Đánh giá tổng hợp điều kiện tự nhiên huyện văn chấn phục vụ phát triển nông lâm nghiệp ( Luận án tiến sĩ)

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM

NGHIÊM THỊ THƠM

ĐÁNH GIÁ TỔNG HỢP
ĐIỀU KIỆN TỰ NHIÊN HUYỆN VĂN CHẤN
PHỤC VỤ PHÁT TRIỂN NÔNG - LÂM NGHIỆP

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC ĐỊA LÍ

Thái Nguyên, 2014
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu

/>

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM

NGHIÊM THỊ THƠM

ĐÁNH GIÁ TỔNG HỢP
ĐIỀU KIỆN TỰ NHIÊN HUYỆN VĂN CHẤN
PHỤC VỤ PHÁT TRIỂN NÔNG - LÂM NGHIỆP

Chuyên ngành : Địa lí tự nhiên
Mã số

: 60.44.02.17

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC ĐỊA LÍ

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS.TS. Nguyễn Thị Hồng

Thái Nguyên, 2014
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu

/>

LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của tôi, các số liệu trích
dẫn có nguồn gốc rõ ràng. Kết quả trong luận văn chưa được công bố trong
bất cứ công trình nghiên cứu nào khác.

Thái Nguyên, tháng 4 năm 2014
Tác giả luận văn

Nghiêm Thị Thơm

Xác nhận

Xác nhận

của khoa chuyên môn

của Ngƣời hƣớng dẫn khoa học

PGS.TS. Nguyễn Thị Hồng

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu

PGS.TS. Nguyễn Thị Hồng

/>

LỜI CẢM ƠN
Trong suốt quá trình học tập, tôi đã nhận được sự giúp đỡ quý báu
của các Thầy cố giáo trong khoa địa lý trường ĐHSP Thái Nguyên, nhân
dịp này tôi xin trân trọng gửi lời cảm ơn tới.
Ban chủ nhiệm cùng toàn thể các thầy, cô thuộc khoa Địa Lý –
trường Đại học sư phạm Thái Nguyên đã tạo mọi điều kiện thuận lợi cho
tôi trong suốt quá trình học tập và hoàn thành luận văn.
Cũng qua đây, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành nhất tới:
PGS. TS Nguyễn Thị Hồng, người thầy đã trực tiếp hướng dẫn,
giúp đỡ, đóng góp nhiều ý kiến quý báu trong quá trình chọn và nghiên
cứu đề tài này.
Xin chân thành cám ơn sở Nông Nghiệp và Phát Triển Nông thôn
tỉnh Yên Bái, Sở Tài Nguyên Môi Trường tỉnh Yên Bái, Sở Khoa Học
Và Công Nghệ tỉnh Yên Bái và bạn bè, người thân trong gia đình cùng
anh ( chị) và các bạn học viên lớp Địa Lý K20 đã giúp đỡ, động viên tôi
trong quá trình làm luận văn của mình.
Tôi xin trân trọng cảm ơn!
Thái Nguyên, tháng 5 năm 2014
Học viên

Nghiêm Thị Thơm

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu

/>

MỤC LỤC

Trang
Trang phụ bìa
Lời cam đoan ................................................................................................................. i
Lời cảm ơn ................................................................................................................... ii
Mục lục........................................................................................................................ iii
Danh mục các ký hiệu, các chữ viết tắt ....................................................................... iv
Danh mục các bảng, hình ............................................................................................. v
MỞ ĐẦU ....................................................................................................................1
1. Tính cấp thiết của đề tài....................................................................................................... 1
2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu..................................................................................... 2
3. Phạm vi nghiên cứu ............................................................................................................. 3
4. Cơ sở dữ liệu ........................................................................................................................ 4
5. Quan điểm nghiên cứu ........................................................................................................ 4
6. Phương pháp nghiên cứu ................................................................................................... 6
7. Đóng góp của đề tài ............................................................................................................. 7
8 . Cấu trúc của luận văn ......................................................................................................... 8
NỘI DUNG ...............................................................................................................9
Chƣơng 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN, THỰC TIỄN VÀ TỔNG QUAN CÁC CÔNG
TRÌNH NGHIÊN CỨU, ĐÁNH GIÁ CẢNH QUAN HUYỆN VĂN CHẤN .....9
1.1. Tổng quan các công trình nghiên cứu có liên quan đến đề tài ..................................... 9
1.1.1. Các công trình nghiên cứu trên thế giới. .................................................................... 9
1.1.2. Các công trình nghiên cứu ở Việt Nam..................................................................... 11
1.1.3. Các công trình nghiên cứu về huyện Văn Chấn....................................................... 12
1.2. Cơ sở lý luận, thực tiễn nghiên cứu, đánh giá cảnh quan phục vụ phát triển kinh tế ....... 13
1.2.1. Quan niệm nguồn tài nguyên thiên nhiên ................................................................. 13
1.2.2. Quan niệm về cảnh quan ............................................................................................ 14
1.2.3. Nghiên cứu đa dạng cảnh quan .................................................................................. 16
1.3. Lý luận nghiên cứu địa lý tự nhiên tổng hợp, nghiên cứu cảnh quan ...................... 17
1.3.1. Nguyên tắc nghiên cứu: .............................................................................................. 17
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu

/>

1.3.2. Nghiên cứu đa dạng cấu trúc cảnh quan .................................................................. 18
1.3.3. Nghiên cứu đa dạng chức năng cảnh quan .............................................................. 19
1.3.4. Nghiên cứu động lực cảnh quan ............................................................................... 20
1.4. Lý luận chung về đánh giá cảnh quan .......................................................................... 21
1.4.1. Khái niệm đánh giá cảnh quan .................................................................................. 21
1.4.2. Bản chất của đánh giá cảnh quan ............................................................................... 22
1.4.3. Đối tượng đánh giá cảnh quan ................................................................................... 23
1.4.4. Mục tiêu của việc đánh giá cảnh quan....................................................................... 23
1.4.5. Nguyên tắc chung của đánh giá cảnh quan............................................................... 24
1.4.6. Hệ thống các phương pháp đánh giá cảnh quan...................................................... 24
Tiểu kết chương 1: ................................................................................................................. 28
Chƣơng 2. ĐẶC ĐIỂM CÁC YẾU TỐ THÀNH TẠO CẢNH QUAN VÀ SỰ
PHÂN HÓA CẢNH QUAN KHU VỰC NGHIÊN CỨU ....................................29
2.1. Vị trí địa lý và đặc điểm các yếu tố thành tạo cảnh quan............................................ 29
2.1.1. Vị trí địa lý.................................................................................................................... 29
2.1.2. Đặc điểm điều kiện tự nhiên....................................................................................... 31
2.1.3. Đặc điểm kinh tế - xã hội ........................................................................................... 41
2.2. Đặc điểm cảnh quan của huyện Văn Chấn .................................................................. 48
2.2.1. Hệ thống phân vị cảnh quan huyện Văn Chấn ......................................................... 48
2.2.2. Đặc điểm các đơn vị cảnh quan huyện Văn Chấn ................................................... 52
Tiểu kết chương 2: ................................................................................................................. 60
Chƣơng 3.

ĐÁNH GIÁ CẢNH QUAN CHO MỤC ĐÍCH PHÁT TRIỂN

NÔNG – LÂM NGHIỆP HUYỆN VĂN CHẦN...................................................61
3.1. Đánh giá mức độ thuận lợi của điều kiện tự nhiên đối với vấn đề tổ chức và phát

triển sản xuất nông, lâm nghiệp ............................................................................................ 61
3.1.1. Nguyên tắc và phương pháp đánh giá ....................................................................... 61
3.1.2. Hệ thống các chỉ tiêu đánh giá cảnh quan cho bố trí các ngành sản xuất ............. 62
3.2. Đánh giá tiềm năng cảnh quan cho sản xuất nông – lâm nghiệp huyện Văn Chấn. 68
3.2.1 Đối với ngành sản xuất nông nghiệp .......................................................................... 68
3.2.2. Đối với sản xuất lâm nghiệp....................................................................................... 72
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu

/>

3.2.3. Đối với sản xuất nông – lâm nghiệp ......................................................................... 77
3.3. Định hướng sử dụng không gian lãnh thổ của huyện Văn Chấn cho phát triển nông
lâm nghiệp............................................................................................................................... 77
3.3.1. Định hướng sử dụng lãnh thổ của huyện Văn Chấn ................................................ 77
3.3.2. Định hướng sử dụng không gian ............................................................................... 81
3.3.3. Giải pháp phát triển ..................................................................................................... 82
Tiểu kết chương 3 ................................................................................................................... 85
KẾT LUẬN ..............................................................................................................86
KIẾN NGHỊ .............................................................................................................88
TÀI LIỆU THAM KHẢO ......................................................................................89

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu

/>

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

Từ

Nghĩa

CQ

Cảnh quan

ĐKTN

Điều kiện tự nhiên

TNTN

Tài nguên thiên nhiên

HST

Hệ sinh thái

KT- XK

Kinh tế xã hội

Dmax

Điểm đánh giá chung cao nhất

Dmin

Điểm đánh giá chung thấp nhất

M

Cấp độ thuận lợi

∆D

Khoảng cách điểm

KTXH

Kinh tế - xã hội

ĐGCQ

Đánh giá cảnh quan

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu

/>

DANH MỤC CÁC BẢNG
Trang
Bảng 1.1 : sơ đồ các bước tiến hành làm luận văn ......................................... 28
Bảng 2.1: Hệ thống phân loại cảnh quan của Phạm Hoàng Hải và nnk (1997) . 49
Bảng 2.2 : Cấp phân vị cảnh quan huyện Văn Chấn ...................................... 51
Bảng 2.3: Các phụ lớp cảnh quan và độ cao địa hình .................................... 56
Bảng 3.1: Bảng hệ chỉ tiêu đánh giá cho phát triển nông nghiệp [ 6 ]. .......... 65
Bảng 3.2: Tổng hợp đánh giá riêng các chỉ tiêu của CQ đối với sản xuất nông
nghiệp................................................................................................ 70
Bảng 3.3: Kết quả đánh giá cho nông nghiệp ................................................. 71
Bảng 3.4 : Tổng hợp đánh giá riêng các chỉ tiêu của loại CQ đối với sản xuất

lâm nghiệp ........................................................................................ 73
Bảng 3.5: kết quả đánh giá cho lâm nghiệp.................................................... 75
ừ 2010 – 2020 ................. 79

Bả

Bảng 3.7: Định hướng sử dụng không gian huyện Văn Chấn........................ 81

DANH MỤC CÁC HÌNH
Trang
Hình 2.1: Bản đồ hành chính huyện Văn Chấn ......................................................... 30
Hình 2.2: Bản đồ cảnh quan huyện Văn Chấn ........................................................... 60
Hình 3.1: Bản đồ định hướng phát triển nông – lâm nghiệp huện Văn Chấn tỉnh Yên
Bái............................................................................................................... 78

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu

/>

MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Để phát triển kinh tế xã hội của một lãnh thổ lâu dài và bền vững thì vấn
đề sử dụng hợp lý nguồn tài nguyên thiên nhiên, bảo vệ môi trường và khai
thác các nguồn lực, sử dụng có hiệu quả là những vấn đề hết sức quan trọng.
Điều kiện tự nhiên của một lãnh thổ luôn có những thay đổi và phân hoá
phức tạp. Các thành phần cấu tạo của tự nhiên có tính độc lập tương đối, song
giữa chúng có mối quan hệ chặt chẽ tạo thành một hệ thống động lực. Hệ thống
đó tồn tại trong trạng thái cân bằng động, một thành phần nào đó trong hệ
thống thay đổi có thể sẽ dẫn đến sự thay đổi của các thành phần khác và phá vỡ
hệ thống cũ tạo nên một hệ thống mới. Nếu khai thác hợp lý nguồn tài nguyên

thiên nhiên tức là tác động vào hệ thống tự nhiên một cách phù hợp với đặc
điểm, quy luật phát sinh, phát triển của chúng thì sẽ bảo vệ, tái tạo được nguồn
tài nguyên thiên nhiên và đảm bảo được sự phát triển bền vững của lãnh thổ.
Ngược lại, nếu con người khai thác, sử dụng tự nhiên không tuân theo những
quy luật thì sẽ mang lại những hậu quả lâu dài và không lường trước được. Vì
thế, việc nghiên cứu để tìm ra những đặc trưng, quy luật phát sinh, phát triển
của một lãnh thổ tự nhiên là rất quan trọng, giúp cho việc sử dụng lãnh thổ một
cách hợp lý, bảo vệ nguồn tài nguyên thiên nhiên và môi trường, phục vụ phát
triển kinh tế-xã hội một cách hiệu quả.
Trong những năm gần đây, để giải quyết những vấn đề thực tế mang tính
tổng hợp cao, hướng nghiên cứu tổng hợp điều kiện tự nhiên, đánh giá tổng hợp
điều kiện tự nhiên đã trở thành hướng nghiên cứu quan trọng, đáp ứng được
nhiều vấn đề thực tế đặt ra và là cơ sở khoa học của việc lựa chọn các mục tiêu
sử dụng thích hợp lãnh thổ. Dựa vào kết quả nghiên cứu, đánh giá đặc điểm các
thành phần tự nhiên, tài nguyên thiên nhiên; phân tích tính đa dạng của cảnh
quan trên cơ sở làm rõ cấu trúc, chức năng và động lực phát triển cảnh quan có
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu

/>

xem xét đến yếu tố nhân tác là những cơ sở khoa học đầy đủ và đáng tin cậy để
hoạch định phát triển kinh tế của mỗi một vùng lãnh thổ.
Để duy trì sự phát triển, việc sử dụng hợp lý và hiệu quả nguồn tài
nguyên thiên nhiên phục vụ phát triển nông – lâm nghiệp là yếu tố hết sức cấp
thiết. Nhiều bài học rút ra từ các địa phương cho thấy: nhiều địa phương có
điều kiện tự nhiên phục vụ cho phát triển nông – lâm nghiệp rất thuận lợi,
nhưng do chưa đánh giá đúng điều kiện tự nhiên của địa phương mình nên việc
khai thác điều kiện tự nhiên phục vụ phát triển nông – lâm nghiệp chưa đạt hiệu
quả cao và chưa tương xứng với tiềm năng thực có của địa phương đó.
Là một Huyện nằm ở phía Tây Nam tỉnh Yên Bái, Văn Chấn có diện

tích tự nhiên 1.224 km² và dân số 134.000 người (2004), là nơi nổi tiếng với
cánh đồng Mường Lò có ý nghĩa lớn về nông nghiệp. Không những thế,
Huyện còn phát triển rất nhiều cây ăn quả như Cam, Mận… ngoài ra còn
phát triển các loại cây công nghiệp như chè và ở đây nổi tiếng với loại chè
San tuyết ở Suối Giang. Mặc dù, Huyện có nhiều tiềm năng phục vụ phát
triển nông - lâm nghiệp dựa trên cơ sở điều kiện tự nhiên thuận lợi như địa
hình, khí hậu, thủy văn, thổ nhưỡng, sinh vật. Tuy nhiên, do chưa đánh giá
đúng tiềm năng cũng như thực trạng của điều kiện tự nhiên đó, nên việc phát
triển nông - lâm nghiệp ở đây chủ yếu là tự phát thiếu quy hoạch và cũng
không có cơ sở khoa học, do đó phát triển nông – lâm nghiệp còn manh
mún. Trên tinh thần đó, việc chọn đề tài “ Đánh giá tổng hợp điều kiện tự
nhiên Huyện Văn Chấn phục vụ phát triển nông - lâm nghiệp” là hoàn toàn
phù hợp và đáp ứng yêu cầu cấp thiết.
2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
2.1. Mục đích nghiên cứu
Làm rõ thực trạng điều kiện tự nhiên sẵn có của huyện, từ đó đề ra các giải
pháp nhằm khai thác và sử dụng hợp lý điều kiện tự nhiên đó nhằm phục vụ
phát triển nông – lâm nghiệp của huyện.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu

/>

2.2. Nhiệm vụ
Để đạt được mục tiêu trên, nhiệm vụ nghiên cứu đặt ra là:
- Nghiên cứu những vấn đề lý luận của tổng hợp điều kiện tự nhiên,
đánh giá tổng hợp điều kiện tự nhiên và sử dụng hợp lý nguồn tài nguyên
thiên nhiên, những cơ sở lý luận về phát triển kinh tế xã hội và bảo vệ môi
trường và việc vận dụng vào nghiên cứu điều kiện tự nhiên Huyện Văn
Chấn..
- Phân tích đặc điểm và vai trò của các yếu tố thành tạo cảnh quan trên

lãnh thổ huyện Văn Chấn để thấy được đặc điểm phân hóa, các quy luật tự
nhiên và mối quan hệ của các thành phần tự nhiên trong tổng thể tự nhiên, cũng
như mối quan hệ giữa tự nhiên và kinh tế xã hội.
- Xây dựng hệ thống phân loại cảnh quan và thành lập Bản đồ cảnh quan
huyện Văn Chấn. Phân tích tính đa dạng trong cấu trúc, chức năng và động lực
cảnh quan huyện Văn Chấn.
- Thực hiện đánh giá cảnh quan, xác định mức độ thích nghi của các đơn
vị cảnh quan đối với mục đích phát triển các ngành kinh tế nông, lâm nghiệp
Huyện Văn Chấn.
- Xây dựng các cơ sở, nguyên tắc, phương pháp ứng dụng kết quả nghiên
cứu điều kiện tự nhiên trong việc sử dụng hợp lý nguồn tài nguyên nhiên.
Nghiên cứu đề xuất một số định hướng và các giải pháp phát triển kinh tế xã
hội nhằm sử dụng hợp lý nguồn tài nguyên thiên nhiên.
3. Phạm vi nghiên cứu
* Phạm vi lành thổ: Giới hạn trong phạm vi huyện Văn Chấn, tỉnh Yên
Bái. Văn Chấn có diện tích tự nhiên 1.224 km² và dân số 134.000 người (2004).
Huyện Văn Chấn gồm 28 xã, bao gồm 3 thị trấn.
* Phạm vi khoa học:
- Nghiên cứu lý luận và phương pháp luận nghiên cứu tổng hợp điều kiện
tự nhiên, phân tích vai trò của các nhân tố thành tạo tự nhiên của huyện Văn
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu

/>

Luận án đầy đủ ở file: Luận án Full