Xây dựng hệ thống bài tập nâng cao về từ và câu cho học sinh lớp 3 trường Tiểu học Đồng Phú (Khóa luận tốt nghiệp)

LỜI CẢM ƠN
Là một giáo viên Tiểu học trong tương lai bên cạnh việc học tập để có kiến
thức chuyên mơn sâu sắc, tơi đã khơng ngừng tìm hiểu, học hỏi nhằm tích luỹ kinh
nghiệm cho bản thân phục vụ tốt cho cơng tác giảng dạy sau này. Chính vì vậy, thực
hiện đề tài khố luận là một cơng việc hết sức cần thiết và bổ ích. Đối với tơi đây
thực sự là những tháng ngày quý giá và có ý nghĩa. Khoá luận tốt nghiệp là bước
cuối cùng đánh dấu sự trưởng thành của một sinh viên ở giảng đường để trở thành
cử nhân. Trong quá trình thực hiện và hồn thành khố luận tốt nghiệp này, ngồi
sự nỗ lực, cố gắng của bản thân còn nhờ sự quan tâm giúp đỡ, hỗ trợ động viên từ
gia đình, quý thầy cô và các bạn. Sau đây em xin gửi lời cảm ơn sắc đến.
Ban giám hiệu nhà trường, quý thầy cơ giáo trường Đại học Quảng Bình, các
thầy cơ trong khoa Sư phạm Tiểu học-Mầm non đã quan tâm, tận tình dạy bảo trong
suốt thời gian học tập tại trường.
Đặc biệt, em xin gửi lời cảm ơn chân thành đến TS.Nguyễn Thị Nga, người đã
tận tình hướng dẫn, chỉ bảo và giúp đỡ em trong suốt quá trình nghiên cứu khố
luận.
Dù có nhiều cố gắng nhưng đề tài chắc chắn khơng tránh khỏi những thiếu sót,
tơi rất mong nhận được sự chỉ dẫn và góp ý của quý thầy cơ giáo cùng các bạn để đề
tài được hồn thiện hơn.
Sau cùng, tơi xin kính chúc q thầy cơ dồi dào sức khoẻ để tiếp tục thực hiện
sứ mệnh cao đẹp của mình là truyền đạt kiến thức cho thế hệ mai sau.
Tôi xin chân thành cảm ơn!
Đồng Hới, tháng 5 năm 2018
Sinh viên
Lê Thị Thu Hương


LỜI CAM ĐOAN
Tơi xin cam đoan đây là cơng trình nghiên cứu của riêng tôi, dưới sự hướng
dẫn của TS.Nguyễn Thị Nga, các số liệu và kết quả nghiên cứu nêu trong khoá luận
là trung thực, khách quan và chưa từng được cơng bố trong bất kì cơng trình nào

khác.
Đồng Hới, tháng 5 năm 2018
Sinh viên
Lê Thị Thu Hương


MỤC LỤC
LỜI CẢM ƠN
LỜI CAM ĐOAN
MỤC LỤC
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
PHẦN MỞ ĐẦU ........................................................................................................ 1
1. Lí do chọn đề tài ..................................................................................................... 1
2. Lịch sử vấn đề nghiên cứu ...................................................................................... 2
3. Mục đích nghiên cứu .............................................................................................. 4
4. Nhiêm vụ nghiên cứu ............................................................................................. 5
5. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu .......................................................................... 5
6. Phương pháp nghiên cứu ........................................................................................ 5
7. Đóng góp của khóa luận ......................................................................................... 6
8. Cấu trúc của khóa luận ........................................................................................... 6
PHẦN NỘI DUNG ..................................................................................................... 7
CHƯƠNG I: CƠ SỞ KHOA HỌC CỦA ĐỀ TÀI ..................................................... 7
1.1 Cơ sở lí luận ......................................................................................................... 7
1.1.1 Một số khái niệm liên quan đến đề tài ............................................................... 7
1.1.2. Đặc điểm nhận thức của học sinh Tiểu học .................................................... 12
1.1.3. Đặc điểm tâm lí của học sinh lớp 3 ................................................................ 14
1.1.4. Ý nghĩa của viêc xây dựng hệ thống bài tập .................................................. 14
1.2. Cơ sở thực tiễn ................................................................................................... 15
1.2.1. Vị trí, nhiệm vụ của phân mơn Luyện từ và câu ở Tiểu học .......................... 15
1.2.2. Nội dung chương trình và sách giáo khoa Luyện từ và câu lớp 3. ................. 17

1.2.3 Khảo sát thực trạng việc dạy - học phân môn Luyện từ và câu lớp 3 tại trường
tiểu học Đồng Phú – Đồng Hới – Quảng Bình ......................................................... 19
CHƯƠNG II: XÂY DỰNG HỆ THỐNG BÀI TẬP NÂNG CAO VỀ TỪ VÀ CÂU
CHO HỌC SINH LỚP 3 TRƯỜNG TIỂU HỌC ĐỒNG PHÚ ............................... 25


2.1 Hệ thống hoá các dạng bài tập về từ và câu trong sách giáo khoa Tiếng Việt lớp
3

............................................................................................................................ 25

2.1.1. Hệ thống hoá các dạng bài tập ........................................................................ 25
2.1.2.Nhận xét hệ thống bài tập trong sách giáo khoa Tiếng Việt Tiểu học phân môn
LTVC lớp 3............................................................................................................... 27
2.2 Xây dựng hệ thống bài tập nâng cao về từ và câu cho học sinh lớp 3 ............... 28
2.2.1 Mục đích xây dựng hệ thống bài tập ............................................................... 28
2.2.2 Nguyên tắc xây dựng hệ thống bài tập ............................................................ 29
2.3. Một số cách xây dựng bài tập ............................................................................ 31
2.3.1. Bài tập về từ theo từng chủ điểm .................................................................... 31
2.3.2. Bài tập về kiểu câu Ai là gì? Ai làm gì? Ai thế nào? ..................................... 46
2.3.3. Bài tập đặt và trả lời câu hỏi Khi nào? Ở dâu? Vì sao? Để làm gì? Bằng gì? 51
CHƯƠNG III: THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM........................................................... 59
3.1. Mục đích thực nghiệm ....................................................................................... 59
3.2. Khu vực và địa bàn thực nghiệm ....................................................................... 59
3.3. Kế hoạch thực nghiệm ....................................................................................... 59
3.3.1. Tiến trình thực nghiệm ................................................................................... 59
3.3.2. Nội dung thực nghiệm .................................................................................... 60
3.3.3.Phương pháp thực nghiệm sư phạm ................................................................ 71
3.4. Tiến hành thực nghiệm ...................................................................................... 71
3.5. Kiểm tra và đánh giá kết quả thực nghiệm ........................................................ 71

3.5.1. Kết quả thực nghiệm....................................................................................... 72
3.5.2. Nhận xét, đánh giá kết quả thực nghiệm ........................................................ 74
KẾT LUẬN .............................................................................................................. 76
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................. 78
PHỤ LỤC ................................................................................................................... 1


DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

Kí hiệu
SGK
TV
LTVC

Chú giải
Sách giáo khoa
Tiếng Việt
Luyện từ và câu

GV

Giáo viên

HS

Học sinh

NXB
[15,tr9]

Nhà xuất bản
Tài liệu số 15 trang 9


PHẦN MỞ ĐẦU
1. Lí do chọn đề tài
Trong xu thế phát triển toàn cầu như hiện nay, việc phát triển con người toàn
diện là việc thiết yếu. Là người Việt Nam sử dụng thuần thục ngôn ngữ tiếng mẹ đẻ
là việc thiết thực. Môn Tiếng Việt ở các cấp học nói chung, ở tiểu học nói riêng,
phân mơn luyện từ và câu giúp học sinh hình thành và phát triển các kỹ năng sử
dụng tiếng việt. Môn Tiếng Việt tập trung thể hiện 4 kỹ năng (nghe, nói, đọc, viết).
Đây là những kỹ năng quan trọng để học sinh học tập và giao tiếp trong các môi
trường đồng thời là cơ sở để học sinh tiếp thu và học tốt các môn học khác ở lớp
trên. Qua các bài tập về từ, câu học sinh được mở rộng tăng cường các kỹ năng
dùng từ, câu trong hoạt động giao tiếp, học tập.
Theo cố thủ tướng Phạm Văn Đồng đã nói : “Trong ngơn ngữ thì từ quan
trọng nhất, rồi đến câu sau đó đến văn”. Cho nên dạy từ và câu là rất cần thiết. Khi
từ và câu được trang bị đầy đủ thì mới tạo tiền đề cho văn hay, giao tiếp tốt. Bởi
muốn viết được bài văn hay, giao tiếp tốt thì học sinh phải có vốn từ, hiểu được từ
và từ đó chuyển thành câu. Chính vì vậy từ và câu luôn song hành với nhau và đều
quan trọng như nhau.
Từ là một đơn vị cơ bản của hệ thống ngôn ngữ. Muốn nắm được một ngôn
ngữ nào đó thì đầu tiên phải nắm được vốn từ. Nếu không làm chủ được vốn từ của
một ngôn ngữ thì khơng thể sử dụng ngơn ngữ đó như một cơng cụ để học tập và
giao tiếp. Ngồi ra vốn từ ngữ của một con người càng giàu bao nhiêu thì khả năng
lựa chọn từ ngữ của người đó càng lớn, khả năng diễn đạt của người đó càng chính
xác, tinh tế bấy nhiêu. Vì vậy, dạy luyện từ cho học sinh tiểu học là phải làm giàu
vốn từ ngữ cho học sinh phải chú trọng số lượng từ, tính đa dạng và tính năng động
của từ...
Tuy nhiên từ khơng phải là đơn vị trực tiếp sử dụng trong giao tiếp. Muốn

giao tiếp, trao đổi thơng tin, tư tưởng, tình cảm với nhau con người phải sử dụng
một ngôn ngữ tối thiểu và cơ bản là câu. Nếu không nắm được quy tắc ngữ pháp
của một ngơn ngữ thì con người cũng khơng thể sử dụng được ngơn ngữ đólàm
cơng cụ để giao tiếp. Vì vậy dạy từ ngữ cho học sinh phải gắn liền với dạy câu, dạy
quy tắc kết hợp từ thành câu, quy tắc sử dụng câu nhằm đạt hiệu quả giao tiếp cao.
1


Những phân tích trên cho ta thấy ý nghĩa quan trọng của việc học luyện từ và
câu ở tiểu học. Tuy nhiên thực tiễn dạy và học từ và câu ở bậc tiểu học nói chung,
lớp 3 nói riêng hiện nay cịn gặp nhiều hạn chế nhất định. Nhìn chung các giáo viên
tiểu học đều cho rằng luyện từ và câu là một mơn học khó đối với người dạy và
người học. Nhiều giáo viên còn lúng túng khi dạy và phụ thuộc nhiều vào sách giáo
khoa, chưa tạo được các hoạt động học tập để tiết học thêm sinh động hay các bài
tập mà giáo viên sử dụng chưa khai thác hết năng lực của học sinh.
Về phía học sinh, qua học luyện từ và câu các em được trang bị vốn từ ngữ
phong phú nhưng hiện tượng học sinh chưa hiểu đầy đủ về từ, dùng từ sai, sử dụng
câu khơng hợp ngữ cảnh, chư hợp tình huống cịn xảy ra. Có em chưa thực sự nhạy
bén với các bài tập, nhiều bài tập các em chưa làm được.
Trong những năm gần đây việc dạy học luyện từ và câu cũng đã được các giáo
viên chú trọng hơn, song vấn đề phát triển câu, từ nâng cao cho học sinh chưa được
quan tâm nhiều.
Xuất phát từ những vấn đề trên, tôi lựa chọn đề tài: “Xây dựng hệ thống bài
tập nâng cao về từ và câu cho học sinh lớp 3 trường Tiểu học Đồng Phú”. Nhằm
góp phần nâng cao kiến thức về từ và câu cho học sinh lớp 3 qua đó hỗ trợ cho việc
dạy học tốt Tiếng Việt nói chung và phân mơn LTVC nói riêng.
2. Lịch sử vấn đề nghiên cứu
Vấn đề về từ và câu được các nhà ngôn ngữ học quan tâm từ rất sớm, từ thời
cổ đại, các cơng trình nghiên cứu về ngữ pháp bàn về câu tương đối nhiều.
Liên quan đến những vấn đề được đề cập trong khóa luận và phù hợp

với phạm vi, mục đích nghiên cứu của đề tài, tôi xin điểm qua lịch sử vấn đề dạy
học từ và câu ở Tiểu học.
Có thể dẫn ra một số cơng trình tiêu biểu:
* Nguyễn Minh Thuyết, Hỏi - đáp về dạy học Tiếng Việt 3, NXB GD, 2004.
Trong cuốn sách này tác giả Nguyễn Minh Thuyết đã đề cập đến nhiều vấn đề xoay
quanh phân môn Luyện từ và câu thông qua hệ thống câu hỏi và câu trả lời. Đặc
biệt, tác giả đã đưa ra một số kiểu bài tập rèn luyện về từ, câu ở lớp 3, kèm theo
hướng dẫn cách dạy các kiểu bài đó.
2


Đóng góp của cơng trình này là đã giải đáp được một số nội dung rong chương
trình Tiếng Việt 3 mà nhiều giáo viên còn băn khoăn, thắc mắc. Tuy nhiên, những
bài tập đưa ra làm ví dụ minh họa ở đây đều được lấy ra từ sách giáo khoa Tiếng
Việt 3 nên đều là những bài tập quen thuộc với cả giáo viên và học sinh, và chưa có
tính hệ thống.
* Bùi Minh Toán, Viết Hùng, Luyện từ và câu Tiếng Việt, NXB Đại học Sư
phạm, 2005.
Cuốn sách này gồm 2 phần: Phần 1 trình bày: những điểm cần lưu ý về Luyện
từ và câu ở sách Tiếng Việt lớp 3, Phần 2 trình bày: gợi ý làm bài tập và các bài tập
bổ trợ.
Đây là cuốn sách tham khảo cho giáo viên và học sinh khi dạy phân môn
Luyện từ và câu trong sách Tiếng Việt 3. Cuốn sách này đã gợi ý được cách giải
những bài tập trong chương trình học một cách tương đối rõ ràng dễ hiểu. Đặc biệt
cuốn sách này đã đưa thêm được một hệ thống hỗ trợ cho từng bài học để giáo viên
có thể dùng trong giờ dạy, khiến tiết học thêm sinh động và ít lệ thuộc vào sách giáo
khoa hơn. Song các bài tập được trình bày cũng chưa thực sự có tính hệ thống.
*Các cơng trình nghiên cứu chính về các kiểu câu
- Diệp Quang Ban (2004), Ngữ pháp Tiếng Việt, NXB Giáo dục, Hà Nội.
- Diệp Quang Ban (2006), Ngữ pháp Việt Nam, NXB Giáo Dục, Hà Nội.

- Cao Xuân Hạo (2007), Câu Tiếng Việt, NXB Giáo dục, Hà Nội.
- Nguyễn Thị Lương (2005), Câu Tiếng Việt, NXB Đại học Sư phạm, Hà
Nội.
- Hoàng Trọng Phiến (1980), Ngữ pháp tiếng Việt, NXB Từ điển bách khoa,
Hà Nội.
- Nguyễn Thị Thìn (2002), Câu tiếng Việt và nội dung dạy học câu ở trường
phổ thông, NXB Đại học Quốc gia, Hà Nội.
* Các cơng trình nghiên cứu chỉnh có liên quan đến việc dạy học từ và câu
ở Tiểu học.
- Lê Phương Nga, Lê A, Lê Hữu Tỉnh, Đỗ Xuân Thảo, Đặng Kim Nga (2004),
Giáo trình phương pháp dạy học Tiếng Việt 2, NXB Đại học Sư phạm, Hà Nội.
3


- Lê Phương Nga, Nguyễn Trí (2004), Giảo trình phương pháp dạy học tiếng
Việt.
- Lê Phương Nga (2002), Dạy học ngữ pháp ở Tiểu học, NXB Giáo dục, Hà
Nội.
- Nguyễn Minh Thuyết (chủ biên) (2006), Hỏi - Đáp về dạy học Tiếng Việt
2,3,4,5, NXB Giáo dục, Hà Nội.
- Nguyễn Thị Mai Anh (2009), Các kiểu câu và việc dạy - học câu tiếng Việt ở
Tiểu học, Luận văn thạc sĩ Giáo dục học, NXB Đại học Sư phạm Hà Nội 2, Hà
Nội.
- Ngô Thị Kim Hương (2007), Vấn đề thành phần câu và việc dạy-học thành
phần câu trong trường Tiểu học, Luận văn thạc sĩ Giáo dục học, NXB Đại học Sư
phạm Hà Nội 2, Hà Nội.
Có thể nói, điểm chung của các cơng trình này đều hướng tới mục đích là làm
thế nào để dạy, học mơn Tiếng Việt ở tiểu học một cách có hiệu quả, làm thế nào để
nâng cao năng lực tiếng Việt của các em. Đã có những cơng trình nghiên cứu chú
trọng việc xây dựng hệ thống bài tập nhưng số lượng bài tập còn hạn chế, kiểu loại

bài tập chưa phong phú đa dạng. Đặc biệt chưa có một cơng trình nghiên cứu nào
xây dựng được hệ thống bài tập nâng cao dưới nhiều kiểu dạng bài tập có thể làm
tài liệu tham khảo cho giáo viên và học sinh. Từ nhu cầu thực tiễn của bản thânngười giáo viên Tiểu học tương lai và yêu cầu cung cấp kiến thức về từ và câu cho
học sinh lớp 3, tôi mạnh dạn xây dựng hệ thống bài tập nâng cao về từ và câu cho
học sinh lớp 3, dựa trên cơ sở tiếp thu có chọn lọc những thành tựu nghiên cứu của
người đi trước. Hệ thống bài tập trình bày trong khóa luận sẽ được sắp xếp theo trật
tự phù hợp với chương trình học, phù hợp với sự phát triển tư duy của học sinh và
đặc biệt phù hợp với phương pháp dạy – học mơn Tiếng Việt nói chung và phân
mơn Luyện từ và câu nói riêng.
3. Mục đích nghiên cứu
Trên cơ sở tiếp thu những cơng trình liên quan đến đề tài. Đề tài khảo sát các
dạng bài tập ở trong sách giáo khoa Tiếng Việt lớp 3 phân mơn LTVC để từ đó đề
xuất xây dựng hệ thống bài tập nâng cao về từ và câu cho học sinh lớp 3, các dạng
bài tập phải mang tính sáng tạo, đảm bảo khoa học tính sư phạm đồng thời phù hợp
với mục tiêu dạy học phân môn Luyện Từ và câu.
4


4. Nhiêm vụ nghiên cứu
Nghiên cứu các tài liệu liên quan đến đề tài và sách giáo khoa Tiếng Việt lớp 3
NXBGD.
Tìm hiểu về thực trạng dạy học từ và câu cho học sinh tiểu học thông qua phân
môn Luyện từ và câu.
Tìm hiểu một số cơ sở lý thuyết liên quan đến đề tài để làm căn cứ xây dựng
hệ thống bài tập nâng cao về từ và câu.
Tiến hành điều tra thực trạng dạy và học luyện từ và câu tại trường tiểu học
Đồng Phú để thu thập kết quả đánh giá bước đầu về thực tế dạy học các dạng bài tập
về từ và câu thông qua phân môn luyện từ và câu.
Xây dựng hệ thống bài tập nâng cao về từ và câu cho học sinh lớp 3 nhằm
nâng cao hiệu quả dạy và học phân môn LTVC.

5. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
a. Đối tượng nghiên cứu
Học sinh lớp 3 và giáo viên trường Tiểu học Đồng Phú.
Hoạt động làm bài tập của học sinh Tiểu học về các dạng bài tập từ và câu.
b. Phạm vi nghiên cứu
Đề tài tập trung nghiên cứu trong phân môn Luyện từ và câu, sách giáo khoa
Tiếng Việt lớp 3 hiện hành.
Do thời gian có hạn nên đề tài chỉ tiến hành nghiên cứu và khảo sát tại trường
Tiểu học Đồng Phú.
6. Phương pháp nghiên cứu
Để thực hiện đề tài này, tôi sử dụng các phương pháp nghiên cứu sau:
- Phương pháp điều tra khảo sát: Điều tra khảo sát để thấy được thực trạng
dạy và học phân mơn Luyện từ và câu và những khó khăn trong q trình giải các
bài tập trong phân mơn Luyện từ và câu, qua đó xây dựng các bài tập nâng cao phù
hợp với các em.
- Phương pháp thống kê phân loại: Phương pháp này dùng để liệt kê phân
loại hệ thống bài tập, phân loại hệ thống bài tập nhằm đưa ra những con số chính
xác về các dạng bài tập và số lượng cụ thể các dạng bài tập có trong chương trình.
Từ đó làm cơ sở cho những nghiên cứu tiếp theo.
5


Khóa luận đủ ở file: Khóa luận full