Chính sách trợ cấp trợ cấp tai nạn lao động từ thực tiễn tỉnh bình dương ( Luận văn thạc sĩ)

VIỆN HÀN LÂM
KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM
HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI

NGUYỄN ĐÌNH KHANG

Nguyễn Đình Khang

CHÍNH SÁCH TRỢ CẤP TAI NẠN LAO ĐỘNG
CHUYÊN NGÀNH CHÍNH SÁCH CÔNG

TỪ THỰC TIỄN TỈNH BÌNH DƢƠNG

LUẬN VĂN THẠC SĨ CHÍNH SÁCH CÔNG

NĂM 2018

HÀ NỘI - 2018
I


VIỆN HÀN LÂM
KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM
HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI

Nguyễn Đình Khang

CHÍNH SÁCH TRỢ CẤP TAI NẠN LAO ĐỘNG TỪ THỰC TIỄN
TỈNH BÌNH DƢƠNG
Chuyên ngành
Mã số

: Chính sách công
: 834.04.02

LUẬN VĂN THẠC SĨ CHÍNH SÁCH CÔNG

NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC
PGS. TS LÊ THANH SANG

`

HÀ NỘI, 2018

II


MỤC LỤC
MỞ ĐẦU ........................................................................................................................... 1
Chƣơng 1 ........................................................................................................................... 7
LÝ LUẬN CƠ BẢN VỀ CHÍNH SÁCH TRỢ CẤP TAI NẠN LAO ĐỘNG................. 7
1.1. Tổng quan về bảo hiểm xã hội ................................................................................ 7
Bảng 1.1: Phân biệt bảo hiểm xã hội với bảo hiểm thƣơng mại ..................................... 12
1.2. Lý luận cơ bản về chính sách trợ cấp tai nạn lao động ...................................... 21
1.3. Sự cần thiết phải hoàn thiện chính sách trợ cấp tai nạn lao động..................... 30
32

1.4. Các nội dung cần hoàn thiện

Chƣơng 2 ......................................................................................................................... 33
THỰC HIỆN CHÍNH SÁCH CHI TRẢ CHẾ ĐỘ TAI NẠN LAO ĐỘNG TẠI

TỈNH BÌNH DƢƠNG GIAI ĐOẠN 2012 – 2016 .......................................................... 33
2.1. Lịch sử hình thành và phát triển bảo hiểm xã hội tỉnh Bình Dƣơng ................ 33
2.2. Thực trạng về thực hiện chi trả chế độ tai nạn lao động tại tỉnh Bình
Dƣơng ............................................................................................................................. 35
Bảng 2.2: Tình hình tai nạn lao động tại tỉnh Bình Dƣơng giai đoạn 2012 – 2016 ........ 38
Bảng 2.4: Tình hình giải quyết chế độ tai nạn lao động theo nội dung chế độ tại tỉnh
Bình Dƣơng ..................................................................................................................... 40
2.3. Đánh giá việc thực hiện chính sách chi trả chế độ tai nạn lao động tại
Bình Dƣơng .................................................................................................................... 42
Chƣơng 3 ......................................................................................................................... 53
GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN CHÍNH SÁCH TRỢ CẤP TAI NẠN LAO ĐỘNG
ĐẾN NĂM 2020 ............................................................................................................. 53
3.1. Kinh nghiệm quản lý chi trả chế độ tai nạn lao động ở một số quốc gia
trên thế giới và bài học cho Việt Nam ......................................................................... 53
3.2. Giải pháp hoàn thiện chính sách trợ cấp tai nạn lao động................................. 62

III


DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT
AT,VSLĐ

An toàn, vệ sinh lao động

ASXH

An sinh xã hội

BNN

Bệnh nghề nghiệp

BHTN

Bảo hiểm thất nghiệp

BHXH

Bảo hiểm xã hội

BHYT

Bảo hiểm y tế

NLĐ

Ngƣời lao động

NSDLĐ

Ngƣời sử dụng lao động

TNLĐ

Tai nạn lao động

ILO

International Labour Organization
Tổ chức lao động quốc tế

IV


DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU
Bảng 1.1: Phân biệt bảo hiểm xã hội với bảo hiểm thƣơng mại ..................................... 12
Bảng 2.1: Tình hình doanh nghiệp và lao động tham gia bảo hiểm xã hội tại tỉnh
Bình Dƣơng ..................................................................................................................... 36
Bảng 2.2: Tình hình tai nạn lao động tại tỉnh Bình Dƣơng giai đoạn 2012 –
2016.................................................................................................................................38
Bảng 2.3: Tình hình giải quyết chế độ tai nạn lao động theo loại chế độ trợ cấp tại
tỉnh Bình Dƣơng .............................................................................................................. 39
Bảng 2.4: Tình hình giải quyết chế độ tai nạn lao động theo nội dung chế độ tại tỉnh
Bình Dƣơng ..................................................................................................................... 40
Bảng 2.5: Tình hình giải quyết chế độ tai nạn lao động theo phƣơng thức chi trả tại
tỉnh Bình Dƣơng .............................................................................................................. 41

V


MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Có thể nói chính sách trợ TNLĐ là một trong những chế độ BHXH ra đời
sớm nhất trong lịch sử phát triển của BHXH, có vai trò quan trọng trong việc đảm
bảo đời sống cho NLĐ sau khi bị rủi ro do quá trình lao động. Trong bối cảnh nền
kinh tế nƣớc ta đang trải qua quá trình cơ giới hóa, manh nha giai đoạn tự động hóa,
sự phát triển của các ngành công nghiệp chủ yếu dựa vào máy móc, thiết bị thay cho
thao tác thủ công của NLĐ làm cho tình hình TNLĐ cũng tăng nhanh qua các năm.
TNLĐ gây ra những tổn thất lớn lao về ngƣời và của cho các cá nhân, gia đình và
toàn xã hội.

Theo quy định hiện hành, khi bị TNLĐ, NLĐ sẽ đƣợc hƣởng hai chế độ; thứ
nhất là chế độ bồi thƣờng hoặc trợ cấp từ phía NSDLĐ tùy thuộc vào yếu tố lỗi của
các bên trong vụ TNLĐ; thứ hai là chế độ trợ cấp TNLĐ từ tổ chức BHXH. Trong
những năm qua, chính sách, chế độ BHXH đối với ngƣời bị TNLĐ đã nhiều lần
đƣợc bổ sung, sửa đổi cho phù hợp, đặc biệt là sau khi có Luật BHXH. Tuy nhiên,
thực trạng chính sách TNLĐ còn tồn tại nhiều hạn chế nhƣ: chƣa có cơ chế tạo điều
kiện cho ngƣời bị TNLĐ tìm việc làm phù hợp; mức hƣởng thấp; chƣa có những
biện pháp hiệu quả để hạn chế TNLĐ; chƣa có cơ chế thƣởng, phạt rõ ràng đối với
các đơn vị thực hiện tốt hoặc không tốt công tác AT,VSLĐ; số lƣợng NLĐ tham gia
chế độ thấp…
Nằm trong vùng kinh tế trọng điểm phía Nam, Bình Dƣơng là một tỉnh công
nghiệp có tốc độ phát triển cao so với các địa phƣơng khác trong cả nƣớc, đóng góp
đáng kể vào ngân sách nhà nƣớc, là một trong những địa phƣơng giữ vai trò đầu tàu
kinh tế. Tốc độ thu hút đầu tƣ và phát triển kinh tế của tỉnh kéo theo sự gia tăng rất
nhanh số lƣợng doanh nghiệp và NLĐ, là những đối tƣợng trực tiếp chịu tác động
của chính sách BHXH và chính sách trợ cấp TNLĐ. Chính vì vậy, việc nghiên cứu
đề tài “Chính sách trợ cấp trợ cấp tai nạn lao động từ thực tiễn tỉnh Bình
Dƣơng”, từ đó đƣa ra những kiến nghị, giải pháp nhằm khắc phục những bất cập,
yếu điểm của chính sách, chế độ hiện hành là hết sức cần thiết.
1


2. Tình hình nghiên cứu
Liên quan đến BHXH, các chế độ BHXH và chế độ TNLĐ đã có những công
trình nghiên cứu đƣợc công bố nhƣ sau:
- Đề tài nghiên cứu khoa học cấp Bộ “Thực hiện và định hƣớng hoàn thiện
tác nghiệp chi trả các chế độ BHXH hiện nay” năm 1996, mã số 96 – 03 – 03/ĐT,
do TS. Dƣơng Xuân Triệu làm Chủ nhiệm. Đề tài đã khái quát những vấn đề lý luận
về BHXH và quỹ BHXH; phân tích thực trạng hoạt động chi trả các chế độ BHXH
và quỹ BHXH; phân tích thực trạng hoạt động chi trả các chế độ BHXH ở Việt

Nam giai đoạn 1995 – 1996 thông qua việc phân tích các mặt nhƣ: cơ sở vật chất
phục vụ công tác chi trả, hệ thống sổ sách biểu mẫu chi trả BHXH, quản lý đối
tƣợng chi trả, quy trình chi trả và lệ phí chi trả; đồng thời qua việc phân tích các
phƣơng thức chi trả BHXH, phƣơng hƣớng hoàn thiện các phƣơng thức chi trả
BHXH ở nƣớc ta. Kết quả của đề tài này là:
+ Nêu lên đƣợc những ƣu điểm và nhƣợc điểm của phƣơng thức chi trả trực
tiếp và gián tiếp.
+ Đƣa ra những kiến nghị nhằm hoàn thiện tác nghiệp chi trả các chế độ
BHXH cho ngƣời lao động nhƣ: hoàn thiện các văn bản pháp lý để cơ quan BHXH
các cấp có cơ sở thực hiện; xây dựng hệ thống tổ chức bộ máy chi trả hoàn chỉnh từ
Trung ƣơng đến cơ sở; tính toán mức phí chi trả giữa các vùng, các khu vực cho
hợp lý hơn; tăng cƣờng cơ sở vật chất cho cơ quan BHXH cấp huyện phục vụ cho
công tác chi trả trực tiếp; tăng cƣờng công tác kiểm tra, giám sát tài chính trong
khâu nghiệp vụ, chuyên môn; đẩy mạnh công tác học tập, rèn luyện, năng cao trình
độ nghiệp vụ chuyên môn, phẩm chất đạo đức của cán bộ làm công tác BHXH; tăng
cƣờng công tác tuyên truyền trên các phƣơng tiện thông tin đại chúng về chính sách,
chế độ BHXH.
- Đề tài khoa học “Hoàn thiện phƣơng thức tổ chức, quản lý chi trả chế độ
ốm đau, thai sản, TNLĐ và BNN cho ngƣời tham gia BHXH”, năm 1998, do TS.
Dƣơng Xuân Triệu làm Chủ nhiệm. Đề tài đã hệ thống hóa các vấn đề lý luận cơ
bản về chế độ ốm đau, thai sản, tai nạn lao động và BNN cả trƣớc và sau khi BHXH
2


Việt Nam đi vào hoạt động. Đề tài đã phản ánh đƣợc quá trình tổ chức quản lý chi
ba chế độ theo cơ chế cũ, cũng nhƣ từ khi BHXH Việt Nam ra đời, đã phân tích
đƣợc những mặt mạnh, mặt yếu cùng với những tồn tại do các văn bản pháp luật về
BHXH gây ra. Qua đó, đề tài cũng đã đƣa ra những kiến nghị làm cơ sở cho việc
sửa đổi các văn bản pháp luật hiện hành để đáp ứng các yêu cầu đổi mới cơ chế
chính sách về BHXH.

- Đề tài khoa học “Thực trạng và giải pháp về chế độ chính sách BHXH
TNLĐ, BNN đối với ngƣời lao động tham gia BHXH”, năm 2000, chủ nhiệm: Hà
Văn Chi, BHXH Việt Nam.
Đề tài đã nghiên cứu các nội dung:
+ Khái quát những vấn đề có tính lý luận về BHXH và chế độ TNLĐ, BNN
trên thế giới và ở Việt Nam nhƣ khái niệm, vai trò, nguyên tắc hoạt động của
BHXH, mối quan hệ giữa chế độ TNLĐ, BNN với các chế độ khác trong hệ thống
các chế độ BHXH.
+ Phân tích thực trạng TNLĐ, BNN ở nƣớc ta giai đoạn năm 1998 - 2000 và
các nhân tố ảnh hƣởng trực tiếp đến TNLĐ, BNN và đề tài phân tích hai nhóm nhân
tố cơ bản là điều kiện lao động và công tác an toàn lao động.
+ Đánh giá thực trạng thực hiện chế độ TNLĐ, BNN ở Việt Nam, bao gồm
đánh giá nội dung chế độ theo quy định tại Nghị định số 12/CP ngày 26/01/1995 và
tổ chức thực hiện chế độ trên cơ sở đó đƣa ra những hạn chế và nguyên nhân.
+ Đề xuất những giải pháp nhằm hoàn thiện chế độ BHXH, TNLĐ, BNN
nhƣ giải pháp hoàn thiện chính sách, giải pháp về tổ chức thực hiện và giải pháp
nhằm hạn chế những nhân tố gây ra TNLĐ, BNN.
Tuy nhiên, do đề tài thực hiện nghiên cứu vào năm 2000, khi đó chƣa có Bộ
luật Lao động bổ sung, sửa đổi, Luật BHXH nên đề tài đánh giá chế độ, chính sách
BHXH theo Điều lệ BHXH kèm theo Nghị định số 12/CP ngày 26/01/1995, có
nhiều hạn chế mà đề tài đƣa ra đã đƣợc sửa đổi, bổ sung ở BLLĐ và Luật BHXH.
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
- Hệ thống hoá cơ sở lý luận về chế độ BHXH, chế độ trợ cấp TNLĐ.

3


- Nghiên cứu thực tiễn áp dụng chế độ trợ cấp TNLĐ tại tỉnh Bình Dƣơng, từ
đó chỉ ra những mặt tồn tại và nguyên nhân.
- Đƣa ra những giải pháp hoàn thiện chế độ trợ cấp TNLĐ và đề xuất cụ thể

cơ quan chịu trách nhiệm chính, cơ quan phối hợp thực hiện, nhằm phát huy hơn
nữa vai trò của chế độ TNLĐ trong việc đảm bảo đời sống của ngƣời lao động sau
khi bị TNLĐ, thực hiện mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội của đất nƣớc.
Tác giả luận văn tiến hành nghiên cứu những tài liệu khoa học đã công bố,
những văn bản pháp luật hiện hành và những tƣ liệu, báo cáo kết quả công tác thực
hiện chính sách trợ cấp TNLĐ tại tỉnh Bình Dƣơng trong giai đoạn 2012 – 2016;
tiếp cận, khảo sát trực tiếp đối với NLĐ, nhân viên phụ trách thủ tục BHXH ở một
số doanh nghiệp tại tỉnh Bình Dƣơng để lắng nghe sự phản hồi, đánh giá và kiến
nghị, đề xuất của họ đối với chính sách BHXH và chính sách trợ cấp TNLĐ trong
thời gian sắp tới.
4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu
Luận văn nghiên cứu về chính sách BHXH nói chung và chính sách trợ cấp
TNLĐ nói riêng, tình hình thực tiễn áp dụng tại tỉnh Bình Dƣơng và đánh giá phản
hồi của đối tƣợng có liên quan (NLĐ, nhân viên phụ trách thủ tục BHXH làm việc
tại một số doanh nghiệp).
Luận văn nghiên cứu chế độ BHXH, chế độ trợ cấp TNLĐ của Việt Nam và
thực tiễn áp dụng tại tỉnh Bình Dƣơng trong giai đoạn 2012 - 2016.
5. Phƣơng pháp luận và phƣơng pháp nghiên cứu
Phương pháp luận:
Luận văn sử dụng kết hợp đồng thời cả phƣơng pháp diễn dịch và phƣơng
pháp quy nạp trong quá trình phân tích làm rõ vấn đề đặt ra hoặc chứng minh một
kết luận, một nhận xét của tác giả.
Phương pháp nghiên cứu:
Luận văn sử dụng các phƣơng pháp thu thập và phân tích thông tin nghiên
cứu sau:
- Phƣơng pháp nghiên cứu tài liệu thứ cấp: Phƣơng pháp này đƣợc sử dụng

4

để thu thập thông tin khoa học trên cơ sở nghiên cứu các công trình khoa học, tài
liệu, các sách, báo, tạp chí, các văn kiện Nghị quyết, các chƣơng trình nghiên cứu
đã đƣợc xuất bản, các kết quả nghiên cứu đã công bố của các cơ quan nghiên cứu,
các nhà khoa học trong và ngoài nƣớc, các tài liệu trên internet, các số liệu thu thập
từ các phòng nghiệp vụ của BHXH tỉnh Bình Dƣơng, Sở Lao động – Thƣơng binh
và Xã hội tỉnh Bình Dƣơng. Sau đó, tác giả tiến hành phân loại, sắp xếp thông tin
theo thứ tự ƣu tiên về độ quan trọng của thông tin và bằng các thao tác tƣ duy logic
để rút ra các kết luận.
- Phƣơng pháp phân tích, tổng hợp: Phƣơng pháp này đƣợc sử dụng để phân
tích và tổng hợp các nội dung lý thuyết và các số liệu về tình hình doanh nghiệp,
NLĐ, TNLĐ; tình hình thực hiện chế độ TNLĐ tại tỉnh Bình Dƣơng… để đánh giá
thực trạng chính sách và đƣa ra các giải pháp về chế độ TNLĐ.
- Phƣơng pháp nghiên cứu sơ cấp: Khảo sát thông qua phiếu đối với 500
NLĐ đang làm việc tại các doanh nghiệp, trong đó có 18 ngƣời đã từng bị TNLĐ và
482 ngƣời chƣa từng bị TNLĐ nhƣng có sự đánh giá về sự quan tâm, chấp hành quy
định của NSDLĐ khi có NLĐ bị TNLĐ, để thu thập thông tin về sự hài lòng của họ
đối với việc thực hiện chế độ trợ cấp TNLĐ tại tỉnh Bình Dƣơng. Những số liệu này
đƣợc chính tác giả thu thập từ việc điều tra, khảo sát đối tƣợng chi trả chế độ
BHXH và nhân viên phụ trách thủ tục BHXH tại một số doanh nghiệp. Phiếu điều
tra sau khi hoàn thành đƣợc kiểm tra về độ chính xác và sẽ đƣợc nhập vào máy tính
bằng phần mềm Excel để tiến hành tổng hợp, xử lý và phân tích thông tin thu thập
đƣợc. Kết quả phân tích các số liệu này cung cấp cho tác giả những phản ánh về
công tác chi trả chế độ TNLĐ và những bất cập về công tác chi trả chế độ TNLĐ tại
tỉnh Bình Dƣơng. Phiếu khảo sát nhằm tìm hiểu sự hài lòng, sự hy vọng có thể hiện
yếu tố định lƣợng của NLĐ đối với chính sách trợ cấp TNLĐ và việc thực hiện của
cơ quan chức năng tại tỉnh Bình Dƣơng.
- Phƣơng pháp phỏng vấn sâu: Phỏng vấn trực tiếp 10 ngƣời phụ trách thủ
tục BHXH đang làm việc tại một số doanh nghiệp và 10 ngƣời lao động đang
hƣởng chế độ trợ cấp TNLĐ để lắng nghe những đánh giá, đề xuất từ phía những

5


ngƣời lập thủ tục chế độ TNLĐ, qua đó làm rõ hơn các vấn đề nghiên cứu và để
nhận định, lập luận của tác giả mang tính khách quan. Đối với mỗi đối tƣợng đƣợc
phỏng vấn sâu thì tác giả thiết kế nội dung các câu hỏi có nội dung phù hợp, gắn với
hoạt động thực tiễn mà họ tiếp cận liên quan đến chính sách trợ cấp TNLĐ, trong đó
có nhấn mạnh sự đề xuất, nguyện vọng về chính sách trợ cấp TNLĐ của họ trong
thời gian sắp tới.
6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn
- Hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn của chế độ BHXH và chế độ trợ cấp
TNLĐ.
- Đƣa ra những cơ sở hoàn thiện chính sách trợ cấp TNLĐ.
- Thông qua thực trạng chính sách trợ cấp TNLĐ ở tỉnh Bình Dƣơng trong
giai đoạn 2012 – 2016, đề xuất những giải pháp để hoàn thiện chính sách trợ cấp
TNLĐ.
7. Kết cấu của luận văn
Ngoài phần mở đầu và kết luận kết cấu luận văn đƣợc kết cấu 3 chƣơng:
Chƣơng 1: Lý luận cơ bản về chi trả chế độ TNLĐ
Chƣơng 2: Thực hiện chính sách chi trả chế độ TNLĐ tại tỉnh Bình Dƣơng
giai đoạn 2012 – 2016.
Chƣơng 3: Giải pháp hoàn thiện chính sách trợ cấp TNLĐ đến năm 2020.

6


Chƣơng 1
LÝ LUẬN CƠ BẢN VỀ CHÍNH SÁCH TRỢ CẤP TAI NẠN LAO ĐỘNG
1.1. Tổng quan về bảo hiểm xã hội
1.1.1. Quan điểm của Đảng và Nhà nước ta về chính sách bảo hiểm xã hội

Quyền đƣợc đảm bảo ASXH của công dân xuất phát từ quyền con ngƣời. Ở
Việt Nam, bảo đảm quyền con ngƣời luôn đƣợc Đảng và Nhà nƣớc chú trọng bằng
việc ngày càng hoàn thiện các quy định của Hiến pháp và hệ thống các văn bản
pháp luật có liên quan, tạo ra cơ chế pháp lý đảm bảo những điều kiện cần thiết để
hiện thực hóa các quyền đó nhƣ Luật Ngƣời cao tuổi, Luật Bảo vệ và chăm sóc trẻ
em, Luật Ngƣời khuyết tật, Luật BHXH, Luật Việc làm, Luật AT,VSLĐ… Quyền
đƣợc đảm bảo ASXH cho ngƣời dân đã đƣợc xác định nhƣ một phần trách nhiệm
của Nhà nƣớc, Nhà nƣớc luôn là ngƣời đóng vai trò chủ đạo, tích cực trong việc tổ
chức thực hiện các biện pháp nhằm đảm bảo các quyền về ASXH cho ngƣời dân; và
một tất yếu khách quan là để đạt đạt đƣợc hiệu quả cao nhất thì không thể thiếu sự
chung tay đồng lòng của các tổ chức, cá nhân khác trong xã hội.
Xuất phát từ nhận thức rằng ASXH đóng vai trò quan trọng cho sự phát triển
của xã hội, Nhà nƣớc ta xác định Chiến lƣợc ASXH là một bộ phận cấu thành của
Chiến lƣợc tổng thể phát triển kinh tế - xã hội. Trong chiến lƣợc tổng thể về ASXH
giai đoạn 2011 – 2020, chúng ta đã xác định sáu mục tiêu lớn đƣợc thực hiện trong
mƣời năm là: Hỗ trợ tốt hơn ngƣời nghèo và các đối tƣợng dễ bị tổn thƣơng tham
gia đào tạo để có việc làm, cải thiện cuộc sống; phát triển hệ thống BHXH tiên tiến;
tăng cƣờng hiệu quả chăm sóc y tế công; phát triển hệ thống trợ giúp xã hội linh
hoạt để ứng phó kịp thời với những rủi ro, biến cố; thực hiện giảm nghèo bền vững,
ngăn chặn gia tăng bất bình đẳng; nâng cao chất lƣợng và hiệu quả của các dịch vụ
xã hội tại các vùng sâu, vùng xa, vùng đồng bào dân tộc [2].
Tại Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XI, Đảng ta đã xác định một trong
những nhiệm vụ quan trọng để đảm bảo quyền ASXH là “Tiếp tục sửa đổi, hoàn
chỉnh hệ thống BHXH, bảo hiểm thất nghiệp, trợ giúp và cứu trợ xã hội đa dạng,
linh hoạt, có khả năng bảo vệ, trợ giúp mọi thành viên trong xã hội, nhất là các

7


Luận văn đầy đủ ở file:Luận văn Full