Nghiên cứu khai thác, xây dựng và sử dụng kênh hình trong dạy học một số kiến thức vật lý 11 trung học phổ thông (tt)

ĐẠI HỌC HUẾ
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

LÊ THỊ CẨM TÚ

NGHIÊN CỨU KHAI THÁC, XÂY DỰNG
VÀ SỬ DỤNG KÊNH HÌNH TRONG DẠY HỌC
MỘT SỐ KIẾN THỨC VẬT LÝ 11
TRUNG HỌC PHỔ THÔNG
Demo Version - Select.Pdf SDK

LUẬN ÁN TIẾN SĨ GIÁO DỤC HỌC
Chuyên ngành: Lý luận và phương pháp dạy học môn Vật lý
Mã số: 62 14 01 11

Người hướng dẫn khoa học:
1. PGS.TS. Lê Văn Giáo
2. PGS.TS. Lê Phước Lượng

Huế, 2017


LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết
quả nghiên cứu nêu trong luận án là trung thực và chƣa từng đƣợc công bố trong bất
kỳ một công trình khoa học nào.

Tác giả

LÊ THỊ CẨM TÚ

Demo Version - Select.Pdf SDK


Lời cảm ơn
Với tất cả sự kính trọng của mình, tác giả xin bày tỏ lòng biết ơn chân
thành và sâu sắc nhất đến quý thầy PGS.TS. Lê Văn Giáo, PGS. TS. Lê Phước
Lượng - hai nhà khoa học đã hướng dẫn chu đáo, chỉ bảo tận tình và động
viên cho tác giả trong suốt quá trình nghiên cứu và hoàn thiện luận án.
Tác giả xin trân trọng cám ơn Ban Giám đốc Đại học Huế, Ban Đào tạo
– Đại học Huế; Ban Giám hiệu, Phòng Đào tạo Sau Đại học, Ban chủ nhiệm
khoa Vật lý, Ban chủ nhiệm khoa Sư phạm kỹ thuật, Bộ môn Phương pháp
dạy học khoa Vật lý, Bộ môn Phương pháp dạy học khoa Sư phạm kỹ thuật
trực thuộc Trường Đại học Sư phạm – Đại học Huế đã tạo mọi điều kiện
thuận lợi để tác giả học tập và hoàn thành luận án.
Tác giả xin chân thành cám ơn Ban Giám Hiệu và Tổ chuyên môn các
trường: THPT Quốc Học, THPT Hương Trà, THPT Phan Đăng Lưu (Tỉnh Thừa
Thiên Huế), THPT Phan Bội Châu (Tỉnh Quảng Bình) vì sự nhiệt tình giúp đỡ
Demo
Version
- Select.Pdf
SDK
của Quý thầy
cô giáo
đối với tác
giả trong quá
trình thực hiện luận án.

Tác giả xin chân thành cám ơn những ý kiến đóng góp chân tình, quý
báu của các nhà khoa học, của quý thầy cô, sự giúp đỡ, động viên của các
đồng nghiệp, bạn bè trong suốt quá trình học tập nghiên cứu.

Xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc nhất đối với cha mẹ và những người thân
trong gia đình đã luôn giúp đỡ, hỗ trợ, động viên cho tác giả vượt qua mọi
khó khăn để học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận án
Tác giả luận án
Lê Thị Cẩm Tú


i
MỤC LỤC
MỞ ĐẦU ....................................................................................................................1
1. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI ........................................................................................1
2. MỤC TIÊU ĐỀ TÀI .............................................................................................4
3. GIẢ THUYẾT KHOA HỌC ................................................................................4
4. ĐỐI TƢỢNG NGHIÊN CỨU ..............................................................................4
5. PHẠM VI NGHIÊN CỨU ...................................................................................4
6. NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU ................................................................................4
7. PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ........................................................................5
8. NHƢNG ĐÓNG GÓP MƠI CỦA LUÂN AN .....................................................6
9. CẤU TRÚC LUẬN AN .......................................................................................6
NỘI DUNG ................................................................................................................7
CHƯ NG

TỔNG QUAN VỀ VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU ...................................7

1.1. Các nghiên cứu về kênh hình trong dạy học nói chung ................................7
c nghiên cứu về ênh hình trong dạy học vật lý .....................................20
1.3. Những vấn đề cần tiếp tục nghiên cứu ........................................................22

Demo Version - Select.Pdf SDK

CHƯ NG 2. C

SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC KHAI THÁC,

XÂY DỰNG VÀ SỬ DỤNG KÊNH HÌNH TRONG DẠY HỌC VẬT LÝ Ở
TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG ..............................................................24
2.1. Lý thuyết xử lý thông tin, hoạt động nhận thức và phát triển tính tích cực
nhận thức thông qua việc sử dụng kênh hình trong dạy học ..............................24
2.1.1. Lý thuyết xử lý thông tin ......................................................................24
2.1.2. Hoạt động nhận thức của học sinh ........................................................26
2.1.3. Phát triển tính tích cực nhận thức của học sinh thông qua việc sử dụng
kênh hình .........................................................................................................29
2.2. Kênh hình trong dạy học .............................................................................30
2.2.1. Khái niệm kênh hình .............................................................................30
2.2.2. Vai trò của kênh hình trong dạy học vật lý ở trƣờng trung học phổ
thông................................................................................................................32
2.2.3. Các hình thức thể hiện của kênh hình ...................................................34
2.2.4. Các yêu cầu đối với GV liên quan đến kênh hình trong dạy học .........37


ii
2.3. Khai thác, xây dựng kênh hình dùng trong dạy học vật lý ở trƣờng trung
học phổ thông ....................................................................................................41
2.3.1. Các mức độ khai thác, xây dựng kênh hình ..........................................41
2.3.2. Nguyên tắc khai thác, xây dựng kênh hình ...........................................45
2.3.3. Quy trình khai thác, xây dựng kênh hình dùng trong dạy học vật lý....48
2.3.4. Xây dựng ho tƣ liệu kênh hình dùng trong dạy học vật lý ở trƣờng
trung học phổ thông ........................................................................................53
2.4. Sử dụng kênh hình trong dạy học vật lý ở trƣờng trung học phổ thông .....55
2.4.1. Sự cần thiết của việc sử dụng kênh hình trong tổ chức dạy học vật lý ở

trƣờng phổ thông .............................................................................................55
2.4.2. Nguyên tắc sử dụng kênh hình trong dạy học vật lý ở trƣờng trung học
phổ thông.........................................................................................................58
2.4.3. Sử dụng kênh hình ở các mức độ định hƣớng hành động giải quyết vấn
đề học tập ........................................................................................................60
2.4.4. Quy trình sử dụng kênh hình ................................................................64
2.4.5. Vận dụng quy trình sử dụng kênh hình trong dạy học các loại kiến thức

Demo Version - Select.Pdf SDK
vật lý ................................................................................................................
69
2.5. Quy trình thiết kế tiến trình dạy học với việc sử dụng kênh hình ...............73
2.6. Thực trạng việc khai thác, xây dựng và sử dụng kênh hình trong dạy học
vật lý ở trƣờng phổ thông ...................................................................................75
2.6.1. Mục đích, đối tƣợng, phƣơng ph p và nội dung điều tra thực trạng ....75
2.6.2. Kết quả điều tra thực trạng....................................................................76
6 3 Đ nh gi thực trạng ...............................................................................83
KẾT LUẬN CHƯ NG 2 ........................................................................................84
CHƯ NG 3. KHAI THÁC, XÂY DỰNG VÀ SỬ DỤNG KÊNH HÌNH DÙNG
TRONG DẠY HỌC CHƯ NG “TỪ TRƯỜNG”-“CẢM ỨNG ĐIỆN TỪ”
VẬT LÝ LỚP 11 TRUNG HỌC PHỔ THÔNG ..................................................86
3

Đặc điểm c c chƣơng “Từ trƣờng” và “ ảm ứng điện từ” .........................86

3.2. Nội dung c c chƣơng “Từ trƣờng” và “ ảm ứng điện từ” .........................88
3.3. Khai thác, xây dựng kênh hình dùng trong dạy học c c chƣơng “Từ
trƣờng” và “ ảm ứng điện từ” ...........................................................................89

iii
3.3.1. Kênh hình sách giáo khoa trong c c chƣơng “Từ trƣờng”, “ ảm ứng
điện từ” ............................................................................................................89
3.3.2. Khai thác, xây dựng kênh hình dùng trong dạy học c c chƣơng “Từ
trƣờng” và “ ảm ứng điện từ” ........................................................................97
3.4. Xây dựng ho tƣ liệu kênh hình dùng trong dạy học c c chƣơng “Từ
trƣờng” và “ ảm ứng điện từ” .........................................................................101
3.5. Thiết kế tiến trình dạy học một số bài cụ thể ............................................103
35

ài 9: “Từ trƣờng của một số d ng điện c dạng đơn giản” ............103

35

ài 38: “Hiện tƣợng cảm ứng điện từ – Suất điện động cảm ứng” ....115

KẾT LUẬN CHƯ NG 3 ......................................................................................130
CHƯ NG 4. THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM ........................................................131
4.1. Thực nghiệm sƣ phạm vòng 1 ...................................................................131
4.1.1. Mục đích của thực nghiệm sƣ phạm vòng 1 .......................................131
4

Phƣơng ph p tiến hành thực nghiệm sƣ phạm vòng 1 ........................131

4.1.3. Kết quả thực nghiệm sƣ phạm vòng 1 ................................................133
4.2. Thực nghiệm sƣ phạm vòng 2 ...................................................................134

Version
Select.Pdf
SDK

4.2.1. Demo
Mục đích
của thực-nghiệm
sƣ phạm
vòng 2 .......................................134
4
4

Phƣơng ph p tiến hành thực nghiệm sƣ phạm vòng 2 ........................135
3

c tiêu chí đ nh gi thực nghiệm sƣ phạm vòng 2 ...........................136

4.2.4. Kết quả thực nghiệm sƣ phạm vòng 2 ................................................139
KẾT LUẬN CHƯ NG 4 ......................................................................................156
KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ..............................................................................157
CÁC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC ĐÃ CÔNG BỐ ...........................................159
TÀI LIỆU THAM KHẢO ...................................................................................160


iv
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT
Viết ầ

ủ

Viết tắt

ông nghệ thông tin

CNTT

Cảm ứng điện từ

UĐT

Đối chứng

ĐC

Gi o viên

GV

Học sinh

HS

Nâng cao

NC

Phƣơng ph p dạy học

PPDH

Phƣơng tiện nghe nhìn

PTNN

Phƣơng tiện trực quan

PTTQ

S ch gi o hoa

SGK

Thực nghiệm

TN

Thực nghiệm sƣ phạm

TNSP

Trung học phổ thông

THPT

Vật lý

Demo Version - Select.Pdf SDK

VL


v

DANH MỤC CÁC BẢNG

BẢNG 2.1 Các hình thức thể hiện của ênh hình tĩnh. ............................................36
BẢNG 2.2. Các hình thức thể hiện của ênh hình động. ..........................................37
BẢNG 2.3. Kết quả điều tra về việc sử dụng phƣơng ph p dạy học, phƣơng tiện dạy
học của gv trong dạy học VL. ...................................................................................76
BẢNG 2.4. Kết quả điều tra việc khai thác, xây dựng và sử dụng kênh hình trong
dạy học VL ở trƣờng THPT. .....................................................................................78
BẢNG 2.5. Kết quả điều tra việc sử dụng phƣơng tiện dạy học của GV và mức độ
yêu thích c c phƣơng tiện dạy học của HS. ..............................................................82
BẢNG 2.6. Kết quả điều tra mức độ hứng thú của hs đối với kênh hình. ................82
BẢNG 3.1. Từ trƣờng của d ng điện chạy trong các dây dẫn có hình dạng khác
nhau. ........................................................................................................................100
BẢNG 4.1 Phân bố TNSP vòng 1 ở c c trƣờng THPT. .........................................132
BẢNG 4.2 Phân bố TNSP vòng 2 ở c c trƣờng THPT. .........................................135
BẢNG 4.3. Cách thu và xử lý mẫu khi TNSP. .......................................................137
BẢNG 4.4. Các
yêu Version
cầu cần đạt- đƣợc
khi vận dụng
Demo
Select.Pdf
SDKc c thao t c tƣ duy ..............137
BẢNG 4.5. Bảng c c tiêu chí đ nh gi mức độ vận dụng c c thao t c tƣ duy ......138
BẢNG 4.6. Phân loại mức độ vận dụng các thao th c tƣ duy ...............................139
BẢNG 4.7. Kết quả phỏng vấn HS sau khi học tập với kênh hình.........................141
BẢNG 4.8. Kết quả đ nh gi tính tích cực của HS thông qua đ nh gi mức độ vận
dụng c c thao t c tƣ duy của HS. ............................................................................143
BẢNG 4.9. Bảng phân phối điểm số bài kiểm tra số 1. ..........................................145
ẢNG 4

ảng phân phối tần suất (fi%) ở bài kiểm tra số 1. ...........................146

ẢNG 4

Bảng phân phối tần suất lũy tích ở bài kiểm tra số 1 .........................146

BẢNG 4.12. Bảng phân loại theo học lực bài kiểm tra 1. ......................................146
ẢNG 4 3

ảng tổng hợp các tham số đặc trƣng ở bài kiểm tra số 1. ................146

BẢNG 4.14. Bảng phân phối điểm số bài kiểm tra số 2. ........................................147
ẢNG 4 5

ảng phân phối tần suất (fi%) ở bài kiểm tra số 2. ...........................147

ẢNG 4 6

ảng tần suất lũy tích ở bài kiểm tra số 2. .........................................147

BẢNG 4.17. Bảng phân loại theo học lực bài kiểm tra số 2. ..................................148


vi
ẢNG 4 8

ảng tổng hợp các tham số đặc trƣng ở bài kiểm tra số 2. ................148

BẢNG 4.19. Bảng phân phối điểm số bài kiểm tra số 3 .........................................149
ẢNG 4

ảng phân phối tần suất (fi%) ở bài kiểm tra số 3 ............................149

ẢNG 4

ảng phân phối tần suất lũy tích ở bài kiểm tra số 3 .........................149

ẢNG 4

ảng phân loại theo học lực bài kiểm tra số 3 ..................................149

BẢNG 4.23. Bảng tổng hợp các tham số đặc trƣng ở bài kiểm tra số 3 .................149
BẢNG 4.24. Bảng phân phối điểm số bài kiểm tra số 4. .......................................150
ẢNG 4 5

ảng phân phối tần suất (%) ở bài kiểm tra số 4. .............................151

ẢNG 4 26. Bảng tần suất lũy tích ở bài kiểm tra số 4. .........................................151
ẢNG 4 7 Bảng phân loại theo học lực bài kiểm tra số 4 ..................................151
ẢNG 4 8

ảng tổng hợp các tham số đặc trƣng ở bài kiểm tra số 4. ................151

BẢNG 4.29. Bảng thống ê điểm số tổng các kiểm tra. .........................................152
ẢNG 4 30. Bảng phân phối tần suất (fi%) tổng các kiểm tra. ..............................152
ẢNG 4 3

ảng tần suất lũy tích tổng các kiểm tra. ...........................................152

ẢNG 4 3

Bảng phân loại theo học lực tổng các bài kiểm tra. ..........................152

ẢNG 4 33

ảng tổng hợp các tham số đặc trƣng tổng các bài kiểm tra. ............153

Version
Select.Pdf
ẢNG 4 34 Demo
ảng so
sánh các- tham
số thốngSDK
ê đặc trƣng giữa nhóm lớp TN và
Đ qua c c bài iểm tra. .........................................................................................154


vii
DANH MỤC CÁC HÌNH
HÌNH 2.1. Sơ đồ mối quan hệ giữa kiến thức và phƣơng tiện dạy học ....................25
HÌNH 2.2. Chức năng của bán cầu não. ....................................................................28
HÌNH 2.3. Một số tạp chí VL trong và ngoài nƣớc ..................................................43
HÌNH 2.4. Giao diện trang web tìm kiếm www.google.com.vn ..............................44
HÌNH 2.5. Cách tải hình ảnh về máy tính .................................................................50
HÌNH

6 Đoạn phim về hiện tƣợng cực quang trên bầu trời .................................61

HÌNH 2.7. Bài tập thí nghiệm hiện tƣợng cảm ứng điện từ ......................................63
HÌNH 2.8. Hình ảnh giới thiệu các dụng cụ để chế tạo một động cơ điện đơn giản .....64
HÌNH 3.1. Hình ảnh về hiện tƣợng tự cảm hi đ ng và ngắt mạch. ........................98

HÌNH 3.2 Các bảng số liệu nghiên cứu về đại lƣợng cảm ứng từ. ...........................98
HÌNH 3.3. Video về hiện tƣợng cƣđt gây ra do nam châm chuyển động. ................99
HÌNH 3.4. Bài tập đồ thị vận dụng hiện tƣợng cảm ứng điện từ. ...........................100
HÌNH 3.5. Sơ đồ tƣ duy tổng hợp kiến thức chƣơng “Từ trƣờng” ........................101
HÌNH 3.6. Sơ đồ tổ chức ho tƣ liệu kênh hình trong dạy học chƣơng “Từ trƣờng”
và “ ảm ứng điện từ” .............................................................................................102

Demo
Version
- Select.Pdf
HÌNH 3 8 Đoạn
phim
d ng nam
châm thử để SDK
x c định chiều đƣờng cảm ứng trong
dây dẫn th ng dài ...................................................................................................104
HÌNH 3 7 Đoạn phim hảo s t đƣờng sức từ của d ng điện chạy trong c c dây dẫn
c hình dạng h c nhau ..........................................................................................104
HÌNH 3

Đƣờng sức từ của dây dẫn trong dây dẫn tr n ...................................104

HÌNH 3.9. Quy tắc nắm tay phải để x c định cảm ứng từ trong dây dẫn th ng dài. .....104
HÌNH 3

Quy tắc nắm tay phải để x c định cảm ứng từ trong dây dẫn tr n. ....104

HÌNH 3.13. Quy tắc nắm tay phải d ng để x c định từ trƣờng bên trong ống dây ....105
HÌNH 3.12. Từ trƣờng của nam châm th ng .........................................................105
HÌNH 3.14. Bài tập về x c định đƣờng cảm ứng từ hoặc chiều d ng điện trong c c

dây dẫn h c nhau ..................................................................................................105
HÌNH 3.15. Thí nghiệm mô phỏng sự thay đổi số đƣờng sức từ............................116
HÌNH 3.17. Bài tập về hiện tƣợng cảm ứng điện từ. ..............................................116
HÌNH 3.16. Hiện tƣợng cảm ứng điện từ................................................................116
HÌNH 3.18. Từ thông. .............................................................................................116


viii
HÌNH 4.2. HS làm việc với kênh hình. ...................................................................141
HÌNH 4.1. GV sử dụng kênh hình giới thiệu nội dung học tập. .............................141
HÌNH 4.3. HS phát biểu xây dựng bài. ...................................................................141
HÌNH 4.5. Phiếu học tập của HS. ...........................................................................142
HÌNH 4.4. HS thảo luận nhóm. ...............................................................................142
HÌNH 4.6. Biểu đồ so sánh mức độ vận dụng c c thao t c tƣ duy của HS trong dạy
học

chƣơng “Từ trƣờng”, “ ảm ứng điện từ” qua 3 lần thu mẫu. .......................143

HÌNH 4 8 Đƣờng biểu diễn tần suất lũy tích ở bài kiểm tra số 1. .........................146
HÌNH 4 7 Đƣờng biểu diễn phân phối tần suất (f%) ở bài kiểm tra số 1. .............146
HÌNH 4.9. Biểu đồ phân loại học sinh theo nh m điểm. ........................................147
HÌNH 4

Đƣờng biểu diễn tần suất lũy tích hội tụ tiến ở bài kiểm tra số 2. ......148

HÌNH 4

Đƣờng biểu diễn phân phối tần suất ở bài kiểm tra số 2.....................148

HÌNH 4.12. Biểu đồ phân loại học sinh theo nh m điểm bài kiểm tra số 2 ...........148

HÌNH 4 3 Đƣờng biểu diễn phân phối tần suất ở bài kiểm tra số 3.....................150
HÌNH 4 4 Đƣờng biểu diễn tần suất hội tụ tiến ở bài kiểm tra số 3. ...................150
HÌNH 4.15. Biểu đồ phân loại HS theo nh m điểm bài kiểm tra số 3. ..................150

- Select.Pdf
SDKbài kiểm tra số 3. ..................151
HÌNH 4.17. Demo
Biểu đồ Version
phân loại HS
theo nh m điểm
HÌNH 4 6 Đƣờng biểu diễn tần suất hội tụ tiến ở bài kiểm tra số 3. ...................151
HÌNH 4.18. Biểu đồ phân loại HS theo nh m điểm bài kiểm tra số 3 ...................152
HÌNH 4

Đƣờng biểu diễn tần suất hội tụ tiến tổng các bài kiểm tra. ...............153

HÌNH 4 9 Đƣờng biểu diễn phân phối tần suất tổng các bài kiểm tra. ................153
HÌNH 4.21. Biểu đồ phân loại HS theo nhóm tổng các bài kiểm tra......................153
DANH MỤC CÁC S

ĐỒ

SƠ ĐỒ 2.1. Phân loại kênh hình ...............................................................................35
SƠ ĐỒ 2.2. Quy trình sử dụng kênh hình trong dạy học VL ở trƣờng THPT. ........65
SƠ ĐỒ 2.3. Quy trình thiết kế tiến trình dạy học với việc sử dụng kênh hình. ........73
SƠ ĐỒ 3.1. Sơ đồ cấu trúc chƣơng “Từ trƣờng” ......................................................88
SƠ ĐỒ 3.2. Sơ đồ cấu trúc chƣơng “Cảm ứng điện từ” ...........................................89


1

MỞ ĐẦU
1. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI
Trong xu thế phát triển và hội nhập nhƣ hiện nay, chìa h a đảm bảo cho sự
phát triển của nhiều quốc gia đ là gi o dục và đào tạo. Giáo dục và đào tạo Việt
Nam trong những thập kỷ qua đã đạt đƣợc những thành tựu to lớn, góp phần vào
nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực, bồi dƣỡng nhân tài, phục vụ đắc lực cho công
cuộc đổi mới đất nƣớc. Chúng ta mong muốn sớm hội nhập vào một thế giới giáo
dục bằng tinh hoa của đất nƣớc. Nhận thức rõ tầm quan trọng của giáo dục trong sự
phát triển của đất nƣớc, Đảng ta luôn x c định: ”Giáo dục và đào tạo có sứ mệnh
nâng cao dân trí, phát triển nguồn nhân lực, bồi dưỡng nhân tài, góp phần quan
trọng trong phát triển đất nước, xây dựng nền văn hóa và con người Việt
Nam”[16]. Ngày nay, khoa học kỹ thuật phát triển nhƣ vũ bão, hối lƣợng kiến thức
nhân loại thật mênh mông, không ai có thể nắm vững khối tri thức đ

Vì vậy, mục

đích dạy học hiện nay là hƣớng dẫn cho ngƣời học phƣơng ph p tự học, tự nghiên
cứu để tìm và chọn lọc đƣợc những kiến thức nào cần cho công việc của mình.

Select.Pdf
SDKhọc thành ngƣời chủ động trong
Trách nhiệmDemo
của nhàVersion
trƣờng là -giáo
dục cho ngƣời
việc tự giải quyết những vấn đề cuả cuộc sống Điều đ c nghĩa là trang bị cho
ngƣời học một “chiếc la bàn” để định hƣớng trong “rừng tri thức” Và cũng c
nghĩa là việc tổ chức giảng dạy và học tập của nhà trƣờng phải thay đổi theo định
hƣớng: ”Ngƣời thầy giáo giỏi là ngƣời hƣớng dẫn HS đi tìm iến thức”

hính vì

vậy, thay đổi PPDH là một yêu cầu cấp bách và cần phải xây dựng một đội ngũ nhà
giáo vừa có khả năng hiện đại hóa giáo dục, vừa có có tâm huyết với nghề, tức là
ngƣời thầy giáo vừa có tâm, vừa có tầm [2].
Quan điểm đ của Đảng và Nhà nƣớc đã đƣợc cụ thể hóa trong chiến lƣợc phát
triển giáo dục năm

9-2020:“Giáo dục và đào tạo phải góp phần tạo nên một thế

hệ người lao động có tri thức, có đạo đức, có bản tính trung thực, có tư duy phê
phán, sáng tạo, có kỹ năng sống, kỹ năng giải quyết vấn đề để làm việc hiệu quả
trong môi trường toàn cầu hóa vừa hợp tác vừa cạnh tranh. Điều này đòi hỏi phải
có những thay đổi căn bản về hệ thống giáo dục từ nội dung, phương pháp dạy học
đến việc xây dựng những môi trường giáo dục lành mạnh và thuận lợi, giúp người


2
học có thể chủ động, tích cực, kiến tạo kiến thức, phát triển kỹ năng và vận dụng
những điều đã học vào cuộc sống”[4] và đƣợc qui định tại điều 28 Luật Giáo
dục:“Phương pháp giáo dục ở trường phổ thông phải phát huy tính tích cực, tự giác,
chủ động, sáng tạo của học sinh; phù hợp với đặc điểm của từng lớp học, môn học;
bồi dưỡng khả năng tự học, làm việc theo nhóm; rèn luyện kiến thức vận dụng vào
thực tiễn; tác động vào tình cảm, đem lại niềm vui hứng thú học tập cho mọi học
sinh” [46]. Những định hƣớng trên đã đặt ra cho ngành gi o dục n i chung và nhà
trƣờng phổ thông n i riêng nhiệm vụ quan trọng đ là làm c ch nào để c thể đổi mới
đƣợc phƣơng ph p dạy học nhằm ph t triển tính tích cực nhận thức của HS, qua đ
nâng cao chất lƣợng dạy học ở trƣờng THPT
Vật lý là môn khoa học mà hầu hết iến thức là kết quả của sự khái quát hóa
thực nghiệm, các hiện tƣợng và quá trình diễn ra trong thực tiễn đời sống. Vì vậy, Vật

lý là một trong những môn học mà kiến thức của n đƣợc ứng dụng nhiều trong kỹ
thuật, đời sống và thực tiễn. Thế nhƣng, môn Vật lý vẫn chƣa đƣợc giảng dạy đúng
theo nghĩa của nó. Nhiều GV vẫn nặng về truyền thụ kiến thức, trình trạng “dạy chay,
học chay” vẫn còn phổ biến; GV ít liên hệ kiến thức vào thực tiễn, ít chú trọng vào
việc rèn luyện các kỹ năng cho HS; GV chƣa quan tâm đúng mức việc đổi mới PPDH

Demo Version - Select.Pdf SDK

theo hƣớng hiện đại cũng nhƣ việc ích thích l ng đam mê, hứng thú học tập của HS
đối với bộ môn Vật lý. Trong thực tế dạy học cho thấy, HS ở lứa tuổi THPT rất dễ
cảm nhận và tiếp thu đối tƣợng thông qua c c phƣơng tiện trực quan

hính vì vậy,

ênh hình là phƣơng tiện trực quan có vai trò rất lớn trong hoạt động dạy học nói
chung, dạy học VL nói riêng. Thông qua kênh hình, GV có thể cung cấp những hình
ảnh, video clip giúp HS tìm hiểu đƣợc bản chất của sự vật hiện tƣợng mà trong điều
kiện lớp học, ngƣời học khó hoặc không thể tiếp cận đƣợc Thêm vào đ , ênh hình
góp phần tích cực vào việc nhận thức và phát triển tƣ duy của HS. Kênh hình không
chỉ c ý nghĩa minh họa nội dung kiến thức mà còn là nguồn tri thức, là con đƣờng, là
cách thức tiếp nhận và chuyển tải tri thức. Vì vậy, trong dạy học, kênh hình trở thành
công cụ nhận thức, là một bộ phận hữu cơ của cả phƣơng ph p và nội dung dạy học.
Qua việc điều tra thực tế qu trình dạy học VL ở một số trƣờng THPT trên địa
bàn tỉnh Thừa Thiên Huế và tỉnh Quảng ình cho thấy: đa số GV vẫn thƣờng sử dụng
tranh ảnh để tổ chức cho HS quan sát, làm rõ vấn đề học tập, hoặc sử dụng thí nghiệm
ảo, thí nghiệm mô phỏng để HS quan sát các hiện tƣợng vật lý xảy ra trong điều kiện


3
không thể tiến hành thí nghiệm ở lớp hoặc thí nghiệm chƣa thể thấy rõ đƣợc bản chất

hiện tƣợng. Tuy nhiên, mức độ sử dụng ở đây chỉ dừng lại ở việc minh họa, hoặc giới
thiệu cho HS quan sát về sự vật, hiện tƣợng mà GV chƣa biết cách tổ chức cho HS
vận dụng c c thao t c tƣ duy để giải quyết vấn đề học tập Đa số, các GV chỉ mới tác
động vào bán cầu não trái của HS, mà chƣa hiểu rõ vấn đề rằng chức năng của cả hai
bán cầu não đều cần thiết để con ngƣời có thể giải quyết các vấn đề một cách sáng
tạo. Hay nói cách khác, dạy học phải làm thế nào để không những HS có não phải
phát triển hơn cũng tìm thấy sự thích thú trong học tập mà còn phát triển cân bằng
các chức năng tƣ duy của cả hai bán cầu đại não. Chính vì vậy, khi sử dụng kênh
hình, thông qua các hình ảnh tĩnh, động với màu sắc, âm thanh sẽ giúp HS thực hiện
thao t c tƣ duy trong bộ não một cách tốt hơn, dẫn đến việc lĩnh hội và ghi nhớ kiến
thức dễ dàng hơn Từ đ c thể kết luận, nếu GV biết c ch hai th c, xây dựng và sử
dụng ênh hình một c ch hợp lý thì sẽ tạo đƣợc một môi trƣờng học tập mới, trong
đ HS đƣợc đ ng vai tr là chủ thể của qu trình hoạt động chiếm lĩnh và iến tạo tri
thức dƣới sự điều hiển, định hƣớng của GV
Kiến thức vật lý lớp

c nhiều hiện tƣợng liên quan đến thực tiễn cuộc sống

Demo Version - Select.Pdf SDK

và một số iến thức h trừu tƣợng Đối với c c chƣơng “Từ trƣờng”, “ ảm ứng
điện từ”, trong qu trình dạy học, đa số GV thƣờng d ng phƣơng ph p diễn giảng,
thuyết trình, đôi lúc GV c sử dụng thí nghiệm thật hoặc thí nghiệm mô phỏng trên
m y vi tính Tuy nhiên, iến thức HS thu nhận đƣợc đa phần là thụ động, HS chƣa
c hiểu rõ bản chất của vấn đề. Nguyên nhân của vấn đề này là do c c em chƣa
đƣợc tự lực làm việc, chƣa đƣợc bắt tay vào hai th c c c vấn đề học tập. Chính vì
thế iến thức của HS thu nhận đƣợc sẽ hông bền vững, hông đƣợc củng cố, HS
hông ph t huy đƣợc sự s ng tạo và c c em cũng hông c điều iện để r n luyện
c c ỹ năng học tập cần thiết
Bên cạnh đ , qua việc nghiên cứu c c đề tài mà các tác giả đã công bố (chúng tôi

sẽ trình bày rõ hơn ở phần tổng quan vấn đề nghiên cứu) cho thấy đã c một số đề tài
nghiên cứu về việc sử dụng kênh hình trong dạy học các bộ môn khác nhau. Tuy nhiên,
vẫn chƣa c đề tài nào nghiên cứu về kênh hình trong dạy học vật lý nói riêng hoặc nếu
có thì chỉ nghiên cứu đến các hình thức thể hiện khác nhau của kênh hình.


4
Xuất phát từ c c lý do trên, chúng tôi nhận thấy rằng, để c thể góp phần phát
triển tính tích cực nhận thức của HS thì ngƣời GV phải biết c ch hai th c, xây
dựng và sử dụng ênh hình trong dạy học và vận dụng tốt vào việc tổ chức dạy học
VL ở trƣờng THPT

o đ , chúng tôi chọn đề tài: “Nghiên cứu khai thác, xây

dựng và sử dụng kênh hình trong dạy học một số kiến thức vật lý 11 trung học
phổ thông” làm đề tài nghiên cứu của mình với mong muốn bƣớc đầu sẽ g p một
phần vào việc phát triển tính tích cực nhận thức của HS trong học tập môn VL, qua
đ nâng cao hiệu quả dạy học bộ môn Vật lý ở trƣờng THPT
2. MỤC TIÊU ĐỀ TÀI
Đề xuất quy trình khai thác, xây dựng, sử dụng kênh hình và vận dụng quy
trình này vào tổ chức dạy học một số kiến thức VL lớp

qua đ ph t triển tính tích

cực nhận thức của HS trong học tập môn VL ở trƣờng THPT.
3. GIẢ THUYẾT KHOA HỌC
Nếu đề xuất đƣợc quy trình khai thác, xây dựng, sử dụng kênh hình và vận
dụng hợp lý các quy trình này vào tổ chức dạy học VL thì có thể phát triển đƣợc
tính tích cực nhận thức của HS trong dạy học môn VL ở trƣờng THPT.
4 ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU

Demo Version - Select.Pdf SDK

Đối tƣợng nghiên cứu là hoạt động dạy và học VL ở trƣờng THPT với việc sử
dụng kênh hình.
5. PHẠM VI NGHIÊN CỨU
Nghiên cứu đề xuất quy trình khai thác, xây dựng, sử dụng kênh hình và vận
dụng trong tổ chức dạy học c c chƣơng “Từ trƣờng” và “ ảm ứng điện từ” thuộc
chƣơng trình Vật lý lớp 11 nâng cao THPT.
6. NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU
Để đạt đƣợc mục tiêu nghiên cứu đề ra, đề tài tập trung thực hiện những vấn đề
cụ thể sau:
- Nghiên cứu cơ sở lý luận của việc khai thác, xây dựng và sử dụng kênh hình
trong tổ chức dạy học một số kiến thức VL ở trƣờng THPT.
- Nghiên cứu đặc điểm, nội dung chƣơng trình VL

nâng cao và phân tích

đặc điểm c c chƣơng “Từ trƣờng” và “ ảm ứng điện từ”
- Tìm hiểu thực trạng của việc khai thác, xây dựng và sử dụng kênh hình trong
dạy học VL ở trƣờng THPT trên địa bàn tỉnh Thừa Thiên Huế và tỉnh Quảng Bình.


5
- Đề xuất quy trình khai thác, xây dựng kênh hình trong tổ chức dạy học VL,
từ đ xây dựng hệ thống ho tƣ liệu kênh hình trong tổ chức dạy học c c chƣơng
“Từ trƣờng” và “ ảm ứng điện từ”.
- Đề xuất quy trình sử dụng kênh hình trong tổ chức dạy học một số kiến thức
VL ở trƣờng THPT nhằm phát triển tính tích cực nhận thức của HS.
- Thiết kế tiến trình dạy học một số kiến thức chƣơng “Từ trƣờng” và “ ảm

ứng điện từ” c sử dụng quy trình làm việc với kênh hình.
- Thực nghiệm sƣ phạm nhằm kiểm nghiệm và đ nh gi tính hả thi của việc
vận dụng c c quy trình đã đề xuất trong tổ chức dạy học VL ở trƣờng THPT qua đ
nhằm phát triển tính tích cực của HS.
7 PHƯ NG PHÁP NGHIÊN CỨU
7.1. Phương pháp nghiên cứu lý thuyết
- Nghiên cứu c c văn iện của Đảng, chính s ch của Nhà nƣớc, c c chỉ thị của
ộ Gi o dục và Đào tạo về vấn đề đổi mới mục tiêu, nội dung và phƣơng ph p dạy
học hiện nay ở trƣờng THPT.
- Nghiên cứu c c công trình hoa học bao gồm: c c tạp chí hoa học, c c ỷ
yếu hội nghị, c c luận văn, luận n liên quan để làm rõ vấn đề cơ sở lý luận và thực

Demo Version - Select.Pdf SDK

tiễn của đề tài

- Nghiên cứu cơ sở tâm lý học, gi o dục học và lý luận dạy học theo hƣớng
phát triển tính tích cực nhận thức của HS để đề xuất quy trình xây dựng và sử dụng
ênh hình, c c hình thức sử dụng ênh hình trong dạy học VL.
- Nghiên cứu nội dung chƣơng trình SGK Vật lý lớp

N , đặc biệt nội dung

c c chƣơng “Từ trƣờng”, “ ảm ứng điện từ”
7. . Phương pháp nghiên cứu thực ti n
- Điều tra GV c c trƣờng THPT về thực trạng của việc sử dụng kênh hình trong
dạy học c c chƣơng “Từ trƣờng” và “ ảm ứng điện từ” ở một số trƣờng THPT.
- Thông qua các phiếu câu hỏi để điều tra mức độ hứng thú học tập bộ môn
VL của HS n i chung và hi c sử dụng ênh hình trong dạy học môn VL n i riêng
7.3. Phương pháp thực nghiệm sư phạm

Thực nghiệm sƣ phạm ở một số trƣờng THPT nhằm đ nh gi hiệu quả của
quá trình dạy học với việc sử dụng kênh hình trong chƣơng “Từ trƣờng” và “ ảm
ứng điện từ” Vật lý 11 NC.


6
7.4. Phương pháp thống kê toán học.
Sử dụng c c phƣơng ph p thống ê to n học để xử lý kết quả thực nghiệm sƣ
phạm. Từ ết quả đ c thể iểm định giả thuyết thống ê và đ nh gi sự h c biệt
trong ết quả học tập của hai nh m TN và Đ .
8 NHỮNG Đ NG G P MỚI CỦA LUẬN ÁN
8.1.

m t

uận

- Góp phần hệ thống hóa cơ sở lý luận về kênh hình, việc khai thác, xây dựng,
sử dụng kênh hình trong việc phát triển tính tích cực nhận thức của HS.
- Đề xuất đƣợc quy trình khai thác, xây dựng và sử dụng kênh hình nhằm phát
triển tính tích cực nhận thức của HS trong dạy học VL ở trƣờng THPT.
8.2. V m t thực ti n
- Xây dựng đƣợc một số tƣ liệu kênh hình, từ đ xây dựng hệ thống ho tƣ
liệu ênh hình trong c c chƣơng “Từ trƣờng” và ” ảm ứng điện từ” với 205 hình
tĩnh và

9 hình động Đây c thể coi là nguồn tƣ liệu tham khảo cho GV dạy VL ở

c c trƣờng THPT.
- Thiết kế đƣợc tiến trình dạy học một số bài trong chƣơng” Từ trƣờng”, “ ảm

ứng điện từ” với việc sử dụng quy trình sử dụng kênh hình nhằm phát triển tính tích

Demo Version - Select.Pdf SDK

cực nhận thức cho HS ở trƣờng THPT.
9. CẤU TRÚC LUẬN ÁN
Luận n c cấu trúc nhƣ sau
-

Phần mở đầu

-

Phần nội dung gồm 4 chƣơng
hương : Tổng quan về vấn đề nghiên cứu
hương 2:

ơ sở lý luận và thực tiễn của việc khai thác, xây dựng và sử

dụng kênh hình trong dạy học vật lý ở trường trung học phổ thông
hương 3:

hai thác, xây dựng và sử dụng kênh hình dùng trong dạy học

chương “Từ trường”,“ ảm ứng điện từ” Vật lý lớp 11 trung học phổ thông
hương 4: Thực nghiệm sư phạm
- Phần kết luận
-

ông trình liên quan đến luận n đã đƣợc công bố

- Phần tài liệu tham thảo
- Phần phụ lục