skkn sử dụng phương tiện công nghệ hiện đại, sơ đồ hoá kiến thức trong dạy học lịch sử ở trường THPT

SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO THANH HÓA

TRƯỜNG THPT HOẰNG HÓA 4

SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM

“ SỬ DỤNG PHƯƠNG TIỆN CÔNG NGHỆ HIỆN ĐẠI,
SƠ ĐỒ HÓA KIẾN THỨC TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ Ở
TRƯỜNG THPT”

Người thực hiện: Lương Thị Hạnh
Chức vụ: Tổ trưởng chuyên môn
SKKN thuộc môn: Lịch sử

THANH HÓA, NĂM 2018

1


MỤC LỤC
Trang
1. MỞ ĐẦU
1
1. 1. Lý do chọn đề tài
1
1. 2. Mục đích nghiên cứu
1
1. 3. Đối tượng nghiên cứu
1
1.4. Phương pháp nghiên cứu
1

1. 5. Những điểm mới của sáng kiến kinh nghiệm
2
2. NỘI DUNG
2
2.1. Cơ sở lí luận:
2
2.2. Thực trạng vấn đề trước khi áp dụng sáng kiến kinh
2
nghiệm
2. 3. Các giải pháp đã thực hiện để sử dụng phương tiện công nghệ
3
hiện đại, sơ đồ hóa kiến thức trong dạy học Lịch sử
2.3.1. Các giải pháp đã thực hiện để sử dụng phương tiện công nghệ
3
hiện đại
* Sử dụng phần mềm power point thiết kế bài giảng Lịch sử.
3
* Xây dựng bài giảng điện tử bằng PowerPoint
4
* Khai thác tranh ảnh, phim tư liệu trong giảng dạy
5
* Sử dụng phần mềm Adobe Presenter trong thiết kế bài giảng
6
điện tử Elearning
2.3.2. Sử dụng sơ đồ hoá kiến thức trong giảng dạy
7
* Sơ đồ .
7
* Bảng biểu .
9

2.4. Hiệu quả của sáng kiến kinh nghiệm đối với hoạt động
11
giáo dục, với bản thân, đồng nghiệp và nhà trường.
11
2. 4. 1. Đối với hoạt động giáo dục
11
2. 4.2. Đối với bản thân.
12
2. 4. 3. Đối với đồng nghiệp trong nhà trường.
12
3. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ.
12
3.1. Kết luận
13
3.2. Kiến nghị :

2


1. MỞ ĐẦU
1. 1. Lý do chọn đề tài
Nghị quyết TW 2 khoá VIII đã khẳng định “Đổi mới mạnh mẽ phương
pháp giáo dục và đào tạo, khắc phục lối dạy học truyền thụ một chiều, rèn nếp
sống tư duy cho người học, từng bước áp dụng phương pháp tiên tiến, ứng dụng
công nghệ thông tin trong dạy học”. Do đó, trong quá trình dạy học đòi hỏi các
thầy giáo, cô giáo phải tích cực học tập; không ngừng nâng cao năng lực chuyên
môn; đổi mới phương pháp dạy học theo hướng phát huy tính tích cực, tự giác,
chủ động sáng tạo của học sinh; bồi dưỡng khả năng tự học, sáng tạo; khả năng
vận dụng kiến thức vào thực tế; đem lại sự say mê, hứng thú học tập cho các em.
Đặc biệt là trong giảng dạy bộ môn Lịch sử ở trường THPT thì điều đó càng

quan trọng hơn.
+ Môn lịch sử đòi hỏi học sinh phải nắm được một số sự kiện cơ bản của
một bài, một chương hay một giai đoạn lịch sử. Một số tiết lượng kiến thức quá
dài, vì vậy học sinh thường ngại học vì rất khó nhớ.
+ Trong thực tế đôi khi tư tưởng của học sinh, thậm chí là phụ huynh học
sinh và ở đâu đó trong xã hội vẫn coi môn lịch sử là “môn phụ”, chỉ cần “học
thuộc” nên cũng ít để tâm học và tìm hiểu về lịch sử.
+ Phương tiện dạy học, đồ dùng dạy học còn thiếu, tài liệu tham khảo còn
ít, kênh hình minh hoạ còn hạn chế, tản mạn hầu hết là những tài liệu giáo viên tự
mua, tự tìm hiểu.
1. 2. Mục đích nghiên cứu
Tôi chọn đề tài: “ Sử dụng phương tiện công nghệ hiện đại, sơ đồ hoá
kiến thức trong dạy học lịch sử ” nhằm:
-> Góp phần vào công cuộc đổi mới phương pháp dạy- học bộ môn Lịch
sử ở trường THPT đáp ứng nhu cầu thực tiễn của ngành và của xã hội.
-> Để nâng cao hiệu quả giảng dạy bộ môn lịch sử, phát huy khả năng
sáng tạo của học sinh khi học lịch sử.
1. 3. Đối tượng nghiên cứu
Là quá trình “Sử dụng phương tiện công nghệ hiện đại, sơ đồ hoá kiến
thức trong dạy học lịch sử ” nhằm tạo nên sự hứng thú, sự say mê học tập, tìm
hiểu lịch sử cho học sinh trong việc dạy và học môn lịch sử ở trường trung học
phổ thông.
1.4. Phương pháp nghiên cứu
- Phương pháp nghiên cứu lý thuyết: Phân tích, so sánh, đánh giá, tổng
hợp tài liệu và kết luận…
- Phương pháp nghiên cứu thực tiễn: Thiết kế bài dạy, quan sát, dự giờ,
khảo sát, thực nghiệm.
3

2. NỘI DUNG
2.1. Cơ sở lí luận:
“Sử dụng phương tiện công nghệ hiện đại, sơ đồ hoá kiến thức trong
dạy học Lịch sử ” là phương pháp dạy học hiệu quả, phát huy tính tích cực mà
ta có thể áp dụng được khi có các thiết bị hiện đại hỗ trợ phục vụ cho việc trình
chiếu nhưng cũng có thể thực hiện được khi mất điện, không có phương tiện kĩ
thuật.
Theo tôi để nâng cao hiệu quả giảng dạy của môn học bằng phương pháp
dạy học trên đòi hỏi người giáo viên phải kết hợp cùng các yếu tố sau:
Trước tiên phải là người thầy thực sự có tâm huyết chịu tìm tòi nghiên cứu
sách tham khảo, phải nắm chắc kiến thức cơ bản trong SGK từ đó tổng hợp, hệ
thống kiến thức lại một cách khái quát, khoa học và đầy đủ để học sinh dễ hiểu,
dễ nhớ và dễ học từ đó giúp các em yêu thích lịch sử. Khi học sinh có hứng thú
trong giờ học, chủ động tìm tòi nghiên cứu về lịch sử các em có những kiến thức
về lịch sử dân tộc và thế giới điều đó góp phần rất tích cực trong việc giáo dục
tình cảm, nhân cách đạo đức của học sinh, giáo dục tinh thần yêu nước, lòng tự
hào dân tộc.
Thứ hai, để giờ học lịch sử có hiệu quả đòi hỏi người giáo viên phải có
phương pháp giảng dạy truyền đạt kiến thức cụ thể cho từng lớp, từng đối tượng
học sinh ở từng lớp học và đối với từng bài học, tiết học cụ thể (biết phân loại
đối tượng học sinh).
Thứ ba, phương pháp truyền đạt của giáo viên phải đảm bảo tính cụ thể,
tính hình ảnh sinh động của các sự kiện lịch sử. Vì lịch sử là những sự kiện cụ
thể diễn ra hàng ngày trong quá khứ, nó không thể lặp lại nên sự kiện càng được
cụ thể, sinh động bao nhiêu thì giờ dạy càng có hiệu quả bấy nhiêu.
2.2. Thực trạng vấn đề trước khi áp dụng sáng kiến kinh nghiệm
“Sử dụng phương tiện hiện đại và sơ đồ hoá kiến thức trong dạy học nói
chung” mà đặc biệt là đối với dạy học lịch sử nói riêng không còn là vấn đề mới
mẻ. Thiết kế và sử dụng sơ đồ, phương tiện hiện đại theo ý tưởng của mình có lẽ
cũng có nhiều người đã và đang làm. Song đúc rút các việc làm trên thành đề tài

hoàn chỉnh thì chưa có nhiều người làm.
Mặt khác, khi đưa vào áp dụng thực tế dạy học tại trường THPT Hoằng
Hóa 4 của tôi, qua việc đúc rút ý kiến đóng góp của đồng nghiệp khi dự giờ và
đặc biệt là từ kết quả tổng hợp lấy ý kiến của học sinh, các em đều cảm thấy hấp
dẫn, dễ hiểu, dễ nhớ. Điều đó cho thấy tính hiệu quả cao của phương pháp dạy
học này trong thực tế giảng dạy.
2. 3. Các giải pháp đã thực hiện để sử dụng phương tiện công nghệ hiện
đại, sơ đồ hóa kiến thức trong dạy học Lịch sử

4


2.3.1. Các giải pháp đã thực hiện để sử dụng phương tiện công nghệ hiện
đại
* Sử dụng phần mềm power point thiết kế bài giảng Lịch sử.
Để thiết kế bài trình chiếu điện tử bằng Power point trong dạy học các bộ
môn ở trường phổ thông, giáo viên có thể lựa chọn nhiều phần mềm khác nhau
như: Flash, Eleaning,.. kết hợp với các phần mềm bổ trợ khác. Tuy nhiên, xuất
phát từ đặc trưng yêu cầu của bộ môn Lịch sử cũng như khả năng tiếp cận của
giáo viên, việc lựa chọn phần mềm PowerPoint qua thực tế sử dụng đã khẳng
định được ưu thế so với các phần mềm khác.
PowerPoint là phần mềm đồ họa diễn hình có trong bộ Microsoft Office.
Phần mềm PowerPoint hầu như đã hiện diện sẵn trong hầu hết máy tính của
người sử dụng Việt Nam và giao diện của nó cũng rất quen thuộc khi phần lớn
giáo viên biết sử dụng Word để đánh văn bản.
Phần mềm Powerpoint có thể đáp ứng tốt nhiều yêu cầu khác nhau trong
dạy học lịch sử ở trường phổ thông: từ việc xây dựng bài dạy điện tử của bài
nghiên cứu kiến thức mới, cho đến khâu củng cố, ôn tập, sơ kết, tổng kết, kiểm
tra đánh giá và cả hoạt động ngoại khóa.
Phần mềm này có thể giúp giáo viên:

+ Dễ dàng chèn nội dung văn bản (Text), hình ảnh, video clip, âm thanh
(Insert Picture/ Movie? Sound) làm cho các kênh thông tin về sự kiện lịch sử trở
nên đa dạng, phong phú, sinh động. Qua đó, góp phần tạo biểu tượng lịch sử một
cách rõ nét, giúp học sinh cảm nhận và “xích lại” gần với hiện thực qúa khứ,
tránh nhận thức sai lầm, hiện đại hóa lịch sử và hiểu lịch sử đầy đủ, sâu sắc hơn.
Đồng thời tạo hứng thú, hình thành trong học sinh tình cảm, thái độ đúng đắn
đối với lịch sử cũng như việc học tập bộ môn lịch sử.
Ví dụ: khi giảng bài: Cách mạng tư sản Pháp, giáo viên có thể giới thiệu
cho học sinh hình ảnh vua Luix XVI, hoàng hậu Mari Antoanét, bức tranh biếm
họa người nông dân Pháp, hay hình ảnh về hội nghị Ba đẳng cấp… từ đó giúp
học sinh có được biểu tượng rõ nét về các đẳng cấp và giai cấp trong xã hội
nước Pháp lúc bấy giờ.
+ Tạo các biểu đồ, đồ thị, sơ đồ (Insert Chart), niên biểu, bảng so sánh
(Insert Table)… với nhiều màu sắc, độ chính xác cao, có hiệu ứng hoạt hình và
được trình chiếu theo trình tự nội dung vấn đề, theo xu hướng phát triển… giúp
học sinh hiểu được bản chất, các mối liên hệ, vận động, phát triển của các sự
kiện, hiện tượng lịch sử , hay hệ thống, khái quát những kiến thức đã học, hay
làm rõ những điểm giống và khác nhau của các sự kiện, hiện tượng lịch sử….
Ví dụ: Khi giảng bài Chiến tranh giành độc lập của 13 thuộc địa Anh ở
Bắc Mỹ. Để giúp học sinh nắm được tính chất của cuộc cách mạng tư sản, cũng
như hình thành khái niệm cách mạnh tư sản, giáo viên có thể sử dụng bảng so
sánh tính chất giữa cuộc cách mạnh tư sản Anh với cuộc chiến tranh giành độc
5


lập ở Bắc Mĩ (về mục tiêu, nhiệm vụ, động lực cách mạng, giai cấp lãnh đạo,
hình thức, kết qủa, ý nghĩa) bằng cách làm ẩn nội dung trong bảng so sánh đi để
học sinh trả lời, sau đó trình chiếu lại nội dung cho các em xem.
+ Tạo các liên kết (Hyperlink) linh hoạt, cho phép kết nối một nội dung
bất kỳ trên một slide của giáo án điện tử đến một trang Web trên Internet (nếu

máy tính có nối mạng hay đến bất kỳ một tập tin nào trong máy tính…để tìm
kiếm thông tin, mở rộng nội dung đang trình bày hoặc sử dụng nút kích hoạt
(Trigger) để bật / tắt tức thì các dạng tư liệu ngay trên slide đang trình chiếu
nhằm bổ sung, cung cấp thông tin, hay tiến hành so sánh, đối chiếu nhận thức
của học sinh.
+ Dễ dàng tạo và chèn các dạng ký hiệu, biểu tượng thích hợp có sẵn
trong Auto Shapes với các định dạng theo điểm, theo đường, theo diện tích… và
có thể tăng giảm kích cỡ, thay đổi hướng các ký hiệu tùy ý. Ngoài ra, còn có thể
tự vẽ các lược đồ, tự thiết kế các biểu tượng đặc biệt, thể hiện được đặc trưng sự
kiện lịch sử. Các dạng ký hiệu, lược đồ trên khi được tạo hiệu ứng thích hợp sẽ
giúp học sinh nhận thức rõ trình tự qúa trình diễn biến, xác định rõ các địa điểm,
khu vực, các hướng di chuyển… qua đó góp phần tạo biểu tựơng rõ nét về
không gian, thời gian hay giúp học sinh nắm được các mối liên hệ giữa các yếu
tố, sự kiện, hiện tượng lịch sử.
+ Tạo các hiệu ứng hoạt hình sinh động cho các đối tượng (văn bản, hình
ảnh, biểu tượng, sơ đồ, bảng biểu..) là một trong những chức năng ưu thế của
Powerpoint. Từ Menu Slide Show > Custom Animation >Add Effect giáo viên
có thể chọn nhiều hiệu ứng khác nhau cho đối tượng đã được chèn trên Slide.
Trong thẻ Add Effect, giáo viên chỉ nên chọn dạng hiệu ứng Entrance, trong
dạng này có khoảng hơn 50 kiểu hiệu ứng cụ thể, nhưng chỉ có một số kiểu hiệu
ứng thuộc mục Basic, Subtle là phù hợp với yêu cầu xây dựng bài dạy (có thể
biểu hiện tốt mục đích sư phạm). Chẳng hạn như : khi muốn trình chiếu một đối
tượng mới trên slide nên chọn một trong các hiệu ứng Fader, Fly In, Wipe,
Diamond, Dissovle In…
* Xây dựng bài giảng điện tử bằng PowerPoint đòi hỏi phải đầu tư nhiều
thời gian và công sức nhưng khi tiến hành bài giảng điện tử trên lớp lại rất dễ
dàng, thuận tiện. Giáo viên chỉ cần click chuột hay nhấn phím Enter hay phím
 là có thể trình chiếu lần lượt nội dung của bài giảng đã được thiết kế trước đó
trên Powerpoint. Điều này cho phép giáo viên trình bày nội dung bài học một
cách đa dạng, phong phú, sinh động nhưng vẫn tiết kiệm được thời gian mà giáo

viên bỏ ra cho việc ghi chép, kẻ vẽ lược đồ… trên bảng đen theo lối dạy truyền
thống trước kia.
Tuy nhiên khi ứng dụng tiện ích của Powerpint vào việc thiết kế bài giảng
điện tử người giáo viên cần phải chú ý đến những hạn chế dễ mắc phải, đó là:
- Quá lạm dụng đến hiệu ứng, kỹ thuật trình diễn trên bài giảng điện tử ví
dụ như: tạo các hiệu ứng “bay nhảy” kèm theo âm thanh, trang trí các slide với
6


mầu sắc sặc sỡ, loè loẹt, kết nối với các phim, ảnh lôi cuốn người học, nhưng
chuyển tải nội dung rất ít, có khi phản tác dụng giáo dục; lựa chọn nhiều
background, phông chữ, màu sắc khác nhau… thiếu tính nhất quán, ít hài hòa và
nhất là không thể hiện được tính sư phạm trong cả hình thức lẫn nội dung trình
bày bài giảng.
- Một hạn chế khác mà giáo viên phổ thông thường hay mắc phải là ít chú
ý tính hệ thống của kết cấu bài giảng (cách trình bày bảng đen truyền thống
thường bảo đảm được yêu cầu này cho đến khi kết thúc tiết học), nội dung trình
bày trên các slide gần như độc lập nên khi trình chiếu sang một đề mục mới thì
các đề mục trước đó hầu như không còn xuất hiện nữa khiến cho nhận thức lịch
sử của học sinh dễ rơi vào sự tản mạn thiếu tính hệ thống.
- Các dạng thông tin trình bày trên slide của một số bài giảng điện tử còn
nghèo nàn, chủ yếu là trình bày một văn bản để trình chiếu trên màn hình thay
cho việc ghi chép, mà chưa chú ý đến kiến thức cơ bản, trọng tâm hay sơ đồ hóa
các nội dung văn bản. Ngược lại nhiều giáo viên ôm đồm, muốn đưa nhiều dạng
thông tin Multimedia để trình chiếu cùng một lúc trên các slide khiến cho bố cục
trình bày rối rắm và các thông tin đến với học sinh bị nhiễu loạn, khó nhận ra
đâu là kiến thức cơ bản, trọng tâm. Từ đó, những kiến thức còn đọng lại nơi học
sinh sau giờ học không rõ ràng, thiếu hệ thống và không bền vững.
- Nhiều bài giảng điện tử do giáo viên lạm dụng về thời gian trình chiếu
đã không đảm bảo về chất lượng giờ học, không bao quát được tình hình lớp

học, tình trạng học sinh ghi chép bài không kịp hoặc không ghi chép nội dung
bài học vẫn xảy ra.
* Khai thác tranh ảnh, phim tư liệu trong giảng dạy
GV có thể khai thác rất nhiều tư liệu từ Encarta, trên mạng Internet (trang
web tvtl.bachkim.vn) hay từ nhiều nguồn tư liệu khác vận dụng trong từng bài
giảng cụ thể
Ví dụ : Để giúp học sinh có thể quan sát, hiểu biết về cuộc sống của con
người thời kỳ nguyên thuỷ ở Việt Nam, thời kỳ xã hội cách chúng ta hàng ngàn
năm.Vì vậy giáo viên nên sưu tầm, sử dụng những tranh vẽ hay tranh ảnh chụp
những hiện vật trưng bày trong bảo tàng lịch sử hoặc mô hình về hộp sọ, công
cụ lao động, cuộc sống sinh hoạt, kiếm sống về về cuộc sống của con người thời
kỳ nguyên thuỷ để học sinh quan sát từ đó giáo viên phát huy tư duy, khả năng
sáng tạo của các em.
Bên cạnh đó giáo viên có thể sử dụng những kênh hình trong sách giáo
khoa, kênh hình tham khảo sưu tầm để khai thác kiến thức, hiểu biết của học
sinh chứ không chỉ sử dụng kênh hình mang tính chất minh hoạ đơn thuần.
Ví dụ:
+ Khi giảng dạy lịch sử lớp 10 trong các bài: Các quốc gia cổ
đại Phương Đông hay bài: Các quốc gia cổ đại phương Tây - Hy Lạp và Rô ma
giáo viên có thể yêu cầu học sinh sưu tầm tư liệu về thành tựu đó từ giờ học
7


trước, sau đó các em tự trình bày kết quả của mình đã làm được. Các em có thể
khai thác cả tư liệu kênh hình và kênh chữ. Bên cạnh đó giáo viên cho học sinh
theo dõi đoạn phim ngắn về Kim tự tháp- Tư liệu lấy trong Encarta để các em
miêu tả về Kim tự Tháp- Ai Cập để khắc sâu kiến thức đối với học sinh: Kim tự
Tháp Kêôp được xây dựng trên S 600 ha với 2.030.000 khối đá, mỗi khối nặng
trung bình 2,5 tấn.Kim tự tháp cao 144m....Giáo viên không cần nói công trình
kiến trúc đó đồ sộ sừng sững thì học sinh cũng có thể cảm nhận thấy sự hùng vĩ

đồ sộ đấy những hình ảnh giáo viên khắc họa, từ đó các em có những đánh giá,
khâm phục tài trí của những người dân Ai Cập cổ đại và cảm nhận được rằng
đằng sau những công trình kiến trúc đồ sộ đó là xương máu của bao nhiêu người
dân đã đổ xuống....
+ Khi dạy lịch sử phần lịch sử Việt Nam lớp 11 trong Chương I: Việt
Nam từ năm 1858 đến cuối thế kỉ XIX. Với nội dung trọng tâm kiến thức của
chương là quá trình xâm lược Việt Nam của thực dân Pháp và cuộc đấu tranh
bảo vệ độc lập của nhân dân ta, giáo viên cần sử dụng đoạn phim tư liệu “Việt
Nam cuối thế kỉ XIX đầu thế kỉ XX”. Học sinh có thể quan sát được quá trình
thực dân Pháp xâm lược Việt Nam, đàn áp phong trào yêu nước của nhân ta như
thế nào, thái độ bạc nhược, hèn nhát của triều đình Nguyễn để giúp học sinh cụ
thể hóa kiến thức một cách sinh động qua đó chủ động tìm hiểu và lĩnh hội kiến
thức bài học tạo hứng thú trong giờ học đồng thời giáo dục tư tưởng, tình cảm:
thái độ căm ghét đối với thực dân Pháp, triều đình Huế. Giáo dục, bồi dưỡng
truyền thống yêu nước của dân tộc.
Giáo viên sưu tầm và hệ thống tư liệu: tranh, ảnh, phim theo từng bài cụ
thể tạo thành “ngân hàng tư liệu” cho mình, trao đổi trong nhóm chuyên môn, trao
đổi với trường bạn. Như vậy khi tìm tư liệu soạn bài cho từng bài cụ thể sẽ rất
nhanh và hiệu quả.
* Sử dụng phần mềm Adobe Presenter trong thiết kế bài giảng điện tử
Elearning
Đối với phần mềm Adobe Presenter là một phần mềm mới được ứng
dụng vào việc giảng dạy, nhiều thầy cô chưa được tiếp cận nhiều. Để sử dụng
được phần mềm này thầy cô phải cài đặt chương trình My Adode Presentations.
Phần mềm này có đặc điểm khác biệt là học sinh có thể tự học được mà không
cần giáo viên giảng dạy trực tiếp. Giáo viên có thể quay Video, tạo dựng một
đoạn phim, đoạn clip thông qua những hình ảnh có sẵn và lời ghi âm, thuyết
trình của mình vào những hình ảnh đó.
Ví dụ: Ta có hệ thống các hình ảnh khai thác từ Internet về cuộc cách
mạng tư sản Pháp, có thể ghi âm tiếng thuyết trình cho những hình ảnh đó để

cho thấy diễn biến cuả cuộc cách mạng . Đoạn Clip này sử dụng khi học bài
cách mạng tư sản Pháp.
2.3.2. Sử dụng sơ đồ hoá kiến thức trong giảng dạy
8


Có 2 dạng phổ biến:
* Sơ đồ .
- Dạng sơ đồ thể hiện sự biến chuyển .
Ví dụ : Để trình bày quá trình hình thành xã hội phong kiến ở Trung
Quốc ( Chương III: Trung Quốc thời phong kiến, Bài 5 “ Trung Quốc thời
phong kiến” ), giáo viên có thể chuẩn bị trước sơ đồ sự hình thành xã hội phong
kiến ra giấy A0 sơ đồ sau (tham khảo trong sách giáo viên môn Lịch sử lớp 10 –
NXB giáo dục, năm 2006 ).
Quan lại,
địa chủ

Qúy tộc

Nông dân giàu
Nông dân tự canh
Nông dân nghèo

Nông dân lĩnh
canh

Với sơ đồ này sẽ giúp học sinh hiểu rất nhanh và rõ về sự phân hóa,
chuyển biến từ xã hội cổ đại (xã hội có giai cấp đầu tiên ) lên xã hội phong kiến
ở Trung Quốc .
Ngoài sơ đồ cụ thể này ra còn rất nhiều bài trong chương trình lịch sử

THPT có nội dung có thể trình bày ở dạng sơ đồ này như ở một số bài học lịch
sử tiêu biểu:
+ Sơ đồ về sự tiến hóa của loài người, ở bài 1- Lịch sử 10 THPT: “ Sự xuất
hiện loài người và bầy người nguyên thủy”.
+ Sơ đồ quá trình hình thành xã hội phong kiến Tây Âu ở bài 10- Lịch sử
10 “ Thời kỳ hình thành và phát triển của chế độ phông kiến ở Tây Âu (Từ thế
kỷ V đến thế kỷ XIV) ”,….
- Dạng sơ đồ thể hiện tổ chức bộ máy nhà nước:
Ví dụ: Trong chương IV: Việt Nam ở nửa đầu thế kỉ XIX - ở lớp 10 - Bài
25: Tình hình chính trị, kinh tế, văn hóa dưới triều Nguyễn ( nữa đầu TK XIX)
Để trình bày chức bộ máy nhà nước phong kiến thời nhà Nguyễn (cụ thể là
thời Minh Mạng ), giáo viên trên cơ sở nghiên cứu tư liệu và kiến thức trong
sách giáo khoa chuẩn bị trước sơ đồ sau:

9


Kèm theo sơ đồ này giáo viên có thể thuyết minh về sơ đồ như sau :
+ Đứng đầu nhà nước là vua, có quyền tối cao .
+ Dưới vua là các cơ quan bao gồm:
+ Nội các: giúp vua giải quyết giấy tờ , văn thư và ghi chép .
+ Viện cơ mật: lo việc quân quốc trọng sự .
+ Tôn nhân phủ: phụ trách các việc của Hoàng gia
+ Bên dưới nữa là các cơ quan :
+ Hàn lâm viện: phụ trách sắc dụ, công văn
+ Đô sát viện: phụ trách việc thanh tra quan lại .
+ Ngũ quân đô thống: phụ trách quân đội .
+ 6 bộ (Lễ, Binh, Hình, Công, Lại, Hộ): chịu trách nhiệm chỉ đạo các công
việc chung của nhà nước.
+ Phủ nội vụ: phụ trách kho tàng .

+ 5 tự: phụ trách một số công tác, sự vụ .
+ Quốc tử giám: phụ trách giáo dục .

10


Rõ ràng với sự cụ thể hóa bộ máy nhà nước thành sơ đồ như trên giúp học
sinh thuận tiện hơn trong việc tiếp thu kiến thức và giáo viên tiết kiệm được thời
gian . Ngoài sơ đồ cụ thể này, trong chương trình sử 10 cơ bản và nâng cao còn
có rất nhiều bài đề cập đến nội dung nhà nước phong kiến như: thời Đinh, tiền
Lê, Lý,Trần, hậu Lê (thời Lê sơ) phần lịch sử Việt nam. Thời Tần, Hán, Đường,
Tống, Minh, Thanh ở Trung Quốc. Giáo viên có thể diễn giải ở dạng sơ đồ tổ
chức bộ máy như trên.
- Dạng sơ đồ tư duy.
Ví dụ khi dạy Lịch sử 12. Bài 16 – Phong trào giải phóng dân tộc và Tổng
khởi nghĩa tháng Tám (1939-1945). Nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa ra đời.
Cách mạng tháng Tám 1945 giáo viên hướng dẫn học sinh học như sau:

Cách mạng tháng
Tám năm 1945

Thời cơ
Diễn biến
Kết quả
Ý nghĩa lịch sử

* Bảng biểu .
Bảng biểu là hình thức tổng hợp, khái quát nội dung kiến thức cơ bản của
một bài, một chương hoặc của một vấn đề nào đó như diễn biến của các cuộc
chiến tranh, các cuộc cách mạng hay một cuộc cách mạng cụ thể …Với việc chuẩn

bị trước các bảng biểu này giáo viên hoàn toàn có thể chủ động hơn về mặt thời
gian, kiến thức trên lớp.
Ví dụ: Lịch sử 10-Bài 13 Việt Nam thời nguyên thủy
Đối với vấn đề này giáo viên có thể sử dụng bảng thống kê sau :
Các giai
Thời
Địa bàn
đoạn
gian
Cư trú
Người tối 30 đến Lạng Sơn, Thanh
cổ ở Việt 40 vạn Hóa, Đồng Nai,
Nam
năm
Bình Phước
15 đến Sơn La, Lai Châu,
Người Sơn 20 vạn Lào Cai, Yên Bái,
Vi
năm.
Bắc Giang, Thanh
Hoá, Nghệ An,
Quảng Trị .

Công cụ Hoạt động Tổ chức
lao động
kinh tế
xã hội
Săn
bắt, Sống thành
Đồ đá cũ hái lượm

bầy đàn
Đá cuội
được ghè Săn
bắt,
đẽo ở rìa hái lượm
cạnh tạo
thành
lưỡi sắc .

Sống thành
từng bầy
trong các
hang động
mái đá.
11


Các giai
Thời
đoạn
gian
Người Hoà 7000
Bình, Bắc đến
Sơn
12000
năm

Người
Long,
Bèo,

Bút,
Sắt .

Hạ
Cái
Đa
Cầu

5000
đến
6000
năm

Địa bàn
Cư trú
Hoà Bình, Sơn La,
Lai
Châu,
Hà
Giang, Ninh Bình,
Bắc Giang, Thanh
Hoá, Nghệ An,
Quảng Bình, Quảng
Trị .
Lạng Sơn, Sơn La,
Lai
Châu,
Hà
Giang, Hải Phòng,
Quảng Ninh, Thanh

Hoá, Nghệ An , Hà
Tĩnh, Quảng Bình,
Quảng Nam, Đắc
Lắc, Đồng Nai .

Công cụ Hoạt động Tổ chức
lao động
kinh tế
xã hội
Săn bắn,
Đá được hái lượm,
ghè đẽo đánh
cá, Sống trong
hai mặt, chăn nuôi, các thị tộc.
xương
bắt đầu sản
tre gỗ.
xuất nông
nghiệp .
Đá được Nông
Bộ lạc, gia
mài cưa, nghiệp lúa đình mẫu
khoan lỗ. nước.
hệ

Về việc sử dụng các loại đồ dùng trực quan này: Giáo viên chuẩn bị trước
ở nhà trên giấy lớn khổ A0. Trong quá trình giảng dạy, căn cứ vào nội dung bài
giảng, giáo viên yêu cầu học sinh thực hiện trước trên phiếu học tập (theo nhóm)
hoặc trình bày trực tiếp trên bảng. Sau đó giáo viên đưa bảng biểu đã chuẩn bị
sẵn ra để đối so sánh là cơ sở để học sinh tự đánh giá kết quả của mình và các

học sinh khác đánh giá kết quả của bạn.
Chú ý: Khi ôn tập kiến thức lịch sử giáo viên cũng cần hướng dẫn học sinh ôn
tập hệ thống kiến thức qua các bảng hay sơ đồ để giúp các em dễ nắm bắt kiến thức,
có thể so sánh phân tích đánh giá nội dung lịch sử qua các giai đoạn hay các mảng
kiến thức khác nhau
Ví dụ: Bảng hệ thống các cuộc đấu tranh chống ngoại xâm bảo vệ độc lập
dân tộc ( Từ thế kỷ I - thế kỷ XIII) khi dạy các bài 16, bài 19, bài 27 trong
chương trình lịch sử lớp 10 – THPT.

Thời gian

Tên các
cuộc đấu
tranh

Người lãnh
đạo

Thắng lợi tiêu biểu

40
248
542
722
905
938
981
12

Thời gian

Tên các
cuộc đấu
tranh

Người lãnh
đạo

Thắng lợi tiêu biểu

1077
Thế kỷ XIII
1407 – 1427
1785
1789
Với việc “ Sử dụng phương tiện công nghệ hiện đại, sơ đồ hoá kiến thức
trong dạy học Lịch sử ở trường THPT ”qua thực tiễn giảng dạy trên lớp và qua
khảo sát học sinh trong quá trình giảng dạy cho thấy mức độ hứng thú, say mê
học tập là khác nhau rõ rệt giữa lớp sử dụng và không sử dụng phương tiện công
nghệ hiện đại, sơ đồ hóa kiến thức. Mặt khác, chất lượng dạy học ở những lớp
thử nghiệm luôn cao hơn, học sinh luôn nắm vững kiến thức hơn, không khí học
tập sôi nổi hơn, các em tích cực học tập, phát biểu xây dựng bài, tiếp thu bài
nhanh và hiều bài sâu sắc.
Như vậy, thực tế cho thấy việc “ Sử dụng phương tiện công nghệ hiện đại,
sơ đồ hoá kiến thức trong dạy học Lịch sử ở trường THPT ” như đề tài đưa ra đã
và sẽ đem lại hiệu quả cao trong việc giúp học sinh lĩnh hội kiến thức một cách
sâu sắc, đầy hứng khởi và điều đó khẳng định tính đúng đắn, khoa học của đề tài
này.
2.4. Hiệu quả của sáng kiến kinh nghiệm đối với hoạt động giáo dục,

với bản thân, đồng nghiệp và nhà trường.
2. 4. 1. Đối với hoạt động giáo dục
Hiệu quả của sáng kiến đã giúp hoạt động giáo dục ngày càng khởi sắc, nó
không chỉ phát huy tính tích cực của học sinh mà còn đem đến cho học sinh
niềm hứng thú trong học tập, học sinh hiểu bài, nắm vững bài ngay trên lớp. Qua
đó hình thành kỷ năng, giúp học sinh tự nhận thức, tìm tòi, nghiên cứu, biết sử
dụng một số kỷ thuật dạy học tích cực vào giải quyết tình huống trong học tập
có hiệu quả, đây là kết quả đáng ghi nhận.
2. 4.2. Đối với bản thân.
Qua sáng kiến đã cho thấy phương pháp dạy học mà tôi sử dụng đã phát
huy được tính tích cực và hiệu quả. Kiến thức, kỷ năng, phương pháp dạy học
của bản thân, ngày một cũng cố và phát huy. Giờ học được học sinh đón nhận
đầy hứng khởi, thích thú qua sự tương tác giữa cô và trò trong mỗi tiết học, điều
đó không những giúp giáo viên khẳng định được vị trí quan trọng của môn học
mà còn thay đổi được cách nhìn nhận chưa đúng của học sinh, của giáo viên ở
các bộ môn khác trong nhà trường, của xã hội về môn học này. Kết quả của sáng
13


kiến càng giúp tôi tự tin, say mê tìm tòi, nghiên cứu mạnh dạn áp dụng các
phương pháp dạy học hiện đại, kỹ thuật dạy học tích cực vào quá trình giảng dạy
của mình.
2. 4. 3. Đối với đồng nghiệp trong nhà trường.
Kinh nghiệm dạy học được thể hiện qua sáng kiến là một kinh nghiệm dạy
học hay, hiện đại, phù hợp với xu thế giảng dạy hiện nay nen tôi đã được bạn bè,
đồng nghiệp dự giờ khen ngợi và đánh giá cao không chỉ đối với đồng nghiệp
dạy bộ môn lịch sử mà cả đồng nghiệp các bộ môn khác trong nhà trường. Tôi
đã chia sẻ kinh nghiệm dạy học này cho bạn bè, đồng nghiệp trong các buổi sinh
hoạt chuyên đề, chuyên môn do nhóm, tổ, nhà trường tổ chức. Những kinh
nghiệm này đã được đồng nghiệp hưởng ứng đón nhận và đang dược áp dụng

trong thực tiễn giảng dạy ở trường THPT Hoằng Hóa 4 nơi tôi công tác. Ngoài
ra với kinh nghiệm mà tôi thực hiện trong đề tài có thể triển khai trong phạm vị
rộng đến các đồng nghiệp các trường PTTH trong tỉnh tham khảo.
3. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ.
3.1. Kết luận
Với việc sử dụng phương tiện công nghệ dạy học hiện đại, đặc biệt trong
việc ứng dụng công nghệ thông tin để thiết kế đồ dùng trực quan, sơ đồ hóa
trong dạy học đã tạo nên được những hình ảnh mới, sinh động đã đạt được
những kết quả tốt hơn rất nhiều so với việc dạy chay. Học sinh hứng thú, hăng
hái và tích cực học tập, xây dựng bài và yêu thích bộ môn hơn. Từ đó kết quả
học tập cao hơn.
Từ kết quả thu được tôi nhận thấy việc sử dụng phương tiện, công nghệ
hiện đại và nhất là ứng dụng vào việc xây dựng sơ đồ hoá kiến thức trong dạy
học là rất cần thiết, đặc biệt đối với môn lịch sử. Đây cũng là một trong những
nội dung quan trọng mang tính chất bắt buộc của việc đổi mới phương pháp dạy
học. Điều đó cho thấy đổi mới phương pháp dạy học lịch sử là một định hướng
đúng đắn .
Chuẩn bị tốt đồ dùng trực quan cho một giờ học giúp giáo viên cảm thấy
tự tin, chủ động, tránh được sự nhầm lẫn thiếu sót trong quá trình dạy học. Học
sinh yêu thích bộ môn, hứng thú và tích cực học tập hơn, như vậy sẽ cho kết
quả cao hơn .
Giáo viên tiết kiệm được thời gian trên lớp, giành nhiều thời gian cho việc
rèn luyện kỹ năng thực hành cho học sinh.
Với đối tượng học sinh THPT việc hệ thống hoá cụ thể, khái quát, rõ ràng
bao nhiêu thì học sinh dễ nhớ, dễ hiểu bấy nhiêu.
3.2. Kiến nghị :
- Từ kết quả nghiên cứu đã đạt được trên đây tôi xin mạnh dạn đề xuất một
số kiến nghị sau:
14

Một là: Đối với Bộ GD&ĐT
+ Nội dung sách giáo khoa lịch sử còn khô khan, nặng về trình bầy kiến
thức và lý luận. Vì vậy, khi biên soạn sách giáo khoa lịch sử mới cần phong phú
hấp dẫn hơn đối với cả người dạy và người học
+ Tăng thêm thời gian thực hành cho học sinh
Hai là: Đối với Sở GD&ĐT:
Cần tổ chức các lớp tập huấn cho giáo viên về việc sử dụng công nghệ
thông tin, sơ đồ hóa kiến thức trong giảng dạy lịch sử.
Ba là: Đối với nhà trường
+ Cần tạo điều kiện thuận lợi về cơ sở vật chất, trang thiết bị, bổ sung
thêm các đồ dùng trực quan còn thiếu, các phương tiện để ứng dụng công nghệ
thông tin trong dạy học, các sơ đồ, lược đồ tương ứng với nội dung kiến thức
trong sách giáo khoa .
+ Hệ thống các loại sách tham khảo liên quan đến môn lịch sử và lịch sử
địa phương trong thư viện nhà trường.
+ Có chế độ khen thưởng kịp thời đối với những giáo viên có nhiều sáng
kiến kinh nghiệm trong quá trình giảng dạy.
Bốn là: Đối với giáo viên
+ Cần phối hợp nhiều phương pháp, kỹ thuật dạy học tích cực trong quá
trình dạy học, đổi mới phương pháp theo hướng tích cực hóa người học.
+ Cần tạo bầu không khí thoải mái tích cực trong giờ học tạo mọi điều
kiện để học sinh tương tác lẫn nhau, học sinh bày tỏ và bảo vệ ý kiến của mình.
Năm là: Đối với học sinh
Học sinh cần có tinh thần tự giác học tập, hợp tác phối hợp trong giờ học
với giáo viên.
XÁC NHẬN
CỦA THỦ TRƯỞNG ĐƠN VỊ

Thanh Hóa, ngày 20 tháng 5 năm 2018

Tôi xin cam đoan đây là SKKN của mình viết,
không sao chép nội dung của người khác.
Người viết

Lương Thị Hạnh

15


TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. (Website của Bộ GD-ĐT)
2. (Website hỗ trợ giáo viên)
3. Phan Ngọc Liên, Phương pháp dạy học Lịch sử , NXB Giáo dục, năm
2010
4. Phan Ngọc Liên, Sách giáo khoa Lịch sử 11, NXB Giáo dục, năm
2007
5. Phan Ngọc Liên, Sách giáo khoa Lịch sử 10, NXB Giáo dục, năm
2006
6. Phan Ngọc Liên, Sách giáo khoa Lịch sử 12, NXB Giáo dục, năm
2008.

16


BÁO CÁO CÁC ĐỀ TÀI SKKN
Đã được hội đồng khoa học ngành xếp loại
Họ tên: Lương Thị Hạnh
Ngày sinh: 01/9/1976
Ngày váo ngành: 30/10/1999
Chức vụ: Tổ trưởng chuyên môn

Môn giảng dạy: Lịch sử
Đơn vị: Trường THPT Hoằng Hóa 4.
TT
1

2

Cấp đánh
giá
Một vài suy nghĩ về phương pháp dạy
HĐKH
học lịch sử thế giới giai đoạn 1945 –
ngành
2000, ở lớp 12 Trung học phổ thông
Ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy
HĐKH
học lịch sử ở Trường THPT khi dạy tiết
ngành
2 – Bài 23: Khôi phục và phát triển kinh
tế, xã hội ở Miền Bắc, giải phóng hoàn
toàn Miền Nam
Tên đề tài

Kết quả
xếp loại
Loại C

Năm
ĐGXL
2010

Loại C

2014

Hoằng Hóa, ngày 25 tháng 5 năm 2018

Lương Thị Hạnh

17