Trách nhiệm dân sự trong vụ án hình sự từ thực tiễn tỉnh hải dương ( Luận văn thạc sĩ)

VIỆN HÀN LÂM
KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM
HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI

NGUYỄN VĂN QUANG

TRÁCH NHIỆM DÂN SỰ TRONG VỤ ÁN HÌNH SỰ
TỪ THỰC TIỄN TỈNH HẢI DƯƠNG
Ngành: Luật hình sự và tố tụng hình sự
Mã số: 8.38.01.04

LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HÌNH SỰ VÀ TỐ TỤNG HÌNH SỰ

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:
PGS. TS. NGUYỄN TẤT VIỄN

HÀ NỘI - 2018


LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu do tôi thực
hiện dưới sự hướng dẫn của PGS.TS. Nguyễn Tất Viễn.
Tôi xin chịu trách nhiệm về tính khoa học cũng như về nội
dung trích dẫn tài liệu của Luận văn này.
Hà Nội, ngày

tháng

năm 2018

Tác giả luận văn

Nguyễn Văn Quang


MỤC LỤC
MỞ ĐẦU ........................................................................................................... 1
Chương 1: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ TRÁCH NHIỆM DÂN
SỰ TRONG VỤ ÁN HÌNH SỰ ....................................................................... 6
1.1. Khái niệm, đặc điểm, phạm vi, mối quan hệ và ý nghĩa về trách
nhiệm dân sự trong vụ án hình sự ...................................................................... 6
1.2. Khái quát lịch sử lập pháp Việt Nam về trách nhiệm dân sự trong vụ
án hình sự từ năm 1945 đến nay ...................................................................... 25
1.3. Quy định pháp luật về trách nhiệm dân sự trong vụ án hình sự tại một
số nước trên thế giới ......................................................................................... 28
Chương 2: QUY ĐỊNH PHÁP LUẬT VỀ TRÁCH NHIỆM DÂN SỰ
TRONG VỤ ÁN HÌNH SỰ VÀ THỰC TIỄN ÁP DỤNG TẠI TỈNH
HẢI DƯƠNG ........................................................................................ ……..32
2.1. Quy định pháp luật về trách nhiệm dân sự trong vụ án hình sự .................... 32
2.2. Thực tiễn áp dụng pháp luật về trách nhiệm dân sự trong vụ án hình
sự tại tỉnh Hải Dương ....................................................................................... 40
Chương 3: YÊU CẦU VÀ GIẢI PHÁP ĐẢM BẢO ÁP DỤNG ĐÚNG
VỀ TRÁCH NHIỆM DÂN SỰ TRONG VỤ ÁN HÌNH SỰ ...................... 55
3.1. Yêu cầu áp dụng đúng về trách nhiệm dân sự trong vụ án hình sự theo
tinh thần cải cách tư pháp................................................................................. 55
3.2. Các giải pháp đảm bảo áp dụng đúng về trách nhiệm dân sự trong vụ
án hình sự ......................................................................................................... 58
KẾT LUẬN ..................................................................................................... 67
TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................. 70

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

BLHS

:

Bộ luật Hình sự

BLTTHS

:

Bộ luật Tố tụng hình sự

BLDS

:

Bộ luật Dân sự

TNHS

:

Trách nhiệm hình sự

TNDS

:

Trách nhiệm dân sự

TAND

:

Tòa án nhân dân

VKSND

:

Viện kiểm sát nhân dân

VAHS

:

Vụ án hình sự


DANH MỤC BẢNG, BIỂU
Bảng 2.1: Số liệu về công tác giải quyết, xét xử sơ thẩm các loại án của
TAND tại tỉnh Hải Dương từ năm 2013 đến năm 2017........................... 41
Bảng 2.2: Tổng hợp số vụ án hình sự có giải quyết TNDS từ năm 2013
đến năm 2017 tại TAND tỉnh Hải Dương ................................................ 42
Bảng 2.3: Tổng hợp số vụ án hình sự có giải quyết TNDS bị kháng cáo,
kháng nghị phần dân sự từ năm 2013 đến năm 2017 tại TAND tỉnh
Hải Dương ................................................................................................ 42
Bảng 2.4: Số liệu thống kê kết quả thi hành án dân sự trong hình sự theo

đơn yêu cầu từ năm 2013 đến năm 2017.................................................. 44


MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Hoạt động xét xử là hoạt động có tính đặc thù và chỉ do Tòa án thực
hiện. Yêu cầu đặt ra cho công tác xét xử là phải khách quan, toàn diện và đầy
đủ; xét xử đúng người, đúng tội, đúng pháp luật; không bỏ lọt tội phạm,
không làm oan người vô tội. Đồng thời với việc giải quyết vụ án hình sự
(VAHS), pháp luật cho phép Tòa án giải quyết cả vấn đề trách nhiệm dân sự
(TNDS) liên quan đến tội phạm. Yêu cầu xét xử đối với VAHS không chỉ là
giải quyết tốt về mặt hình sự mà cần giải quyết tốt cả vấn đề dân sự có liên
quan.
Trong thực tế, việc giải quyết TNDS trong VAHS còn có những hạn
chế nhất định, thậm chí cách hiểu và áp dụng còn lúng túng từ các cơ quan
xét xử. Các Tòa án thường chú trọng đến phần hình sự mà ít chú trọng đến
phần dân sự có liên quan trong vụ án. Thực tiễn áp dụng quy định pháp luật
về TNDS trong VAHS còn những sai sót nhất định đòi hỏi phải được nghiên
cứu, tổng kết để đưa ra các biện pháp khắc phục. Trong khoa học luật tố tụng
hình sự Việt Nam hiện nay, việc nghiên cứu về nội dung TNDS trong VAHS
tuy đã có những bài viết, luận văn nghiên cứu về vấn đề này nhưng những
nghiên cứu đó chưa thật sự sâu sắc, đầy đủ, chủ yếu chỉ dừng lại ở các bài
báo hoặc trong công trình nghiên cứu về hoạt động xét xử của Tòa án. Nghị
quyết số 48-NQ/TW ngày 25/4/2005 của Bộ Chính trị về "Chiến lược xây
dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật Việt Nam đến năm 2010, định hướng
đến năm 2020" yêu cầu: “Hoàn thiện chế độ bảo hộ của Nhà nước đối với
các quyền, lợi ích hợp pháp của công dân, chế độ trách nhiệm của cơ quan
nhà nước, nhất là toà án trong việc bảo vệ các quyền đó...”[15]. Hoàn thiện
các quy định pháp luật về TNDS trong VAHS cũng là một nội dung quan
trọng trong công tác hoàn thiện chính sách pháp luật hình sự và thủ tục tố

tụng tư pháp. Trên tinh thần đó, việc tiếp tục nghiên cứu sâu sắc hơn nữa
1


những vấn đề lý luận và đặc biệt là thực tiễn về TNDS trong VAHS là rất cần
thiết. Do đó, việc nghiên cứu, đánh giá từ thực tiễn áp dụng nguyên tắc này
tại tỉnh Hải Dương để đưa ra những kiến giải hoàn thiện pháp luật và các giải
pháp bảo đảm thực hiện các quy phạm về vấn đề này trong giai đoạn hiện nay
không những có ý nghĩa lý luận, thực tiễn và pháp lý quan trọng, mà còn là
vấn đề mang tính cấp thiết. Đây cũng là lý do luận chứng cho việc học viên
được giao đề tài "Trách nhiệm dân sự trong vụ án hình sự từ thực tiễn tỉnh
Hải Dương" làm luận văn thạc sĩ luật học.
2. Tình hình nghiên cứu đề tài
Việc giải quyết TNDS trong VAHS đã được nghiên cứu ở nhiều
phương diện, phạm vi khác nhau nhằm làm sáng tỏ các vấn đề mang tính chất
lý luận và thực tiễn được công bố trong các công trình khoa học, giáo trình
giảng dạy, bài viết, bài bình luận trên các tạp chí như:
Cấp độ luận văn thạc sĩ luật học có đề tài "Nguyên tắc giải quyết vấn đề
dân sự trong vụ án hình sự" của Nguyễn Thị Thu Hương bảo vệ năm 2009 tại
Khoa Luật - Đại học Quốc gia Hà Nội; đề tài “Giải quyết vấn đề dân sự trong
vụ án hình sự và thực tiễn áp dụng trên địa bàn tỉnh Hà Giang” của Kim Sơn
Trúc bảo vệ năm 2015 tại Khoa Luật - Đại học Quốc gia Hà Nội. Tại Học
viện Khoa học xã hội có các Luận văn nghiên cứu liên quan đề tài này, đó là:
Luận văn của tác giả Lê Mạnh Hùng với đề tài: "Khía cạnh dân sự trong vụ
án hình sự từ thực tiễn tỉnh Quảng Nam" bảo vệ năm 2011; đề tài: "Vấn đề
dân sự trong vụ án hình sự từ thực tiễn huyện Phú Thiện, tỉnh Gia Lai" của
tác giả Nguyễn Minh Hào bảo vệ năm 2013; đề tài “Vấn đề dân sự trong
vụ án hình sự từ thực tiễn thành phố Hà Nội” của tác giả Nguyễn Thanh
Tùng bảo vệ năm 2016; đề tài “Trách nhiệm dân sự trong vụ án hình sự từ
thực tiễn tỉnh Hưng Yên” của tác giả Nguyễn Hải Thanh bảo vệ năm 2017.

Ngoài ra, một số tác giả cũng đã công bố các bài báo khoa học đề cập
đến vấn đề TNDS trong VAHS như: Đinh Văn Quế, "Vấn đề kháng nghị
2


giám đốc thẩm về "dân sự" trong vụ án hình sự", Tạp chí Tòa án nhân dân, số
9, 2005; Đỗ Văn Đại, "Bàn về việc giải quyết vấn đề dân sự trong vụ án hình
sự'', Tạp chí Kiểm sát, số 9, 2007; Nguyễn Xuân Đang, "Giải quyết trách
nhiệm dân sự trong vụ án hình sự", Tạp chí Tòa án nhân dân, số 21, 2005;
Nguyễn Văn Tuân, "Thủ tục giải quyết việc kiện dân sự trong vụ án hình sự",
Tạp chí Dân chủ và pháp luật, số 9, 2011; Hoàng Thị Sơn, "Việc giải quyết
vấn đề dân sự trong vụ án hình sự", Tạp chí Luật học, số 6, 1998; Trọng Tài,
"Tòa án cấp sơ thẩm và Tòa án cấp phúc thẩm đều xác định sai vấn đề dân
sự trong vụ án hình sự", Tạp chí Tòa án nhân dân, số 6, 2006; Nguyễn Ngọc
Chí: "Bàn về nguyên tắc giải quyết vấn đề dân sự trong vụ án hình sự", Tạp
chí Khoa học Đại học Quốc gia Hà Nội, Luật học số 26, 2010 v.v...
Qua các công trình trên cho thấy chưa có công trình nào nghiên cứu về
TNDS trong thực tiễn giải quyết các VAHS phát sinh trên địa bàn tỉnh Hải
Dương. Do vậy, việc giải quyết TNDS trong VAHS trên địa bàn một tỉnh cụ
thể cần được quan tâm nghiên cứu để góp phần giải quyết tốt hơn vấn đề dân
sự trong các VAHS, đáp ứng yêu cầu cải cách tư pháp hiện nay.
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
3.1. Mục đích nghiên cứu
Trên cơ sở làm rõ những vấn đề lý luận và pháp luật về TNDS trong
VAHS, phân tích thực tiễn áp dụng pháp luật từ thực tiễn tỉnh Hải Dương, đề
xuất một số giải pháp đảm bảo áp dụng đúng đắn các quy định pháp luật về
TNDS trong VAHS.
3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
Từ mục đích nghiên cứu nêu trên, luận văn có những nhiệm vụ chủ
yếu sau:

- Nghiên cứu các vấn đề lý luận về TNDS trong VAHS;
- Nghiên cứu các quy định về TNDS trong VAHS theo pháp luật tố
tụng hình sự Việt Nam; đánh giá thực tiễn áp dụng các quy định này trên địa
3


bàn tỉnh Hải Dương;
- Từ thực tiễn của tỉnh Hải Dương, đề xuất một số yêu cầu và giải pháp
đảm bảo áp dụng đúng các quy định pháp luật về TNDS trong VAHS trong
thực tiễn.
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
Luận văn nghiên cứu về TNDS trong VAHS theo luật tố tụng hình sự
Việt Nam.
Phạm vi không gian: nghiên cứu TNDS trong VAHS từ thực tiễn của
tỉnh Hải Dương.
Phạm vi thời gian: Luận văn nghiên cứu việc giải quyết TNDS trong
VAHS tại tỉnh Hải Dương trong 5 năm từ năm 2013 đến năm 2017.
5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu
Đề tài được thực hiện trên cơ sở phương pháp luận của chủ nghĩa duy
vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử; vận dụng một số nguyên lý, quy
luật và cặp phạm trù của chủ nghĩa duy vật biện chứng trong nghiên cứu nội
dung của luận văn.
Các phương pháp nghiên cứu cụ thể được sử dụng trong luận văn gồm:
phương pháp phân tích, tổng hợp; phương pháp so sánh, đối chiếu; phương
pháp diễn dịch; phương pháp quy nạp; phương pháp thống kê, điều tra xã hội
học để tổng hợp các tri thức khoa học luật hình sự và luận chứng các vấn đề
tương ứng được nghiên cứu trong luận văn.
6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn
Về mặt lý luận: Luận văn là công trình nghiên cứu đầu tiên về thực tiễn
áp dụng pháp luật về TNDS trong VAHS tại tỉnh Hải Dương, góp phần làm

rõ hơn những căn cứ thực tiễn hoàn thiện chế định TNDS trong VAHS.
Về mặt thực tiễn: Kết quả nghiên cứu của luận văn là tài liệu tham khảo
giúp các cơ quan tiến hành tố tụng khi giải quyết TNDS trong VAHS.

4


7. Kết cấu của luận văn
Ngoài phần Mở đầu, Kết luận và Danh mục tài liệu tham khảo, nội
dung của luận văn gồm 3 chương:
Chương 1: Những vấn đề lý luận về trách nhiệm dân sự trong vụ án
hình sự.
Chương 2: Quy định pháp luật về trách nhiệm dân sự trong vụ án hình
sự và thực tiễn áp dụng tại tỉnh Hải Dương.
Chương 3: Yêu cầu và giải pháp đảm bảo áp dụng đúng về trách nhiệm
dân sự trong vụ án hình sự.

5


Chương 1
NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN
VỀ TRÁCH NHIỆM DÂN SỰ TRONG VỤ ÁN HÌNH SỰ
1.1. Khái niệm, đặc điểm, phạm vi, mối quan hệ và

nghĩa về trách

nhiệm dân sự trong vụ án hình sự
1.1.1. Khái niệm trách nhiệm dân sự
Trách nhiệm pháp lý mang tính tài sản được áp dụng đối với người vi

phạm pháp luật dân sự nhằm bù đắp về tổn thất vật chất, tinh thần cho người
bị thiệt hại.
Dựa vào căn cứ làm phát sinh nghĩa vụ mà các bên đã vi phạm, TNDS
được phân chia thành trách nhiệm ngoài hợp đồng và trách nhiệm do vi phạm
nghĩa vụ từ những cam kết, thỏa thuận.
Nếu nghĩa vụ được tạo lập do các bên cam kết, thỏa thuận mà người có
nghĩa vụ vi phạm thì trách nhiệm đó được coi là trách nhiệm theo hợp đồng.
Nếu nghĩa vụ được quy định bởi các quy định của pháp luật nói chung mà
người có nghĩa vụ vi phạm thì trách nhiệm đó được coi là trách nhiệm ngoài
hợp đồng.
Trách nhiệm dân sự bao gồm buộc xin lỗi, cải chính công khai, buộc
thực hiện nghĩa vụ dân sự, buộc bồi thường thiệt hại, phạt vi phạm [55].
Trong Bộ luật Dân sự không đưa ra định nghĩa về TNDS nhưng về mặt
khoa học pháp lý có thể hiểu TNDS là hậu quả bất lợi mà cơ quan nhà nước
có thẩm quyền áp dụng đối với người có hành vi vi phạm pháp luật nói chung
và vi phạm nghĩa vụ nói riêng [29].
Trách nhiệm dân sự là một dạng trách nhiệm pháp lý, phát sinh do vi
phạm nghĩa vụ dân sự. Người chịu TNDS nếu không thực hiện đầy đủ hoặc
thực hiện không đúng nghĩa vụ đó thì phải chịu trách nhiệm đối với người bị
hại và trước pháp luật. TNDS là trách nhiệm bồi thường về vật chất và tinh
6


thần. Trong đó, trách nhiệm bồi thường về vật chất và tinh thần là trách nhiệm
bồi thường những tổn thất vật chất thực tế, tính được thành tiền do bên vi
phạm nghĩa vụ dân sự gây ra bao gồm tổn thất về tài sản, chi phí ngăn chặn
thiệt hại, thu nhập thực tế bị giảm sút. Người thiệt hại về tinh thần đối với
người khác do xâm phạm đến tính mạng sức khỏe, danh dự, uy tín của người
khác thì ngoài việc chấm dứt hành vi vi phạm còn phải bồi thường một khoản
tiền cho người bị hại.

Trách nhiệm dân sự có những đặc điểm sau: 1) Là một biện pháp cưỡng
chế của pháp luật được thể hiện dưới dạng trách nhiệm thực hiện nghĩa vụ dân
sự và trách nhiệm bồi thường thiệt hại nhằm đảm bảo quyền lợi cho bên bị
hại; 2) Cùng với các biện pháp cưỡng chế thi hành nghĩa vụ dân sự, TNDS sẽ
đem lại cho người thực hiện nghĩa vụ dân sự những hậu quả bất lợi; 3) TNDS
do các cơ quan có thẩm quyền của nhà nước thực thi theo trình tự và thủ tục
nhất định đối với những người có hành vi trái pháp luật gây thiệt hại cho
người khác.
Các yếu tố làm phát sinh TNDS gồm: 1) Có thiệt hại thực tế của bên bị
hại; 2) Có lỗi của người gây ra thiệt hại; 3) Có mối quan hệ nhân quả giữa lỗi
và thiệt hại thực tế. TNDS bao gồm TNDS trong hợp đồng và ngoài hợp
đồng. Bên cạnh một số điểm chung, TNDS trong hợp đồng và ngoài hợp đồng
còn có những điểm riêng. Nếu như TNDS theo hợp đồng phát sinh trên các cơ
sở những thỏa thuận giữa các bên trong hợp đồng thì TNDS ngoài hợp đồng
là các loại TNDS phát sinh bên ngoài, không phụ thuộc vào hợp đồng, việc
phát sinh TNDS thường là bất ngờ và không ai có thể lường trước được. Căn
cứ để xác định TNDS ngoài hợp đồng là hành vi vi phạm những quy định
pháp luật do Nhà nước ban hành dẫn đến thiệt hại, vì vậy đó có thể là hành vi
vi phạm những quy định pháp luật hình sự, hành chính. Đối với TNDS ngoài
hợp đồng thì về nguyên tắc bên gây thiệt hại phải bồi thường toàn bộ và kịp
thời, cả thiệt hại trực tiếp và thiệt hại gián tiếp.
7


Luận vận đậy đu ở file:Luận vận Full