Giải pháp giảm nghèo bền vững theo tiêu chí nghèo đa chiều tại huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên (Luận văn thạc sĩ)

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM

VŨ MẠNH HÙNG

GIẢI PHÁP GIẢM NGHÈO BỀN VỮNG
THEO TIÊU CHÍ NGHÈO ĐA CHIỀU TẠI
HUYỆN PHÚ BÌNH, TỈNH THÁI NGUYÊN

LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ NÔNG NGHIỆP

THÁI NGUYÊN - 2017


ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM

VŨ MẠNH HÙNG

GIẢI PHÁP GIẢM NGHÈO BỀN VỮNG
THEO TIÊU CHÍ NGHÈO ĐA CHIỀU TẠI
HUYỆN PHÚ BÌNH, TỈNH THÁI NGUYÊN
Ngành: Kinh tế nông nghiệp
Mã số: 60.62.01.15

LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ NÔNG NGHIỆP

Người hướng dẫn khoa học: TS. Bùi Đình Hòa

THÁI NGUYÊN - 2017

i
LỜI CAM ĐOAN
Tôi cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết
quả nêu trong luận văn là trung thực và chưa từng được ai công bố trong bất kỳ
công trình nghiên cứu nào khác.
Tôi xin cam đoan rằng các thông tin trích dẫn trong luận văn đều đã được
chỉ rõ nguồn gốc. Nếu sai tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm.
Thái Nguyên,ngày 18 tháng 12 năm 2017
Tác giả luận văn
Vũ Mạnh Hùng


ii
LỜI CẢM ƠN
Trước hết với tình cảm chân thành và lòng biết ơn sâu sắc, tôi xin gửi lời
cảm ơn đến TS. Bùi Đình Hòa người trực tiếp hướng dẫn và giúp đỡ tôi hoàn
thành luận văn này.
Tôi xin trân trọng cảm ơn đến quý Thầy giáo, Cô giáo Khoa Kinh tế và
PTNT, phòng Đào tạo Trường Đại học Nông Lâm Thái Nguyên đã trực tiếp
giảng dạy và giúp đỡ tôi trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu.
Tôi cũng xin bày tỏ sự cảm ơn đến UBND huyện Phú Bình, phòng Lao
động - Thương binh và Xã hội, Chi cục Thống kê huyện Phú Bình; UBND các
xã điều tra thuộc huyện Phú Bình; các hộ dân đã cung cấp số liệu thực tế và
thông tin cần thiết để tôi hoàn thành luận văn này.
Cuối cùng, tôi xin chân thành cảm ơn đồng nghiệp, bạn bè, cùng toàn thể
gia đình, người thân đã động viên tôi trong thời gian học tập và nghiên cứu thực
hiện đề tài.
Thái Nguyên, ngày 18 tháng 12 năm 2017
Tác giả luận văn

Vũ Mạnh Hùng


iii
MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN ........................................................................................................ i
LỜI CẢM ƠN .............................................................................................................ii
MỤC LỤC ................................................................................................................. iii
DANH MỤC CÁC BẢNG, HÌNH.............................................................................. v
MỞ ĐẦU .................................................................................................................... 1
1. Tính cấp thiết của đề tài .......................................................................................... 1
2. Mục tiêu của đề tài nghiên cứu ............................................................................... 2
3. Các câu hỏi đặt ra nghiên cứu ................................................................................. 3
Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN .................................................... 4
1.1. Cơ sở lý luận ........................................................................................................ 4
1.1.1. Khái niệm nghèo ............................................................................................... 4
1.1.2. Chuẩn mực xác định nghèo đói ......................................................................... 5
1.1.3. Khái niệm nghèo đa chiều ................................................................................. 8
1.1.4. Chuẩn nghèo đa chiều ....................................................................................... 9
1.1.5. Phương pháp tiếp cận đo lường nghèo đa chiều ............................................. 13
1.1.6. Cách tiếp cận đo lường nghèo đa chiều ở Việt Nam ...................................... 14
1.2. Lý luận về giảm nghèo bền vững ....................................................................... 17
1.2.1. Khái niệm giảm nghèo bền vững .................................................................... 17
1.2.2. Vai trò của giảm nghèo bền vững ................................................................... 18
1.2.3. Các chỉ tiêu đánh giá mức độ bền vững trong giảm nghèo............................. 22
1.2.4. Các yếu tố ảnh hưởng đến giảm nghèo bền vững ........................................... 22
1.3. Cơ sở thực tiễn ................................................................................................... 24
1.3.1. Đặc điểm nghèo đói ở nước ta ........................................................................ 24
1.3.2. Kinh nghiệm giảm nghèo bền vững theo tiêu chí nghèo đa chiều ở Việt Nam........ 26
1.3.3. Đặc điểm nghèo đói ở Thái nguyên ................................................................ 28

1.3.4. Bài học kinh nghiệm cho huyện Phú Bình ...................................................... 29
Chương 2: ĐỐI TƯỢNG, NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ...... 32
2.1 Đối tượng phạm vi và nôi dung nghiên cứu...................................................... 32
2.1.1. Đối tượng nghiên cứu...................................................................................... 32
2.1.2. Phạm vi nghiên cứu ......................................................................................... 32
2.1.3. Nội dung nghiên cứu ....................................................................................... 32


iv
2.2. Phương pháp chọn điểm và thu thập tài liệu ...................................................... 32
2.2.1. Chọn điểm nghiên cứu .................................................................................... 32
2.2.2. Phương pháp thu thập số liệu .......................................................................... 33
2.3. Phương pháp xử lý số liệu .................................................................................. 34
2.4. Phương pháp phân tích ....................................................................................... 34
2.5. Phương pháp PRA .............................................................................................. 35
2.6. Hệ thống chỉ tiêu nghiên cứu ............................................................................. 35
2.6.1. Nhóm chỉ tiêu phản ảnh các nguồn lực và phát triển kinh tế .......................... 35
2.6.2. Nhóm chỉ tiêu phản ánh thực trạng nghèo đơn chiều ..................................... 35
2.6.3. Nhóm chỉ tiêu phản ánh thực trạng nghèo đa chiều ........................................ 35
Chương 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN .................................. 36
3.1. Đặc điểm địa bàn nghiên cứu ............................................................................. 36
3.1.1. Điều kiện tự nhiên ........................................................................................... 36
3.1.2. Đặc điểm kinh tế -xã hội ................................................................................. 41
3.2. Thực trạng nghèo đói của huyện Phú Bình ........................................................ 43
3.2.1. Kết quả rà soát hộ nghèo theo chuẩn nghèo giai đoạn 2016-2020 ................. 43
3.2.2. So sánh tỷ lệ hộ nghèo, cận nghèo của huyện Phú Bình so với các huyện
khác trong tỉnh Thái Nguyên ............................................................................ 45
3.2.3. Phân tích hộ nghèo theo các nhóm đối tượng ................................................. 46
3.2.4. Phân tích hộ nghèo theo mức độ thiếu hụt các dịch vụ xã hội cơ bản ............ 50
3.3. Thực trạng nghèo đói của các hộ điều tra .......................................................... 52

3.3.1.Thông tin chung về các hộ điều tra .................................................................. 52
3.3.2. Thực trạng nghèo đa chiều của nhóm hộ điều tra ........................................... 53
3.3.3. Phân tích các nguyên nhân dẫn tới nghèo đa chiều tại địa bàn nghiên cứu ........... 58
3.4. Mục tiêu và giải pháp giảm nghèo đa chiều huyện Phú Bình đến năm 2020 ........... 63
3.4.1. Mục tiêu .......................................................................................................... 63
3.4.2. Về các giải pháp .............................................................................................. 63
KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ................................................................................ 72
TÀI LIỆU THAM KHẢO ...................................................................................... 74
PHỤ LỤC .....................................................................................................................


v
DANH MỤC CÁC BẢNG, HÌNH
Bảng 1.1. Quy định về chuẩn nghèo đói (theo tiêu chuẩn quốc gia) .......................... 7

Bảng 1.2. Bảng chỉ số đo lường các dịch vụ xã hội cơ bản ............................ 11
Bảng 2.1. Số lượng mẫu điều tra theo địa phương và theo nhóm hộ ............. 34
Bảng 3.1. Tình hình sử dụng đất của huyện Phú Bình giai đoạn 2014 - 2016 ....... 38
Bảng 3.2. Một số chỉ tiêu kinh tế huyện Phú Bình qua 3 năm 2014-2016 ..... 41
Bảng 3.3. Dân số huyện Phú Bình phân theo giới tính và phân theo thành
thị nông thôn ................................................................................. 41
Bảng 3.4. Hiện trạng giáo dục phổ thông huyện Phú bình giai đoạn 2011- 2016 .. 42
Bảng 3.5. Hiện trạng ngành Y tế huyện Phú Bình giai đoạn 2012-2016 ....... 42
Bảng 3.6. Cơ cấu đội ngũ cán bộ ngành Y tế của huyện Phú Bình ................ 43
Bảng 3.7: Kết quả điều tra hộ nghèo, hộ cận nghèo theo chuẩn nghèo tiếp
cận đa chiều giai đoạn 2016 - 2020 .............................................. 44
Bảng 3.8. Tỷ lệ hộ nghèo, cận nghèo của Phú Bình so với các huyện khác
và so với tỉnh Thái Nguyên........................................................... 46
Bảng 3.9. Phân tích hộ nghèo theo các nhóm đối tượng ................................ 48
Bảng 3.10. Phân tích hộ nghèo theo mức độ thiếu hụt các dịch vụ xã hội

cơ bản ............................................................................................ 50
Bảng 3.11. Thông tin chung về các hộ điều tra .............................................. 53
Bảng 3.12. Nghèo đa chiều theo giáo dục (n=120)......................................... 53
Bảng 3.13. Nghèo đa chiều theo Y tế (n=120) ............................................... 54
Bảng 3.14. Thực trạng nhà ở (n=120) ............................................................. 55
Bảng 3.15. Nghèo đa chiều theo điều kiện sống(n=120) ................................ 56
Bảng 3.16. Nghèo đa chiều theo tiếp cận thông tin (n=120) .......................... 57
Bảng 3.17. Tổng hợp ngưỡng thiếu hụt đa chiều (n=120) .............................. 58
Bảng 3.18. Nguyên nhân đói nghèo (n=22) .................................................... 59
Bảng 3.19. Nguyện vọng của hộ ..................................................................... 60
Bảng 3.20. Quy mô hộ gia đình (n=120) ........................................................ 60


vi
Bảng 3.21. Quy mô hộ gia đình của nhóm hộ nghèo (n=22).......................... 61
Bảng 3.22. Ảnh hưởng của thành phần dân tộc với nhóm hộ nghèo đa
chiều (n=22) .................................................................................. 62
Bảng 3.23. Ảnh hưởng của quy mô đất đai với nhóm hộ nghèo đa chiều
(n=22) ............................................................................................ 63
Hình 3.1. Biểu đồ hộ nghèo, cận nghèo của huyện Phú Bình và một số
huyện của tỉnh Thái Nguyên ......................................................... 46


1
MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Xóa đói giảm nghèo là một chủ trương lớn, một quyết sách lớn và nhất
quán của Đảng và Nhà nước, nó không những đáp ứng được nhu cầu, nguyện
vọng của đông đảo các tầng lớp nhân dân mà còn phù hợp với xu hướng chung
của thời đại, phù hợp với các mục tiêu phát triển thiên niên kỷ mà Liên Hợp

Quốc đề ra. Thực hiện chủ trương giảm nghèo bền vững giai đoạn 2011-2020,
chính phủ và các bộ ngành Trung ương đã chỉ đạo tập trung vào 6 nhóm chính
sách chủ yếu: tín dụng ưu đãi; giáo dục - đào tạo; y tế; nhà ở; đào tạo nghề, giải
quyết việc làm, xuất khẩu lao động; hỗ trợ sinh kế; trợ giúp pháp lý. Nhờ vậy,
thành tựu giảm nghèo của Việt Nam được thế giới đánh giá là 1 trong 6 quốc gia
hoàn thành mục tiêu trước thời hạn và là điểm sáng về thực hiện mục tiêu giảm
nghèo. Tính đến cuối năm 2014, tỷ lệ hộ nghèo là 5,97%, cuối năm 2015 còn dưới
5%. Đối với các xã nghèo thuộc diện 30a, tỷ lệ hộ nghèo còn khoảng 28%. Tuy
đạt được những thành tích đáng mừng nhưng công cuộc xóa đói giảm nghèo của
Việt Nam vẫn đang đối mặt với những thách thức trong quá trình thực hiện như
giảm nghèo chưa đồng đều; tỷ lệ hộ nghèo khu vực miền núi, vùng đồng bào dân
tộc còn cao; giảm nghèo chưa vững chắc, tỷ lệ tái nghèo ở một số nơi còn cao;
chính sách còn chồng chéo, nguồn lực còn đầu tư dàn trải, người nghèo trong
vùng đồng bào dân tộc thiểu số còn rất cao. Việc áp dụng duy nhất tiêu chí thu
nhập để xác định đối tượng hộ nghèo, cận nghèo đã dẫn đến sự phân loại đối
tượng chưa thực sự chính xác. Mặt khác, chuẩn nghèo hiện hành chưa đáp ứng
được đầy đủ các nhu cầu cơ bản, lại được duy trì trong cả giai đoạn trong điều
kiện chỉ số giá tiêu dùng hàng năm đều tăng, dẫn đến giá trị chuẩn nghèo không
còn phù hợp, không đáp ứng được nhu cầu bảo mức sống tối thiểu của người dân.
Phương pháp đo lường nghèo đa chiều mới được chính phủ ban hành hy
vọng sẽ khắc phục những điểm yếu trong đo lường nghèo bằng thu nhập vốn đã
bộc lộ những điểm yếu trong bối cảnh kinh tế, xã hội đã có nhiều thay đổi theo


2
hướng ngày càng hội nhập hơn với kinh tế thế giới. Nhưng đây là cách tiếp cận
mới đối với Việt Nam, vì vậy cần có những nghiên cứu cụ thể về cách tiếp cận
này để chương trình giảm nghèo được bền vững hơn trong điều kiện đo lường
bằng tiêu chí mới.
Trong những năm gần đây huyện Phú Bình - tỉnh Thái Nguyên đã áp dụng

nhiều các giải pháp giảm nghèo nhằm phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội và đạt
được những thành tựu nhất định. Tỷ lệ người dân được tiếp cận với các dịch vụ
xã hội cơ bản, cơ sở hạ tầng được cải thiện rõ rệt, đời sống người nghèo được
nâng cao, tỷ lệ hộ nghèo giảm đáng kể. Kết quả giảm nghèo tuy đạt được những
mục tiêu đề ra nhưng chưa thực sự bền vững. Tỷ lệ hộ cận nghèo, hộ phát sinh
còn lớn, tư tưởng trông chờ, ỷ lại không muốn thoát nghèo còn diễn ra phổ biến
ở một bộ phận người dân, chênh lệch người nghèo giữa các vùng và giữa các đối
tượng còn lớn, số hộ đã thoát nghèo nhưng mức thu nhập nằm sát với mức chuẩn
nghèo, nguy cơ tái nghèo cao. Vấn đề cấp thiết cần được đề ra là nghiên cứu,
phân tích, đánh giá nghèo một cách đúng đắn, từ đó đưa ra các phương pháp để
phát huy các thế mạnh và hạn chế các điểm yếu, nhằm đưa huyện Phú Bình thoát
nghèo bền vững có hiệu quả. Hiện nay, các nghiên cứu về nghèo đa chiều hầu
như chưa có. Vì vậy, để hệ thống hóa cơ sở lý luận cũng như đánh giá được thực
trạng nghèo theo hướng đa chiều là rất cần thiết. Xuất phát từ thực tiễn đó, tôi
thực hiện đề tài: “Giải pháp giảm nghèo bền vững theo tiêu chí nghèo đa chiều
tại huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên”.
2. Mục tiêu của đề tài nghiên cứu
 Mục tiêu chung:
Trên cơ sở đánh giá thực trạng nghèo theo tiêu chí nghèo đa chiều, đề xuất
giải pháp giảm nghèo bền vững theo tiêu chí nghèo đa chiều tại huyện Phú Bình,
tỉnh Thái Nguyên.
 Mục tiêu cụ thể:
- Hệ thống hoá cơ sở lý luận và thực tiễn về giảm nghèo bền vững theo tiêu
chí nghèo đa chiều.


3
- Đánh giá thực trạng nghèo theo tiêu chí nghèo đa chiều tại huyện Phú
Bình, tỉnh Thái Nguyên.
- Phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến giảm nghèo bền vững theo tiêu chí

nghèo đa chiều tại huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên.
- Đề xuất các giải pháp giảm nghèo bền vững theo tiêu chí nghèo đa chiều
tại huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên trong giai đoạn tiếp theo.
3. Các câu hỏi đặt ra nghiên cứu
 Thế nào là nghèo đa chiều? Tiêu chí đánh giá nghèo đa chiều là gì?
 Thực trạng nghèo đói theo tiêu chí nghèo đa chiều ở Phú Bình như thế nào?
 Nguyên nhân nào dẫn tới nghèo đa chiều tại địa bàn nghiên cứu?
 Các yếu tố nào ảnh hưởng tới giảm nghèo bền vững theo tiêu chí giảm
nghèo đa chiều tại địa phương?
 Các giải pháp nào cần thực hiện để giảm nghèo bền vững theo tiêu chí
nghèo đa chiều tại Phú Bình trong thời gian tới?


4
Chương 1
CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN
1.1. Cơ sở lý luận
1.1.1. Khái niệm nghèo
Việt Nam thừa nhận quan điểm về đói nghèo của Hội nghị chống đói nghèo
khu vực Châu Á - Thái Bình Dương do ESCAP tổ chức tại Băng Kok - Thái Lan
vào tháng 9/1993. Khái niệm đói nghèo được thể hiện như sau:
“Nghèo là tình trạng của một bộ phận dân cư không được hưởng và thỏa
mãn những nhu cầu cơ bản của con người mà các nhu cầu này đã được xã hội
thừa nhận tùy theo trình độ phát triển kinh tế xã hội và phong tục tập quán của
từng địa phương”. (Nguyễn Thị Bình và cs, 2006)
Nói một cách cụ thể hơn, nghèo là tình trạng một bộ phận dân cư có mức
sống ở mức tối thiểu, không thỏa mãn nhu cầu cơ bản của con người. Nhu cầu cơ
bản ở đây chính là cái thiết yếu, cái tối thiểu để duy trì sự tồn tại của con người.
Nhu cầu ăn, mặc, ở, y tế, giáo dục, đi lại, giao tiếp, v.v…
“Đói là một bộ phận của những người nghèo có mức sống dưới mức tối

thiểu như: cơm không đủ ăn, áo không đủ mặc, thu nhập không duy trì cuộc
sống”. (Nguyễn Thị Bình và cs, 2006)
“Nghèo tuyệt đối là tình trạng một bộ phận dân cư không có khả năng thỏa
mãn các nhu cầu tối thiểu để duy trì cuộc sống. Trên thực tế một bộ phận lớn dân cư
nghèo tuyệt đối rơi vào tình trạng đói và thiếu ăn”. (Nguyễn Thị Bình và cs, 2006).
“Nghèo tương đối là tình trạng một bộ phận dân cư có mức sống dưới mức
trung bình của cộng đồng tại địa phương”. (Nguyễn Thị Bình và cs, 2006)
Nghèo còn được nhận diện ở bốn khía cạnh là không gian, thời gian, môi
trường và giới.
Về thời gian: Phần lớn người nghèo có mức sống dưới mức được xác định
như một chuẩn thấp nhất có thể chấp nhận trong một thời gian dài (cũng cần phải
bổ sung vào số người này những người nghèo tình thế do thất nghiệp do thiên
tai, rủi do hay do con người gây ra). (Nguyễn Vũ Phúc, 2012)


Luận văn đầy đủ ở file: Luận văn full