KHẢO SÁT NHỮNG BỆNH THƯỜNG GẶP TRÊN CÁ DĨA (Symphysodon sp) VÀ THỬ NGHIỆM KHÁNG SINH ĐỒ

BӜ GIÁO DӨC VÀ ĈÀO TҤO
TRѬӠNG ĈҤI HӐC NÔNG LÂM THÀNH PHӔ HӖ CHÍ MINH

KHÓA LUҰN TӔT NGHIӊP

KHҦO SÁT NHӲNG BӊNH THѬӠNG GҺP TRÊN CÁ DƬA
(Symphysodon sp) VÀ THӰ NGHIӊM KHÁNG SINH ĈӖ

Hӑ và tên sinh viên : HÀ THӎ TRÂM ANH
Ngành
: THӪY SҦN
Niên khóa
: 2004 – 2008

Tháng 9/2008
i


KHҦO SÁT NHӲNG BӊNH THѬӠNG GҺP TRÊN CÁ DƬA (Symphysodon sp)
VÀ THӰ NGHIӊM KHÁNG SINH ĈӖ

Tác giҧ

HÀ THӎ TRÂM ANH

Khóa luұn ÿѭӧc ÿӋ trình ÿӇ ÿáp ӭng yêu cҫu
cҩp bҵng Kӻ sѭ ngành Thӫy Sҧn

Giáo viên hѭӟng dүn: ThS. LѬU THӎ THANH TRÚC

Tháng 9 năm 2008

ii


LӠI CҦM ѪN

Chúng tôi xin chân thành cҧm ѫn ÿӃn:
Ban Giám HiӋu Trѭӡng Ĉҥi Hӑc Nông Lâm Thành Phӕ Hӗ Chí Minh.
Ban Chӫ NhiӋm Khoa Thӫy Sҧn.

Ban Chӫ NhiӋm Bӝ Môn BӋnh Hӑc Thӫy Sҧn.
Cùng toàn thӇ quý Thҫy Cô Khoa Thӫy Sҧn ÿã tұn tình giҧng dҥy, truyӅn ÿҥt kiӃn
thӭc cho chúng tôi trong suӕt quá trình hӑc tұp.
Ĉһc biӋt, lòng biӃt ѫn sâu sҳc nhҩt xin gӱi ÿӃn Cô Lѭu Thӏ Thanh Trúc ÿã tұn tình
quan tâm, hѭӟng dүn, giúp ÿӥ tôi hoàn thành LVTN này.
Ĉӗng thӡi xin gӱi lӡi cҧm ѫn ÿӃn Chú NguyӉn Văn Phúc chӫ trҥi cá dƭa Phúc Sѫn
ÿã giúp ÿӥ và tҥo mӑi ÿiӅu kiӋn cho chúng tôi thӵc hiӋn và hoàn thành ÿӅ tài.
Cám ѫn tҩt cҧ các bҥn lӟp DH04NY ÿã cùng gҳn bó, chia sҿ, giúp ÿӥ tôi hoàn
thành ÿӅ tài.

iii


TÓM TҲT

Trong ÿӅ tài này chúng tôi tiӃn hành:
- Khҧo sát ký sinh trùng trên cá dƭa.
- Phân tích vi sinh mүu cá bӋnh tìm vi khuҭn gây bӋnh.
- TiӃn hành thí nghiӋm cҧm nhiӉm ngѭӧc.
- Thӱ nghiӋm kháng sinh ÿӗ nhҵm tìm ra nhӳng loҥi kháng sinh mүn cҧm vӟi vi

khuҭn và nhӳng loҥi kháng sinh kháng vi khuҭn.
Mүu cá thí nghiӋm ÿѭӧc chúng tôi thu ӣ Quұn Gò Vҩp, Quұn Bình Thҥnh, Quұn
12, Quұn Tân Bình Thành phӕ Hӗ Chí Minh.
Vӟi bӝ ÿӏnh danh IDS 14GNR chúng tôi tiӃn hành ÿӏnh danh hӃt tҩt cҧ vi khuҭn
phân lұp ÿѭӧc tӯ cá bӋnh và thu ÿѭӧc kӃt quҧ là vi khuҭn Pseudomas cepacia chiӃm tӍ lӋ
cao nhҩt chiӃm tӍ lӋ 23% vӟi 7 chӫng vi khuҭn.
Vӟi bӝ ÿӏnh danh API-20E chúng tôi tiӃn hành ÿӏnh danh lҥi các giӕng vi khuҭn
thu ÿѭӧc tӯ IDS 14GNR, kӃt quҧ thu ÿѭӧc loài Aeromonas hydrophila chiӃm tӍ lӋ cao
nhҩt 19,04% vӟi 4 chӫng vi khuҭn.
Thí nghiӋm gây cҧm nhiӉm ngѭӧc ÿѭӧc tiӃn hành vӟi vi khuҭn Aeromonas
hydrophila.
Phѭѫng pháp ÿƭa khuӃch tán ÿѭӧc chúng tôi dùng trong nghiên cӭu vӟi 9 loҥi
kháng sinh là Trimethoprim/Sulfamethoxazole (Bt), Cloramphenicol (Cl), Kanamycine
(Kn), Gentamicin (Ge), Doxycycline (Do), Nitrofurantoin (Fr), Rifampin (Rf),
Streptomycin (Sm), Tetracycline (Te).
KӃt quҧ thӱ nghiӋm kháng sinh ÿӗ cho thҩy vi khuҭn có tӍ lӋ kháng trên 30% ÿӕi
vӟi sáu loҥi kháng sinh Cl, Do, Rf, Sm, Te. Hai kháng sinh Ge và Kn có tӍ lӋ kháng trên
10%.

iv


MӨC LӨC
TRANG
Trang tӵa

i

Lӡi cҧm ѫn

ii

Tóm tҳt

iii

Mөc lөc

iv

Danh sách các bҧng

vii

Danh sách ÿӗ thӏ và hình ҧnh

ix

Chѭѫng 1.GIӞI THIӊU

1

1.1. Ĉһt Vҩn ĈӅ

1

1.2. Mөc Tiêu ĈӅ Tài

2

Chѭѫng 2.TӘNG QUAN TÀI LIӊU

3

2.1. Giӟi ThiӋu VӅ Ĉһc ĈiӇm Sinh Hӑc Cá Dƭa

3

2.1.1. Nguӗn gӕc cá dƭa

3

2.1.2. Phân loҥi

4

2.1.3. Ĉһc tính sinh hӑc cӫa cá dƭa

7

2.2. Các ĈiӅu KiӋn Thuұn Lӧi ĈӇ Phát TriӇn NghӅ Nuôi Cá Dƭa
ӣ ViӋt Nam

18

2.3. ĈiӅu KiӋn Phát Sinh BӋnh

19

2.4. Tình Hình Nguyên Cӭu BӋnh Vi Sinh ӣ Cá Dƭa

21

2.4.1. Các nghiên cӭu bӋnh ӣ cá dƭa trên thӃ giӟi

21

2.4.2. Các nghiên cӭu bӋnh do vi khuҭn trên cá dƭa ӣ ViӋt Nam

23

2.5. Giӟi ThiӋu Ký Sinh Trùng

24

2.5.1. Trùng quҧ dѭa

24

2.5.2. Trùng loa kèn

25

2.5.3. Sán lá ÿѫn chӫ

28

2.6. Ĉӏnh Nghƭa Kháng Sinh, Phân Loҥi Và Cѫ ChӃ Tác Ĉӝng

29

2.6.1. Ĉӏnh nghƭa kháng sinh

29
v


2.6.2. Phân loҥi

29

2.6.3. Cѫ ChӃ Tác Ĉӝng

30

2.7. Kháng Sinh Ĉӗ

33

2.7.1. Ĉӏnh nghƭa

33

2.7.2. Nguyên lý

33

2.7.3. Môi trѭӡng cѫ bҧn ÿӇ thӵc hiӋn kháng sinh ÿӗ

34

2.7.4. Ӭng dөng

34

Chѭѫng 3.VҰT LIӊU VÀ PHѬѪNG PHÁP THÍ NGHIӊM

35

3.1. Thӡi Gian Và Ĉӏa ĈiӇm Nghiên Cӭu

35

3.2. Dөng Cө và Hóa Chҩt Nghiên Cӭu

35

3.2.1. Dөng cө

35

3.2.2. Hóa chҩt

35

3.3 . Phѭѫng Pháp Nghiên Cӭu

36

3.3.1. Phѭѫng hѭӟng nghiên cӭu

36

3.3.2. Phѭѫng pháp nghiên cӭu vi sinh vұt gây bӋnh

36

3.4. Gây BӋnh Thӵc NghiӋm

55

3.4.1. Vұt liӋu

55

3.4.2. Phѭѫng pháp thí nghiӋm

55

3.5. Lұp Kháng Sinh Ĉӗ

59

3.5.1. Nguyên tҳc

59

3.5.2. Cách tiӃn hành

60

3.5.3. Ĉӑc kӃt quҧ

61

3.6. Cách Tính Tӹ LӋ Cҧm NhiӉm và Cѭӡng Ĉӝ Cҧm NhiӉm

61

3.6.1. Tӹ lӋ cҧm nhiӉm

61

3.6.2. Cѭӡng ÿӝ cҧm nhiӉm

61

Chѭѫng 4. KӂT QUҦ VÀ THҦO LUҰN

62

4.1. Tình Hình Nuôi

62

4.1.1. Sѫ lѭӧc vӅ trҥi Phúc Sѫn

62

4.1.2. Sѫ lѭӧc vӅ trҥi Ngӑc LӉ

63
vi


4.1.3. Sѫ lѭӧc vӅ trҥi Ba Sanh

64

4.2. Tình Hình Dӏch BӋnh

65

4.2.1. BӋnh ký sinh trùng

66

4.2.2. BӋnh do vi khuҭn

72

4.3. Tình hình xӱ dөng thuӕc và hóa chҩt tҥi trҥi

83

4.4. Gây BӋnh Thӵc NghiӋm

84

4.5. KӃt Quҧ Kháng Sinh Ĉӗ

94

4.5.1. Ĉһc tính các loài vi khuҭn và kӃt quҧ kháng sinh ÿӗ

94

4.5.2. Kháng kháng sinh

111

4.5.3. Tính ÿa kháng

114

Chѭѫng 5. KӂT LUҰN VÀ Ĉӄ NGHӎ

117

5.1. KӃt Luұn

117

5.2. ĈӅ Nghӏ

120

TÀI LIӊU THAM KHҦO

121

PHӨ LӨC

vii


DANH SÁCH CÁC BҦNG
BҦNG

NӜI DUNG

TRANG

Bҧng 2.1

Ĉһc ÿiӇm lý hóa môi trѭӡng nѭӟc tӵ nhiên cá sӕng

Bҧng 2.2

Sӵ phân biӋt cá ÿӵc và cá cái

15

Bҧng 3.1

KӃt quҧ các phҧn ӭng sinh hóa thӇ hiӋn qua chӍ thӏ màu

50

Bҧng 3.2

KӃt quҧ LDC và di ÿӝng ÿѭӧc ÿӑc trên chai môi trѭӡng LDC

51

Bҧng 3.3

Phѭѫng pháp tính ÿiӇm ÿӇ có code ÿӏnh danh

51

Bҧng 3.4

KӃt quҧ các phҧn ӭng sinh hóa thӇ hiӋn qua chӍ thӏ màu

53

Bҧng 4.1

TӍ lӋ cҧm nhiӉm (%) trùng quҧ dѭa ӣ các trҥi cá dƭa

67

Bҧng 4.2

Cѭӡng ÿӝ cҧm nhiӉm (trùng/lame) trùng quҧ dѭa ӣ các trҥi cá dƭa

68

Bҧng 4.3

TӍ lӋ cҧm nhiӉm và cѭӡng ÿӝ cҧm nhiӉm sán lá ÿѫn chӫ

70

Bҧng 4.4

KӃt quҧ phân tích trong phòng thí nghiӋm

75

Bҧng 4.5

KӃt quҧ phân nhóm vi khuҭn

76

Bҧng 4.6

KӃt quҧ phân tích trong phòng thí nghiӋm

78

Bҧng 4.7

KӃt quҧ phân nhóm vi khuҭn

78

Bҧng 4.8

So sánh kӃt quҧ ÿӏnh danh cӫa IDS 14 GNR và API 20E

82

Bҧng 4.9

KӃt quҧ phân lұp và tái ÿӏnh danh vi khuҭn Aeromonas hydrophila

88

8

Bҧng 4.10 KӃt quҧ theo dõi cá cҧm nhiӉm ngѭӧc

90

Bҧng 4.11 KӃt quҧ các phҧn ӭng sinh hóa cӫa vi khuҭn Aeromonas hydrophila

93

Bҧng 4.12 Ĉѭӡng kính vòng vô khuҭn khi thӱ vӟi Vibrio parahaemolyticus

95

Bҧng 4.13 Ĉѭӡng kính vòng vô khuҭn khi thӱ vӟi Vibrio vulnificus

96

Bҧng 4.14 Ĉѭӡng kính vòng vô khuҭn khi thӱ vӟi Vibrio fuvialis

97

Bҧng 4.15 Ĉѭӡng kính vòng vô khuҭn khi thӱ vӟi Aeromonas hydrophila

98

Bҧng 4.16 Ĉѭӡng kính vòng vô khuҭn trong nghiên cӭu cӫa
Ĉӛ Quang TiӅn Vѭѫng (1996)

99

Bҧng 4.17 Ĉѭӡng kính vòng kháng khuҭn cӫa vi khuҭn Citrobacter freundii

viii

101


Bҧng 4.18 Ĉѭӡng kính vòng kháng khuҭn khi thӱ vӟi vi khuҭn
Pasterella pneumotropica

102

Bҧng 4.19 Ĉѭӡng kính vòng kháng khuҭn khi thӱ vӟi vi khuҭn Salmonella spp

103

Bҧng 4.20 Ĉѭӡng kính vòng kháng khuҭn khi thӱ vӟi E.coli

104

Bҧng4.21 Ĉѭӡng kính vòng kháng khuҭn khi thӱ vӟi
Chryseobacterium meningosepticum

105

Bҧng 4.22 Ĉѭӡng kính vòng kháng khuҭn khi thӱ vӟi Bordetella spp

106

Bҧng 4.23 Ĉѭӡng kính vòng kháng khuҭn khi thӱ vӟi Pantoea spp3

107

Bҧng 4.24 Ĉѭӡng kính vòng kháng khuҭn khi thӱ vӟi Rahnella aquatilis

108

Bҧng 4.25 Ĉѭӡng kính vòng kháng khuҭn khi thӱ vӟi cҫu khuҭn Staphylococus 109
Bҧng 4.26 Mӝt sӕ loài vi khuҭn ÿӏnh danh bӣi IDS 14GNR

110

Bҧng 4.27 Vi khuҭn phân lұp tӯ mүu cá bӋnh kháng vӟi kháng sinh

111

Bҧng 4.28 Tính ÿa kháng cӫa hӋ vi khuҭn phân lұp tӯ cá bӋnh

114

ix


DANH SÁCH ĈӖ THӎ VÀ HÌNH ҦNH
ĈӖ THӎ

NӜI DUNG

Ĉӗ thӏ 4.1

TӍ lӋ cҧm nhiӉm trùng quҧ dѭa tҥi các trҥi cá dƭa

67

Ĉӗ thӏ 4.2

TӍ lӋ vi khuҭn phân lұp ÿѭӧc

73

Ĉӗ thӏ 4.3

Phân nhóm vi khuҭn ÿӏnh danh bӣi IDS 14 GNR

76

Ĉӗ thӏ 4.4

Phân nhóm vi khuҭn ÿӏnh danh bӣi API 20E

79

Ĉӗ thӏ 4.5

Vi khuҭn phân lұp tӯ mүu cá bӋnh kháng vӟi kháng sinh

111

Ĉӗ thӏ 4.6

Tính ÿa kháng cӫa hӋ vi khuҭn phân lұp tӯ mүu cá bӋnh

115

HÌNH

NӜI DUNG

Hình 2.1

Vӏ trí sông Amazone nѫi tìm thҩy cá dƭa hoang dҥi

4

Hình 2.2

Loài phө Symphysodon discus discus

5

Hình 2.3

Loài phө Symphysodon discus willischwartzi

5

Hình 2.4

Loài phө Symphysodon aequifasciata aequifasciata

5

Hình 2.5

Loài phө Symphysodon aequifasciata axelrodi

5

Hình 2.6

Loài phө Symphysodon aequifasciata haraldi

6

Hình 2.7

Loài Symphysodon tarzoo

6

Hình 2.8

Hình dҥng ngoài cӫa cá dƭa

7

Hình 2.9

Cá mҽ chuҭn bӏ ÿҿ trӭng

11

Hình 2.10

Cá mҽ ÿang ÿҿ trӭng

11

Hình 2.11

Cá mҽ ÿҿ trӭng, cá bӕ tiӃt tinh ÿӇ thө tinh cho trӭng

11

Hình 2.12

Cá mҽ chăm sóc trӭng

11

Hình 2.13

Trӭng nӣ sau 60 – 70 giӡ

12

Hình 2.14

Cá bӝt 2 ngày tuәi

12

Hình 2.15

Cá bӝt 3 ngày tuәi

12

Hình 2.16

Cá bӝt bѫi quanh cá bӕ mҽ

12

Hình 2.17

Cá bӝt 5 ngày tuәi

13

Hình 2.18

Cá con 1 tuҫn tuәi

13

TRANG

TRANG

x


Hình 2.19

Cá con 10 ngày tuәi

13

Hình 2.20

Cá con 12 ngày tuәi

13

Hình 2.21

Cá con 15 ngày tuәi

13

Hình 2.22

Cá con 21 ngày tuәi

14

Hình 2.23

Cá con ÿѭӧc 1 tháng tuәi

14

Hình 2.24

Cá con 38 ngày tuәi

14

Hình 2.25

Cá con 45 ngày tuәi, cá có hình dҥng giӕng cá trѭӣng thành nhѭng
màu sҳc chѭa rõ

14

Hình 2.26

Cá sau 3 tháng tuәi, màu sҳc thӇ hiӋn rõ

14

Hình 2.27

Cá dƭa ÿӵc

15

Hình 2.28

Cá dƭa cái

15

Hình 2.29

BӇ cây thӫy sinh kӃt hӧp vӟi cá dƭa

16

Hình 2.30

Giӕng Echinodorus

18

Hình 2.31

Giӕng Anubias

18

Hình 2.32

Giӕng Aponogeton

18

Hình 2.33

Giӕng Cryptocoryne

18

Hình 2.34

Sӵ tәng hӧp các tác nhân gây bӋnh trên cá dƭa

20

Hình 2.35

Mép vây ÿuôi bӏ trҳng ÿөc

22

Hình 2.36

Xuҩt hiӋn vùng trҳng ÿөc

22

Hình 2.37

Cѫ thӏt cá bӏ hoҥi tӱ

22

Hình 2.38

Cá bӏ bӋnh HLLE

23

Hình 2.39

Giӕng Epistylis

27

Hình 2.40

Giӕng Zoothamnium

27

Hình 2.41

Giӕng Vorticella

27

Hình 2.42

Giӕng Apiosoma

27

Hình 3.1

Phѭѫng thӭc tiӃn hành mә khám

39

Hình 3.2

Bӝ ÿӏnh danh IDS 14GNR

45

Hình 3.3

Bӝ ÿӏnh danh API-20E

51

Hình 3.4

Phѭѫng pháp tính ÿiӇm ÿӇ có code ÿӏnh danh

46

xi


Hình 3.5

Sѫ ÿӗ ÿӏnh danh API 20E

54

Hình 3.6

HӋ thӕng bӇ bӕ trí thí nghiӋm

56

Hình 3.7

Tiêm ӣ chӫ ÿӝng mҥch lѭng

58

Hình 3.8

Nguyên tҳc cӫa kháng sinh ÿӗ

60

Hình 3.9

Cách ÿӑc kӃt quҧ kháng sinh ÿӗ

61

Hình 4.1

Mүu cá cӥ 3 – 4 cm

65

Hình 4.2

Mүu cá bӏ ÿen các vây

65

Hình 4.3

Mүu cá cӥ 5 – 7 cm bӏ ÿen thân

66

Hình 4.4

Mүu cá cӥ 10 – 15 cm

66

Hình 4.5

Trên da xuҩt hiӋn các hҥt lҩm tҩm

68

Hình 4.6

Trùng quҧ dѭa

68

Hình 4.7

Trùng loa kèn kí sinh trên thân và các vây

69

Hình 4.8

Trùng loa kèn (x10)

69

Hình 4.9

Trùng loa kèn sau khi nhuӝm carmine (x10)

69

Hình 4.10

Trùng loa kèn (x40)

69

Hình 4.11

Trùng loa kèn (x40)

69

Hình 4.12

Sán lá ÿѫn chӫ

71

Hình 4.13

Móc bám cӫa sán lá

71

Hình 4.14

Sán lá ÿѫn chӫ ký sinh trên mang cá

71

Hình 4.15

Vi khuҭn G (+) dҥng cҫu khuҭn

73

Hình 4.16

Vi khuҭn G (+) dҥng trӵc khuҭn

73

Hình 4.17

Hình thái vi khuҭn G (+)

74

Hình 4.18

Vi khuҭn Gram (–) dҥng trӵc khuҭn phân cӵc

74

Hình 4.19

Khuҭn lҥc Staphylococus trên môi trѭӡng BP

75

Hình 4.20

Hình thái vi khuҭn Staphylococus

75

Hình 4.21

Cá bӏ lӣ loét do nhiӉm vi khuҭn Aeromonas hydrophila

79

Hình 4.22

Gan sѭng do cá nhiӉm vi khuҭn Aeromonas hydrophila

79

Hình 4.23

Hình thái vi khuҭn Aeromonas hydrophila

80

Hình 4.24

Hình thái vi khuҭn Citrobacter freundii

80

xii


Hình 4.25

Hình thái vi khuҭn Pasterella pneumotropica

80

Hình 4.26

Hình thái vi khuҭn Vibrio vulnificus

80

Hình 4.27

Hình thái vi khuҭn Salmonella spp

81

Hình 4.28

Hình thái vi khuҭn Chryseobacterium meningosepticum

81

Hình 4.29

VӃt tiêm bӏ xuҩt huyӃt xung quanh

84

Hình 4.30

Trong xoang bөng cá tích dӏch, gan cá sѭng

85

Hình 4.31

Mүu mô lách phӃt thҩy có sӵ hiӋn diӋn cӫa vi khuҭn

85

Hình 4.32

Mүu mô gan phӃt sӵ hiӋn diӋn cӫa vi khuҭn

85

Hình 4.33

Ngay vӃt tiêm da bӏ bong lên

86

Hình 4.34

Chӛ tiêm bӏ trҳng

87

Hình 4.35

Lách cá sѭng

89

Hình 4.36

Gan cá sѭng

89

Hình 4.37

Hình dҥng khuҭn lҥc Aeromonas hydrophila

98

Hình 4.38

Vi khuҭn phân lұp kháng vӟi hai loҥi kháng sinh

116

Hình 4.39

Vi khuҭn phân lұp kháng vӟi ba loҥi khánng sinh

116

Hình 4.40

Vi khuҭn phân lұp kháng vӟi bӕn loҥi kháng sinh

116

Hình 4.41

Vi khuҭn phân lұp kháng vӟi năm loҥi kháng sinh

116

Hình 4.42

Vi khuҭn phân lұp kháng vӟi sáu loҥi kháng sinh

116

Hình 4.43

Vi khuҭn nhҥy vӟi kháng sinh thӱ nghiӋm

116

xiii

Chѭѫng 1
GIӞI THIӊU
1.1. Ĉһt Vҩn ĈӅ
Khi bѭӟc vào hӝi nhұp nӅn kinh tӃ thӃ giӟi, ViӋt Nam ÿѭӧc ÿánh giá nhѭ mӝt con
rӗng nhӓ cӫa châu Á và nӅn kinh tӃ nhӳng năm gҫn ÿây phát triӇn mҥnh mӁ. Sau nhӳng
chһn ÿua mӋt mӓi cӫa nӅn kinh tӃ, con ngѭӡi lҥi muӕn lùi vӅ dành chӛ cho nhӳng thú vui
tao nhã cӫa cuӝc sӕng. Mӝt trong nhӳng thú vui tao nhã ÿѭӧc ngѭӡi dân lӵa chӑn nhiӅu là
chѫi cá cҧnh. Tӯ ÿó phong trào chѫi cá cҧnh ngày càng phát triӇn rӝng khҳp ӣ nѭӟc ta,
ÿһc biӋt ӣ các thành phӕ lӟn nhѭ TP.HCM… Nuôi cá cҧnh không chӍ là thú vui, mà theo
phong thӫy nhiӅu ngѭӡi còn tin rҵng nuôi cá cҧnh sӁ mang lҥi nhiӅu may mҳn và sӵ an
lành, thӏnh vѭӧng cho gia chӫ.
HiӋn nay, các loҥi cá cҧnh phә biӃn trên thӃ giӟi hҫu hӃt ÿӅu ÿã có mһt ӣ ViӋt Nam
vӟi tәng sӕ hѫn 100 loài. Trong sӵ ÿa dҥng và phong phú ÿó, thì tӯ lâu cá dƭa ÿѭӧc xem
nhѭ mӝt loài cá quý, có giá trӏ cao trên thӏ trѭӡng cá cҧnh bӣi dáng vҿ uy nghi và màu sҳc
tuyӋt ÿҽp cӫa chúng.
Tuy vұy, cá dƭa vӕn ÿòi hӓi khҳc khe vӅ môi trѭӡng sӕng. Sӵ thay ÿәi dù nhӓ vӅ
môi trѭӡng sӕng nhѭ pH, ÿӝ cӭng, nhiӋt ÿӝ…, cNJng dӉ gây stress cho cá, làm giҧm sӭc ÿӅ
kháng và tҥo ÿiӅu kiӋn thuұn lӧi cho mҫm bӋnh xâm nhұp và phát triӇn. Do ÿó mһc dù cá
ÿѭӧc chăm sóc cҭn thұn nhѭng vүn dӉ mҳc bӋnh và gây thiӋt hҥi ÿáng kӇ cho các trҥi
nuôi. Ĉѭӧc sӵ phân công cӫa Khoa Thӫy Sҧn, Ĉҥi Hӑc Nông Lâm TP.HCM, chúng tôi
tiӃn hành thӵc hành ÿӅ tài “Khҧo sát nhӳng bӋnh thѭӡng gһp trên cá dƭa
(Symphysodon sp) và thӱ nghiӋm kháng sinh ÿӗ”.
1


1.2. Mөc Tiêu ĈӅ Tài
- Xác ÿӏnh thành phҫn kí sinh trùng ký sinh trên cá dƭa.
- Phân lұp, ÿӏnh danh mӝt sӕ loài vi khuҭn gây bӋnh cho cá dƭa.
- Lұp kháng sinh ÿӗ xác ÿӏnh tính kháng kháng sinh cӫa vi khuҭn.

2


Chѭѫng 2
TӘNG QUAN TÀI LIӊU
2.1. Giӟi ThiӋu VӅ Ĉһc ĈiӇm Sinh Hӑc Cá Dƭa
2.1.1. Nguӗn gӕc cá ÿƭa
Năm 1840, cá dƭa hoang dҥi (Symphysodon discus) lҫn ÿҫu tiên ÿѭӧc tìm thҩy bӣi
tiӃn sƭ ngѭӡi Áo, Johann Jacob Heckel. Ông chuyӇn nhӳng con cá dƭa ÿҫu tiên cho nѭӟc
Ĉӭc bҵng khí cҫu, ÿӵng trong nhӳng thùng 250 lít. Ӣ Ĉӭc ngѭӡi ta cӕ gҳng nuôi giӳ ÿӇ
cá dƭa có thӇ thích nghi vӟi ÿiӅu kiӋn môi trѭӡng nhѭng rҩt khó khăn, nhӳng con cá ÿҫu
tiên ÿó không sӕng ÿѭӧc. ĈӃn nhӳng năm 1930 và 1940, nhӳng ngѭӡi nuôi cá cҧnh trong
bӇ lҥi nhұp cá dƭa ÿѭa vӅ Châu Âu và Liên Hӧp Quӕc, ngày nay nhiӅu ngѭӡi dân ÿӏa
phѭѫng vүn gӑi cá ÿƭa là cá “pompadur”.
Sau ÿó, nhӳng cá dƭa hoang dҥi khác cNJng ÿã ÿѭӧc tìm thҩy. Trҧi qua hѫn 160
năm, nhiӅu dòng cá dƭa có màu sҳc phong phú ÿã ÿѭӧc biӃt ÿӃn, cҧ nhӳng dòng cá tӯ sӵ
lai tҥo cӫa con ngѭӡi nhѭ: Blue Diamond, Malboro Red, Golden Snake Skin, … ÿã tҥo
nên sӵ ÿa dҥng cho loài cá dƭa.
Theo Gunter Keller (1988), cá dƭa có nguӗn gӕc tӯ Nam Mӻ, Tây Colombia,
thѭӧng và trung lѭu sông Amazon và nhӳng vùng khác nhѭ: Brazil, Peru, Venezuela, …
Cá dƭa ÿѭӧc tìm thҩy ӣ nhӳng phө lѭu nhӓ, nhӳng hӗ nhӓ nѫi có nhӳng nhánh cây,
rӉ cây chìm trong nѭӟc, mӵc nѭӟc sâu ít nhҩt 1m.

3


Hình 2.1: Vӏ trí sông Amazone nѫi tìm thҩy cá dƭa hoang dҥi
2.1.2. Phân loҥi
Cá dƭa thuӝc:

Lӟp: Osteichthyes
Lӟp phө: Actinopterygii
Bӝ: Perciformes
Hӑ: Cichlidae
Giӕng: Symphysodon

Theo Gunter Keller (1988) giӕng Symphysodon có hai loài:
- Symphysodon discus (Heckel, 1840) có 9 sӑc trên thân trong ÿó các sӑc 1, 5, 9
thѭӡng ÿұm hѫn nhӳng sӑc còn lҥi. Phân bӕ ӣ vùng hҥ lѭu các sông Abacaxis, Negro và
Trombetas. Gӗm hai phân loài:
+ Symphysodon discus discus (Heckel, 1840).
+ Symphysodon discus willischwartzi (Burgees, 1981).
- Symphysodon aequifasciata (Pellergin, 1904) có 9 sӑc ÿӭng sұm màu và ÿӅu
nhau. Phân bӕ ӣ hҫu hӃt các sông phía hҥ nguӗn eo Purus. Loài này có ba phân loài:
4


+ Symphysodon aequifasciata aequifasciata (Pellergin, 1904) có màu
xanh lá cây, có 9 sӑc màu nâu ÿұm.
+ Symphysodon aequifasciata haraldi (Shultz, 1960) thân có màu
nâu ÿӓ, các sóng màu xanh sáng.
+ Symphysodon aequifasciata axelrodi (Shultz, 1960).
Gҫn ÿây, ngѭӡi ta mӟi tìm thҩy mӝt loài mӟi là Symphysodon tarzoo (Kullander,
2006), tên thѭѫng mҥi là cá dƭa xanh Tefé, phân bӕ chӫ yӃu ӣ thѭӧng nguӗn eo Purus
trong các sông tӯ Ica ÿӃn Bauana cӫa hӋ thӕng Amazon.

Hình 2.2: Loài phө Symphysodon
discus discus

Hình 2.4: Loài phө Symphysodon

aequifasciata aequifasciata

Hình 2.3: Loài phө Symphysodon discus
willischwartzi

Hình 2.5: Loài phө Symphysodon
aequifasciata axelrodi

5


Hình 2.6: Loài phө Symphysodon
aequifasciata haraldi

Hình 2.7: Loài Symphysodon tarzoo

Loài Symphysodon tarzoo tӯng ÿѭӧc mô tҧ bӣi Lyons vào năm 1959 dӵa trên mӝt
sӕ cá thӇ sӕng có xuҩt xӭ tӯ trҥi xuҩt khҭu cá cҧnh Tarpon zoo ӣ Leticia, Columbia.
Chúng ÿѭӧc phân biӋt vӟi nhӳng loài hiӋn hӳu qua nhӳng ÿӕm ÿӓ ÿһc trѭng ӣ thân và
vây hұu môn. Sau ÿó Shultz (1960) bác bӓ tên này và xӃp chúng vào loài Symphysodon
aequifasciata. Tuy nhiên, nhiӅu nghiên cӭu sau này (Kaullander, 1996 – 2003) khҷng
ÿӏnh rҵng Symphysodon tarzoo là mӝt loài riêng biӋt.
Theo Martin Ng, 2004, khi phân biӋt các dòng cá dƭa, tác giҧ dӵa vào các ÿһc ÿiӇm
nhѭ màu sҳc cӫa thân, sӕ lѭӧng cNJng nhѭ màu sҳc các sӑc ÿӭng, hình dҥng mҳt, màu sҳc
cӫa mҳt, màu sҳc và hoa văn trên vây lѭng, … (HuǤnh Thanh Vân, 2006).
Cho ÿӃn nay vүn chѭa có hӋ thӕng phân loҥi nào chҳc chҳn.

6

2.1.3. Ĉһc tính sinh hӑc cӫa cá dƭa
2.1.3.1. Ĉ̿c ÿi͋m hình thái
Cá dƭa có hình dҥng tròn, thân dҽp ngang, nhѭ cái dƭa, ÿҫu ngҳn, mҳt linh hoҥt,
miӋng nhӓ, lӛ mNJi hӣ hai bên ÿҫu. Các tia vây phát triӇn, vây phía ÿҫu cӭng, phía sau
mӅm, vây lѭng và vây hұu môn ÿӕi xӭng nhau, vây ngӵc và vây ÿuôi có tia vi mӅm. Dáng
vҿ nhҽ nhàng, oai vӋ, dáng bѫi uyӇn chuyӇn.
Màu sҳc cá ÿa dҥng, có sӵ kӃt hӧp khá hài hòa. Sӵ biӃn ÿәi này còn tùy thuӝc vào
nguӗn thӭc ăn, quá trình tăng trѭӣng cӫa cá, môi trѭӡng sinh thái và sӵ lai tҥo giӳa các
giӕng loài.
10
11

9

1
2
3
4

8

5
6
7

Hình 2.8: Hình dҥng ngoài cӫa cá dƭa
1. Ĉӗng tӱ

5. Vây ngӵc

9. Ĉuôi

2. MNJi

6. Hұu môn

10. Vây lѭng

3. MiӋng

7. Vây bөng

11. Ĉѭӡng bên

4. Nҳp mang

8. Vây hұu môn
7


2.1.3.2. Môi tr˱ͥng s͙ng
Cá dƭa có tұp tính thѭӡng sӕng thành bҫy, ѭa nҩp trong bóng râm, vùng tӕi, trong
các thân cây, rӉ cây chìm trong nѭӟc, ӣ nhӳng thӫy vӵc có nѭӟc sҥch, trong, có tính acid,
nӅn ÿáy là cát. Cá sӁ mҩt màu và sӧ sӋt khi ánh sáng mҥnh.
Môi trѭӡng nѭӟc nѫi mà chúng sӕng có ÿһc tính thӫy, lý, hóa nhѭ bҧng 2.1:
Bҧng 2.1: Ĉһc ÿiӇm lý hóa môi trѭӡng nѭӟc tӵ nhiên cá sӕng
ChӍ tiêu
Ĉѫn vӏ tính
Ĉӝ cӭng tәng cӝng

mg/l

Sӕ lѭӧng
232,7

pH

6–7

CO2

mg/l

9,0

HCO3-

mg/l

5,75

O2

mg/l

6,5

NH4+

mg/l

0,006

NO2

mg/l

0

S

‰

0

NhiӋt ÿӝ

o

C

24,2

Nhѭ vұy môi trѭӡng tӵ nhiên nѫi cá sӕng có ÿӝ cӭng trung bình, pH hѫi acid. Theo
Thomas A. Giovanetti (1991; trích dүn bӣi Ĉӛ Quang TiӅn Vѭѫng, 1996), ÿӝ cӭng tәng
cӝng lúc cá sinh sҧn là 53,7 – 179 mg/L, ѭѫng nuôi 179 – 268,5 mg/L, nhiӋt ÿӝ thích hӧp
28 – 31oC, pH thích hӧp 5,5 – 7,3 nhѭng tӕi ѭu tӯ 6,5 – 6,8.
Cá dƭa rҩt nhҥy cҧm vӟi ÿiӅu kiӋn môi trѭӡng, nhҩt là nhiӋt ÿӝ, thích nѫi nѭӟc tƭnh
và có ÿҫy ÿӫ ánh sáng.

8


2.1.3.3. Ĉ̿c tính dinh d˱ͩng
Cá dƭa là loài ăn tҥp thiên vӅ ÿӝng vұt, thích mӗi sӕng di ÿӝng.
Giai ÿoҥn cá mӟi nӣ ÿӃn 3 ngày tuәi, cá con dinh dѭӥng nhӡ chҩt dӵ trӳ trong túi
noãn hoàng dѭӟi bөng.
Giai ÿoҥn tӯ 4 – 14 ngày tuәi, cá con bám trên mình cá bӕ mҽ, dinh dѭӥng nhӡ
chҩt nhҫy tiӃt ra tӯ cѫ thӇ bӕ mҽ.
Khi cá ÿѭӧc 20 ngày tuәi, chúng sӁ tách bҫy, ăn Artermia, Moina, Daphnia, ÿӗng
thӡi cá có thӇ ăn ÿѭӧc thӭc ăn nhѭ cá trѭӣng thành nhѭng kích cӥ nhӓ.
Giai ÿoҥn trѭӣng thành cá có thӇ ăn: tôm nѭӟc ngӑt, ҩu trùng muӛi, trùng chӍ, tim,
gan, thӏt bò xay nhuyӉn, …
2.1.3.4. Ĉ̿c tính sinh s̫n
Theo Thomas A.Giovanetti (1991) tuәi thành thөc cӫa cá tӯ 18 – 24 tháng tuәi, có
thӇ là 12 tháng nӃu ÿiӅu kiӋn dinh dѭӥng tӕt. Cá dƭa thành thөc sinh dөc sӁ tӵ bҳt cһp, giai
ÿoҥn bҳt cһp xҧy ra trong vòng 7 – 10 ngày, cһp cá sӁ tӵ tách ra mӝt gӕc bӇ, dùng miӋng
làm sҥch giá thӇ. Ĉôi cá này thѭӡng kӅ sát miӋng, quүy mҥnh ÿuôi, ÿuәi bҳt nhau, xua
ÿuәi nhӳng con khác lҥi gҫn chúng. Sau ÿó chúng bѫi song ÿôi, quҩn quít bên nhau.
Trѭӟc khi ÿҿ mӝt vài ngày, cá có hiӋn tѭӧng rùng mình, rung toàn thân, xӃp vây
lҥi, ÿôi lúc ÿӭng yên tҥi chӛ, ít bҳt mӗi.
Cá sҳp ÿҿ có màu sҳc rҩt sһc sӥ, cһp cá bѫi lѭӧn, ve vãn bên nhau, cá có hiӋn
tѭӧng rùng mình liên tөc. Khi sinh, cá chúc ÿҫu xuӕng 45 ÿӝ, lúc này gai sinh dөc lӝ rõ có
9


thӇ phân biӋt ÿѭӧc cá ÿӵc, cá cái. Cá cái ÿҿ trӭng theo chiӅu dӑc giá thӇ, tӯ dѭӟi lên. Cá
ÿӵc cNJng theo lӝ trình ÿó tiӃt tinh ÿӇ thө tinh cho trӭng. Thӡi gian ÿҿ kéo dài 1 – 1,5 giӡ.
Trӭng ÿѭӧc ÿҿ tұp trung thành cөm, trӭng cá dƭa là trӭng dính. Khi ÿҿ chúng tìm
giá thӇ thích hӧp, giá thӇ có thӇ là ÿá nhҹn, mһt kiӃng, gҥch hay lá và thân cây chìm trong

nѭӟc. Cá bӕ mҽ chăm sóc trӭng bҵng cách liên tөc quҥt nѭӟc ÿӇ cung cҩp oxy và làm cho
trӭng sҥch. Chúng loҥi bӓ trӭng hѭ ÿӇ khӓi ҧnh hѭӣng trӭng tӕt.
Trӭng nӣ sau 65 – 70 giӡ ӣ 28 – 30oC, trong thӡi gian này, bӇ cá mӟi ÿҿ nên ÿһt
nѫi yên tƭnh, tránh ÿӇ cá hoҧng sӧ nhѭ tiӃng ÿӝng, ngѭӡi lҥ, thay ÿәi ÿiӅu kiӋn sinh thái
ÿӝt ngӝt, ... cá bӕ mҽ có thӇ ăn trӭng. Lúc mӟi nӣ, cá con sӁ sӕng nhӡ túi noãn và bám
trên giá thӇ vài ngày, tӵ tiêu thө năng lѭӧng cӫa túi noãn ÿӇ sӕng sót, nӃu cá bӝt rѫi
xuӕng, cá cha hoһc cá mҽ sӁ dùng miӋng ngұm lҩy và ÿһt vào chӛ cNJ. Sau ÿó khoҧng 3 –
4 ngày, cá con ÿeo bám trên cѫ thӇ cá bӕ mҽ ăn chҩt nhҫy. Chҩt nhҫy rҩt quan trӑng, là
mӝt loҥi chҩt dinh dѭӥng cho cá con nhѭ sӳa, có màu xám. Tӯ 4 – 6 ngày kӇ tӯ khi bám
lên mình cá bӕ mҽ, cá con bҳt ÿҫu ăn thӭc ăn sҹn có trong môi trѭӡng nѭӟc, sau ba tuҫn
chúng có thӇ sӕng tӵ lұp.
Chu kǤ tái thành thөc tӯ 20 – 25 ngày ÿӕi vӟi cá tӯ 1 – 3 năm tuәi, hѫn 30 ngày
ÿӕi vӟi cá trên 3 năm tuәi. Thӡi gian tái thành thөc còn tùy thuӝc vào ÿiӅu kiӋn dinh
dѭӥng và sӕ lѭӧng con mà chúng mang.

Cá dƭa có thӇ sinh sҧn quanh năm. Tuy nhiên cá thѭӡng tұp trung sinh sҧn vào mùa
mѭa tӯ tháng 4 ÿӃn tháng 10. Vào mùa lҥnh (< 27oC), chu kì tái phát dөc dài, tӍ lӋ thө tinh
và tӍ lӋ nӣ rҩt thҩp.

10


Hình 2.9: Cá mҽ chuҭn bӏ ÿҿ trӭng

Hình 2.10: Cá mҽ ÿang ÿҿ trӭng

Hình 2.11: Cá mҽ ÿҿ trӭng, cá bӕ tiӃt tinh
ÿӇ thө tinh cho trӭng

Hình 2.12: Cá mҽ chăm sóc trӭng

2.1.3.5. Ĉ̿c ÿi͋m tăng tr˱ͧng
Giai ÿoҥn cá mӟi nӣ: cá con mӟi nӣ dài khoҧng 1,2 – 2 mm, có màu xám ÿen, vây
trong suӕt. Giai ÿoҥn này cá chѭa thӇ bѫi lӝi mà bám vào giá thӇ hoһc thành bӇ nhӡ sӧi
nhӡn ӣ ÿҫu.
Giai ÿoҥn cá ăn chҩt nhӡn trên cѫ thӇ cá mҽ: sau 3 ngày tӯ khi trӭng nӣ thành cá
bӝt, cá con bѫi lӝi thành ÿàn quanh cá bӕ mҽ. Cá con sӕng nhӡ ăn chҩt nhҫy tiӃt ra tӯ cѫ
thӇ cá bӕ mҽ trong 12 – 15 ngày. Khi cá ÿѭӧc 1 tuҫn tuәi cá dài khoҧng 4 – 5 mm.
11


Giai ÿoҥn sau khi tách khӓi cá bӕ mҽ: sau 2 tuҫn tuәi cá dài khoҧng 10 mm, chiӅu
dài vây lѭng mang ÿһc trѭng cho cá vây cӭng nhѭng hình dҥng chѭa giӕng cái dƭa. Khi cá
ÿѭӧc 5 – 6 tuҫn tuәi, cá có hình dҥng giӕng cá bӕ mҽ nhѭng màu sҳc chѭa rõ, có chiӅu dài
khoҧng 20 – 25 mm.
Giai ÿoҥn cá sau 2 tháng tuәi: lúc này mҳt cá bҳt ÿҫu có màu ÿӓ và màu sҳc trên da
thӇ hiӋn rõ hѫn, trong thӡi gian này cá ăn nhiӅu hѫn. Do ÿó tӕc ÿӝ phát triӇn cӫa cá trong
giai ÿoҥn này phө thuӝc vào cách thӭc chúng ta cho cá ăn. Cá sӁ có màu sҳc sһc sӥ cӫa cá
trѭӣng thành khi chúng ÿѭӧc khoҧng 5 – 6 tháng, ÿӃn tháng thӭ 10 cá có thӇ tham gia
sinh sҧn.

Hình 2.13: Trӭng nӣ sau 60 – 70 giӡ

Hình 2.14: Cá bӝt 2 ngày tuәi

Hình 2.15: Cá bӝt 3 ngày tuәi

Hình 2.16: Cá bӝt bѫi quanh cá bӕ mҽ
12