Tích hợp liên môn trong dạy học phần “công dân với đạo đức” (giáo dục công dân lớp 10) ở trường trung học phổ thông nguyễn huệ, tỉnh ninh bình hiện nay

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI 2
KHOA GIÁO DỤC CHÍNH TRỊ

======

NGUYỄN THỊ THU

TÍCH HỢP LIÊN MÔN TRONG DẠY HỌC
PHẦN “CÔNG DÂN VỚI ĐẠO ĐỨC”
(GIÁO DỤC CÔNG DÂN LỚP 10)
Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG
NGUYỄN HUỆ, TỈNH NINH BÌNH HIỆN NAY
KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC
Chuyên ngành: Phương pháp dạy học môn Giáo dục Công dân

Người hướng dẫn khoa học

ThS. NGUYỄN QUANG THUẬN

HÀ NỘI - 2018


TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI 2
KHOA GIÁO DỤC CHÍNH TRỊ

======

NGUYỄN THỊ THU

TÍCH HỢP LIÊN MÔN TRONG DẠY HỌC
PHẦN “CÔNG DÂN VỚI ĐẠO ĐỨC”

(GIÁO DỤC CÔNG DÂN LỚP 10)
Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG
NGUYỄN HUỆ, TỈNH NINH BÌNH HIỆN NAY
KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC
Chuyên ngành: Phương pháp dạy học môn Giáo dục Công dân

Người hướng dẫn khoa học

ThS. NGUYỄN QUANG THUẬN

HÀ NỘI - 2018


LỜI CẢM ƠN
Trong quá trình thực hiện khóa luận, em đã nhận được sự giúp đỡ, sự
động viên, hướng dẫn, chỉ bảo tận tình và chu đáo của thầy giáo ThS. Nguyễn
Quang Thuận và những ý kiến đóng góp của các thầy cô trong khoa Giáo dục
Chính trị.
Em xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành và sâu sắc tới các thầy giáo, cô
giáo trong khoa Giáo dục Chính trị, đặc biệt là sự hướng dẫn chỉ bảo tận tình
của thầy giáo ThS. Nguyễn Quang Thuận.
Em cũng xin gửi lời cảm ơn đến các thầy giáo, cô giáo, các em học sinh
trường THPT Nguyễn Huệ, tỉnh Ninh Bình đã tạo điều kiện giúp đỡ em hoàn
thành khóa luận của mình.
Do điều kiện thời gian, năng lực còn hạn chế nên khóa luận không tránh
khỏi những thiếu sót. Em rất mong nhận được sự đóng góp ý kiến của các
thầy cô và các bạn để khóa luận của em được hoàn chỉnh hơn.
Em xin chân thành cảm ơn!
Hà Nội, 6 tháng 5, năm 2018.
Sinh viên

Nguyễn Thị Thu


LỜI CAM ĐOAN
Khóa luận tốt nghiệp này được hoàn thành dưới sự hướng dẫn của
thầy giáo, ThS. Nguyễn Quang Thuận. Em xin cam đoan rằng:
Đây là kết quả nghiên cứu của riêng em không trùng lặp với bất cứ
công trình nghiên cứu nào.
Trong quá trình làm khóa luận, em đã kế thừa những thành tựu của
các nhà khoa học với sự trân trọng và biết ơn.
Hà Nội, 6 tháng 5, năm 2018.
Sinh viên

Nguyễn Thị Thu


DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT

GDCD

Giáo dục công dân

GDPT

Giáo dục phổ thông

GD&ĐT

Giáo dục và Đào tạo

GV

Giáo viên

HS

Học sinh

PPDH

Phương pháp dạy học

SGK

Sách Giáo khoa

THPT

Trung học phổ thông

TW

Trung ương


MỤC LỤC
MỞ ĐẦU ........................................................................................................... 1
1. Lý do lựa chọn đề tài ..................................................................................... 1
2. Lịch sử nghiên cứu đề tài .............................................................................. 2

3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài ............................................... 6
4. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu đề tài ........................................................... 6
5. Phương pháp nghiên cứu đề tài ..................................................................... 7
6. Ý nghĩa của khóa luận ................................................................................... 7
7. Kết cấu của đề tài .......................................................................................... 7
CHƯƠNG 1. CƠ SỞ KHOA HỌC CỦA VIỆC TÍCH HỢP LIÊN MÔN
TRONG DẠY HỌC PHẦN “CÔNG DÂN VỚI ĐẠO ĐỨC” (GDCD LỚP
10) Ở TRƯỜNG THPT NGUYỄN HUỆ, TỈNH NINH BÌNH ........................ 8
1.1. Cơ sở lý luận của việc tích hợp liên môn trong dạy học phần công dân
với đạo đức (GDCD lớp 10) ở trường THPT.................................................... 8
1.1.1. Khái niệm dạy học tích hợp .................................................................... 8
1.1.2. Khái niệm dạy học tích hợp liên môn ................................................... 10
1.1.3. Tích hợp liên môn trong dạy học môn Giáo dục công dân ở trường
THPT ............................................................................................................... 12
1.1.4. Tích hợp liên môn trong dạy học phần “Công dân với đạo đức” trong
chương trình Giáo dục công dân lớp 10 ở trường THPT hiện nay ................. 14
1.2. Cơ sở thực tiễn của việc tích hợp liên môn trong dạy học phần công
dân với đạo đức (GDCD lớp 10) ở trường THPT Nguyễn Huệ, tỉnh Ninh
Bình ................................................................................................................. 16
1.2.1. Khái quát về trường THPT Nguyễn Huệ, tỉnh Ninh Bình .................... 16
1.2.2. Thực trạng dạy học tích hợp liên môn trong dạy học phần “Công dân
với đạo đức”môn GDCD lớp 10 ở trường THPT Nguyễn Huệ,tỉnh Ninh
Bình. ................................................................................................................ 19


1.2.3. Sự cần thiết phải tích hợp liên môn trong dạy học phần “Công dân
với đạo đức” (GDCD lớp10) ở trường THPT Nguyễn Huệ, tỉnh Ninh Bình 21
TIỂU KẾT CHƯƠNG 1.................................................................................. 24
CHƯƠNG 2. QUY TRÌNH TÍCH HỢP LIÊN MÔN TRONG DẠY HỌC
PHẦN “CÔNG DÂN VỚI ĐẠO ĐỨC” (GDCD LỚP 10) Ở TRƯỜNG

TRUNG HỌC PHỔ THÔNG NGUYỄN HUỆ, TỈNH NINH BÌNH ............. 25
2.1. Quy trình thiết kế bài giảng...................................................................... 25
2.1.1. Xác định mục tiêu bài học..................................................................... 25
2.1.2. Xác định phương pháp, phương tiện dạy học ....................................... 26
2.1.3. Thiết kế nội dung tích hợp liên môn ..................................................... 26
2.2. Quy trình thực hiện bài giảng................................................................... 46
2.3. Quy trình kiểm tra, đánh giá kết quả học tập ........................................... 48
TIỂU KẾT CHƯƠNG 2.................................................................................. 51
CHƯƠNG 3. THỰC NGHIỆM TÍCH HỢP LIÊN MÔN TRONG DẠY
HỌC PHẦN “CÔNG DÂN VỚI ĐẠO ĐỨC” (GDCD LỚP 10) Ở
TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG NGUYỄN HUỆ, ........................... 52
TỈNH NINH BÌNH ......................................................................................... 52
3.1. Kế hoạch thực nghiệm ............................................................................. 52
3.1.1. Giả thuyết thực nghiệm ......................................................................... 52
3.1.2. Mục đích thực nghiệm .......................................................................... 52
3.1.3. Đối tượng và địa điểm thực nghiệm, đối chứng ................................... 52
3.1.4. Các bước tiến hành thực nghiệm........................................................... 53
3.2. Nội dung thực nghiệm.............................................................................. 54
3.2.1. Những nội dung khoa học cần thực nghiệm ......................................... 54
3.2.2. Thiết kế bài giảng thực nghiệm và đối chứng....................................... 54
3.2.3. Tiến hành thực nghiệm.......................................................................... 78
3.3. Kết quả thực nghiệm ................................................................................ 78


3.3.1. Kết quả điều tra chất lượng đầu vào của lớp thực nghiệm và lớp đối
chứng trước khi tiến hành thực nghiệm .......................................................... 78
3.3.2. Kết quả học tập của lớp thực nghiệm và lớp đối chứng sau khi tiến
hành thực nghiệm ............................................................................................ 80
3.3.3. Phân tích kết quả thực nghiệm .............................................................. 80
3.4. Kết luận thực nghiệm ............................................................................... 81

TIỂU KẾT CHƯƠNG 3.................................................................................. 83
KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ......................................................................... 84
1. Kết luận ....................................................................................................... 84
2. Một số kiến nghị về dạy học môn Giáo dục công dân ở trường Trung học
phổ thông theo định hướng tích hợp liên môn ................................................ 85
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ........................................................ 87


MỞ ĐẦU
1. Lý do lựa chọn đề tài
Trong xu thế đổi mới giáo dục hiện nay, dạy học tích hợp liên môn đang
là một xu thế phổ biến, tất yếu đối với nền giáo dục của các quốc gia. Dạy học
tích hợp liên môn giúp cho bài học có tính thực tiễn cao, trở nên sinh động,
hấp dẫn; tạo ra động cơ, hứng thú học tập đối với HS. Đồng thời, dạy học tích
hợp liên môn còn có tác dụng bồi dưỡng, nâng cao kiến thức và kĩ năng sư
phạm cho GV, góp phần phát triển đội ngũ GV bộ môn hiện nay thành đội
ngũ GV có đủ năng lực dạy học môn GDCD gắn bó chặt chẽ với tình hình
kinh tế - chính trị - xã hội của đất nước gắn với những vấn đề đang diễn ra
trong đời sống hàng ngày của học sinh.
Ngành Giáo dục và Đào tạo Việt Nam đang thực hiện đổi mới căn bản và
toàn diện theo tinh thần Nghị quyết số 29 của Hội nghị TW 8 khóa XI với một
trong những định hướng đổi mới cơ bản về nội dung, chương trình là xây dựng
nội dung, chương trình các bậc học, môn học, lĩnh vực học tập theo hướng tích
hợp liên môn. Chương trình GDPT tổng thể năm 2017 đã thể hiện khá rõ nét
định hướng tích hợp liên môn này.
Môn GDCD ở trường THPT bao gồm kiến thức cơ bản của các môn
Triết học, Đạo đức học, Kinh tế chính trị Mác - Lênin, Chủ nghĩa xã hội khoa
học; các vấn đề cơ bản về kinh tế, chính trị, xã hội ở Việt Nam; một số chủ
trương, đường lối của Đảng Cộng sản Việt Nam; một số chính sách, pháp luật
cơ bản của Nhà nước Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam... Do đó, môn

GDCD ở bậc THPT có vai trò quan trọng trong việc giáo dục HS ý thức và
hành vi của người công dân mới với những phẩm chất đạo đức, tư tưởng tốt
đẹp.
Môn GDCD ở trường THPT là một môn khoa học xã hội, có mối quan
hệ chặt chẽ với các môn học khác như Ngữ văn, Lịch sử, Địa lý, Sinh học…

1


nên trong quá trình dạy học, để đạt được hiệu quả cao, GV rất cần thiết phải
tích hợp kiến thức của các môn học khác để khẳng định tính khoa học, tính
thực tiễn của môn GDCD, từ đó làm nổi bật được mục đích giáo dục đạo đức,
tư tưởng, pháp luật đối với HS.
Hơn nữa, nội dung phần “Công dân với đạo đức” trong chương trình
GDCD lớp 10 mang ý nghĩa lý luận và thực tiễn rất lớn đối với HS phổ thông,
góp phần hình thành ở HS những chuẩn mực đạo đức cần thiết của người
công dân trong xã hội mới, góp phần hình thành nên những kiến thức cơ bản
và quan trọng nhất là hình thành nhân cách con người, chuẩn bị cho các em
một hành trang để bước vào đời hoặc chuẩn bị cho những kì thi THPT quốc
gia quan trọng. Đó cũng chính là chiếc chìa khóa mở cửa cho tương lai.
Dạy học tích hợp liên môn là một xu thế phổ biến trong dạy học hiện
đại. giúp gắn kết các môn vào thi THPT quốc gia có hiệu quả. Nó giúp học
sinh tiết kiệm thời gian học tập mà vẫn mang lại hiệu quả nhận thức, có thể
tránh được những biểu hiện cô lập, tách rời, đồng thời phát triển tư duy biện
chứng, khả năng thông hiểu và vận dụng kiến thức linh hoạt vào các yêu cầu
môn học, phân môn cụ thể trong chương trình học tập theo nhiều cách khác
nhau.
Là sinh viên đại học ngành Giáo dục công dân, tôi nhận thấy dạy học
tích hợp liên môn có vai trò quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả dạy học
môn GDCD bậc THPT nên tôi đã chọn đề tài Tích hợp liên môn trong dạy

học phần “Công dân với đạo đức” (Giáo dục công dân lớp 10) ở trường
Trung học phổ thông Nguyễn Huệ, tỉnh Ninh Bình hiện nay làm đề tài
nghiên cứu khóa luận của mình.
2. Lịch sử nghiên cứu đề tài
*Các công trình nghiên cứu ở nước ngoài về dạy học tích hợp liên môn
Lý thuyết tích hợp là một triết lý được Ken Wilber đề xuất. Lý thuyết

2


tích hợp tìm kiếm sự tổng hợp tốt nhất hiện thực “xưa- pre-modern, naymodern, và mai sau- postmodern”. Lý thuyết tích hợp đã được nhiều nhà thực
hành lý thuyết áp dụng trong hơn 35 lĩnh vực chuyên môn và học thuật khác
nhau.
- Theo tác giả Rogier (1996), chương trình được xây dựng theo quan
điểm tích hợp, trước hết dựa trên quan điểm giáo dục nhằm phát triển năng
lực người học. Tác giả đã nhận định lý thuyết tích hợp được ứng dụng vào
giáo dục trở thành một quan điểm (một trào lưu tư tưởng) lý luận dạy học phổ
biến trên thế giới hiện nay.
- Học giả Clark (2002) khi bàn về dạy học tích hợp đã cho rằng mục đích
chung của việc học là hiểu sự liên kết của mọi hiện tượng, sự vật. “Tích hợp
là cách tư duy trong đó các mối liên kết được tìm kiếm, do vậy, tích hợp làm
cho việc học chân chính xảy ra”
- Theo Drake and Burns (2004), việc định nghĩa chương trình tích hợp
đã là đề tài bàn bạc từ khi thế kỷ 20 bắt đầu. Hơn một trăm năm qua, các nhà
lý thuyết đã đưa ra ba loại cơ bản về hoạt động tích hợp. Các loại tích hợp này
được xác lập giống nhau mặc dù tên gọi của chúng thường khác nhau. Tích
hợp có vẻ như là vấn đề của phương pháp và mức độ. Từ nhìn nhận này,
Drake and Burns, đề xuất các định nghĩa của mình về các định hướng tích hợp
mà theo họ, chúng tương thích với các định nghĩa đã được các nhà giáo dục
đề ra qua nhiều thập kỷ vừa rồi. Ba loại này cung cấp điểm khởi đầu cho việc

hiểu các cách tiếp cận tích hợp khác nhau: Tích hợp đa môn, tích hợp liên
môn và tích hợp xuyên môn. Trong những năm gần đây và hiện nay, hầu hết
các nền giáo dục tiên tiến trên thế giới đều được xây dựng chương trình theo
hướng tích hợp với ba loại hình này.
* Nhóm công trình về dạy học tích hợp liên môn ở Việt Nam
Ở Việt Nam, vấn đề dạy học tích hợp đã được đặt ra và thực hiện từ khá

3


lâu. Tuy nhiên, trong thực tế việc giảng dạy tích hợp chủ yếu chỉ mới được
thực hiện ở mức độ thấp là liên hệ kiến thức của các môn học/lĩnh vực kiến
thức khác để minh họa, vận dụng kiến thức cho nội dung của từng môn học cụ
thể. Trong thời gian gần đây, đặc biệt từ khi Bộ GD&ĐT thực hiện đổi mới
căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, vấn đề dạy học tích hợp liên môn mới
được thực sự quan tâm và bước đầu thực hiện. Có thể kể đến một số văn bản,
công trình nghiên cứu tiêu biểu như:
- Ngày 27/5/2013, Bộ GD&ĐT ra công văn số 3535 về việc hướng dẫn
triển khai thực hiện phương pháp “Bàn tay nặn bột” và các phương pháp dạy
học tích cực khác đã xây dựng kế hoạch dạy học ở các trường phổ thông .
- Công văn số 1003/BGDĐT-GDTrH ngày 17 tháng 8 năm 2016 về việc
hướng dẫn dạy học theo chủ đề tích hợp liên môn dành cho giáo viên ở các
trường phổ thông
- Công văn số 5555/BGDĐT-GDTrH ngày 08 tháng 10 năm 2014 về
việc hướng dẫn sinh hoạt chuyên môn về đổi mới phương pháp dạy học và
kiểm tra, đánh giá; tổ chức và quản lí các hoạt động chuyên môn của trường
trung học/trung tâm giáo dục thường xuyên qua mạng được xây dựng với một
trong những mục đích quan trọng là “Giúp cho cán bộ quản lý, GV bước đầu
biết chủ động lựa chọn nội dung để xây dựng các chuyên đề dạy học trong
mỗi môn học và các chuyên đề tích hợp, liên môn phù hợp với việc tổ chức

hoạt động học tích cực, tự lực, sáng tạo của HS; sử dụng các phương
pháp và kỹ thuật dạy học tích cực để xây dựng tiến trình dạy học theo chuyên
đề nhằm phát triển năng lực và phẩm chất của HS; làm quen với hình thức tập
huấn, bồi dưỡng, học tập và sinh hoạt chuyên môn qua mạng”.
* Nhóm công trình về dạy học tích hợp liên môn trong dạy học môn
GDCD bậc THPT
- Tác giả Vũ Đình Bảy trong cuốn Phương pháp dạy học môn GDCD ở

4


trường THPT đã xác định “định hướng phương pháp và nội dung dạy học
môn GDCD ở trường THPT là tích hợp một cách hợp lý vào các bài học các
nội dung cần giáo dục cho HS như: trật tự an toàn giao thông; bảo vệ môi
trường; phòng chống HIV/AIDS, ma túy, tệ nạn xã hội..”. [1, tr.24].
- Hướng dẫn số 2916/GDĐT-TrH ngày 04 tháng 9 năm 2013 của Bộ
GD&ĐT về tích hợp, lồng ghép các nội dung trong môn Giáo dục công dân
(GDCD) và Hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp (HĐGDNGLL) đã nêu ra
quan điểm và một số phương hướng lồng ghép các nội dung tích hợp trong
dạy học môn GDCD.
- Trong cuốn Dạy học tích hợp phát triển năng lực HS - quyển 2 do Trần
Thị Thanh Thủy chủ biên, các tác giả đã nêu ra một số quan điểm cơ bản về
dạy học tích hợp và thiết kế một số mẫu giáo án dạy học tích hợp của môn
GDCD với các môn học khách như Lịch sử, Địa lí, Ngữ Văn,...
- Hiện nay, xu hướng dạy học tích hợp liên môn vẫn đang được tiếp tục
nghiên cứu, thử nghiệm và áp dụng vào đổi mới chương trình giảng dạy
THPT. Mặc dù đã có một số đợt tập huấn, những cuộc thi soạn giáo án hay
giảng dạy theo quan điểm tích hợp, nhưng do chương trình còn mới mẻ nên
chưa hẳn tất cả các giáo viên đều nhận thức vấn đề một cách thấu đáo.
Tóm lại, từ nhiều góc độ, các tác giả đã nghiên cứu, phân tích thực trạng

của hoạt động dạy học tích hợp liên môn và chỉ ra vai trò, tầm quan trọng của
việc tiến hành dạy học tích hợp liên môn đối với người học. Tác giả đã tham
khảo, kế thừa những giá trị của các công trình nghiên cứu trên và lấy đó làm
cơ sở để đi sâu nghiên cứu đề tài của mình. Từ đó, tác giả tiến hành phân tích
cơ sở lý luận và cơ sở thực tiễn của việc sử dụng dạy học theo định hướng
tích hợp liên môn trong dạy học phần “Công dân với đạo đức” (GDCD lớp
10) ở trường THPT Nguyễn Huệ, tỉnh Ninh Bình.

5


3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài
3.1. Mục đích nghiên cứu
Đề tài thực hiện thiết kế bài học và dạy học phần “Công dân với đạo
đức” (GDCD lớp 10) ở trường THPT theo định hướng tích hợp liên môn. Từ
đó, góp phần nâng cao hiệu quả dạy học môn GDCD ở trường THPT, đáp
ứng các yêu cầu về đổi mới giáo dục và đào tạo hiện nay.
3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
Để thực hiện được mục đích nghiên cứu nêu trên đề tài tập trung nghiên
cứu những vấn đề sau:
- Nghiên cứu cơ sở lý luận và thực tiễn dạy học môn giáo dục công dân
theo định hướng tích hợp liên môn.
- Thiết kế bài học tích hợp liên môn phần “Công dân với đạo đức”
(GDCD lớp 10) ở trường THPT.
- Xây dựng quy trình và thực nghiệm sư phạm dạy học tích hợp liên môn
phần “Công dân với đạo đức” (GDCD lớp 10) ở trường THPT Nguyễn Huệ,
Ninh Bình.
4. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu đề tài
4.1. Đối tượng nghiên cứu
- Nghiên cứu vấn đề dạy học tích hợp liên môn trong phần “Công dân với

đạo đức” (GDCD lớp 10).
- Đối tượng khảo sát là GV dạy môn GDCD và HS lớp 10 trường THPT
Nguyễn Huệ, tỉnh Ninh Bình.
4.2. Phạm vi nghiên cứu
- Về nội dung nghiên cứu vấn đề tích hợp liên môn trong dạy học phần
“Công dân với đạo đức” trong chương trình GDCD lớp 10 ở trường THPT
hiện nay.
- Thời gian khảo sát: Đề tài này được khảo sát từ tháng 2/2018 đến tháng

6


4/2018.
5. Phương pháp nghiên cứu đề tài
Đề tài quán triệt quan điểm duy vật biện chứng và duy vật lịch, sử dụng
tổng hợp các phương pháp nghiên cứu lý luận và thực tiễn. Cụ thể:
- Nhóm phương pháp nghiên cứu lí luận: phân tích, tổng hợp, so sánh, hệ
thống hoá, khái quát hoá, trừu tượng hóa,…
- Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn: phương pháp quan sát,
phương pháp điều tra, phương pháp phỏng vấn, trò chuyện, phương pháp hỏi
ý kiến chuyên gia,...
6. Ý nghĩa của khóa luận
Với kết quả nghiên cứu đạt được, khóa luận tiếp tục khẳng định tính khả
thi đúng đắn của việc sử dụng tích hợp liên môn trong dạy học môn GDCD.
Đồng thời xác định quy trình và điều kiện cho việc sử dụng tích hợp liên môn
trong dạy học phần “Công dân với đạo đức” (GDCD lớp 10) ở trường THPT
Nguyễn Huệ, tỉnh Ninh Bình.
7. Kết cấu của đề tài
Ngoài phần mở đầu, phần kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, nội
dung của đề tài bao gồm 3 chương, 9 tiết.

7


CHƯƠNG 1. CƠ SỞ KHOA HỌC CỦA VIỆC TÍCH HỢP LIÊN MÔN
TRONG DẠY HỌC PHẦN “CÔNG DÂN VỚI ĐẠO ĐỨC” (GDCD LỚP
10) Ở TRƯỜNG THPT NGUYỄN HUỆ, TỈNH NINH BÌNH
1.1. Cơ sở lý luận của việc tích hợp liên môn trong dạy học phần công
dân với đạo đức (GDCD lớp 10) ở trường THPT
1.1.1. Khái niệm dạy học tích hợp
Theo Từ điển Tiếng Việt [7] tích hợp là “sự kết hợp những hoạt động,
chương trình hoặc các thành phần khác nhau thành một khối chức năng. Tích
hợp có nghĩa là sự thống nhất, sự hòa hợp, sự kết hợp”.
Theo từ điển Giáo dục học [4, 383] thì tích hợp là “hành động liên kết
các đối tượng nghiên cứu, giảng dạy, học tập của cùng một lĩnh vực hoặc vài
lĩnh vực khác nhau trong cùng một kế hoạch dạy học”. Kế hoạch giảng dạy ở
đây cần được hiểu trong một phạm vi rộng, từ kế hoạch giảng dạy của một
chương trình đến kế hoạch giảng dạy của một môn học, kế hoạch giảng dạy
của bài học. Cũng theo các tác giả của từ điển này thì có hai kiểu tích hợp là
tích hợp dọc và tích hợp ngang với nhiều nội dung tích hợp khác nhau.
Theo Dương Tiến Sỹ [6, 27]: “Tích hợp là sự kết hợp một cách hữu cơ,
có hệ thống các kiến thức( khái niệm) thuộc các môn học khác nhau thành
một nội dung thống nhất, dựa trên cơ sở các mối quan hệ về lý luận và thực
tiễn được đề cập trong các môn học đó”.
Trong tiếng Anh, tích hợp được viết là “integration” một từ gốc Latin
(integer) có nghĩa là “whole” hay “toàn bộ, toàn thể”. Có nghĩa là sự phối hợp
các hoạt động khác nhau, các thành phần khác nhau của một hệ thống để bảo
đảm sự hài hòa chức năng và mục tiêu hoạt động của hệ thống ấy.
Lý thuyết tích hợp được ứng dụng vào giáo dục trở thành một quan điểm
(một trào lưu tư tưởng) lý luận dạy học phổ biến trên thế giới hiện nay. Xu

hướng tích hợp còn được gọi là xu hướng liên hội đang được thực hiện trên

8


nhiều bình diện, cấp độ trong quá trình phát triển các chương trình giáo dục.
Chương trình được xây dựng theo quan điểm tích hợp, trước hết dựa trên
quan điểm giáo dục nhằm phát triển năng lực người học (Rogier, 1996).
Hội thảo quốc tế đón chào thế kỷ 21 có tên “Kết nối hệ thống tri thức
trong một thế giới học tập” với sự tham gia của gần 400 nhà giáo dục thuộc
18 quốc gia được tổ chức từ ngày 6 - 8/12/2000 tại Manila (Philippines). Một
trong những nội dung chính được bàn luận sôi nổi tại hội thảo này là những
con đường và cách thức kết nối hệ thống tri thức hướng vào người học trong
thời đại thông tin. Muốn đáp ứng được nhu cầu kết nối hệ thống tri thức trong
một thế giới học tập, đòi hỏi tư duy liên hội được thiết kế ngay trong nội
dung, phương tiện nghiên cứu và phương pháp giảng dạy.
Tích hợp là một khái niệm được sử dụng trong nhiều lĩnh vực. Trong
lĩnh vực khoa học giáo dục, khái niệm tích hợp xuất hiện từ thời kì khai sáng,
dùng để chỉ một quan niệm giáo dục toàn diện con người, chống lại hiện
tượng làm cho con người phát triển thiếu hài hòa, cân đối. Tích hợp còn có
nghĩa là thành lập một loại hình nhà trường mới, bao gồm các thuộc tính trội
của các loại hình nhà trường vốn có.
Trong dạy học các bộ môn, tích hợp được hiểu là sự kết hợp, tổ hợp các
nội dung từ các môn học, lĩnh vực học tập khác nhau (Theo cách hiểu truyền
thống từ trước tới nay) thành một “môn học” mới hoặc lồng ghép các nội
dung cần thiết vào những nội dung vốn có của môn học, ví dụ: lồng ghép nội
dung giáo dục dân số, giáo dục môi trường, giáo dục an toàn giao thông trong
các môn học Giáo dục công dân, Ngữ văn hay Địa lí… xây dựng môn học
tích hợp từ các môn học truyền thống.
Trong chương trình GDPT tổng thể, Bộ GD&ĐT đã đưa ra khái niệm dạy

học tích hợp: “Dạy học tích hợp là định hướng dạy học giúp HS phát triển khả
năng huy động tổng hợp kiến thức, kỹ năng,... thuộc nhiều lĩnh vực khác nhau

9


để giải quyết có hiệu quả các vấn đề trong học tập và trong cuộc sống, được
thực hiện ngay trong quá trình lĩnh hội tri thức và rèn luyện kỹ năng”. [6,
tr.31]. Như vậy, theo quan điểm này, dạy học tích hợp là quá trình dạy học
hướng tới mục tiêu HS biết vận dụng kiến thức, kỹ năng của nhiều môn học
khác nhau để giải quyết các nhiệm vụ học tập và các các vấn đề của cuộc sống.
Tư tưởng tích hợp bắt nguồn từ cơ sở khoa học và đời sống. Trước hết
phải thấy rằng cuộc sống là một bộ đại bách khoa toàn thư, là một tập đại
thành của tri thức, kinh nghiệm và phương pháp. Mọi tình huống xảy ra trong
cuộc sống bao giờ cũng là những tình huống tích hợp. Không thể giải quyết
một vấn đề và nhiệm vụ nào của lí luận và thực tiễn mà lại không sử dụng
tổng hợp và phối hợp kinh nghiệm kĩ năng đa ngành của nhiều lĩnh vực khác
nhau.
Thực tiễn ở nhiều nước đã chứng tỏ rằng, việc thực hiện quan điểm tích
hợp trong giáo dục sẽ giúp phát triển những năng lực giải quyết những vấn đề
phức tạp và làm cho việc học tập trở nên ý nghĩa hơn đối với HS so với việc các
môn học, các mặt giáo dục được thực hiện riêng rẽ. Tích hợp là một trong những
quan điểm giáo dục nhằm nâng cao năng lực của người học, giúp đào tạo những
người có đầy đủ phẩm chất và năng lực để giải quyết các vấn đề của cuộc sống
hiện đại. Nhiều nước trong khu vực và trên thế giới đã thực hiện quan điểm tích
hợp trong dạy học từ khá sớm và thực tế quan điểm này đã đem lại chất lượng,
hiệu quả giáo dục cho các nước, đặc biệt là những nước có nền giáo dục phát
triển như Phần Lan, Thụy Sỹ, Bỉ, Singapore,...
1.1.2. Khái niệm dạy học tích hợp liên môn
Dạy học tích hợp liên môn là dạy học những nội dung kiến thức liên

quan đến hai hay nhiều môn học. "Tích hợp" là nói đến phương pháp và mục
tiêu của hoạt động dạy học còn "liên môn" là đề cập tới nội dung dạy học. Đã
dạy học "tích hợp" thì chắc chắn phải dạy kiến thức "liên môn" và ngược lại,

10


để đảm bảo hiệu quả của dạy liên môn thì phải bằng cách và hướng tới mục
tiêu tích hợp.
Ở mức độ thấp thì dạy học tích hợp mới chỉ là lồng ghép những nội dung
giáo dục có liên quan vào quá trình dạy học một môn học như: lồng ghép giáo
dục đạo đức, lối sống; giáo dục pháp luật; giáo dục chủ quyền quốc gia về
biên giới, biển, đảo; giáo dục sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả, bảo
vệ môi trường, an toàn giao thông... Mức độ tích hợp cao hơn là phải xử lí các
nội dung kiến thức trong mối liên quan với nhau, bảo đảm cho HS vận dụng
được tổng hợp các kiến thức đó một cách hợp lí để giải quyết các vấn đề trong
học tập, trong cuộc sống, đồng thời tránh việc HS phải học lại nhiều lần cùng
một nội dung kiến thức ở các môn học khác nhau.
Theo cách tiếp cận tích hợp liên môn, giáo viên tổ chức chương trình học
tập xoay quanh các nội dung học tập chung: các chủ đề, các khái niệm, các
khái niệm và kĩ năng liên ngành/môn. Họ kết nối các nội dung học tập chung
nằm trong các môn học để nhấn mạnh các khái niệm và kỹ năng liên môn.
Các môn học có thể nhận diện được, nhưng họ cho rằng ít quan trọng hơn so
với cách tiếp cận tích hợp đa môn.
Tích hợp liên môn còn được hiểu như là phương án trong đó nhiều môn
học liên quan được kết lại thành một môn học mới với một hệ thống những
chủ đề nhất định xuyên suốt qua nhiều cấp lớp. Bộ môn Địa lí, Lịch sử, Sinh
học, Xã hội, Công dân giáo dục, Hoá, Lý, được tích hợp thành môn “Nghiên
cứu xã hội và môi trường” ở chương trình giáo dục bậc tiểu học tại Anh, Úc,
Thái Lan. Chủ đề tích hợp liên môn là những chủ đề có nội dung kiến thức

liên quan đến hai hay nhiều môn học, thể hiện ở sự ứng dụng của chúng trong
cùng một hiện tượng, quá trình trong tự nhiên hay xã hội. Ví dụ: Kiến thức
Vật lí và Công nghệ trong động cơ, máy phát điện; kiến thức Vật lí và Hóa
học trong nguồn điện hóa học; kiến thức Lịch sử và Địa lí trong chủ quyền

11


biển, đảo; kiến thức Ngữ văn và Giáo dục công dân trong giáo dục đạo đức,
lối sống…
1.1.3. Tích hợp liên môn trong dạy học môn Giáo dục công dân ở trường
THPT
* Quan niệm về tích hợp liên môn trong dạy học môn GDCD
Tích hợp liên môn trong dạy học môn GDCD được hiểu là định hướng
dạy học môn GDCD giúp HS phát triển khả năng huy động tổng hợp kiến thức,
kỹ năng,... thuộc nhiều lĩnh vực khác nhau để giải quyết có hiệu quả các vấn đề
trong học tập môn GDCD và trong cuộc sống.
Trong quá trình dạy học môn GDCD ở trường THPT hiện nay, có một số
môn học chủ yếu thường được GV tích hợp trong dạy học là môn Lịch sử, Địa
lí, Ngữ văn, kiến thức Pháp luật. Đặc biệt, với những nội dung trong môn
GDCD như đạo đức, kinh tế, pháp luật, quốc phòng,... có mối liên hệ mật thiết
với các môn học, lĩnh vực kiến thức khác nên khá thuận lợi cho việc GV tích
hợp kiến thức liên môn trong quá trình dạy học môn GDCD.
Tuy nhiên, thiết kế bài dạy học GDCD theo quan điểm tích hợp không
chỉ chú trọng nội dung kiến thức tích hợp mà cần thiết phải xây dựng một hệ
thống việc làm, thao tác tương ứng nhằm tổ chức, dẫn dắt HS từng bước thực
hiện để chiếm lĩnh đối tượng học tập, nội dung môn học, đồng thời hình thành
và phát triển năng lực, kĩ năng tích hợp, tránh áp đặt một cách làm duy nhất.
Giờ học GDCD theo quan điểm tích hợp phải là một giờ học hoạt động phức
hợp đòi hỏi sự tích hợp các kĩ năng, năng lực liên môn để giải quyết nội dung

tích hợp, chứ không phải sự tác động các hoạt động, kĩ năng riêng rẽ lên một
nội dung riêng rẽ thuộc “nội bộ phân môn”.
Tóm lại, quan điểm tích hợp liên môn trong dạy học môn GDCD cần
được hiểu toàn diện và phải được quán triệt trong toàn bộ môn học: quán triệt
trong mọi khâu của quá trình dạy học; quán triệt trong mọi yếu tố của hoạt

12


động học tập; tích hợp trong chương trình, tích hợp trong SGK, tích hợp trong
phương pháp dạy học của GV và tích hợp trong hoạt động học tập của HS;
tích hợp trong các sách đọc thêm, tham khảo. Việc dạy học tích hợp liên môn
trong dạy học môn GDCD đòi hỏi thực hiện việc tích cực hoá hoạt động học
tập của HS trong mọi mặt, trên lớp và ngoài giờ; tìm mọi cách phát huy năng
lực tự học của HS, phát huy tinh thần dân chủ, bồi dưỡng lòng tin cho HS thì
các em mới tự tin và tự học, mới xem tự học là có ý nghĩa và như vậy đào tạo
mới có kết quả.
* Ưu điểm của việc dạy học môn GDCD theo chủ đề tích hợp liên môn
- Đối với HS: Trước hết, các chủ đề tích hợp liên môn trong môn GDCD
có tính thực tiễn nên sinh động, hấp dẫn, có ưu thế trong việc tạo ra động cơ,
hứng thú học tập cho HS. Học các chủ đề tích hợp, liên môn trong môn
GDCD, HS được tăng cường vận dụng kiến thức tổng hợp vào giải quyết các
tình huống thực tiễn, ít phải ghi nhớ kiến thức một cách máy móc. Điều quan
trọng hơn là các chủ đề tích hợp liên môn trong dạy học nói chung và trong
dạy học môn GDCD nói riêng giúp cho HS không phải học lại nhiều lần cùng
một nội dung kiến thức ở các môn học khác nhau, vừa gây quá tải, nhàm
chán, vừa không có được sự hiểu biết tổng quát cũng như khả năng ứng dụng
của kiến thức tổng hợp vào thực tiễn.
- Đối với GV dạy môn GDCD: Ban đầu, GV dạy môn GDCD có thể có
chút khó khăn do việc phải tìm hiểu sâu hơn những kiến thức thuộc các môn

học khác. Tuy nhiên khó khăn này chỉ là bước đầu và có thể khắc phục dễ
dàng bởi hai lý do: Một là, trong quá trình dạy học môn GDCD, GV vẫn
thường xuyên phải sử dụng những kiến thức có liên quan đến các môn học
khác và vì vậy đã có sự am hiểu nhất định về những kiến thức liên môn đó;
Hai là, với việc đổi mới PPDH hiện nay, vai trò của GV không còn là người
truyền thụ kiến thức mà là người tổ chức, kiểm tra, định hướng hoạt động học

13


của HS cả ở trong và ngoài lớp học, vì vậy, GV các bộ môn liên quan có điều
kiện và chủ động hơn trong sự phối hợp, hỗ trợ GV môn GDCD trong dạy
học. Như vậy, dạy học tích hợp theo các chủ đề liên môn trong môn GDCD
không những giảm tải cho GV trong việc dạy các kiến thức liên môn trong
môn học của mình mà còn có tác dụng bồi dưỡng, nâng cao kiến thức và kĩ
năng sư phạm cho GV, góp phần phát triển đội ngũ GV bộ môn hiện nay
thành đội ngũ GV có đủ năng lực dạy học kiến thức liên môn, tích hợp.
Thực tế cho thấy giảng dạy tích hợp - liên môn đem lại lợi ích là kích
thích giáo viên tư duy và không ngừng trau dồi kiến thức ở nhiều lĩnh vực, bộ
môn khác nhau để có một phông kiến thức sâu, rộng đủ để đáp ứng với những
đòi hỏi ngày càng cao của dạy học hiện nay. Bên cạnh đó học sinh hứng thú
với những tiết học hơn, dễ hiểu và hiểu sâu nội dung bài học. Đặc biệt các em
sẽ có những chuyển biến rõ rệt trong khả năng vận dụng kiến thức, kỹ năng
vào thực tiễn. Chúng ta cần tích cực dạy học theo hướng tích hợp - liên môn
nhằm nâng cao chất lượng dạy học. Từ đó khuyến khích học sinh vận dụng
kiến thức của các môn học khác nhau để giải quyết các tình huống thực tiễn,
tăng cường khả năng vận dụng tổng hợp, khả năng tự học, tự nghiên cứu. Đó
là tính ứng dụng và thực tế của phương pháp dạy học tích hợp - liên môn.
Như vậy, dạy học theo các chủ đề liên môn không những giảm tải cho
giáo viên trong việc dạy các kiến thức liên môn trong môn học của mình mà

còn có tác dụng bồi dưỡng, nâng cao kiến thức và kĩ năng sư phạm cho giáo
viên, góp phần phát triển đội ngũ giáo viên bộ môn hiện nay thành đội ngũ
giáo viên có đủ năng lực dạy học kiến thức liên môn, tích hợp. Thế hệ giáo
viên tương lai sẽ được đào tạo về dạy học tích hợp, liên môn ngay trong quá
trình đào tạo giáo viên ở các trường sư phạm.
1.1.4. Tích hợp liên môn trong dạy học phần “Công dân với đạo đức” trong
chương trình Giáo dục công dân lớp 10 ở trường THPT hiện nay

14


Phần “Công dân với đạo đức” trong chương trình môn GDCD lớp 10
gồm 7 bài (từ bài 10 đến bài 16). Nội dung của phần này bao gồm các bài học
về đạo đức; các phạm trù cơ bản của đạo đức học; công dân trong các mối
quan hệ với tình yêu, hôn nhân, gia đình, cộng đồng, đất nước, nhân loại; tự
hoàn thiện bản thân. Học sinh ở trường THPT sẽ học phần “Công dân với đạo
đức” trong học kỳ II của lớp 10.
Từ nhiều năm nay, Bộ GD-ĐT đã chỉ đạo tích hợp nhiều nội dung giáo
dục vào quá trình dạy học các môn học trong trường phổ thông như: giáo
dục đạo đức, học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh; giáo dục
pháp luật; giáo dục phòng chống tham nhũng; giáo dục chủ quyền quốc gia,
tài nguyên và môi trường về biên giới, biển, đảo; sử dụng năng lượng tiết
kiệm và hiệu quả; bảo vệ môi trường; đa dạng sinh học và bảo tồn thiên
nhiên; ứng phó với biến đổi khí hậu, phòng tránh và giảm nhẹ thiên tai; giáo
dục an toàn giao thông... nhưng quỹ thời gian có hạn, không thể tăng số môn
học lên được. Việc tích hợp nội dung một số môn học vào trong phần “Công
dân với đạo đức” là giải pháp có thể thực hiện được nhiệm vụ giáo dục nhiều
mặt cho HS mà không quá tải và rất cần thiết. Vì vậy, tích hợp liên môn ở
phần “Công dân với đạo đức” (GDCD lớp 10) sẽ giúp HS học tập thông minh
và vận dụng sáng tạo kiến thức, kĩ năng và phương pháp của khối lượng tri

thức toàn diện, hài hòa và hợp lí trong giải quyết các tình huống khác nhau và
mới mẻ trong cuộc sống hiện đại.
Trong biết những năm gần đây hiện tượng học sinh vi phạm pháp luật
ngày càng có chiều hướng gia tăng, với mức độ ngày càng nghiêm trọng.
Nguyên nhân dẫn đến tình trạng đó là do sự xuống cấp về đạo đức của một bộ
phận không nhỏ học sinh. Đã đến lúc chúng ta cần nhìn nhận một cách thẳng
thắn và có những bước đi đúng đắn để giải quyết tình trạng trên.
Môn GDCD lớp 10 ở phần “Công dân với đạo đức” về thực chất là giáo

15


dục con người, giáo dục tư tưởng, đạo đức, lối sống cho thế hệ trẻ. Nhưng
giáo dục như thế nào để hiệu quả, giáo dục như thế nào là đủ, là đúng thì
chúng ta vẫn chưa có câu trả lời chính xác.
Nhìn nhận một cách khách quan về thực trạng của việc dạy và học môn
GDCD lớp 10 ở phần “Công dân với đạo đức” trong nhà trường chúng ta
thấy:
+ Học sinh thường có tư tưởng xem nhẹ môn học coi đó là môn phụ,
thấy môn học khô khan, dễ nhàm chán, trừu tượng, khó hiểu, những điều học
xong thường không được thực hành. Việc học môn học này đối với học sinh
thường mang tư tưởng đối phó, học vẹt. Một tuần chỉ học có một tiết mà môn
học lại không thi tốt nghiệp nên học sinh thờ ơ, xem nhẹ.
+ Chính giáo viên, những người trực tiếp giảng dạy môn học này cũng
có tư tưởng coi đây là môn phụ nên ít trau dồi,tìm tòi kiến thức.Qúa trình dạy
và học của giáo viên và học sinh ngày qua ngày đi theo lối mòn, làm cho sự
nhàm chán càng gia tăng. Bởi vậy cần phải thay đổi suy nghĩ không chỉ của
học sinh mà cả những giáo viên trực tiếp đứng lớp giảng dạy.
Vì vậy mà việc quan trọng hiện nay là làm cho học sinh và chính những
nhà giáo dục hiểu được vai trò cũng như hiệu quả của phần “Công dân với

đạo đức” này. Thay đổi lối suy nghĩ và cái nhìn đối với một môn học mang sứ
mệnh quyết định đến tình cảm,tâm hồn, đạo đức, lối sống của người học
1.2. Cơ sở thực tiễn của việc tích hợp liên môn trong dạy học phần công
dân với đạo đức (GDCD lớp 10) ở trường THPT Nguyễn Huệ, tỉnh Ninh
Bình
1.2.1. Khái quát về trường THPT Nguyễn Huệ, tỉnh Ninh Bình
* Vài nét về trường THPT Nguyễn Huệ, tỉnh Ninh Bình
Đặc điểm tình hình nhà trường: là đơn vị có bề dày lịch sử gần 50 năm
xây dựng và phát triển, trường được thành lập từ ngày 27/12/1980, trên cơ sở

16


nhà trường được đặt tại Tổ 9 phường Bắc Sơn, thành phố Tam Điệp,
tỉnh Ninh Bình. Nhà trường là đơn vị thi đua, đạt nhiều danh hiệu, bằng khen,
giấy khen.
Tình hình giáo dục ở địa phương: đây là đơn vị lá cờ đầu của tỉnh trong cả
thành tích học tập và các hoạt động ngoại khóa. HS chăm ngoan, lễ phép, có
tinh thần học tập, học hỏi, có sức sáng tạo. Công tác phát triển đội ngũ, nâng
cao trình độ chuyên môn nghiệp vụ đối với đội ngũ nhà giáo luôn được
trường THPT Nguyễn Huệ, Ninh Bình xác định là nhiệm vụ hàng đầu để
nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện bền vững, lâu dài. Đến nay, trình độ
của cán bộ, giáo viên, nhân viên nhà trường 100% đạt chuẩn và trên chuẩn.
Năm 2007, Trường được xếp trong danh sách 100 trường THPT có
điểm thi đại học, cao đẳng cao nhất, đây cũng là trường đạt chuẩn Quốc gia
đầu tiên của bậc THPT tỉnh Ninh Bình. Trường THPT Nguyễn Huệ đã có
những bước tiến vượt bậc, trở thành một cơ sở giáo dục vững mạnh toàn diện,
là một trong những đơn vị tốp đầu trong khối các trường THPT, một địa chỉ
giáo dục có uy tín của thành phố Tam Điệp, của tỉnh Ninh Bình và của toàn
quốc.

Về cơ sở vật chất: cơ sở vật chất nhà trường tương đối đầy đủ, có phòng
đọc điện tử cho giáo viên sử dụng làm tài liệu, tham khảo tài liệu và nhập liệu
điện tử. Có đầy đủ phòng học, máy chiếu cho các lớp 100%, có phòng máy
tính để học sinh thực hành tin học.
Về đội ngũ giáo viên: nhà trường có hơn 100 giáo viên cùng viên chức
trong trường, các thầy cô cùng đội ngũ viên chức trong trường hăng say với
công việc, hòa đồng và luôn nhiệt tình giúp đỡ đoàn giáo sinh thực tập. Tinh
thần đoàn kết trong công việc và trong các hoạt động tập thể cao, hăng hái
nhiệt tình tham gia các sân chơi dành cho giáo viên.
Với bao nhiêu năm xây dựng, phấn đấu và trưởng thành, bài học thành

17