Áp dụng hình phạt tiền theo pháp luật hình sự việt nam từ thực tiễn quận bình thạnh, thành phố hồ chí minh ( Luận văn thạc sĩ)

VIỆN HÀN LÂM
KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM
HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI

LÊ VĨNH SƠN

ÁP DỤNG HÌNH PHẠT TIỀN
THEO PHÁP LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM
TỪ THỰC TIỄN QUẬN BÌNH THẠNH,
THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH
Ngành: Luật hình sự và Tố tụng hình sự
Mã số:
8. 38.01.04

LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC
PGS. TS NGUYỄN TẤT VIỄN

HÀ NỘI, năm 2018


VIỆN HÀN LÂM
KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM
HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI

LÊ VĨNH SƠN

ÁP DỤNG HÌNH PHẠT TIỀN
THEO PHÁP LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM
TỪ THỰC TIỄN QUẬN BÌNH THẠNH,

THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC

HÀ NỘI, năm 2018


MỤC LỤC
PHẦN MỎ ĐẦU……..……...……..………………………………………1
Chương 1: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ PHÁP LUẬT VỀ ÁP
DỤNG HÌNH PHẠT TIỀN ………………………….…………………..….....8
1.1 Khái niệm, đặc điểm và ý nghĩa của áp dụng hình phạt tiền...…............8
1.2 Khái quát các quy định về hình phạt tiền trong pháp luật hình sự Việt
Nam từ 1945 đến nay………….….………………..…………………………...14
Chương 2: QUY ĐỊNH CỦA BỘ LUẬT HÌNH SỰ NĂM 2015 VỀ
HÌNH PHẠT TIỀN VÀ THỰC TIỄN ÁP DỤNG TẠI QUẬN BÌNH
THẠNH, THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH…………..………....…………..….25
2.1 Quy định của Bộ luật hình sự năm 2015 về hình phạt tiền……………25
2.2 Thực tiễn áp dụng hình phạt tiền tại quận Bình Thạnh, thành phố Hồ
Chí Minh. ………………………………………………………..……………..43
Chương 3: YÊU CẦU TIẾP TỤC MỞ RỘNG VÀ CÁC GIẢI PHÁP
ĐẢM BẢO ÁP DỤNG ĐÚNG HÌNH PHẠT TIỀN Ở NƯỚC TA ...………58
3.1 Những yêu cầu đặt ra về mở rộng việc áp dụng hình phạt tiền……..…58
3.2 Giải pháp đảm bảo áp dụng đúng hình phạt tiền ở nước ta…………....60
PHẦN KẾT LUẬN……………...……….………………………...…..…70
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
PHỤ LỤC


DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

BLHS:

Bộ luật Hình sự

BLTTHS:

Bộ luật Tố tụng hình sự

CCTP:

Cải cách tư pháp

HPBS:

Hình phạt bổ sung

HPC:

Hình phạt chính

PC:

Phần chung

PCTP:

Phần các tội phạm

TAND:

Tòa án nhân dân

TNHS:

Trách nhiệm hình sự

XHCN:

Xã hội chủ nghĩa


DANH MỤC CÁC BẢNG THỐNG KÊ SỐ LIỆU
-Bảng 2.1 Danh mục các điều luật có hình phạt tiền là hình phạt chính (BLHS
năm 2015, sửa đổi bổ sung năm 2017)
-Bảng 2.2 Danh mục các điều luật có hình phạt tiền là hình phạt bổ sung (BLHS
năm 2015, sửa đổi bổ sung năm 2017)
-Bảng 2.3 Số liệu thống kê việc áp dụng hình phạt tiền của TAND quận Bình
Thạnh, thành phố Hồ Chí Minh từ năm 2013 – 2017
-Bảng 2.4, 2.5, 2.6, 2.7 và 2.8 Việc áp dụng hình phạt tiền trong xét xử sơ thẩm
các năm 2013, 2014, 2015, 2016 và 2017 đối với các tội danh cụ thể của TAND
quận Bình Thạnh, thành phố Hồ Chí Minh
-Bảng 2.9 Danh mục các điều luật có quy định hình phạt tiền là hình phạt chính
-Bảng 2.10 Danh mục các điều luật quy định có hai khung hình phạt tiền là hình
phạt chính
-Bảng 2.11 Danh mục các điều luật quy định có ba khung hình phạt tiền là hình
phạt chính
-Bảng 2.12 Danh mục các điều luật có quy định hình phạt tiền là hình phạt chính
đối với tội phạm nghiêm trọng
-Bảng 2.13 Danh mục các điều luật có quy định hình phạt tiền là hình phạt chính

đối với tội rất phạm nghiêm trọng
-Bảng 2.14 Danh mục các điều luật có quy định hình phạt tiền là hình phạt chính,
không có hình phạt bổ sung
-Bảng 2.15 Danh mục các điều luật có quy định hình phạt tiền là hình phạt bổ
sung


-Bảng 2.16 Danh mục các điều luật có quy định hình phạt tiền là hình phạt bổ
sung,không có hình phạt chính
-Bảng 2.17 Danh mục các điều luật có quy định hình phạt tiền vửa là hình phạt
chính vừa là hình phạt bổ sung
-Bảng 2.18 Danh mục các điều luật có quy định hình phạt tiền là hình phạt bổ
sung bắt buộc


PHẦN MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Để phòng ngừa và đấu tranh với tội phạm, Nhà nước ta sử dụng rất nhiều
loại biện pháp cưỡng chế khác nhau với nhiều loại hình phạt phù hợp, tương
xứng với tính chất, mức độ nguy hiểm cho xã hội đối với các hành vi phạm tội
khác nhau. Trong đó, áp dụng hình phạt tiền giữ một vị trí và vai trò nhất định,
cùng với các loại hình phạt khác trong hệ thống pháp luật hình sự. Việc áp dụng
hình phạt tiền có khả năng tác động trực tiếp và mạnh mẽ về mặt kinh tế đến
người bị kết án. Đó cũng là đặc điểm nổi bật của việc áp dụng hình phạt này, nó
làm ảnh hưởng lớn mặt kinh tế của chính người phạm tội, làm cho họ mất đi
hoặc giảm sút các điều kiện xã hội để tái phạm. Áp dụng hình phạt tiền càng phát
huy cao độ hơn trong việc đấu tranh các loại tội có tính chất vụ lợi, các tội dùng
tiền làm phương tiện hoạt động, thực hiện hành vi phạm tội, các tội xâm phạm
trật tự quản lý kinh tế, trật tự công cộng, an toàn công cộng, trật tự quản lý hành
chính, kinh tế... mà chưa đến mức áp dụng các loại hình phạt khác nghiêm khắc

hơn. Áp dụng hình phạt tiền không chỉ đạt được mục đích trừng trị đối với người
phạm tội mà còn có ý nghĩa giáo dục, cải tạo họ trở nên người có ích hay chí ít
không còn nguy hiểm cho xã hội, có ý thức tuân thủ pháp luật và các quy tắc
của cuộc sống XHCN, ngăn ngừa người phạm tội phạm tội mới và đồng thời
giáo dục những người khác tôn trọng pháp luật, đấu tranh phòng và chống tội
phạm. Với ý nghĩa và tầm quan trọng của việc quy định và áp dụng hình phạt
tiền, Nghị quyết số 49-NQ/TW ngày 02/6/2005 của Bộ Chính trị về Chiến lược
cải cách tư pháp đến năm 2020 đã đề ra yêu cầu: “Coi trọng việc hoàn thiện
chính sách hình sự và thủ tục tố tụng tư pháp, đề cao hiệu quả phòng ngừa và


tính hướng thiện. Giảm hình phạt tù, mở rộng áp dụng hình phạt tiền, hình phạt
cải tạo không giam giữ đối với một số loại tội phạm”.
BLHS Việt Nam quy định nhiều loại hình phạt khác nhau phù hợp với từng
loại tội phạm và hành vi phạm tội. Trong đó có quy định hình phạt tiền và việc
áp dụng hình phạt tiền. Với tính cách là hình phạt hình sự, hình phạt tiền tước ở
người bị kết án một khoản tiền nhất định trong những trường hợp do pháp luật
quy định và sung vào công quỹ Nhà nước. Đây là một hình phạt mang tính chất
kinh tế đánh vào cơ sở kinh tế, tài sản của cá nhân phạm tội nhằm làm cho bị cáo
nhận thức và sửa chữa tư tưởng tư lợi, chủ nghĩa cá nhân, nhằm xóa bỏ hoặc hạn
chế các điều kiện về kinh tế để bị cáo không phạm tội mới. Theo pháp luật hình
sự nước ta, việc áp dụng hình phạt tiền được quy định là HPC vừa là HPBS khi
không áp dụng HPC.
Việc quy định hình phạt tiền và áp dụng hình phạt tiền được quy định từ
khá sớm trong pháp luật hình sự Việt Nam và đang dần được hoàn thiện, phản
ánh trong các quy định của BLHS hiện hành nhằm đảm bảo sự phù hợp với tình
hình phát triển của nền kinh tế đất nước trong thời kì đổi mới. Hình phạt tiền
những năm gần đây đã được quan tâm áp dụng mang lại một số kết quả nhất
định trong thực tế. Hình phạt tiền ngày càng được quy định nhiều hơn thay thế
các hình phạt khác được ghi nhận trong BLHS năm 1999 và BLHS năm 2015.

Trong thực tiễn xét xử các vụ án hình sự, hình phạt tiền được Tòa án nói
chung, Tòa án nhân dân quận Bình Thạnh, thành phố Hồ Chí Minh nói riêng áp
dụng đối với người phạm tội đã thể hiện được chính sách hình sự của Đảng và
Nhà nước ta, phần nào đáp ứng được yêu cầu phòng ngừa, đấu tranh chống tội
phạm phục vụ nhiệm vụ chính trị, kinh tế, văn hóa xã hội của địa phương cũng
như toàn quốc, được dư luận xã hội đồng tình. Tuy nhiên, từ khi các quy định về


hình phạt tiền trong BLHS năm 1999 (sửa đổi bổ sung năm 2009) được áp dụng
cho đến nay vẫn chưa phát huy được hết những vai trò và hiệu quả như kỳ
vọng do hạn chế còn tồn tại trong các quy định của pháp luật cũng như thực
tiễn áp dụng các quy định về hình phạt tiền trong thực tế có những điểm còn
chưa đúng, chưa trúng, chưa đủ, chưa hợp lý, còn nhiều bất cập, hiệu quả áp
dụng hình phạt tiền còn thấp, chưa tương xứng với vị trí và vai trò của hình phạt
tiền trong hệ thống hình phạt. Nguyên nhân của những hạn chế này không chỉ
xuất phát từ phía pháp luật thực định mà còn do nhiều nguyên nhân khác, trong
đó có nguyên nhân từ việc giải thích hướng dẫn áp dụng chưa kịp thời, đồng bộ
và đầy đủ; trình độ chuyên môn, nghiệp vụ, kiến thức, ý thức pháp luật và trách
nhiệm nghề nghiệp của một bộ phận những người làm công tác xét xử đòi hỏi
các nhà làm luật và thi hành pháp luật phải nhìn nhận và đánh giá một cách toàn
diện.
Cùng với chế định tội phạm, chế định về hình phạt là một chế định rất cơ
bản và hết sức quan trọng của luật hình sự và bởi vai trò xã hội và hiệu quả của
luật hình sự phụ thuộc rất nhiều vào hình phạt nên việc tiếp tục nghiên cứu
sâu sắc hơn nữa để làm sáng tỏ về mặt khoa học những vấn đề về áp dụng hình
phạt tiền trong thực tế đời sống xã hội. Tất cả những điều đó đòi hỏi chúng ta
phải có những đánh giá xác thực hiệu quả của việc áp dụng hình phạt tiền, chỉ ra
những mặt mạnh, mặt hạn chế của nó đồng thời qua đó đề xuất các giải pháp tiếp
tục mở rộng và nâng cao hiệu quả áp dụng của hình phạt tiền để việc áp dụng
hình phạt tiền thực sự phát huy vai trò của nó trong công tác đấu tranh phòng

chống tội phạm mà vẫn đảm bảo được ý nghĩa và mục đích của hình phạt trong
thực tiễn.


Trước tình hình trên và nhất là trong bối cảnh Việt Nam đang thực hiện
nhiệm vụ cải cách tư pháp theo tinh thần Nghị quyết 49-NQ/TW của Bộ chính
trị, học viên đã chọn đề tài: “Áp dụng hình phạt tiền theo pháp luật hình sự Việt
Nam từ thực tiễn quận Bình Thạnh, thành phố Hồ Chí Minh” làm luận văn thạc
sĩ luật học.
2. Tình hình nghiên cứu đề tài
Kể từ khi BLHS đầu tiên của Nhà nước ta được ban hành năm 1985 cùng
với chế định tội phạm thì chế định hình phạt nói chung và hình phạt tiền nói
riêng là một trong những vấn đề cơ bản của khoa học pháp lý đã được nhiều tác
giả quan tâm. Đã có những công trình nghiên cứu quan trọng đóng góp cho việc
hoàn thiện pháp luật hình sự. Riêng vấn đề hình phạt tiền được đề cập trong các
công trình như: “Những vấn đề lý luận cơ bản về pháp luật” của GS.TS. Đào Trí
Úc do Nhà xuất bản Khoa học xã hội ấn hành năm 1993. Các bài viết của nhiều
tác giả về loại hình phạt này trên các tạp chí chuyên ngành như: “Hình phạt tiền
trong Bộ luật hình sự 1999” của TS. Trương Quang Vinh, Tạp chí Luật học số
4/2002; “Về Hình phạt tiền trong Luật hình sự một số nước” của ThS. Trịnh Quốc
Toản, Tạp chí Nhà nước và pháp luật số 7/2002; “Một số vấn đề mới về Hình phạt
tiền quy định tại Điều 30 BLHS 1999” của Tiến Việt, Tạp chí TAND số 7/2003;
“Sự mâu thuẩn giữa hình phạt tiền quy định tại khoản 1 Điều 30 BLHS với một số
tội phạm cụ thể và những bất cập của hình phạt này” của TS. Dương Tuyết Miên,
Tạp chí TAND số 5/2006; “Về hình phạt tiền quy định trong Bộ luật hình sự” của
Đỗ Văn Chỉnh đăng trên tạp chí TAND số 5/2007; “Hình phạt tiền và thực tiễn áp
dụng” của Đỗ Văn Chỉnh, Tạp chí TAND số 3/2009; “Hình phạt tiền quy định
trong BLHS năm 1999” của Vũ Thế Đoàn và Nguyễn Hải Bằng, Tạp chí TAND
số 01/2011; “Hình phạt tiền trong Luật hình sự Việt Nam: những vấn đề lý luận”

của Nguyễn Hoàng Lâm đăng trên tạp chí Nhà nước và pháp luật số 01/2012;
“Hoàn thiện quy định về Hình phạt tiền trong BLHS Việt Nam hiện hành” của
Nguyễn Hoàng Lâm đăng trên tạp chí Nhà nước và pháp luật số 7/2012; “Một số ý
kiến về Hình phạt tiền theo quy định của BLHS năm 1999” của Văn Tâm, Tạp chí
Kiểm sát số 4/2013; “Hoàn thiện các quy định về Hình phạt tiền của BLHS Việt
Nam” của ThS. Doãn Trung Đoàn, Tạp chí TAND kỳ II tháng 9/2013; Luận văn
thạc sỹ “ Hình phạt tiền theo pháp luật hình sự Việt Nam từ thực tiễn tỉnh Long
An” năm 2014 của ThS. Nguyễn Văn Đức.
Tuy nhiên, một số công trình nghiên cứu riêng về hình phạt tiền nhưng xét
về mặt thời gian tính đến nay đã tương đối xa, trong khi nhiều quy định pháp luật
hình sự về hình phạt này đã được sửa đổi, bổ sung cho nên tính thời sự không
còn; một số công trình nghiên cứu khác chỉ nghiên cứu mang tính chất riêng lẻ
hoặc chỉ đề cập lướt qua mà không tổng hợp cũng như toàn diện về hình phạt tiền
trong hệ thống hình phạt của pháp luật hình sự Việt Nam. Trong khi đó, một trong
những phương hướng về chiến lược cải cách tư pháp mà Đảng và Nhà nước ta đã
xác định trong thời gian tới là giảm hình phạt tù, mở rộng áp dụng hình phạt tiền
đối với một số tội phạm. Chính phương hướng này đã đặt ra nhiệm vụ là cần phải
tiếp tục nghiên cứu những quy định về hình phạt tiền trong luật hình sự hiện hành.
Từ thực tiễn áp dụng hình phạt tiền của Tòa án nhân dân quận Bình Thạnh, thành
phố Hồ Chí Minh, chỉ ra những hạn chế, những vướng mắc bất cập, đề xuất các
giải pháp tiếp tục mở rộng và nâng cao hiệu quả áp dụng của hình phạt tiền.
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
Trên cơ sở nghiên cứu những vấn đề lý luận về hình phạt tiền, phân tích
các quy định về hình phạt tiền và thực tiễn áp dụng ở quận Bình Thạnh, đề xuất
các giải pháp mở rộng áp dụng hình phạt tiền theo yêu cầu của cải cách tư pháp.


Với mục đích trên, luận văn đề ra các nhiệm vụ nghiên cứu như sau:
Thứ nhất, nghiên cứu những vấn đề lý luận chung về áp dụng hình phạt tiền

như: khái niệm, đặc điểm, vai trò và ý nghĩa; quá trình hình thành, phát triển các
quy định về hình phạt tiền trong pháp luật hình sự Việt Nam.
Thứ hai, bình luận làm rõ nội dung các quy định về áp dụng hình phạt tiền
trong BLHS hiện hành, đánh giá tình hình áp dụng hình phạt tiền của Tòa án nhân
dân quận Bình Thạnh, thành phố Hồ Chí Minh trong thực tiễn xét xử trên các
bình diện, kết quả đạt được, những hạn chế thiếu sót và nguyên nhân làm cơ sở
thực tế để xây dựng giải pháp nâng cao hiệu quả áp dụng hình phạt này.
Thứ ba, Từ thực tiễn áp dụng hình phạt tiền của Tòa án nhân dân quận Bình
Thạnh, đề xuất tiếp tục mở rộng và các giải pháp bảo đảm áp dụng đúng hình
phạt tiền ở nước ta.
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu của luận văn là việc áp dụng hình phạt tiền theo pháp
luật hình sự Việt Nam từ thực tiễn quận Bình Thạnh, thành phố Hồ Chí Minh.
Phạm vi nghiên cứu: về nội dung: nghiên cứu áp dụng hình phạt tiền cả với
nghĩa là hình phạt chính và cả với nghĩa là hình phạt bổ sung; về chủ thể, địa
phương áp dụng: Tòa án nhân dân quận Bình Thạnh, thành phố Hồ Chí Minh; về
thời gian: từ năm 2013 đến năm 2017.
5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu
Cơ sở lý luận: Đề tài được thực hiện trên quan điểm của Đảng Cộng sản
Việt Nam, tư tưởng Hồ Chí Minh về Nhà nước và pháp luật.
Phương pháp luận: Đề tài được thực hiện trên cơ sở phương pháp luận của
chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử. Luận văn sử dụng
một số nguyên lý, quy luật và các cặp phạm trù của chủ nghĩa duy vật biện


Luận văn đầy đủ ở file:Luận văn Full