Án tích theo pháp luật hình sự việt nam từ thực tiễn tỉnh đồng nai (Luận văn thạc sĩ)

VIỆN HÀN LÂM
KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM
HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI

HUỲNH NGỌC THẢO

ÁN TÍCH THEO PHÁP LUẬT HÌNH SỰ
VIỆT NAM TỪ THỰC TIỄN TỈNH ĐỒNG NAI

LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC

HÀ NỘI - 2018


VIỆN HÀN LÂM
KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM
HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI

HUỲNH NGỌC THẢO

ÁN TÍCH THEO PHÁP LUẬT HÌNH SỰ
VIỆT NAM TỪ THỰC TIỄN TỈNH ĐỒNG NAI
Chuyên ngành: Luật hình sự và tố tụng hình sự
Mã số : 60.38.01.04

LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC
TS. NGUYỄN VĂN HIỂN

HÀ NỘI - 2018

LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình do tôi tự nghiên cứu; các số liệu
trong Luận văn có cơ sở rõ ràng và trung thực. Kết luận của Luận văn chưa
từng được công bố trong các công trình khác,
Hà Nội, ngày

tháng 01 năm 2018

Tác giả luận văn

Huỳnh Ngọc Thảo


MỤC LỤC
MỞ ĐẦU .................................................................................................................... 1
Chương 1: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ PHÁP LUẬT VỀ ÁN TÍCH VÀ
XÓA NÁN TÍCH ....................................................................................................... 9
1.1. Khái niệm và hậu quả pháp lý của án tích và xóa án tích: ..............................9
1.2. Chế định về án tích và xóa án tích theo pháp luật hình sự Việt Nam từ năm
1945 đến nay .........................................................................................................15
1.3. Một số điểm mới về chế định án tích và xóa án tích của pháp luật hình sự
Việt Nam hiện hành ..............................................................................................44
1.4. So sánh chế định về án tích và xóa án tích trong Bộ luật hình sự Việt Nam
năm 1999 (sửa đổi, bổ sung 2009) với pháp luật hình sự một số quốc gia trên thế
giới ........................................................................................................................48
Chương 2: THỰC TRẠNG ÁP DỤNG CHẾ ĐỊNH ÁN TÍCH VÀ XÓA ÁN
TÍCH Ở TỈNH ĐỒNG NAI GIAI ĐOẠN 2013 - 2017......................................... 53
2.1. Khái quát chung về tỉnh Đồng Nai ...............................................................53

2.2. Thực tiễn áp dụng chế định án tích ở tỉnh Đồng Nai giai đoạn 2013-2017 ..55
2.3. Những tồn tại, khó khăn vướng mắc trong áp dụng chế định án tích theo
pháp luật hình sự Việt Nam ở tỉnh Đồng Nai trong giai đoạn 2013-2017. ..........58
2.4. Nguyên nhân của những tồn tại hạn chế trong việc áp dụng chế định án tích
theo pháp luật hình sự ở tỉnh Đồng Nai từ năm 2013-2017. ................................61
Chương 3: CÁC GIẢI PHÁP ĐẢM BẢO ÁP DỤNG ĐÚNG PHÁP LUẬT
HÌNH SỰ VỀ CHẾ ĐỊNH ÁN TÍCH VÀ XÓA ÁN TÍCH Ở TỈNH ĐỒNG NAI66
3.1. Các giải pháp chung đảm bảo áp dụng đúng pháp luật hình sự về chế định án
tích ở tỉnh Đồng Nai .............................................................................................66
3.2. Các giải pháp cụ thể bảo đảm áp dụng đúng pháp luật hình sự về chế định án
tích ở tỉnh Đồng Nai .............................................................................................69
KẾT LUẬN .............................................................................................................. 79
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO


DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
BCA

: Bộ Công an

BCT

: Bộ Chính trị

BNV

: Bộ Nội vụ

BTP

: Bộ Tư pháp

BLHS

: Bộ luật Hình sự

BLTTHS

: Bộ luật Tố tụng hình sự

CTTP

: Cấu thành tội phạm

ĐTV

: Điều tra viên

HĐXX

: Hội đồng xét xử

KSV

: Kiểm sát viên

KSXX

: Kiểm sát xét xử

NN

: Nhà Nước

NCTN

: Người chưa thành niên

LLTP

: Lý lịch tư pháp

PL

: Pháp luật

PLHS

: Pháp luật hình sự

PTP

: Phòng Tư pháp

TAND

: Toà án nhân dân

THA

: Thi hành án

TP

: Thẩm phán

TNHS

: Trách nhiệm hình sự

UBND

: Ủy ban nhân dân

VAHS

: Vụ án hình sự

VKSND

: Viện kiểm sát nhân dân

XHCN

: Xã hội chủ nghĩa


MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Án tích là gì? là dấu vết về án hình sự của người đã bị kết án được ghi vào lý

lịch tư pháp của người đã từng là tội phạm hình sự. Mặc dù chế định án tích,đã xuất
hiện ngay từ nhữngngày đầu tiên (năm 1945) trong lịch sử tư pháp của nước ta và
được quy định là một trong những chế định rất quan trọng trong phần chung tại các
BLHS Việt Nam 1985, 1999 và BLHS 2015 (sửa đổi bổ sung 2017), có hiệu lực thi
hành từ 01.01.2018. Tuy nhiên trên thực tế trong PLHS Việt Nam chưa nêu và chưa
đưa ra khái niệm thế nào là “án tích” mà chỉ mới quy định “xóa án tích” tại
Chương IX với 05 điều luật, từ Điều 63 đến Điều 67 BLHS 1999 (sửa đổi, bổ sung
2009) và tại Chương X với 05 điều luật, từ Điều 69 đến Điều 73 BLHS 2015 (sửa
đổi, bổ sung 2017) để quy định về “Xóa án tích”; Thậm chí như Luật LLTP 2009,
là một trong những luật sử dụng rất nhiều lần hai cụm từ “án tích”nhưng cũng chỉ
là những quy định về cách tính “xóa án tích” đối với một người tội phạm, chứ
không nêu được thực chất cần phải hiểuhay định nghĩa, khái niệm“án tích” là gì?.
Việc nghiên cứu và làm sáng tỏ về mặt nhận thức và lý luận chung về “án
tích” là một đòi hỏi cấp bách, nó không chỉ góp phần làm cho chúng ta có thể nhận
thức một cách đúng đắn và khoa học về chế định án tích mà còn giúp cho các cơ
quan tiến hành tố tụng (gồm CQĐT, VKS, Tòa án, THA...), những cán bộ tư pháp
(gồmĐTV, KSV, TP và cán bộ của cơ quan tư pháp địa phương làm công tác trợ
giúp pháp lývà công tác cấp LLTP cho công dân ...)áp dụng chính xác các quy định
của PLHSnói riêng và PL trong hoạt động tư pháp nói chung, để qua đó sẽ đảm bảo
quyền con người nói chung và quyền, lợi ích chính đáng của những người thực hiện
hành vi vi phạm PLHS nói riêng. Vì trên thực tế xét xử án hình sự cho thấy, nếu
Tòa án áp dụng đúng đắn và chính xác các quy phạm PLcủa chế định án tích nó sẽ
đem lại hiệu quả các lợi ích xã hội, tăng cường hỗ trợ pháp chế và củng cố trật tự
PL, bảo vệ vững chắc các quyền tự do của con người trong lĩnh vực hình sự, nhất
của những người bị kết án đã chấp hành xong hình phạt, nâng cao uy tín của các cơ
quan tư pháp nói chung và của các cơ quan bản vệ pháp luật hình sự nói riêng

1

(CQĐT, VKS, Tòa án, Thi hành án...). Đặc biệt là sẽ nâng cao hiệu lực của NN
trước dư luận xã hội và làm tăng thêm lòng tin của các tầng lớp nhân dân vào tính
công minh, sức mạnh của PL trong môi trường NN pháp quyền XHCN Việt Nam
của dân, do dân và vì dân.
Đồng Nai với số lượng người thực hiện hành vi phạm PLHS hàng năm tương
đối lớn, trong những năm qua các cơ quan chức năng đã thụ lý tố giác, tin báo về tội
phạm, khởi tố điều tra, truy tố, xét xử có rất nhiều vụ người thực hiện hành vi vi
phạm PLHS là người có nhân thân xấu, tức là những người đã có “tiền án” và“tiền
sự”. Trong đó “tiền án” có nghĩa là những người đã có “án tích”; Còn tiền sự là
những người đãbị kỷ luật hành chính hoặc bị xử phạt vi phạm hành chính về hành vi
vi phạm PL có dấu hiệu tội phạm nhưng chưa đến mức xử lý hình sự, mà chưa được
xóa kỷ luật hoặc chưa chấp hành xong hình phạt trong quyết định xử phạt hình
chính. Do vậy việc xác định “án tích”, “tiền án” và “tiền sự” có ý nghĩa vô cùng
to lớn trong khoa học luật hình sự hay còn gọi là đời sống PL thì bên cạnh đó về
mặt chính trị - xã hội, chế định về án tích áp dụng theo luật hình sự là một trong
những chế định góp phần đảm bảo cho việc thực hiện nhất quán nguyên tắc công
minh, nguyên tắc nhân đạo và đảo bảo quyền con người của chính sách PL nói
chung và luật hình sự nói riêng trong một quốc gia và của một địa phương cụ thể.
Nhất là khi TNHS của người bị kết án đã hoàn toàn chấm dứt, khi họ đã hết “án
tích” hoặc được “xóa án tích” trở về với cuộc sống đời thường. PL cần phải quy
định các chế tài để nghiêm khắc trừng trị, răn đe người phạm tội đối với người chưa
được “xóa án tích” nhưng cũng cần thể hiện được tính nhân đạo, giáo dục, thuyết
phục đối với những người phạm tội nhưng đã được “xóa án tích” (người không còn
tiền án).
Với tất cả những ý nghĩa đã nêu ở trên, việc chọn đề tài “Án tích theo pháp
luật hình sự Việt Nam từ thực tiễn tỉnh Đồng Nai” làm luận văn Thạc sĩ luật học
là cấp thiết và có ý nghĩa cả về lý luận cũng như thực tiễn.

2

2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài
Trong công cuộc xây dựng NN pháp quyền XHCN Việt Nam, thì việc nâng
cao công tác đấu tranh phòng, chống và xử lý tội phạm hình sự. Công tác xác định
nhân thân người phạm tội là vô cùng cần thiết vì xác định đúng nhân thânhay còn
gọi là LLTP của người phạm tội (theo luật hình sự gọi là lý lịch bị can, bị cáo),
chính là xác định đúng “án tích” và “xóa án tích” cho người phạm tội. Đây chính
là một trong những một nội dung quan trọng của lý luận chung NN và PL, là cơ sở
để bảo vệ sự nghiêm minh của PLHS.Trong các công trình nghiên cứu về chế định
án tích trong PLHS phải kể đến:
2.1.Tài liệu nghiên cứu là giáo trình, sách chuyên khảo và các bài đăng
trên tạp chí
-“Những vấn đề cơ bản trong khoa học luật hình sự (Phần chung)” của tác
giả Lê Cảm, nhà xuất bản Đại học quốc gia Hà Nội năm 2005[1];
- “Xóa án - Mô hình lý luận về Bộ luật hình sự Việt Nam” của tác giả Phạm
Hồng Hải, nhà xuất bản Khoa học xã hội Hà Nội năm 1993 [11];
- “Giáo trình Luật hình sự Việt Nam” của tác giả Phạm Thị Học, Chương XV,
Trường Đại học Luật Hà Nội, nhà xuất bản Công an nhân dân năm 2004 [13];
- “Giáo trình luật hình sự Việt Nam (Phần chung)”, GS. TS. Võ Khánh Vinh,
Nxb Khoa học Xã hội năm 2014 [57];
- “Bình luận khoa học Bộ luật hình sự Viêt Nam” của Viện nghiên cứu khoa
học pháp lý - Bộ tư pháp năm 1999,“ Bình luận khoa học Bộ luật hình sự (đã được sửa
đổi bổ sung)” của Học viện cảnh sát nhân dân và “Bình luận khoa học Bộ luật hình
sự”của tác giả Uông Chu Lưu, nhà xuất bản Chính trị Quốc gia, Hà Nội năm 2001
[20];
- “Án tích theo Bộ luật hình sự năm 1999” của tác giả Hồ Sỹ Sơn, đăng trên
tạp chí Nhà nước và pháp luật số 12 năm 2001 [36].

3

2.2. Cácluận văn và công trình nghiên cứu khác như:
- Luận văn Thạc sĩ luật học: "Chế định xóa án tích trong luật hình sự Việt
Nam" của tác giả Nguyễn Xuân Nghiệp, Khoa luật, trường Đại học Quốc gia Hà
Nội năm 2006 [23].
- Luận văn Thạc sỹ luật học: “Chế định xóa án tích theo luật hình sự Việt
Nam, trên cơ sở các số liệu địa bàn tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu), của tác giả Ngô Quang
Long, Khoa luật, trường Đại học Quốc gia Hà Hội năm 2013 [19].
- Luận văn Thạc sỹ luật học: “Một số vấn đề lý luận và thực tiễn về chế định
án tích trong luật hình sự Việt Nam”, của tác giả Phùng Đăng Trường, Khoa luật,
trường Đại học Quốc gia Hà Nội năm 2014 [42].
- Luận văn Thạc sỹ luật học: “Xóa án tích theo luật hình sự Việt Nam”, của
tác giả Nguyễn Cao Cường - Khoa luật, trường Đại học Quốc gia Hà Nội năm 2015
[5].
- Luận văn Thạc sỹ luật học: “Xóa án tích theo luật hình sự Việt Nam, từ
thực tiễn tỉnh Quảng Nam”, của tác giả Nguyễn Hồng Sơn, Viện hàn lâm, Khoa học
xã hội Việt Nam, Khoa học xã hội năm 2017 [37].
Những công trình và bài viết nghiên cứu liên quan nêu trên đã có nội dung
nghiên cứu vềchế định “án tích” và “xóa án tích” các tác giả đã đưa ra một số quan
điểm và phần nào đã giải quyết được một số vấn đề cơ bản mà lý luận và thực tiễn
áp dụng các quy phạm pháp luật hình sự đặt ra. Tuy nhiên, cho đến nay chưa có
công trình nào nghiên cứu dưới góc độ lý luận và thực trạng áp dụng các chế định
về án tích và xóa án tích tại một địa phương cụ thể là tỉnh Đồng Nai một cách toàn
diện, chuyên sâu để đáp ứng yêu cầu cải cách tư pháp và xây dựng môi trường pháp
lý của mô hình Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa hiện nay.
Để nghiên cứu và thực hiện đề tài “Án tích theo pháp luật hình sự Việt Nam
từ thực tiễn tỉnh Đồng Nai”, học viên đã tham khảo, kế thừa có chọn lọc kết quả
của các công trình nghiên cứu khoa học đã được công bố trên đây.
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của luận văn
3.1. Mục đích

4


Mục đích của luận văn là nghiên cứu làm rõ các vấn đề lý luận vàthực tiễn
của chế định về án tích trong PLHS Việt Nam, chỉ ra những bất cập, tồn tại, vướng
mắc khi áp dụng vào thực tiễn ở tỉnh Đồng Nai. Qua đó đề xuất những quan điểm
và giải pháp nhằm đảm bảo thực hiện đúng chế định về án tích tại địa bàn tỉnh Đồng
Nai.
3.2. Nhiệm vụ
- Về mặt lý luận: Luận văn tập trung nghiên cứu khái quát về sự hình thành
và phát triển của chế địnhán tíchtrong lịch sử tư pháp Việt Nam, đưa ra được những
nhận định, đánh giá về những ưu điểm, bất cập, đồng thời so sánh những chế định
về án tích của PLHS Việt Nam qua các thời kỳ và so sánh với chế định về án tích
của một số nước trên thế giới như Nga, Trung Quốc, Nhật Bản... Qua đó làm sáng
tỏ một cách có hệ thống về mặt lý luận những nội dung cơ bản của chế định án tích
theo BLHS Việt Nam, làm rõ ý nghĩa tốt đẹp, tính nhân văn và giá trị nhân đạo cũng
như tính nghiêm khắc, giáo dục, răn đe của việc áp dụng chế định án tích trong đời
sống pháp luật Việt Nam nói chung và đặc trưng của NN pháp quyền XHCN Việt
Nam nói riêng.
- Về mặt thực tiễn: Luận văn đi sâu vào nghiên cứu việc áp dụng những chế
định án tích trong thực tiễn luật hình sự Việt Nam nói chung và từ thực tiễn ở tỉnh
Đồng Nai nói riêng. Trên cơ sở nghiên cứu, tổng hợp những tồn tại, vướng mắc khi
áp dụng những quy định của PL về án tích trong luật hình sự Việt Nam hiện hành,
để từ đó đề xuất những giải pháp, kiến nghị nhằm hoàn thiện, đưa ra những khái
niệm, định nghĩa cơ bản dễ hiểu, dễ nắm bắt cơ sở lý luận về chế định án tích. Tạo
ra hiệu quả đồng bộ cho việc áp dụng những chế định này vào thực tiễn đảm bảo sự
thống nhất cao trong nhận thức và áp dụng PL.
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của luận văn
- Luận văn được nghiên cứu phân tích thực trạng về hiệu quả công tác áp dụng

PLHSnói chung và việc áp dụng các chế định về án tích trong PLHS nói riêng; những
hạn chế, tồn tại và nguyên nhân của nó, để từ đó đề xuất các quan điểm, giải pháp

5


đảm bảo cho việc nâng cao hiệu quả áp dụng PL trong thực hiện chế định án tích ở
tỉnh Đồng Nai.
- Về thời gian: Luận văn nghiên cứu chế định về án tích, từ thực tiễn tỉnh
Đồng Nai trong giai đoạn 2013-2017.
5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu của luận văn
5.1. Phương pháp luận
Luận văn được nghiên cứu dựa trên cơ sở phương pháp luận của chủ nghĩa
duy biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử; Kết hợp với lý luận chủ nghĩa Mác Lê nin, tư tưởng Hồ Chí Minh về NN và PL cùng với những quan điểm của Đảng và
NN ta về tội phạm và hình phạt, về con người và giá trị truyền thống, tính nhân văn
của pháp luật XHCN; với những thành tựu về khoa học, triết học, lịch sử, các học
thuyết chính trị pháp lý, LHS, LTTHS, Luật THA, Luật LLTP, logic học, tâm lý
học, tội phạm ...về chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020 được thể hiện trong
các Nghị quyết Đại hội Đảng lần VIII, IX, Xvàcác Nghị quyết số 08-NQ/TW ngày
02/01/2002, Nghị quyết số 49-NQ/TW ngày 26/5/2005 của BCT.
5.2. Phương pháp nghiên cứu
Luận văn được thực hiện trên cơ sở phương pháp luận của chủ nghĩa MácLênin, chủ yếu sử dụng các phương pháp kết hợp giữa lý luận và thực tiễn, phân tích và
tổng hợp, lịch sử cụ thể, hệ thống, đối chiếu, diễn dịch, quy nạp, điều tra xã hội học.
Ngoài ra luận văn cũng sử dụng các phương pháp của các bộ môn khoa học khác như:
Phương pháp so sánh, phương pháp hệ thống hóa, phương pháp logic, thống kê kết hợp
với khảo sát thực tế để qua đó tổng hợp các tri thức khoa học luật hình sự, tham khảo ý
kiến chuyên gia, ý kiến của Luật gia và luận chứng các vấn đề tương ứng để hoàn thiện
luận văn nhằm mục đích đóng góp chung vào tiến trình xây dựng khái niệm, định nghĩa
về“án tích”trong PLHS Việt Nam.
6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễncủa luận văn

Luận văn là công trình nghiên cứu cơ bản, toàn diện, có hệ thống về cơ sở lý
luận, thực tiễn áp dụng chế định án tích trong công tác khởi tố, điều tra, truy tố, xét

6


xử và bảo vệ, bào chữa cho người phạm pháp hình sự ở tỉnh Đồng Nai. Vì vậy, có
thể xem những nội dung sau đây là những đóng góp mới về khoa học của luận văn.
- Luận văn là kết quả của công tác nghiên cứu lý luận và thực tiễn nhằm đưa
ra những đề xuất, kiến nghị, định hướng và giải pháp để hoàn thiện chế định về án
tích trong PLHS nói chung và trong việc xử lý người phạm tội hình sự nói riêng.
Đáp ứng được yêu cầu của công cuộc cải cách tư pháp tiến lên xây dựng NN pháp
quyền XHCN Việt Nam, là NN thực sự của dân, do dân và vì dân vừa thể hiện được
sự nghiêm khắc trừng trị đối với những người có án tích hoặc những người từng có
án tích nhưng vẫn tiếp tục vi phạm PL, thể hiện tính nghiêm minh của pháp luật đối
với người vi phạm pháp luật và song song là giá trị nhân văn, nhân đạo, giáo dục,
thuyết phục đối với những người có án tích nhưng biết hoàn lương, cải tạo tốt, để
sớm tái hòa nhập với cộng đồng xã hội.
- Với ý nghĩa là công trình nghiên cứu nghiên cứu mang tính chất chuyên
khảo, đề cập đến việc phân tích có hệ thống những nội dung cơ bản quy định về chế
định án tích theo PLHS Việt Nam. Nhằm giúp cho những cán bộ thực thi công vụ
trong lĩnh vực tư pháp hình sự có những cơ sở khoa học, cơ sở pháp lý trong xác
định đúng đắn nội dung cơ bản, căn cứ, điều kiện của việc áp dụng chế định án tích
đối với người đã bị kết án, đã thi hành xong bản án hoặc hết thời hiệu thi hành bản
án, đã trải qua một thời gian nhất định đã đủ để xóa án tích hay chưa?. Việc xác
định còn tiền án hay không chính là yêu tố quan trọng tạo thuận lợi cho các cơ quan
chức năng của NN tiền hành hoạt động truy cứu TNHS hoặc không truy cứu TNHS
đối với hành vi vi phạm PL của người thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội,
tránh việc làm oan, bỏ lọt tội phạm và còn có ý nghĩa trong việc giúp cho cán bộ cơ
quan tư pháp tỉnh Đồng Nai cung cấp chính xác LLTP của một người công dân.

- Luận văn đánh giá đúng thực trạng việc thực hiện chế định án tích của các
cơ quan chức năngtỉnh Đồng Nai hiện nay, phân tích những kết quả đã đạt được,
những hạn chế yếu kém còn tồn tại, để đưa ra những quan điểm và phương hướng
góp ý kiến xây dựng khai niệm, định nghĩa về “án tích” trong PLHS Việt Nam.

7


Luận văn đầy đủ ở file:Luận văn Full