Đặc Điểm Kinh Tế Nông Thôn Việt Nam Kết Quả Điều Tra Hộ Gia Đình Nông Thôn Năm 2008 Tại 12 Tỉnh

§Æc ®iÓm kinh tÕ n«ng th«n viÖt nam: kÕt qu¶ ®iÒu tra hé gia ®×nh n«ng th«n n¨m 2008 t¹i 12 tØnh

C I M KINH T N NG TH N
VI T NAM

KẾT QUẢ ĐIỀU TRA
HỘ GIA ĐÌNH NÔNG THÔN
NĂM 2008 TẠI 12 TỈNH


§Æc ®iÓm kinh tÕ n«ng th«n viÖt nam: kÕt qu¶ ®iÒu tra hé gia ®×nh n«ng th«n n¨m 2008 t¹i 12 tØnh

2


§Æc ®iÓm kinh tÕ n«ng th«n viÖt nam: kÕt qu¶ ®iÒu tra hé gia ®×nh n«ng th«n n¨m 2008 t¹i 12 tØnh

MỤC LỤC
DANH MỤC CÁC BẢNG.......................................................................................................................5
DANH MỤC CÁC HÌNH ........................................................................................................................7
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT.......................................................................................................8
LỜI NÓI ĐẦU .........................................................................................................................................9
LỜI CẢM ƠN ........................................................................................................................................11
GIỚI THIỆU ..........................................................................................................................................13
Phương pháp chọn mẫu................................................................................................................13
Trọng số .......................................................................................................................................15
So sánh với kết quả 2006 .............................................................................................................15
Bố cục của báo cáo.......................................................................................................................16
CHƯƠNG 1: ĐẶC ĐIỂM CHUNG CỦA HỘ.......................................................................................17
1.1. Giới tính, dân tộc, nghèo đói và ngôn ngữ ............................................................................18

1.2 Giáo dục .................................................................................................................................20
1.3 Khoảng cách tới trường và Ủy ban nhân dân.........................................................................22
1.4. Tình hình sử dụng điện, nước và vệ sinh ..............................................................................23
1.5. Kết luận chương ....................................................................................................................27
CHƯƠNG 2: LAO ĐỘNG VÀ THU NHẬP .........................................................................................28
2.1. Các hoạt động tạo thu nhập ...................................................................................................29
2.2. Đa dạng hóa...........................................................................................................................31
2.3. Tầm quan trọng của các loại hoạt động theo phân bổ thời gian lao động và việc tạo thu nhập ......34
2.4. Kinh doanh phi nông nghiệp của hộ gia đình........................................................................37
2.5. Các loại tiền hỗ trợ /tiền gửi..................................................................................................40
2.6. Kết luận chương ....................................................................................................................45
CHƯƠNG 3: ĐẤT ĐAI - QUYỀN SỬ DỤNG ĐẤT, ĐẦU TƯ VÀ THỊ TRƯỜNG...........................48
3.1. Phân bổ và phân mảnh đất đai...............................................................................................48
3.2. Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất .....................................................................................55
3.3. Hạn chế trong sử dụng đất.....................................................................................................58
3.4. Đầu tư trên đất.......................................................................................................................61
3.5. Giao dịch đất đai ...................................................................................................................65
3.6. Kết luận chương ....................................................................................................................68
CHƯƠNG 4: SẢN XUẤT NÔNG NGHIỆP .........................................................................................69
4.1. Đầu ra của sản xuất nông nghiệp ..........................................................................................69
4.2. Sử dụng đầu vào trong sản xuất nông nghiệp .......................................................................74
4.3. Khoảng cách thương mại ......................................................................................................78
4.4. Cung đầu vào và cầu đầu ra ..................................................................................................79
4.5. Tiếp cận thị trường đầu vào và đầu ra...................................................................................82
4.6. Tiếp cận thủy lợi ...................................................................................................................84
4.7. Đào tạo nông nghiệp .............................................................................................................86
4.8. Nhóm nông dân cùng sở thích ..............................................................................................89
4.9. Kết luận chương....................................................................................................................90
CHƯƠNG 5: RỦI RO, BẢO HIỂM, TIẾT KIỆM VÀ TÍN DỤNG......................................................93
5.1. Các rủi ro và cơ chế thích nghi..............................................................................................94

5.2. Bảo hiểm .............................................................................................................................102

3


§Æc ®iÓm kinh tÕ n«ng th«n viÖt nam: kÕt qu¶ ®iÒu tra hé gia ®×nh n«ng th«n n¨m 2008 t¹i 12 tØnh

5.3. Tiết kiệm .............................................................................................................................106
5.4. Tín dụng ..............................................................................................................................111
5.5. Kết luận chương ..................................................................................................................118
CHƯƠNG 6: VỐN XÃ HỘI VÀ TIẾP CẬN THÔNG TIN................................................................120
6.1. Nhóm chính thức.................................................................................................................120
6.2. Mạng lưới phi chính thức ....................................................................................................125
6.3. Niềm tin và thái độ hợp tác .................................................................................................131
6.4. Nguồn thông tin và sử dụng phương tiện thông tin đại chúng ............................................133
6.5. Kết luận chương ..................................................................................................................137
CHƯƠNG 7: PHÂN TÍCH CƠ SỞ VỀ ĐÁNH GIÁ TÁC ĐỘNG CÁC CHƯƠNG TRÌNH PHÁT
TRIỂN NÔNG NGHIỆP, NÔNG THÔN (ARD) ................................................................................138
7.1. Đặc điểm chung của hộ .......................................................................................................139
7.2. Lao động và thu nhập ..........................................................................................................141
7.3. Sử dụng đất và các đặc điểm của đất đai.............................................................................143
7.4. Tập huấn và hỗ trợ đối với sản xuất nông nghiệp ...............................................................146
7.5. Kết luận chương ..................................................................................................................148
Phụ lục: Phương pháp chọn mẫu và cách tiếp cận đánh giá ARD .............................................149
KẾT LUẬN ..........................................................................................................................................153
TÀI LIỆU THAM KHẢO....................................................................................................................157

4

§Æc ®iÓm kinh tÕ n«ng th«n viÖt nam: kÕt qu¶ ®iÒu tra hé gia ®×nh n«ng th«n n¨m 2008 t¹i 12 tØnh

DANH MỤC CÁC BẢNG
Bảng 1.1: Đặc điểm chung của hộ gia đình theo từng tỉnh ...................................................... 17
Bảng 1.2: Đặc điểm của hộ theo giới tính của chủ hộ và nhóm chi tiêu lương thực thực phẩm.... 20
Bảng 1.3: Trình độ học vấn và trình độ chuyên môn của chủ hộ (%)...................................... 21
Bảng 1.4: Khoảng cách trung bình tới trường và Uỷ ban nhân dân......................................... 22
Bảng 2.1: Các hoạt động của nhân khẩu trong độ tuổi lao động theo giới tính và
nhóm chi tiêu (%)..................................................................................................................... 30
Bảng 2.2: Đa dạng hóa các hoạt động tạo thu nhập ở cấp thành viên hộ (%).......................... 33
Bảng 2.3: Đa dạng hóa các nguồn thu nhập ở cấp hộ (%) ....................................................... 34
Bảng 2.4: Phân bổ lao động và thu nhập từ lao động (% theo dòng)....................................... 35
Bảng 2.5: Đăng ký kinh doanh, Địa điểm và Vốn đầu tư ban đầu (%).................................... 38
Bảng 2.6: Phân bổ tiền được nhận từ nhà nước và tư nhân...................................................... 41
Bảng 2.7: Các lý do chính cho việc hỗ trợ theo loại hỗ trợ (cá nhân hoặc nhà nước) ............. 44
Bảng 2.8: Các nguồn hỗ trợ, theo từng loại hỗ trợ................................................................... 45
Bảng 3.1: Phân bổ và phân mảnh đất đai ................................................................................. 49
Bảng 3.2: Ma trận chuyển dịch tình trạng không ruộng đất, 2006-2008 (%) .......................... 50
Bảng 3.3: Giá trị đất đai ........................................................................................................... 52
Bảng 3.4: Nguồn gốc mảnh đất................................................................................................ 55
Bảng 3.5: Cơ cấu tên đăng ký trong Sổ đỏ (%)........................................................................ 58
Bảng 3.6: Hạn chế trong sử dụng đối với đất sản xuất (%)...................................................... 59
Bảng 3.7: Hiện trạng đầu tư vào đất - thủy lợi * và cây lâu năm............................................. 62
Bảng 3.8: Đầu tư của hộ và giá trị đầu tư 2 năm qua............................................................... 64
Bảng 3.9: Các hình thức mất đất trong 2 năm qua (%) ............................................................ 67
Bảng 3.10: Tổ chức, cá nhân nhận mảnh đất giao dịch (%) .................................................... 68
Bảng 4.1: Tỷ lệ hộ tham gia trồng trọt, chăn nuôi và nuôi trồng thủy sản (%)........................ 70
Bảng 4.2: Các loại cây được sản xuất (%trong tổng số hộ trồng trọt) ..................................... 72
Bảng 4.3: Tỷ lệ hộ trồng trọt sử dụng đầu vào (%).................................................................. 75
Bảng 4.4: Đào tạo nông nghiệp................................................................................................ 87

Bảng 5.1: Giá trị thu nhập bị thiệt hại do các cú sốc gây ra trong 2 năm qua (‘000 VND) ..... 96
Bảng 5.2: Tỷ lệ hộ gia đình bị rủi ro, phân theo loại rủi ro trong 2 năm qua (%).................. 100
Bảng 5.3: Tỷ lệ hộ gia đình sử dụng các hình thức để vượt qua rủi ro, theo nhóm thu nhập (%) .. 101
Bảng 5.4: Mức độ phục hồi sau các cú sốc (%) ..................................................................... 102
Bảng 5.5: Các loại hình bảo hiểm được mua và những nhà cung cấp bảo hiểm (%) ............ 104
Bảng 5.6: Tỷ lệ và mức tiết kiệm theo loại hình tiết kiệm..................................................... 109
Bảng 5.7: Các lý do cho việc tiết kiệm (%) ........................................................................... 111
Bảng 5.8: Phân bố và đặc điểm của các khoản vay theo nguồn............................................. 114
Bảng 5.9: Đặc điểm của người chịu trách nhiệm chính đối với các khoản vay ..................... 115
Bảng 5.10: Các khoản vay theo nguồn và mục đích sử dụng (%) ......................................... 117
Bảng 6.1: Thành viên nhóm xã hội (%) ................................................................................. 122
Bảng 6.2: Đặc điểm nhóm và thành viên nhóm ..................................................................... 123
Bảng 6.3: Ra quyết định trong Hội (%) ................................................................................. 124
5


§Æc ®iÓm kinh tÕ n«ng th«n viÖt nam: kÕt qu¶ ®iÒu tra hé gia ®×nh n«ng th«n n¨m 2008 t¹i 12 tØnh

Bảng 6.4: Lợi ích chính từ tham gia tổ chức (%)................................................................... 125
Bảng 6.5: Mạng lưới phi chính thức: Người hỗ trợ trong trường hợp đột xuất (%) .............. 126
Bảng 6.6: Đám cưới và Sinh nhật .......................................................................................... 128
Bảng 6.7: Chi tiêu cho đám cưới và Tết................................................................................. 129
Bảng 6.8: Liên kết chính trị và chính quyền (%) ................................................................... 130
Bảng 6.9: Thái độ đối với niềm tin và hợp tác....................................................................... 132
Bảng 6.10: Nguồn cung cấp thông tin.................................................................................... 134
Bảng 6.11: Sử dụng TV, Đài, Báo và Internet ....................................................................... 136
Bảng 7.1: Đặc điểm chung của hộ đối chứng và đánh giá theo tỉnh ...................................... 140
Bảng 7.2: Trình độ học vấn chung của chủ họ....................................................................... 140
Bảng 7.3: Trung bình số người trong độ tuổi lao động làm việc và thu nhập........................ 141
Bảng 7.4: Số người trong độ tuổi lao động tham gia vào các loại hoạt động khác nhau (%) 141

Bảng 7.5: Đóng góp của các hoạt động kinh tế vào thu nhập của hộ .................................... 142
Bảng 7.6: Đặc điểm đất đai do hộ làm chủ ............................................................................ 143
Bảng 7.7: Đặc trưng khác của đất đai do hộ làm chủ............................................................. 144
Bảng 7.8: Hộ canh tác các loại cây trồng ϕ (%) .................................................................... 145
Bảng 7.9: Hộ sử dụng các loại đầu vào cho canh tác cây trồng (%)...................................... 146
Bảng 7.10: Mức độ tập huấn nhận được của xã đối chứng và xã đánh giá ϕ ......................... 147
Bảng 7.11: Mức độ hỗ trợ sản xuất nông nghiệp trong xã đối chứng và xã đánh giá ϕ
(%hộ gia đình)........................................................................................................................ 148

6


Đặc điểm kinh tế nông thôn việt nam: kết quả điều tra hộ gia đình nông thôn năm 2008 tại 12 tỉnh

DANH MC CC HèNH
Hỡnh 1.1: T l h s dng nc sch ung v un nu (%) .............................................................23
Hỡnh 1.2: S phõn b nhiờn liu dựng trong un nu (%).......................................................................24
Hỡnh 1.3: S phõn b tin nghi v sinh (%) ............................................................................................25
Hỡnh 1.4: S phõn b thu gom rỏc thi trong vũng 12 thỏng qua (%).....................................................26
Hỡnh 2.1: Quy mụ h v cỏc thnh viờn trong tui lao ng (s thnh viờn h) ...............................29
Hỡnh 2.2: T l ngi trong tui lao ng tham gia vo 4 loi hot ng chớnh (%)........................31
Hỡnh 2.3: a dng húa cỏc ngun thu nhp .............................................................................................32
Hỡnh 2.4: T l phõn b thi gian lao ng cp h theo tnh (%) ........................................................36
Hỡnh 2.5: T l thu nhp t cỏc hot ng to thu nhp theo tnh (%) ...................................................36
Hỡnh 2.6: S thnh viờn h trong tui lao ng lm vic trong cỏc h kinh doanh theo tnh
(Trung bỡnh) ..............................................................................................................................................39
Hỡnh 2.7: S thnh viờn h trong tui lao ng lm vic trong cỏc h kinh doanh theo nhúm h
(Trung bỡnh) ..............................................................................................................................................40
Hỡnh 2.8: H tr trong tng thu nhp ca h (% trong tng thu nhp: trung bỡnh) ................................43
Hỡnh 3.1: Phõn b t ai trong c nc v theo vựng............................................................................53

Hỡnh 3.2: Mnh t cú S (%).............................................................................................................57
Hỡnh 3.3.: T l mnh t b hn ch la chn cõy trng, theo tỡnh trng S (%).............................60
Hỡnh 3.4: Tham gia vo th trng mua bỏn, thuờ t nụng nghip (%).................................................65
Hỡnh 4.1: T l giỏ tr sn lng hng húa bỏn ra (%).............................................................................73
Hỡnh 4.2: T l trng trt, chn nuụi v nuụi trng thy sn s dng lao ng thuờ ngoi (%) ............76
Hỡnh 4.3: T l h trng trt, chn nuụi v nuụi trng thy sn s dng vn vay cho sn xut (%).....77
Hỡnh 4.4: T l xó cú ch (%) ..................................................................................................................78
Hỡnh 4.5: Khong cỏch trung bỡnh (km) ti ng nha gn nht (cp h)...........................................79
Hỡnh 4.6: Ngi cung cp lỳa ging cho h (%) .....................................................................................80
Hỡnh 4.7: Khỏch mua lỳa go ca h (%h bỏn lỳa go) ........................................................................81
Hỡnh 4.8: T l h gp khú khn khi tip cn th trng (%)..................................................................82
Hỡnh 4.9: Cỏc loi khú khn khi tip cn th trng u vo hin nay (%) ............................................83
Hỡnh 4.10: Cỏc loi khú khn sau thu hoch............................................................................................84
Hỡnh 4.11: T l h ph thuc vo h thng thy li nh nc /hp tỏc xó (%)....................................85
Hỡnh 4.12: T l h úng thy li phớ (%)...............................................................................................86
Hỡnh 4.13: T l h c khuyn nụng viờn n thm v tng s ln n thm (%) ............................88
Hỡnh 4.14: Tỏc ng ca thụng tin /t vn h tr nhn c i vi quyt nh sn xut v kinh doanh
ca h (%) .................................................................................................................................................89
Hỡnh 4.15: T l h l thnh viờn ca cỏc nhúm nụng dõn cựng s thớch (%)........................................90
Hỡnh 5.1: T l h gia ỡnh b thit hi v thu nhp trong 2 nm qua (%)..............................................95
Hỡnh 5.2: T l thit hi trong 2 nm qua so vi thu nhp rũng hng nm ca h gia ỡnh (%)............97
Hỡnh 5.3: T l trung bỡnh ca thu nhp rũng b mt trong 12 thỏng qua, phõn theo cỏc loi ri ro (%) ...........99
Hỡnh 5.4: T l h gia ỡnh cú ớt nht mt loi hỡnh bo him chớnh thc (%).....................................103
Hỡnh 5.5: T l h gia ỡnh sn sng mua bo him cõy trng (%) ......................................................106
Hỡnh 5.6: T l h gia ỡnh cú tit kim (%)..........................................................................................107
Hỡnh 5.7: T l tit kim so vi thu nhp rũng hng nm ca h gia ỡnh (%) ....................................108
Hỡnh 5.8: T l h gia ỡnh cú ớt nht mt khon vay (%) ....................................................................112
Hỡnh 5.9: T l cỏc khon vay theo mc ớch s dng..........................................................................116
Hỡnh 5.10: H gia ỡnh cú khon vay b t chi (%).............................................................................117
Hỡnh 5.11: Cỏc khon vay b hn ch (%) .............................................................................................118

Hỡnh 6.1: T l h cp TV l ngun quan trng nht trong cung cp thụng tin th trng .............135
Hỡnh 8.1: Phỏt trin ca xó Nhn nh v quỏ kh v tng lai.........................................................155

7


§Æc ®iÓm kinh tÕ n«ng th«n viÖt nam: kÕt qu¶ ®iÒu tra hé gia ®×nh n«ng th«n n¨m 2008 t¹i 12 tØnh

Danh mục các chữ viết tắt

ARD-SPS

Chương trình hỗ trợ khu vực Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn

CIEM

Viện Nghiên cứu Quản lý Kinh tế Trung ương

CPI

Chỉ số giá tiêu dùng

CPR

Nguồn lực sở hữu chung

ILSSA

Viện Khoa học Lao động và Xã hội

IPSARD

Viện Chính sách Chiến lược Phát triển Nông nghiệp Nông thôn

LURC

Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất

GSO

Tổng cục Thống kê

HH

Hộ gia đình

Mn

Triệu

N

Số lượng quan sát

RNFS

Khu vực khi nông nghiệp ở nôngt thôn

ROSCA

Hội tín dụng tiết kiệm quay vòng

Sqm

m2

VARHS

Điều tra tiếp cận nguồn lực hộ gia đình nông thôn Việt Nam

VBARD

Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn

VBSP

Ngân hàng Chính sách Xã hội

VHLSS

Điều tra mức sống dân cư Việt Nam

VND

Việt Nam đồng

8


Đặc điểm kinh tế nông thôn việt nam: kết quả điều tra hộ gia đình nông thôn năm 2008 tại 12 tỉnh

lỳõi noỏi ờỡu
Khi u ca bỏo bỏo nghiờn cu ny c bt u vo nm 2002 khi ln u tiờn cuc
iu tra v tip cn ngun lc ca h gia ỡnh c thc hin.
Kt qu ca iu tra VARHS02 ó thụi thỳc Vin Nghiờn cu Qun lý Kinh t Trung
ng (CIEM) thuc B K hoch v u t (MPI) v Vin Chớnh sỏch Chin lc Nụng
nghip v Phỏt trin Nụng thụn (IPSARD) thuc B Nụng nghip v Phỏt trin Nụng thụn
(MARD), cng nh Vin Khoa hc Lao ng v Xó hi (ILSSA) thuc B Lao ng Thng
binh v Xó hi (MOLISA) cựng vi Danida lờn k hoch trin khai mt iu tra na vo nm
2006.1 Bỏo cỏo ny c xõy dng da trờn kt qu iu tra m cuc iu tra ny li c
thc hin trờn c s hai cuc iu tra trc.
V a bn nghiờn cu cho bỏo cỏo ny, trong iu tra VARHS08, chỳng tụi ó iu tra
trờn 3.000 h gia ỡnh trong cỏc thỏng 6, 7 v 8 nm 2008. iu tra din ra trờn cựng a bn
12 tnh nh iu tra VARHS06, bao gm: (i) 4 tnh (H Tõy c, nay l mt phn ca H Ni),
Ngh An, Khỏnh Ho v Lõm ng do Danida ti tr trong khuụn kh chng trỡnh H tr
khu vc kinh doanh (BSPS); 5 tnh k Lk, k Nụng, Lo Cai, in Biờn v Lai Chõu
thuc chng trỡnh H tr Phỏt trin khu vc nụng nghip v nụng thụn (ARD-SPS) v (iii) 3
tnh Phỳ Th, Qung Nam v Long An l cỏc tnh c iu tra t nm 2002. Bỏo cỏo ny
c xõy dng da trờn kt qu iu tra nm 2008 i vi 1.364 h gia ỡnh, v õy cng
chớnh l nhng h gia ỡnh ó c iu tra nm 2006. Bỏo cỏo cũn s dng kt qu iu tra
ca trờn 3.000 h, trong ú cú c nhng h ó c iu tra t nm 2002.
ILSSA ó thc hin cỏc cụng vic t lp k hoch n iu tra trờn thc t. Khoa Kinh
t (DoE) thuc i hc Tng hp Copenhagen phi hp vi CIEM, IPSARD v ILSSA trong
thit k iu tra v phõn tớch s liu. Thụng qua quỏ trỡnh thc hin chng trỡnh ny m cỏc
hot ng thng xuyờn v tng cng nng lc nghiờn cu do cỏn b ca DoE c thc
hin theo nh tho thun gia cỏc bờn.
Cuc iu tra VARHS c thit k nhm phi hp hiu qu, b sung cho cuc iu tra
h gia ỡnh quy mụ ln hn cp quc gia c bit n vi tờn gi iu tra Mc sng h
gia ỡnh Vit Nam (VHLSS) c t chc hai nm mt ln do Tng cc Thng kờ (GSO)
thc hin, iu tra VHLSS gn õy nht c thc hin vo nm 2008 (sp cụng b). Tt c

cỏc h gia ỡnh iu tra ca VARHS u l nhng h gia ỡnh ó c iu tra trong VHLSS.
Vỡ th iu tra VARHS ch tp trung vo xõy dng b s liu b sung cho s liu ó c thu
thp trong iu tra VHLSS, trong ú c bit tp trung vo thu thp s liu v khai thỏc
1

c im kinh t nụng thụn Vit Nam: Kt qu iu tra h gia ỡnh nụng thụn nm 2006 ti 12 tnh

9


Đặc điểm kinh tế nông thôn việt nam: kết quả điều tra hộ gia đình nông thôn năm 2008 tại 12 tỉnh

tỡm hiu v tip cn ngun lc ca h gia ỡnh Vit Nam ti cỏc th trng t ai, lao ng
v tớn dng. Ngoi ra, so vi iu tra nm 2006, cuc iu tra ny khụng ch c gng thu thp
s liu sn xut nụng nghip theo mnh t ca tng h nụng dõn, m iu tra VARHS08 cũn
cú mc tiờu chun b c s nn trin khai thc hin ỏnh giỏ tỏc ng ca cỏc chng trỡnh
nụng nghip ARD-SPS.
Bỏo cỏo ny a ra bc tranh tng quan v nhng vn chớnh t b s liu iu tra
VARHS08, cú so sỏnh tng ng vi nm 2006. Tuy nhiờn cn lu ý rng, bỏo cỏo ny
khụng th khai thỏc thu ỏo ht cỏc khớa cnh ca s liu thu thp c, vỡ th c gi nờn
tham kho thờm bng cõu hi i vi xó v bng cõu hi i vi h gia ỡnh (ó a lờn mng
internet) m chỳng tụi ó s dng thu thp thụng tin trong quỏ trỡnh iu tra thy mt
cỏch tng quỏt hn nhng vn m chỳng tụi ó cp trong bỏo cỏo ny.
Hin chỳng tụi ó la chn v ang trin khai nghiờn cu sõu v mt s vn ca kinh
t nụng thụn Vit Nam v chun b cho cỏc cuc iu tra tip theo vo nm 2010 v 2012
nhm tip tc v m rng c s d liu xuyờn sut theo thi gian.

.

10

Đặc điểm kinh tế nông thôn việt nam: kết quả điều tra hộ gia đình nông thôn năm 2008 tại 12 tỉnh

lỳõi caóm ỳn
Tp th tỏc gi bỏo cỏo ny bit n TS. inh Vn n - Vin trng Vin Nghiờn cu
Qun lý Kinh t Trung ng, TS. ng Kim Sn - Vin trng Vin Chớnh sỏch Chin lc
Nụng nghip v Phỏt trin Nụng thụn v TS. Nguyn Th Lan Hng - Vin trng Vin
Khoa hc Lao ng v Xó hi ó hng dn trong sut quỏ trỡnh t khi bt u n khi kt
thỳc nghiờn cu v m bo s cng tỏc hiu qu gia cỏc i tỏc
Chỳng tụi dnh li cm n c bit ti ngi Peter Lysholt-Hansen - i s Vng quc
an Mch ti Vit Nam, ngi ó liờn tip ng h cho vic nghiờn cu, ng thi cm n s
h tr ti chớnh ca Danida (BSPS v ARD-SPS) ó cung cp ti chớnh cho nghiờn cu ny.
Thnh phn chớnh ca nhúm nghiờn cu gm: b Phm Th Ngc Linh, b Nguyn Lờ
Hoa, b Phm Th Phng Liờn v b Liờn Hng ca Trung tõm T vn Chớnh sỏch
Nụng nghip (CAP) thuc Vin Chớnh sỏch Chin lc Nụng nghip v Phỏt trin Nụng thụn
(IPSARD); ụng Lu c Khi v b Lờ Th Xuõn Qunh ca Vin Nghiờn cu Qun lý Kinh
t Trung ng; TS. Thomas Markussen, TS.Carol Newman, TS. Gaia Narciso v TS.Katleen
Van den Broeck ca Khoa Kinh t (DoE) thuc i hc Tng hp Copenhagen. GS. Finn
Tarp ca DoE ó iu phi v hng dn nhúm trong sut quỏ trỡnh trin khai nghiờn cu.
Cm n nghiờn cu sinh Nina Blửndal ó h tr lp k hoch ỏnh giỏ tỏc ng chng trỡnh
ARD-SPS, nghiờn cu sinh Pablo Selaya ó cung cp cỏc u vo v cỏc vn vn xó hi v
TS. Marta Zieba ó h tr trong vic lm sch v format b s liu. Cm n ụng Simon
McCoy, nh kinh t hc thuc DoE, ó liờn tc h tr trong iu phi v qun lý trong quỏ
trỡnh nghiờn cu.
Cụng vic ca chỳng tụi khụng th hon thnh c nu thiu vng s hp tỏc trao i
chuyờn mụn, gi ý v khớch l t phớa cỏc t chc v cỏ nhõn. Chỳng tụi c bit cm n i
vi cỏc t chc v cỏ nhõn sau:
Chõn thnh cm n nhúm iu tra ca Vin Khoa hc Lao ng v Xó hi (ILSSA) vỡ
tinh thn cng tỏc mang tớnh xõy dng v khớch l ca h. Nhúm iu tra c iu

phi bi TS. Nguyn Th Lan Hng v nhúm giỳp vic bao gm: ụng Lờ Ng Bỡnh,
ụng Lu Quang Tun, b Hong Th Minh v b Lờ Hng Qunh. Cỏc iu tra viờn
ti cỏc tnh do cỏc ụng /b iu phi viờn sau: Lờ Ng Bỡnh, Ch Th Lõn (H Tõy),
Nguyn Th Vnh H (Phỳ Th); Nguyn Kiờn Quyt (Lai Chõu); H Th Thu Hng
(in Biờn); Nguyn Khc Tun (Lo Cai); Trn Vn Sinh, Hong Kiờn Trung (Ngh
An); Cao Th Minh Hu (Qung Nam); Nguyn Th Hnh (Khỏnh Hũa); Nguyn Th
Thanh H (Lõm ng); Nguyn Vn D (k Lk); Lu Th Lan Anh (k Nụng);
Hong Th Minh (Long An). Nu khụng cú s c gng vt bc ca ILSSA trong vic
hon thin bng hi, tp hun iu tra viờn, trin khai vic iu tra trờn thc a, lm
sch s liu thỡ tt c nhng cụng vic khỏc u tr nờn hóo huyn.
11


Đặc điểm kinh tế nông thôn việt nam: kết quả điều tra hộ gia đình nông thôn năm 2008 tại 12 tỉnh





c bit bit n cỏc ng nghip ti CIEM v IPSARD v s ng h v hng dn
ca h trong quỏ trỡnh nghiờn cu, ú l TS. Chu Tin Quang v b Trn Th Qunh
Chi cựng cng s ca b ti IPSARD.
Cm n cỏc thnh viờn tham d hi tho cp quc gia ti H Ni (do CIEM t chc)
vo ngy 24 thỏng 7 nm 2009 ó úng gúp nhn xột v bỡnh lun cho bn tho u
ca bỏo cỏo ny. c bit cm n TS. V Quc Huy v TS. V Th Minh v nhng
li khuyờn v bỡnh lun ca h.

Cm n cỏc nhõn viờn ca S quỏn an Mch, nhng ngi ó h tr cụng vic nghiờn
cu ca chỳng tụi gm TS. Tove Degnbol, b Mimi Groenbech, b V Hng Mai v ụng
Hong Vn Tỳ.

Quỏ trỡnh thc hin nghiờn cu ny din ra cựng vi rt nhiu c gng tng cng
nng lc nghiờn cu, trong ú nhn mnh n hai hot ng l:




T 16 - 20 thỏng 3 nm 2009, TS. Carol Newman, TS. Gaia Narciso, v TS. Thomas
Markussen ó t chc khoỏ hc 1 tun tp trung v phõn tớch iu tra h gia ỡnh, s
dng b s liu iu tra VARHS08 ti CAP/IPSARD H Ni. Cú khong 15 hc
viờn n t CAP/IPSARD, CIEM v ILSSA tham gia khoỏ o to, ó t rừ s nhit
tỡnh v quan tõm n ti liu, tớch cc tham gia vo chun b thc hnh trờn mỏy tớnh.
T 16/2 n 2/3 nm 2009, nhúm nghiờn cu phớa Vit Nam ó n DoE cựng lm
vic v hc tp, phõn tớch s liu, xõy dng nờn bỏo cỏo ny. Chuyn cụng tỏc ny
cựng vi s phi hp v sau ti Vit Nam l mt phn quan trng hon chnh
nghiờn cu ny.

Ngoi ra, nhúm nghiờn cu chõn thnh cm n trờn 3.000 h gia ỡnh ti 12 tnh ó
dnh thi gian cho chỳng tụi trong quỏ trỡnh iu tra. Chỳng tụi hy vng rng bỏo cỏo ny s
l ti liu tham kho quan trng trong quỏ trỡnh xõy dng chớnh sỏch hng ti ci thin sinh
k ca h.
Cui cựng, mc dự chỳng tụi nhn c rt nhiu li khuyờn t ng nghip v bn bố,
nhng nhúm nghiờn cu chu hon ton trỏch nhim v nhng li, thiu sút trong bỏo cỏo ny.

12


Đặc điểm kinh tế nông thôn việt nam: kết quả điều tra hộ gia đình nông thôn năm 2008 tại 12 tỉnh

giỳỏi thiùồu
Bỏo cỏo ny trỡnh by kt qu ca cuc iu tra th ba v iu tra tip cn ngun lc

ca h gia ỡnh (VARHS). Cuc iu tra c tin hnh ti 12 tnh thuc cỏc vựng nụng thụn
ca Vit Nam trong thi gian t thỏng 7-8 nm 2008. Cuc iu tra VARHS u tiờn c
thc hin vo nm 2002 v cuc iu tra th hai c thc hin vo nm 2006 (xem CIEM et.
al. 2007).
Mc tiờu ca cuc iu tra l nhm giỳp hiu rừ thờm h ó tip cn c gỡ, cha tip
cn c gỡ i vi cỏc ngun lc cho sn xut nụng thụn. Mc ớch l hiu rừ ti sao mt
s h li gp hn ch trong tip cn ngun lc v nhng hn ch ny nh hng nh th no
n phỏt trin kinh t h. "Ngun lc cho sn xut" c nh ngha tng quỏt bao gm cỏc
ngun lc vt cht, ti chớnh, nhõn lc v vn xó hi cng nh ngun lc t ai. Cuc iu tra
ó thu thp thụng tin v rt nhiu ch nh: vic lm nụng thụn, thu nhp c to ra t hot
ng nụng nghip v hot ng phi nụng nghip, kinh doanh nụng thụn, cỏc quyn v ti sn,
tit kim, u t v tham gia vo mng li xó hi chớnh thc v phi chớnh thc. Thụng qua
hiu cn k nhng ni dung ny s giỳp chỳng ta cú c u vo cú giỏ tr trong tho lun
chớnh sỏch Vit Nam v tin ti úng gúp vo xõy dng cụng c chớnh sỏch hon thin hn
phc v phỏt trin kinh t bn vng v cụng bng hn trong nụng thụn Vit Nam.

Phng phỏp chn mu
iu tra VARHS c thc hin trờn a bn 12 tỡnh bao gm: H Tõy2, Lo Cai, Phỳ
Th, in Biờn, Lai Chõu, Ngh An, Qung Nam, Khỏnh Ho, k Lk, k Nụng, Lõm
ng v Long An. õy l nhng tnh trong vựng d ỏn do Danida ti tr bao gm D ỏn
Chng trỡnh h tr khu vc kinh doanh (BSPS) v D ỏn Chng trỡnh h tr khu vc nụng
nghip v phỏt trin nụng thụn (ARD-SPS). Trong tng tnh, chỳng tụi s dng phng phỏp
chn mu l iu tra li tt c nhng h ó c iu tra ti iu tra kho sỏt mc sng dõn c
Vit Nam 2004 (VHLSS). Tng cng cú 1.364 h ó c iu tra li. Nhng h ny cng ó
c iu tra trong VARHS nm 2006. Vỡ VHLSS l iu tra v kinh t xó hi mang tớnh i
din cho ton quc do Tng cc Thng kờ (GSO) thc hin hai nm mt ln, nờn vic iu tra
li nhng h ó c iu tra ny mang li hai iu li: Th nht, phng phỏp ny khụng
Tnh H Tõy ó c hp nht vo H Ni t nm 2009.Tuy vy, trong nghiờn cu ny H Tõy vn c
chỳng tụi nh mt tnh c lp cú th so sỏnh c vi kt qu ca nhng nm trc.

2

13


Đặc điểm kinh tế nông thôn việt nam: kết quả điều tra hộ gia đình nông thôn năm 2008 tại 12 tỉnh

ch r m cũn tin cy trong chn mu iu tra do mu ny (hu nh) ó i din thng kờ cho
khu vc nụng thụn ca 12 tnh. Th hai, trong quỏ trỡnh phõn tớch, chỳng ta cú th s dng kt
hp vi thụng tin khụng ch t iu tra VARHS 2006 m cũn t iu tra VHLSS. Núi cỏch
khỏc, chỳng ta cú th s dng c rng hn b s liu liờn thụng qua cỏc nm (panel) v
cựng mt h gia ỡnh trong nhiu cuc iu tra c thc hin ti nhiu thi im khỏc nhau.
Mt tr ngi nh ca cỏch tip cn ny l chỳng ta ch iu tra nhng h ó tn ti t
nm 2004, vỡ vy h trong mu iu tra VARHS gi hn mt chỳt so vi tui bỡnh quõn
chung ti a phng. Nhng li ớch t vic cú c b s liu liờn thụng l rt ln. Chỳng ta
khụng ch tớnh toỏn c nhng thay i theo theo thi gian mt cỏch chớnh xỏc hn nh kh
nng "lp li cỏc thụng tin chộo" (vớ d, iu tra cỏc h khỏc nhau ti cỏc thi im khỏc
nhau) m cũn cú th i chng c cỏc c im khụng nhỡn thy c, tớnh bt nh theo
thi gian trong cụng vic nghiờn cu, ng thi cũn cú th xem xột nhng thay i cp cỏ
nhõn theo thi gian. Chng hn, chỳng ta cú th i sõu hn cỏc kt qu tng hp, nh xem xột
thay i rũng v tỡnh trng khụng t v bit rừ ai l ngi mt t, ai l ngi nhn t .v.v.
Bỏo cỏo ny mi ch tp trung vo phõn tớch v gii thiu s b kt qu iu tra VARHS nm
2008, cụng vic nghiờn cu s nng hn khi s dng cỏc ch tiờu liờn thụng trong b s liu.
Ngoi iu tra li 1.364 h gia ỡnh VHLSS ó iu tra nm 2004, cuc iu tra ny
cũn m rng ra hai nhúm h khỏc ú l:
Th nht, 820 h gia ỡnh nụng thụn ó iu tra nm 2002 trong VHLSS ti cỏc tnh
H Tõy, Phỳ Th, Qung Nam v Long An. Cỏc h ny ó c iu tra trong VARHS 2002
v 2006, nh iu tra lp li cỏc h ny nờn chỳng ta cú c liờn thụng ca cựng s h trong
thi gian 6 nm. Nhng h ny khụng a vo phõn tớch trong bỏo cỏo ny do õy l nhng
h iu tra lp li ca cỏc tnh H Tõy, Phỳ Th, Qung Nam v Long An3. õy khụng phi l

vn d dng iu chnh trng s mu iu tra lm cho mu mang tớnh i din nu
chỳng tụi ch ly riờng cỏc h ó iu tra trong c VHLSS 2002 v 2004.
Th hai, trong mu iu tra cũn b sung 945 h ti 5 tnh thuc chng trỡnh ARD-SPS
ti Lo Cai, in Biờn, Lai Chõu, k Lk v k Nụng. Nhng h ny c iu tra nhm
phc v mc tiờu c bit l xõy dng c s d liu ỏnh giỏ tỏc ng chng trỡnh ARDSPS. Khong mt na trong s h iu tra ny c hng li t chng trỡnh ARD-SPS
(nhúm ỏnh giỏ) v na cũn li khụng nhn c h tr t chng trỡnh (nhúm i chng) v
iu c bit l nhng h thuc hai nhúm ny li cú c im tng ng ging nhau (chi tit
Tuy nhiờn, mt s h iu tra VHLSS nm 2002 cng c iu tra lp li trong VHLSS 2004. Tng s cú 26
h nh vy trong mu v nhng h ny c a vo b s liu phõn tớch cho bỏo cỏo ny.

3

14


Đặc điểm kinh tế nông thôn việt nam: kết quả điều tra hộ gia đình nông thôn năm 2008 tại 12 tỉnh

xem chng 7). iu tra lp li nhng h ny trong cỏc cuc iu tra tip theo cho phộp
chỳng ta ỏnh giỏ tỏc ng ca chng trỡnh ARD-SPS. Do nhng h ny khụng i din cho
h gia ỡnh nụng thụn cp quc gia hay cp tnh nờn khụng c a vo trong phõn tớch
tớnh toỏn chung ca bỏo cỏo ny. Tuy nhiờn, chng 7 ca bỏo cỏo li tp trung vo phõn tớch
riờng nhng h ny.
Cui cựng, 94 h gia ỡnh c iu tra thay th cho nhng h ó iu tra VHLSS
nhng khụng tỡm thy. Do chỳng tụi khụng tớnh trng s riờng cho nhng h ny nờn nhng
h ny c loi ra khi trong tớnh toỏn phõn tớch s dng trong bỏo cỏo. Túm li, tng s h
ó iu tra l 3.223 h, trong ú chỳng tụi s dng s liu ca 1.364 h iu tra VHLSS 2004
cho cỏc phõn tớch trong chng 1-6 ca bỏo cỏo v 945 h iu tra xõy dng c s d liu
ARD-SPS s dng trong xõy dng chng 7. Tng cng 3.223 h s c s dng trong cỏc
nghiờn cu sõu tip theo khi s dng s liu iu tra VARHS.

Trng s
Nh ó cp trờn, chỳng tụi s dng trng s trong tt c cỏc tớnh toỏn ca mỡnh.
Phng phỏp ny giỳp m bo khụng b thiờn v trong c lng cỏc tham s iu tra mu.
Trng s m chỳng tụi s dng phõn tớch trong bỏo cỏo t chng 1-6 l trng s s dng
trong VHLSS 2004 do GSO cung cp. Trng s cho tng h l, khong chng, nghch o
xỏc sut m h ú c iu tra trong VHLSS 2004. Vỡ th, nhng vựng cú ớt h iu tra,
tng ng trong s mu iu tra ca vựng, s nhn c trng s cao hn trong tớnh toỏn ca
chỳng tụi so vi cỏc h khỏc.4

So sỏnh vi kt qu 2006
Trong cỏc trng hp khi cõu hi c a ra trong c hai cuc iu tra 2006 v 2008,
chỳng tụi thng trỡnh by kt qu ca c hai nm, iu ny cho phộp xem xột nhng thay i
trong giai on gia hai cuc iu tra. Tớnh toỏn s liu cho nm 2006 c da trờn cựng s
h gia ỡnh nh tớnh toỏn cho nm 2008, vỡ th s khỏc bit c lng cho giai on 2 nm
chớnh l s khỏc bit ca chớnh mu iu tra.5

98% ca thay i bin trng s l gia cỏc tnh ch khụng phi l trong tnh. Tuy nhiờn, s dng trng s cú
nh hng rt nh ti thng kờ trong tnh. Trng s ch yu nh hng ti c lng chung.
5
Do mu iu tra 2006 dựng tớnh toỏn kt qu s dng cho bỏo cỏo ny khụng hon ton chớnh xỏc l s ó s
dng tớnh toỏn cho bỏo cỏo VARHS 2006 (CIEM et. al. 2007), m ụi khi cú s khỏc bit nh ca c lng
gia hai cuc iu tra.
4

15


Đặc điểm kinh tế nông thôn việt nam: kết quả điều tra hộ gia đình nông thôn năm 2008 tại 12 tỉnh

B cc ca bỏo cỏo

Chng 1 trỡnh by kt qu v cỏc c im c bn ca h nh ngụn ng s dng, dõn
tc, tỡnh trng úi nghốo v hc vn. Chng ny cng trỡnh by khỏi quỏt v tip cn cỏc tin
nghi sinh hot ca h nh nc sch v v sinh. Chng 2 phõn tớch v phõn b lao ng v
ngun thu nhp ca h gia ỡnh. Ngoi phõn tớch chung tm quan trng khỏc nhau theo khu
vc hot ng kinh t (nụng nghip, lm cụng n lng, kinh doanh phi nụng nghip v khai
thỏc ngun li ti nguyờn cụng cng), chng ny cũn dnh mt phn nghiờn cu riờng v
kinh doanh phi nụng nghip ca h v mt phn v nhng khon h tr t nh nc hay t
cỏc t chc, cỏ nhõn i vi h gia ỡnh. Chng 3 phõn tớch cỏc vn liờn quan n t ai,
bao gm tỡnh trng khụng cú t sn xut, cỏc quyn v t, u t v th trng t ai.
Chng 4 cp n vn ca sn xut nụng nghip v nuụi trng thu sn. Chng ny
phõn tớch s tham gia ca h vo trng trt, chn nuụi v nuụi trng thu sn, phõn tớch tm
quan trng ca cỏc loi cõy trng khỏc nhau v vic s dng cỏc loi u vo cho sn xut
nh phõn bún hoỏ hc, thuờ lao ng, vn vay v dch v khuyn nụng. Ngoi ra cũn a ra
cỏc phõn tớch ch quan v quan im ca h gia ỡnh v cỏc cn tr chớnh i vi phỏt trin
nụng nghip. Chng 5 phõn tớch thc trng v ri ro v s dng cỏc sn phm ti chớnh nh
bo him, tit kim v vay vn. Chng 6 nhm vo lm rừ vn v vn xó hi, tip cn
thụng tin v thỏi liờn quan n nim tin. Nh ó trỡnh by, chng 7 khỏc hn so vi cỏc
chng trc, s liu dựng phõn tớch trong chng ny l da vo mu iu tra 945 h gia
ỡnh nhm phc v mc tiờu ỏnh giỏ tỏc ng ca chng trỡnh ARD-SPS.

16


Đặc điểm kinh tế nông thôn việt nam: kết quả điều tra hộ gia đình nông thôn năm 2008 tại 12 tỉnh

CHNG 1

C IẽM CHUNG CUA Hệ
Chng ny trỡnh by mt s c im chung ca cỏc h gia ỡnh trong 12 tnh tin
hnh iu tra. Cỏc c im ca ch h (gii tớnh, dõn tc, ngụn ng v trỡnh ), vn úi

nghốo (ni cỏc h nghốo nht sinh sng v s khỏc bit gia cỏc h), mc tip cn vi mt
s dch v (khong cỏch ti trng) v iu kin sng (vic s dng nc sch, nhiờn liu cho
un nu, v tỡnh trng v sinh ca h) s ln lt c trỡnh by di õy.
Bng 1.1: c im chung ca h gia ỡnh theo tng tnh
H dựng
H nghốo
% trong Gii tớnh Dõn tc ca
Ch h bit ting Vit l theo tiờu chớ
ch h
ch h
tng
S h
ca chớnh
núi ting Vit ngụn ng
mu (% ch h (% ch h l
(%)
chớnh
quyn a
iu tra l nam) ngi Kinh)
(%)
phng
(%)
Tnha
H Tõy (RRD)

174

12,8

76,8

98,3

100,0

100,0

8,1

Lo Cai (NE)

87

6,4

87,4

24,5

79,5

38,3

30,9

Phỳ Th (NE)

112

8,2

76,7

85,7

100,0

97,3

16,8

Lai Chõu (NW)

112

8,2

91,0

14,1

71,4

16,0

48,7

in Biờn (NW)

106

7,8

88,8

8,3

98,2

8,3

25,4

Ngh An (NCC)

193

14,2

80,8

87,6

99,4

89,8

20,0

Qung Nam (SCC)

114

8,4

71,9

96,5

99,1

96,5

29,9

Khỏnh Ho (SCC)

60

4,4

64,9

91,8

100,0

93,4

19,8

k Lk (CH)

139

10,2

81,9

67,6

98,0

77,8

16,2

k Nụng (CH)

85

6,2

87,0

78,7

100,0

78,7

17,7

Lõm ng (CH)

67

4,9

75,8

63,0

100,0

65,9

20,2

Long An (MRD)

115

8,4

66,7

100,0

100,0

100,0

8,7

1.364

100

77,6

81,5

98,0

85,4

18,0

79,8

82,6

97,6

86,3

21,9

Tng, 2008

Tng, 2006

b

1.364

a

Vựng trong ngoc n: RRD (ng bng sụng Hng), NE (ụng Bc), NW (Tõy Bc), NCC (Bc Trung B), SCC (Nam Trung B),
CH (Tõy Nguyờn), MRD (ng bng sụng Cu Long) - khụng cú h no thuc vựng ụng Nam B trong mu iu tra.
b
S chờnh lch nh gia kt qu iu tra 2 nm 2006 v 2008 l do cú mt s thay i trong phng phỏp v sai sút thng kờ.

17


Đặc điểm kinh tế nông thôn việt nam: kết quả điều tra hộ gia đình nông thôn năm 2008 tại 12 tỉnh

Hu ht cỏc kt qu trỡnh by trong bỏo cỏo ny u chia theo tnh ngi c tin
theo dừi tng tnh v d dng so sỏnh vi bỏo cỏo v kt qu iu tra h gia ỡnh nụng thụn
nm 2006.6

1.1 Gii tớnh, dõn tc, nghốo úi v ngụn ng
Ct u tiờn ca Bng 1.1 nờu s lng h kho sỏt ca tng tnh. S lng h ph
thuc vo dõn s tng tnh, iu ú gii thớch ti sao cỏc tnh ụng dõn nh Ngh An v H
Tõy cú s h c chn kho sỏt nhiu hn cỏc tnh khỏc.
Khong 3/4 tng s h cú ch h l nam v t l ny dao ng t mc 65% Khỏnh
Hũa lờn ti 91% Lai Chõu. Hu ht cỏc ch h l ngi Kinh nhng t l ny rt khỏc nhau
gia cỏc tnh. T l ch h l ngi Kinh rt thp cỏc tnh min nỳi phớa Bc nh Lai Chõu
(16%) v in Biờn (8%), v rt cao vựng ng bng nh H Tõy (98%) v Long An

(100%). T l ch h l ngi Kinh cao tng ng vi t l s dng ting Vit cao ca ch h.
Mc dự t l h s dng ting Vit l ngụn ng chớnh cỏc tnh khỏc nhau khỏ chờnh
lch, song t l ch h cú th s dng ting Vit li rt cao trong ton mu iu tra. Ch riờng
Lai Chõu l cú mt b phn ch h dõn tc thiu s khụng núi c ting Vit.
Khong 18% tng s h l h nghốo, song cỏc h nghốo tp trung ch yu Lai Chõu
(49%), Lo Cai, in Biờn, v Qung Nam (khong 30%). H Tõy (vựng ng bng sụng
Hng) v Long An (vựng ng bng sụng Cu Long) cú t l h nghốo thp hn hn cỏc tnh
khỏc (di 10%). Mi liờn h cht ch gia t l úi nghốo vi a im sinh sng s tip tc
c i sõu phõn tớch trong phn tip theo ca bỏo cỏo.
Dũng cui cựng ca Bng 1.1 ghi li kt qu t iu tra nm 2006. So vi nm 2008, s
liu thng kờ v dõn tc v ngụn ng chờnh lch rt ớt, cú th l do sai sút thng kờ. T l ch
h l nam gim 2 im phn trm, cú th l do mt s ch h l nam qua i v thay vo ú l
n ch h. Quan trng hn c l s lng h nghốo theo ỏnh giỏ ca chớnh quyn a
phng ó gim i 4 im phn trm, t 22% xung cũn 18%. T ú, cú th nhn nh rng,
tng trng kinh t ti Vit Nam ó gúp phn lm gim s h nghốo ti nụng thụn.
Trong bỏo cỏo ny, s liu thng kờ khụng ch c trỡnh by theo tnh m cũn theo gii
tớnh ca ch h v nhúm h giu, nghốo hay nhúm tiờu dựng lng thc thc phm. õy l
nhng c im c coi l quan trng nht, cú nh hng ln nht ti cỏc hnh vi ca h. Cỏc
h trong iu tra c chia thnh 5 nhúm theo cỏch chia ng phõn v da trờn giỏ tr lng thc
thc phm m h tiờu dựng. iu tra khụng thu thp y s liu v tiờu dựng lng thc
thc phm m ch thu thp s liu 14 loi lng thc thc phm, song 14 loi ny ó c
chng minh l cú quan h cht ch v i din c cho s liu v tng chi tiờu cho lng thc

Vic phõn chia theo tnh cng c s dng trong bỏo cỏo c im kinh t nụng thụn Vit Nam: Kt qu
iu tra h gia ỡnh nụng thụn nm 2006 ti 12 tnh
6

18

Đặc điểm kinh tế nông thôn việt nam: kết quả điều tra hộ gia đình nông thôn năm 2008 tại 12 tỉnh

thc phm (Bales 2003, Ph lc C)7. Do ú, ng phõn v v tiờu dựng lng thc thc phm
c tớnh da trờn tng chi tiờu cho 14 loi lng thc thc phm ó c la chn8.
Bng 1.2 cho thy hu nh khụng cú s liờn h gia gii tớnh ch h vi tiờu dựng
lng thc thc phm. Bng cng ch ra rng ch h l n thỡ hu ht l ngi Kinh, do ú t
l h cú ch h l n s dng ting Vit lm ngụn ng chớnh nhiu hn so vi h cú ch h l
nam. 23% h cú ch h l n nhn c s h tr t con cỏi ó tỏch h, cao hn 11 im
phn trm so vi h cú ch h l nam.
S giu nghốo cú liờn h cht ch vi dõn tc v vic s dng ting Vit lm ngụn ng
chớnh. C th, ch h nhng h giu ch yu l ngi Kinh v hu ht cỏc h ny s dng
ting Vit lm ngụn ng chớnh. Khong 40% h nghốo nht cú ch h l ngi dõn tc thiu
s v khụng s dng ting Vit lm ngụn ng chớnh, mc dự hu ht (93%) ch h thuc
nhúm h nghốo nht cú th núi ting Vit. H tr t con cỏi khụng cú s khỏc bit gia cỏc
nhúm h, hay núi cỏch khỏc h nghốo nhn c s h tr khụng ớt hn h giu (xem thờm
chng 2). Theo ct cui cựng ca bng 1.2, cú 44% h nghốo nht v 7% h giu c coi l
h nghốo theo ỏnh giỏ ca chớnh quyn a phng. Kt qu ny cho thy vic chia nhúm h
cn c vo tiờu chớ tiờu dựng lng thc thc phm cú s phự hp nht nh, nhng khụng
hon ton vi nhng tiờu chớ m chớnh quyn ang s dng. Mt iu ỏng lu ý l trong khi
kt qu ct 1 chng t khụng cú s liờn h gia gii tớnh ch h vi tiờu dựng lng thc
thc phm, s liu ct 7 li cho thy h cú ch h l n cú t l nghốo cao hn h cú ch h
l nam theo ỏnh giỏ ca chớnh quyn. Nguyờn nhõn cú th l do chớnh quyn s dng tiờu chớ
gii tớnh xp loi h giu hay nghốo. Chớnh quyn cng cú th cũn dựng tiờu chớ tui
xp loi nờn tui trung bỡnh ca cỏc n ch h cao hn nam 8 tui (kt qu khụng nờu trong
bng)9.
14 loi lng thc thc phm l: tht ln, bũ, g, cỏ, tụm, hoa qu, ko/bỏnh, sa bt/sa hp, sa c, bia,
ru go hay cỏc loi ung cú cn sn xut ti a phng, c phờ, ung úng hp/chai; v n ung bờn
ngoi .
8
Ng phõn v l cỏch thc chia mu iu tra (cú trng s) thnh 5 nhúm h (khụng phi cỏ nhõn) vi s lng

h nh nhau mi nhúm.
9
C quan chu trỏch nhim ỏnh giỏ h giu hay nghốo l b Lao ng, Thng binh v Xó hi (MOLISA). Tiờu chớ
c dựng ỏnh giỏ nghốo l chun nghốo theo mc thu nhp bỡnh quõn u ngi. Nm 2008, chun nghốo
nụng thụn l thu nhp bỡnh quõn u ngi mc 200.000 ng/thỏng. Trờn thc t, mc thu nhp c chớnh quyn
a phng thu thp qua tin hnh iu tra cỏc h gia ỡnh cú thu nhp thp v trung bỡnh. Kt qu iu tra s c
a ra tho lun tng lng rỳt ra c mt danh sỏch cỏc h nghốo trỡnh lờn chớnh quyn xó ri chớnh quyn
huyn. Khi tho lun lng, mt s h vi nhng tiờu chớ nht nh s khụng c xp loi h nghốo. Vớ d, h cú ti
sn cú giỏ tr hay nhn c tr cp t bờn ngoi, khụng phi thnh viờn ca h thỡ khụng c coi l h nghốo mc
dự thu nhp di chun nghốo. Do ú, chớnh quyn a phng thc s khỏ ch ng trong quỏ trỡnh xp loi h
nghốo, nờn cú th gii tớnh ch h l mt tiờu chớ c chớnh quyn s dng.
7

19


Đặc điểm kinh tế nông thôn việt nam: kết quả điều tra hộ gia đình nông thôn năm 2008 tại 12 tỉnh

Bng 1.2: c im ca h theo gii tớnh ca ch h v nhúm chi tiờu lng thc thc phm (%)
H nhn Sinh ra ti H nghốo
Gii tớnh
Dõn tc ca
H dựng
c tr a phng theo ỏnh
ca ch
ch h (% Ch h núi ting Vit
giỳp t con (ch h,
giỏ ca
h (%
ch h l ting Vit lm ngụn

cỏi ó tỏch v/chng
chớnh
ch h l
ngi Kinh)
ng chớnh
h
hoc c hai) quyn
nam)
Ch h
0,0
N
100,0
Nam
Nhúm chi tiờu LTTP

89,8
78,9

99,2
97,6

92,3
83,2

22,7
11,9

76,1
77,4

24,3
16,1

77,5
81,7
75,9
76,6
77,6

54,6
76,6
87,8
92,5
95,1

93,1
98,5
98,7
99,9
99,8

58,5
82,9
91,3
96,2
97,5

15,1
14,3
13,5

13,8
15

80,2
78
80,1
76,7
70,5

43,7
19,1
10,1
10,3
6,5

Nghốo nht
Nghốo nhỡ
Trung bỡnh
Giu nhỡ
Giu nht
S quan sỏt N = 1.364

1.2 Giỏo dc
Bng 1.3 cung cp thụng tin v trỡnh hc vn v trỡnh chuyờn mụn ca ch h. Theo ú,
t l ch h khụng cú trỡnh chuyờn mụn rt cao, trờn 85% ti 12 tnh iu tra. T l c
o to ngh, trung cp k thut hay cao ng/i hc rt thp ti nụng thụn v tỡnh trng mự
ch vn cũn ỏng bỏo ng ti mt s tnh min nỳi phớa Bc: 39%, 32% v 24% ch h
cỏc tnh tng ng l Lai Chõu, in Biờn v Lo Cai khụng bit c v vit. Mt s ch h
cho bit h bit c, bit vit song h cha hon thnh bc tiu hc, in hỡnh l Lõm ng
vi t l 14%.

S chờnh lnh v trỡnh th hin rt rừ khi phõn loi theo tiờu chớ gii tớnh ch h v
nhúm chi tiờu lng thc thc phm. 24% n ch h cha tng i hc trong khi t l ú
nam ch h ch l 8%. 15% n ch h khụng bit c v vit so vi t l 7% nam ch h.
Nh vy, s chờnh lch ny cú th c lý gii mt phn l do tui trung bỡnh ca n ch h
cao hn nam ch h.
Theo nhúm chi tiờu lng thc thc phm, kt qu tỡm c rt phự hp vi thc t l
trỡnh ca ch h cng thp, h cng nghốo. 22% ch h nghốo nht khụng bit c v vit,
v ch 8% s ch h nghốo nht ó tt nghip cp 3. Ngc li, ch 3% ch h giu l mự ch
v 27% ó hc xong cp 3. Tuy nhiờn, k c trong nhúm h giu, cú ti 76% ch h khụng cú
trỡnh chuyờn mụn. õy l mt t l rt cao, mc dự thp hn khỏ nhiu t l 95% khụng cú
trỡnh chuyờn mụn nhúm h nghốo nht.10

10

Cõu hi v giỏo dc hi khỏc so vi nm 2006 nờn chỳng tụi khụng nờu ra kt qu nm 2006 so sỏnh.

20


§Æc ®iÓm kinh tÕ n«ng th«n viÖt nam: kÕt qu¶ ®iÒu tra hé gia ®×nh n«ng th«n n¨m 2008 t¹i 12 tØnh

21


Đặc điểm kinh tế nông thôn việt nam: kết quả điều tra hộ gia đình nông thôn năm 2008 tại 12 tỉnh

1.3 Khong cỏch ti trng v y ban Nhõn dõn
Bng 1.4 thng kờ khong cỏch ti trng v y ban nhõn dõn11. Khong cỏch ti
trng rt ỏng quan tõm nu khong cỏch ú cú tỏc ng n c hi i hc. Kt qu tỡm
c cho thy khụng cú s khỏc bit gia cỏc nhúm h v khong cỏch ti trng tiu hc v

trung hc c s. Nhỡn chung, trng tiu hc v trung hc c s gn nh, trung bỡnh di 2
km. Ngc li, khong cỏch ti trng trung hc ph thụng li rt chờnh lnh. in hỡnh l
Lai Chõu v in Biờn vi khong cỏch trung bỡnh ti trng trung hc ph thụng ln lt l
21 v 17 km. Cú th vỡ khong cỏch ti trng xa nờn t l ch h hon thnh bc trung hc
ph thụng ti cỏc tnh ny khỏ thp (xem Bng 1.4).
Bng 1.4: Khong cỏch trung bỡnh ti trng v y ban nhõn dõn
Khong cỏch ti
Khong cỏch ti
Khong cỏch ti
trng trung hc c trng trung hc ph
trng tiu hc (km)
s (km)
thụng (km)
Tnh
H Tõy
Lo Cai
Phỳ Th
Lai Chõu
in Biờn
Ngh An
Qung Nam
Khỏnh Hũa
k Lk
k Nụng
Lõm ng
Long An
Ch h
N
Nam
Nhúm chi tiờu LTTP

Nghốo nht
Nghốo nhỡ
Trung bỡnh
Giu nhỡ
Giu nht
Tng, 2008
Tng, 2006
S quan sỏt N = 1.364

1,0
2,3
1,7
1,9
1,8
1,4
1,5

1,6
2,8
1,7
3,0
3,0
1,8
2,1

1,1
1,4
1,8
1,8
1,7

Khong cỏch ti y
ban nhõn dõn (km)

4,4
12,8
7,5
21,2
16,7
6,5
8,4

1,0
3,2
1,4
2,9
3,2
1,8
2,1

1,7

4,8

1,3

2,4
2,5
2,4
2,9

10,1
8,4
6,4
7,8

3,1
2,4
2,4
2,0

1,5
1,5

1,9
2,1

6,8
8,0

1,9
2,0

1,5
1,5
1,5
1,3
1,5

2,2

2,7
1,9
1,7
1,9

10,9
8,4
6,7
6,7
6,1

2,4
2,0
1,8
1,7
1,8

1,5
1,3

2,1
2,0

7,8
7,2

1,9
2,1

Cỏc h gia ỡnh nm khỏ gn y ban nhõn dõn, khong cỏch trung bỡnh di 3,5 km

tt c cỏc tnh.

Khụng tớnh n nhng h cú khong cỏch n trng tiu hc v y ban nhõn dõn trờn 50 km, khong cỏch
n trng trung hc c s v trung hc ph thụng trờn 100 km vỡ nhng con s ny khụng ỏng tin cy.

11

22


§Æc ®iÓm kinh tÕ n«ng th«n viÖt nam: kÕt qu¶ ®iÒu tra hé gia ®×nh n«ng th«n n¨m 2008 t¹i 12 tØnh

Chia theo nhóm chi tiêu lương thực thực phẩm cho thấy không có sự khác biệt lớn về
khoảng cách tới trường tiểu học, trung học cơ sở hay Ủy ban nhân dân. Ngược lại, có mối liên
hệ khá chặt chẽ giữa đói nghèo với khoảng cách tới trường trung học cơ sở. Nhóm hộ nghèo
nhất cách trường trung học phổ thông trung bình 11 km, gần gấp đôi khoảng cách của nhóm
giàu. So sánh với kết quả trong Bảng 1.3, ta thấy rõ ràng có mối liên hệ giữa khoảng cách tới
trường và trình độ học vấn. Nhóm hộ nào càng cách xa trường trung học phổ thông (Bảng
1.4) thì có trình độ học vấn càng thấp (Bảng 1.3).
So sánh với kết quả năm 2006, hầu như không có sự cải thiện về cơ sở hạ tầng để thu
hẹp khoảng cách tới trường học và Ủy ban nhân dân. Sự chênh lệch chút ít giữa kết quả 2 năm
có thể là do sai sót thống kê (trung vị của cả 4 chỉ tiêu nêu trong Bảng 1.4 như nhau trong 2
năm).

1.4 Tình hình sử dụng điện, nước, và vệ sinh
Mức sống của hộ nông thôn được phản ánh rõ nét qua tình hình sử dụng nước, nhiên liệu, tình
trạng vệ sinh và thu gom rác thải.
Hình 1.1: Tỉ lệ hộ sử dụng nước sạch để uống và đun nấu (%)

Số quan sát N = 1.364 (năm 2006 là 1.361)

23


§Æc ®iÓm kinh tÕ n«ng th«n viÖt nam: kÕt qu¶ ®iÒu tra hé gia ®×nh n«ng th«n n¨m 2008 t¹i 12 tØnh

Hình 1.1 cho thấy tỉ lệ hộ sử dụng nước sạch cao12, trong khoảng từ 76% (tỉnh Đăk
Lăk) đến 99% (tỉnh Quảng Nam). Tỉ lệ sử dụng nước sạch thấp nhất là ở nhóm nghèo nhất tại
các tỉnh miền núi như Điện Biên, Đăk Lăk và Đăk Nông; cao nhất tại các tỉnh đồng bằng như
Hà Tây và Long An. Sự khác biệt giữa nhóm hộ có nữ làm chủ hộ so với nhóm hộ có nam
làm chủ hộ chỉ là 2 điểm phần trăm. Sự khác biệt giữa các nhóm chi tiêu lương thực thực
phẩm cũng không nhiều, chênh lệch giữa nhóm giàu và nghèo nhất chỉ là 5 điểm phần trăm.
Kết quả năm 2008 cũng chỉ cao hơn chút ít so với kết quả năm 2006.13
Từ Hình 1.2 có thể thấy nhiên liệu sử dụng chủ yếu cho đun nấu là củi, gas, và các sản
phẩm phụ như rơm, thân cây ngô. Điện, dầu hỏa, và than không phổ biến, có thể là do chi phí
cao và việc sử dụng chúng cho đun nấu tại nông thôn không được thuận tiện.
Hình 1.2: Sự phân bố nhiên liệu dùng trong đun nấu (%)

Số quan sát N = 1.364 (năm 2006 là 1.335)

Củi được sử dụng phổ biến đặc biệt là tại một số tỉnh miền núi phía Bắc như Lào Cai
và Lai Châu. Tiếp theo là gas và được dùng nhiều ở miền Nam với trên 30% hộ sử dụng gas
để đun nấu, so với tỉ lệ dưới 20% ở miền Bắc, trừ tỉnh Hà Tây. Chất đốt khác như rơm, thân
cây ngô được sử dụng phố biến ở Hà Tây và Phú Thọ với tỉ lệ tương ứng là 39% và 18%
nhưng không hề được sử dụng tại các tỉnh khác như Lai Châu, Khánh Hòa, Đăk Lăk và Đăk
Nước máy, nước đóng chai, nước từ bồn chứa, nước từ giếng khoan, nước suối nguồn, và nước mưa được coi
là nước sạch. Nước từ sông, hồ, ao, giếng đào là nước không sạch.
13
Trong Hình 1.2 đến 1.4, kết quả năm 2006 là kết quả tính lại từ số liệu năm 2006, theo phương pháp 2008.
12

24