ng cho đ6n khi dung dch có màu vàng. Vt ht đAp nh, tán
bt, m*i ln u1ng 0,1g, đ6n khi thy ra m$ hôi thì thôi (H9i ThBCng Lãn Ông).
1.8.2. Cha tê thp, đau nhc, s3ng kh4p
Bt mã ti4n ch6 (500g), bt thBng truAt (20g), bt hBng ph t2 ch6 (13g), bt mc
hBng (8g), bt đa li4n (6g), bt qu6 chi (3g), tá dBCc v)a đ8 làm 1000 viên. M*i ngày
GVHD: Nguy6n Văn Hùng

10

SVTH: Tr1n Th7 Ph32ng Nhung


Lu9n văn tAt nghiBp

ĐC tài: Ly trích strychnin tD h8t mã tiCn

u1ng 4 viên, t1i đa 6 viên. Theo hBng dn, u1ng khi nào thy giAt giAt mi có k6t qu9. Mt
đCt u1ng 50 viên r$i ngh.
Cn chú ý thu1c có đc, vi3c s dng ph9i h6t s7c thAn trng (Thu1c phong bà Ging,
Thanh Hóa).
1.8.3. Cha trúng phong b8i liBt, hoc liBt bàng quang, đái khó hay đái nh git
Dùng mã ti4n ch6 u1ng m*i ln 0,1g, ngày u1ng 3 ln.
1.8.4. Cha phong c hay b8ch h1u, hng s3ng đau không nuAt đ3c
Mã ti4n ch6 (1 ht) mài vi thanh mc hBng hay mc hBng (1g) r$i hòa vi mAt gu
(1g), phèn xanh (1g). Khi dùng bôi thu1c vào hng nhi4u ln.
1.8.5. Cha thp kh4p (viên Hy đan)
Công th7c cho mt viên: mã ti4n ch6 0,013g, hy thiêm 0,03g, ng" gia bì 0,005g, cao ng"
gia bì 0,035g. Li4u dùng t1i đa mt ln: 20 viên, mt ngày: 80 viên.
1.8.6. Cha thiu máu, mBt mi, ăn không tiêu, kém ăn (viên b Ng hà)
Công th7c cho mt viên: mã ti4n 0,01g, cao ngù gia bì 0,1g, s#t oxalat 0,03g, mAt ong
0,01g. Li4u ngBFi ln: ngày u1ng 2-3 viên, m*i ln 1 viên.

2. THC NGHIM
2.1. D%ng c% và hóa ch$t:
2.1.1. D%ng c%:
- Becher 50 ml.
- Becher 100 ml.
- Becher 200 ml.
- B6p đi3n.
- Bình cu chBng ct 1000 ml.
- Bình đnh m7c 50 ml.
- Bình đnh m7c 100 ml.
- Bình đnh m7c 200 ml.

- Đ"a th8y tinh.
- Giá đ2ng 1ng nghi3m.
- Giy lc.
- H3 th1ng ly trích soxhlet.
- H3 th1ng 1ng sinh hàn.
- H3 th1ng chBng ct
GVHD: Nguy6n Văn Hùng

11

SVTH: Tr1n Th7 Ph32ng Nhung


Lu9n văn tAt nghiBp

ĐC tài: Ly trích strychnin tD h8t mã tiCn

- Máy cô quay chân không
- LBi amiăng.
- Máy đo nhi3t đ nóng ch9y.
- Máy sy.
- Mu*ng th8y tinh.
- N$i đun cách th8y.
- 3ng nghi3m.
- 3ng nh git.
- Phu lc áp sut kém.
- Phu không đuôi.
- Pipet 10 ml.
- Pipet 20 ml.
- Thi6t b lc áp sut kém.

- T8 hút.
- T8 sy.
- Túi v9i.
- Vi qu9n.
- Spatlule
2.1.2. Hóa ch$t
- Chloroform
- Methanol
- Aceton
- Toluen
- NH4OH
- Eter du ha
- Ethanol.
- H2SO4
- KI
- Iot
- Bismuth nitrat
- Acid acetic
- NBc ct.
GVHD: Nguy6n Văn Hùng

12

SVTH: Tr1n Th7 Ph32ng Nhung


Lu9n văn tAt nghiBp

ĐC tài: Ly trích strychnin tD h8t mã tiCn

2.2. Ly trích và tinh ch( strychnin: [5], [8]
2.2.1. Quy trình ly trích và tinh ch strychnin:
Ht mã ti4n
Sy khô, xay thành bt
200 g bt mã ti4n
Loi b cht béo, tinh du bng eter du ha
Bt đã loi béo
- Tm vi NH4OH đ!c, pH=10
- TAn trích bng Soxhlet, dung môi CHCl3
Dch chi6t CHCl3
Lc, cô đ!c
Dch CHCl3 đAm đ!c
Chi6t vi dd H2SO4 1 %
Dch chi6t nBc acid
- Hòa tan vào dd NH4OH đ!c, pH=10
- TAn chi6t vi CHCl3
Dch CHCl3
- Làm khan nBc bng Na2SO4
- Cô quay, thu h$i dung môi
Alkaloid thô
- K6t tinh bng C2H5OH 25%
- Lc áp sut kém
Strychnin thô
K6t tinh li trong C2H5OH 95%
Strychnin tinh khi6t

GVHD: Nguy6n Văn Hùng

13

SVTH: Tr1n Th7 Ph32ng Nhung


Lu9n văn tAt nghiBp

ĐC tài: Ly trích strychnin tD h8t mã tiCn

2.2.2. Các b34c tin hành ly trích và tinh ch strychnin:
Ht mã ti4n mua ti ti3m thu1c B#c đem v4 loi b tp cht, ngâm trong nBc lnh mt
ngày đêm cho m4m. Ly ra thái nh, sy khô trong t8 sy % 400C đ6n khi kh1i lBCng không
đ5i, xay nhuyn thành bt. Loi b tinh du và cht béo vi ether du ha bng h3 th1ng ly
trích soxhlet kho9ng 44 giF.. Bt đã loi béo tm vi NH4OH đAm đ!c đ6n pH=10 và đ
yên kho9ng 1-2 giF. Sau đó ly trích bng dung môi chloroform vi h3 th1ng soxhlet kho9ng
50 giF. Dch chi6t đem lc và cô đ!c còn kho9ng 20 ml và sau đó chi6t vi H2SO4 1%.
Dch chi6t nBc acid hòa tan vào NH4OH đAm đ!c đ6n pH=10 và chi6t vi chloroform.
Dch chloroform làm khan nBc bng Na2SO4 .Cô quay, strychnin k6t tinh dBi dng cht
r#n màu tr#ng. Lc ly strychnin thô và r a li vi ethanol 25%. Sau đó tinh ch6 strychnin
thô bng cách k6t tinh phân đon vi ethanol 95% .
2.2.3. Kt quE ca quá trình ly trích và tinh ch strychnin:
S9n phm thu đBCc nhB sau:
LoEi s)n ph*m

KhBi lD&ng ( gam)

Strychnin thô
Strychnin sau khi

TrEng thái

3

Tinh th màu tr#ng

0,17

Tinh th màu tr#ng

tinh ch6
2.3. Đo nhiCt đ+ nóng ch)y c#a strychnin :
2.3.1. Các b34c tin hành:
Cho mt ít strychnin sau khi đã tinh ch6 vào 1ng mao qu9n r$i ti6n hành đo nhi3t đ
nóng ch9y trên máy hi3u electrothermal.
2.3.2. Kt quE:
L"n

1

2

3

Nhi3t đ đo (0C)

289,2

289,3

289,4

289,3

Nhi3t đ trung
bình (0C)

2.4. Đ'nh tính strychnin : [1], [2], [3], [5], [9]
2.4.1. PhEn ng màu:
GVHD: Nguy6n Văn Hùng

14

SVTH: Tr1n Th7 Ph32ng Nhung


Lu9n văn tAt nghiBp

ĐC tài: Ly trích strychnin tD h8t mã tiCn

Ly 0,02 gam strychnin tinh ch6 hòa tan trong 15 ml CHCl3, chia ra 3 1ng nghi3m và
làm các thí nghi3m sau:
3ng nghi3m 3 dùng đ so sánh.
Thí nghi3m 1: 3ng nghi3m 1 ph9n 7ng vi dung dch HNO3 đ!c.
Thí nghi3m 2: 3ng nghi3m 2 ph9n 7ng vi dung dch H2SO4 đ!c.
K6t qu9:
3ng 1: dung dch có màu vàng.
3ng 2: dung dch không màu.
2.4.2. Sc kí bEn mng:
- B9n mng 60 GF254: 1,5 x 7,5 cm.
- H3 dung môi: Toluen : aceton : ethanol : ammoniac ( 4 : 6 : 0,6 : 0,4)
- Thu1c phun hi3n màu: Thu1c th Dragendorff.
- K6t qu9: Trên b9n mng xut hi3n 1 v3t tròn cam, vi Rf = 0,55

2.5. Phân tích strychnin tinh ch( b,ng ph- IR: [15]
Mu strychnin sau khi tinh ch6 đBCc phân tích bng ph5 IR trên máy Spectra system
P4000 ti khoa Hóa Hc TrBFng Đi Hc SB Phm TPHCM. So sánh ph5 IR c8a
strychnin tinh ch6 vi ph5 IR chun c8a strychnin thu đBCc k6t qu9 nhB sau:
BBc sóng (cm-1)

Nhóm ch7c

Strychnin chun

Strychnin tinh ch6

4 N−H

3200 - 3300

3320 – 3414

4 C − H (vòng thm)

2817 - 2928

2816 – 2926

1669

1668

1478 - 1600

1478 – 1597

4 C =C

1389

1389

4 C –N

1290

1289

1048 - 1095

1047 – 1099

4 C =O
4 C =C (vòng thm)

4 C –O

GVHD: Nguy6n Văn Hùng

15

SVTH: Tr1n Th7 Ph32ng Nhung

Lu9n văn tAt nghiBp

ĐC tài: Ly trích strychnin tD h8t mã tiCn

NhAn xét: ph5 IR c8a strychnin tinh ch6 và ph5 IR chun c8a strychnin rt phù hCp nhau.
2.6. Phân tích strychnin tinh ch( b,ng LC/MS/MS :
Mu strychnin sau khi tinh ch6 đBCc phân tích bng phBng pháp LC/MS/MS trên
máy TSQ 7000 c8a hãng Thermo Quest Finnigan ti trung tâm phân tích công ngh3 cao
Hoàn V".
2.6.1. ĐiCu kiBn cho LC:
- Ct s#c kí: XDB C18 150 mm x 4,6 mm, kích thBc ht: 5 5m
- Th tích tiêm: 20 5l .
- Pha đng: MeOH
- T1c đ dòng: 0,2 ml/phút .
2.6.2. ĐiCu kiBn cho MS:
- Interface: + ESI
- ESI spray volt: 4,5 kV; Sheeath gas: 40; Aux. gas: 20.
Cht phân tích

Ion chính

Ion đnh tính

Ion xác đnh

Strychnin

335

335

335

2.6.3. Kt quE: M7c đ tinh khi6t c8a strychnin tinh ch6 là 94,92%.

GVHD: Nguy6n Văn Hùng

16

SVTH: Tr1n Th7 Ph32ng Nhung


Lu9n văn tAt nghiBp

ĐC tài: Ly trích strychnin tD h8t mã tiCn

KT LUN VÀ KIN NGH
Đ4 tài “ ly trích strychnin t) ht mã ti4n” vi qui trình ly trích đn gi9n, đem li k6t qu9
thAt kh9 quan. M!c dù hàm lBCng strychnin trong ht mã ti4n chi6m t l3 rt ít nhBng cu1i
cùng c"ng đã ly trích thành công strychnin vi hi3u sut tBng đ1i cao và s9n phm khá
tinh khi6t.
Bên cnh đó vi3c th2c hi3n đ4 tài c"ng còn nhi4u hn ch6 nhB: ch phân tích strychnin
tinh ch6 bng ph5 IR, phBng pháp LC/MS/MS. M!t khác, đ4 tài ch th2c hi3n nghiên c7u
ly trích strychnin vi lBCng nguyên li3u nh. Chính vì vAy, đ4 tài này cn đBCc ti6p tc
nghiên c7u, b5 sung đ hoàn thi3n qui trình và có th 7ng dng vào th2c tin.
Trong tBng lai, n6u có đi4u ki3n cho phép s( ti6p tc nghiên c7u đ4 tài này vi m7c đ
rng và sâu hn:
- Ly trích strychnin bng các phBng pháp khác.
- Ly trích strychnin vi qui mô ln trong công nghi3p.

GVHD: Nguy6n Văn Hùng

17

SVTH: Tr1n Th7 Ph32ng Nhung