Giáo án Hóa học 11 bài 4: Phản ứng trao đổi ion trong dung dịch các chất điện li

HÓA HỌC 11 CƠ BẢN

§4: PHẢN ỨNG TRAO ĐỔI ION TRONG DUNG
DỊCH CÁC CHẤT ĐIỆN LI
I. Mục tiêu bài học
1. Kiến thức
- Biết điều kiện xảy ra phản ứng trao đổi giữa các chất điện li trong dung
dịch.
- Hiểu rõ bản chất của phản ứng trao đổi xảy ra trong dung dịch của các chất
điện li.
2. Kỹ năng
- Rèn luyện kỹ năng viết phương trình phản ứng trao đổi giữa các chất điện
li.
- Kỹ năng viết phương trình ion rút gọn.
- Vận dụng kiến thức để dự đoán chiều hướng của phản ứng trao đổi giữa
các chất điện li và làm một số dạng bài tập cơ bản.
II. Phương pháp giảng dạy
- Sử dụng phương pháp đàm thoại nêu vấn đề kết hợp với phương tiện trực
quan.
III. Chuẩn bị
1. Giáo viên
- Chuẩn bị nội dung kiến thức.
- Hoá chất và dụng cụ làm thí nghiệm biểu diễn.
2. Học sinh
- Cần chuẩn bị trước nội dung bài học ở nhà.
IV. Tiến trình lên lớp
1. Ổn định lớp
2. Kiểm tra bài cũ
- Tính pH của dung dịch KOH 0,001M và pH của dung dịch HNO3 0,1M.
3. Bài mới
Hoạt động của giáo viên

Hoạt động của học sinh
Nội dung ghi bảng
Hoạt động 1 Phản ứng
tạo thành chất kết tủa
GV làm thí nghiệm biểu
diễn phản ứng giữa dung

Quan sát và viết phương

I. Điều kiện xảy ra phản
ứng trao đổi ion trong
dung dịch các chất điện
li


HÓA HỌC 11 CƠ BẢN

dịch Na2SO4 và dung dịch
BaCl2.
Giải thích ?
GV hướng dẫn cho học
sinh các bước viết một
phương trình in rút gọn.

trình phản ứng.

1. Phản ứng tạo thành chất
kết tủa

Na2SO4 + BaCl2 → BaSO4

Thí nghiệm : trộn 2 dung
 + 2NaCl
dịch Na2SO4 và BaCl2.
Natri sunfat và bari clorua
đều dễ tan và phân li hoàn Phản ứng
toàn.
Na2SO4 + BaCl2 → BaSO4
+
2 + 2NaCl
Na2SO4 → 2Na + SO4
BaCl2 → Ba2+ + 2Cl-

Phương trình ion rút gọn

Trong số 4 ion chỉ có Ba2+
và SO42- kết hợp đực với
nhau tạo thành sản phẩm
ít tan.

Ba2+ + SO42- → BaSO4 

Ba2+ + SO42- → BaSO4 
Từ phương trình ion rút
gọn yêu cầu học sinh cho
một thí dụ phản ứng trao
đổi của một cặp chất khác
cũng cho sản phẩm là
BaSO4. Rút ra bản chất
của phản ứng trong
trường hợp này.

Hoạt động 2 Phản ứng
tạo thành chất điện li yếu.
*. Phản ứng tạo thành
nước.
GV làm thí nghiệm biểu
diễn: cho từ từ dung dịch
HCl vào dung dịch NaOH

Phản ứng có sự kết hợp
giữa các ion tạo thành một Phản ứng có sự kết hợp
sản phẩm kết tủa.
giữa các ion tạo thành một
sản phẩm kết tủa.
HS quan sát và viết
phương trình phản ứng,
phương trình ion rút gọn.

2. Phản ứng tạo thành chất
điện li yếu
a. Phản ứng tạo thành


HÓA HỌC 11 CƠ BẢN

(có chứa phenolphtalein)
cùng nồng độ.
Yêu cầu HS quan sát và
viết phản ứng. Giải thích.
Yêu cầu học sinh viết

phản ứng giữa Mg(OH)2
với dung dịch HCl.

nước
HCl + NaOH → NaCl +
H2O
+

HCl → H + Cl

Thí nghiệm
HCl + NaOH → NaCl +
H2O

-

NaOH → Na+ + OH-

Phương trình ion rút gọn

Phương trình ion rút gọn.

H+ + OH- → H2O

H+ + OH- → H2O

Phản ứng xảy ra do có sự
kết hợp của 2 ion H+ và
OH- tạo thành chất điện li
yếu.

Rút ra bản chất phản ứng.
Mg(OH)2 + 2HCl →
MgCl2 + H2O
Mg(OH)2 + 2H+ → Mg2+
+ H2O
*. Phản ứng tạo thành axit
Phản ứng xảy ra do có sự
yếu.
kết hợp của 2 ion H+ và
GV làm thí nghiệm biểu
OH- tạo thành chất điện li
diễn cho từ từ dung dịch
yếu.
HCl vào dung dịch
CH3COONa.
GV hướng dẫn HS ngửi
mùi sản phẩm.

Phản ứng xảy ra

Thí nghiệm

HCl + CH3COONa →
NaCl + CH3COOH

HCl + CH3COONa →
NaCl + CH3COOH

HCl → H+ + ClCH3COONa → CH3COO

+ Na+

b. Phản ứng tạo thành axit
yếu

Phương trình ion rút gọn
-

H+ + CH3COO- →


HÓA HỌC 11 CƠ BẢN

H+ + CH3COO- →
CH3COOH

Hoạt động 3 Phản ứng
tạo thành chất khí
GV làm thí nghiệm biểu
diễn rót dung dịch HCl
vào dung dịch Na2CO3.

Phản ứng có sự kết hợp
của 2 ion H+ và CH3COOtạo thành CH3COOH là
chất điện li yếu.

HS quan sát và viết phản
ứng.

CH3COOH

Phản ứng có sự kết hợp
của 2 ion H+ và CH3COOtạo thành CH3COOH là
chất điện li yếu

3. Phản ứng tạo thành chất
khí

HS quan sát viết phản ứng
2HCl + Na2CO3 → 2NaCl
xảy ra.
Thí nghiệm:
+ H2O + CO2 
Bản chất của phản ứng
HCl → H+ + Cl2HCl + Na2CO3 → 2NaCl
Na2CO3 → Na+ + CO32+ H2O + CO2 
2H+ + CO32- → H2O +
Phương trình ion rút gọn
CO2 
2H+ + CO32- → H2O +
Phản ứng có sự kết hợp
CO2 
của 2 ion H+ và ion CO32Phản ứng có sự kết hợp
tạo thành sản phẩm khí là
của 2 ion H+ và ion CO32CO2
tạo thành sản phẩm khí là
CO2
Hoạt động 4 Kết luận
Bản chất của phản ứng
xảy ra giữa các chất điện
li trong dung dịch là gì ?

Khi nào thì phản ứng tảo
đổi ion giữa các chất điện

IV. Kết luận
Bản chất của phản ứng
trao đổi trong dung dịch
các chất điện li là phản

1. Phản ứng xảy ra trong
dung dịch các chất điện li
là phản ứng giữa các ion.


HÓA HỌC 11 CƠ BẢN

li trong dung dịch xảy ra ? ứng giữa các ion.
Phản ứng trao đổi xảy ra
khi một số ion trong dung
dịch kết hợp được với
nhau làm giảm nồng độ
ion của chúng.

4.
5.
-

2. Phản ứng tao đổi trong
dung dịch các chất điện li
Điều kiện xảy ra phản ứng
chỉ xảy ra khi các ion kết

trao đổi ion trong dung
hợp được với nhau tạo
dịch các chất điện li là sản
thành một trong các chất
phẩm tạo thành có ít nhất
sau :
một trong các chất sau:
- chất kết tủa.
- chất kết tủa.
- chất điện li yếu.
- chất điện li yếu.
- chất khí.
- chất khí.

Củng cố
Làm bài tập 4 và 5 trang 20 SGK.
Dặn dò
Làm bài tập SGK và bài tập 1.24 đến 1.36 SBT.
Chuẩn bị bài tập tiết sau luyện tập chương.