Dạy học địa lí địa phương theo định hướng phát triển năng lực cho học sinh phổ thông các trường dân tộc nội trú tỉnh thái nguyên

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

LÂM NGUYỄN THU HIỀN

DẠY HỌC ĐỊA LÍ ĐỊA PHƯƠNG
THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC
CHO HỌC SINH PHỔ THÔNG CÁC TRƯỜNG DÂN TỘC NỘI TRÚ TỈNH THÁI
NGUYÊN

Ngành: LL&PP dạy học môn Địa lí
Mã số: 8.14.01.11

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

Thái Nguyên, năm 2018


ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

LÂM NGUYỄN THU HIỀN

DẠY HỌC ĐỊA LÍ ĐỊA PHƯƠNG
THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC
CHO HỌC SINH PHỔ THÔNG CÁC TRƯỜNG DÂN TỘC NỘI TRÚ TỈNH THÁI
NGUYÊN

Ngành: LL&PP dạy học môn Địa lí
Mã số: 8.14.01.11

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Trần Viết Khanh

Thái Nguyên, năm 2018


LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu độc lập của tôi. Các số liệu và
kết quả nghiên cứu trong luận văn là trung thực và chưa từng được công bố
trong bất kì công trình nào khác. Các thông tin, số liệu trích dẫn trong quá trình
nghiên cứu đều được ghi rõ nguồn gốc.
Thái Nguyên, tháng 4 năm 2018
TÁC GIẢ LUẬN VĂN

Lâm Nguyễn Thu Hiền

XÁC NHẬN CỦA

XÁC NHẬN CỦA

TRƯỞNG KHOA CHUYÊN MÔN

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC

PGS.TS. Trần Viết Khanh

i

LỜI CẢM ƠN
Trước tiên, tôi xin chân thành tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới thầy giáo, PGS.TS.
Trần Viết Khanh, người hướng dẫn khoa học, đã tận tình chỉ bảo và giúp đỡ tôi
hoàn thành luận văn này.
Tôi cũng xin cảm ơn những góp ý vô cùng quý báu của các nhà khoa học,
sự tạo điều kiện giúp đỡ của thầy cô trong Bộ môn Phương pháp dạy học Địa lí,
Khoa Địa lí, Phòng Đào tạo và các phòng ban chức năng khác thuộc trường ĐH Sư
phạm, Đại học Thái Nguyên - nơi tôi được vinh dự học tập và tham gia nghiên cứu;
Ban Giám hiệu, giáo viên các trường Dân tộc Nội trú Trung Học Cơ Sở Phú Lương,
Phổ thông Dân tộc Nội trú Nguyễn Bỉnh Khiêm Võ nhai và trường PT Dân tộc Nội
trú Thái Nguyên nơi tiến hành điều tra khảo sát và tổ chức thực nghiệm.
Xin gửi những lời tri ân chân thành nhất tới gia đình, bạn bè vì đã luôn
quan tâm, động viên và ủng hộ để tôi trong quá trình học tập, nghiên cứu.
Mặc dù tôi đã có nhiều cố gắng trong quá trình thực hiện đề tài, nhưng
do còn hạn chế về trình độ chuyên môn nên không thể tránh khỏi những thiếu sót.
Tôi rất mong nhận được sự chỉ dẫn, góp ý và giúp đỡ quý báu của các thầy, cô giáo
và các bạn đồng nghiệp. Xin trân trọng cảm ơn!
Thái Nguyên, ngày 15 tháng 04 năm 2018
TÁC GIẢ LUẬN VĂN

Lâm Nguyễn Thu Hiền

ii


MỤC LỤC
Trang

Trang bìa phụ
Lời cam đoan...........................................................................................................i

Lời cảm ơn ............................................................................................................ ii
Mục lục................................................................................................................. iii
Danh mục chữ viết tắt ...........................................................................................iv
Danh mục các bảng số liệu.....................................................................................v
Danh mục các hình ................................................................................................vi

MỞ ĐẦU ...............................................................................................................1
1. Lí do chọn đề tài................................................................................................1
2. Mục tiêu .............................................................................................................2
3. Nhiệm vụ ...........................................................................................................2
4. Giới hạn nghiên cứu..........................................................................................2
5.
Quan
điểm
và
phương
..........................................................3

pháp

nghiên

cứu

6. Lịch sử nghiên cứu............................................................................................5
7. Những đóng góp của đề tài...............................................................................8
NỘI DUNG .........................................................................................................10
Chương 1 CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ DẠY HỌC ĐỊA LÍ ĐỊA
PHƯƠNG THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC CHO HỌC SINH PHỔ
THÔNG CÁC TRƯỜNG DÂN TỘC NỘI TRÚ TỈNH THÁI

NGUYÊN

...............................................................................................10

1.1. Cơ sở lí luận .................................................................................................10
1.1.1. Một số Khái niệm .....................................................................................10
1.1.2. Một số vấn đề chung về đổi mới dạy học................................................10
1.1.3. Khái niệm về năng lực, chương trình giáo dục định hướng năng lực ...14
1.2. Cơ sở thực tiễn .............................................................................................23
1.2.1. Chương trình địa lí địa phương trong phân phối chương trình môn
Địa
lí............................................................................................................................23
1.2.2. Đặc điểm dân cư dân tộc tỉnh Thái Nguyên và đặc điểm tâm sinh lí của
học

sinh

dân

tộc

thiếu

số .....................................................................................24
1.2.3. Thực trạng dạy học ĐLĐP theo định hướng phát triển năng lực cho học


sinh PT các trường Dân tộc Nội trú tỉnh Thái Nguyên. ..................................28
TIỂU KẾT CHƯƠNG 1 ...................................................................................31

iii


Chương 2 TỔ CHỨC CÁC HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC ĐỊA LÍ ĐỊA PHƯƠNG THEO
ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC CHO HỌC SINH PHỔ THÔNG CÁC
TRƯỜNG
DÂN
TỘC
NỘI
TRÚ
TỈNH
THÁI
NGUYÊN
................................................................................................32
2.1. Các phương pháp, kĩ thuật, hình thức dạy học địa lí địa phương theo
định
hướng
phát
triển
năng
lực.
..................................................................................32
2.1.1 Phương pháp dạy học theo định hướng phát triển năng
lực....................32
2.1.2
Kĩ thuật dạy học theo định hướng phát triển năng lực
...........................44
2.2.3 Các hình thức tổ chức dạy học địa lí địa phương theo định hướng phát
triển năng lực cho học sinh phổ thông các trường DTNT tỉnh Thái Nguyên .52
2.2 Quy trình xây dựng bài học địa lí địa phương theo định hướng phát triển

năng lực................................................................................................................57
2.2.1 Định hướng chung .....................................................................................57
2.2.2. Quy trình xây dựng bài học ......................................................................58
TIỂU KẾT CHƯƠNG 2 ...................................................................................65
Chương 3 THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM, ĐÁNH GIÁ KẾT QUẢ NGHIÊN
CỨU ...................................................................................................66
3.1. Mục đích, nhiệm vụ, nguyên tắc của thực nghiệm sư phạm
.....................66
3.1.1.
Mục
đích
của
thực
nghiệm
sư
phạm ........................................................66
3.1.2 Nhiệm vụ ....................................................................................................66
3.1.3 Nguyên tắc thực nghiệm............................................................................67
3.2 Tổ chức thực nghiệm ....................................................................................67
3.2.1 Thời gian thực nghiệm ..............................................................................67
3.2.2 Đối tượng thực nghiệm..............................................................................67
3.2.3.
Phương
pháp
thực
nghiệm
sư
phạm
........................................................68
3.3. Căn cứ và tiêu chí để đánh giá, xếp loại kết quả thực nghiệm sư phạm

..69
3.3.1. Căn cứ đánh giá, xếp loại .........................................................................69
3.3.2. Tiêu chí đánh giá, xếp loại .......................................................................69
3.3.3.
Cách
xử
lý
kết
quả
thực
nghiệm
sư
phạm
...............................................69
3.4.
Đánh
giá
kết
quả
thực
nghiệm:
...................................................................70


3.4.1. Về hoạt động của giáo viên và học sinh. .................................................70
3.4.2. Về thái độ của học sinh. ...........................................................................71
3.4.3.
Kết
quả
kiểm

tra
kiến
thức.
......................................................................71
TIỂU KẾT CHƯƠNG 3 ...................................................................................76
KẾT LUẬN ..........................................................................................................77
TÀI LIỆU THAM KHẢO................................................................................80
PHỤ LỤC
iv


DANH MỤC CÁC CHỮ CÁI VIẾT TẮT

STT

Chữ viết tắt

Chữ viết đầy đủ

1

DHDA

Dạy học dự án

2

DTTS

Dân tộc thiểu số

3

ĐC

Đối chứng

4

ĐLĐP

Địa lí địa phương

5

GV

Giáo viên

6

HS

Học sinh

7

PT

Phổ thông

8

PT DTNT THCS

Phổ thông Dân tộc Nội trú trung học cơ sở

8

PPDH

Phương pháp dạy học

9

SGK

Sách giáo khoa

10

THPT

Trung học phổ thông

11

THCS

Trung học cơ sở

iv
v


DANH MỤC CÁC BẢNG
Trang

Bảng 1.1. So sánh một số đặc trưng của chương trình định hướng nội dung
và
chương trình định hướng năng lực ............................................................16
Bảng 1.2. Các năng lực chung .............................................................................17
Bảng 1.3 Các năng lực chuyên biệt môn Địa lí ...................................................21
Bảng 2.1. Phân loại các dạng câu hỏi...................................................................45
Bảng 2.2. Câu hỏi theo cấp độ nhận thức ...........................................................46
Bảng 3.1. Danh sách các bài thực nghiệm ...........................................................67
Bảng 3.2. Danh sách các lớp và số lượng học sinh tham gia thực nghiệm..........68
Bảng 3.3. Danh sách giáo viên tham gia thực nghiệm sư phạm ..........................68
Bảng 3.4. Kết quả khảo sát hoạt động của giáo viên và học sinh trong giờ học .70
Bảng 3.5. Khảo sát thái độ của học sinh ở hai lớp thực nghiệm và đối chứng khi
giáo viên đặt câu hỏi (đơn vị: %) ..............................................................71
Bảng 3.6. Kết quả thực nghiệm tại trường PT DTNT –THCS Phú Lương .........71
Bảng 3.7. Kết quả thực nghiệm tại trường DTNT Nguyễn Bỉnh Khiêm Võ Nhai
....72
Bảng 3.8. Kết quả thực nghiệm tại trường DTNT Thái Nguyên ........................73
Bảng 3.9. Kết quả thực nghiệm chung tại 03 trường ..........................................74

v
vi

DANH MỤC CÁC HÌNH
Trang

Hình 1.1. Sơ đồ cấu trúc năng lực ........................................................................14
Hình 2.1: Sơ đồ kĩ thuật “khăn trải bàn”..............................................................49
Hình 3.1: Biểu đồ so sánh kết quả kiểm tra giữa lớp thực nghiệm và lớp đối
chứng tại trường PT DTNT THCS Phú Lương ...................................................72
Hình 3.2: Biểu đồ so sánh kết quả kiểm tra giữa lớp thực nghiệm và lớp đối
chứng tại trường PT DTNT Nguyễn Bỉnh Khiêm Võ Nhai.................................73
Hình 3.3: Biểu đồ so sánh kết quả kiểm tra giữa lớp thực nghiệm và lớp đối
chứng tại trường PT DTNT Thái Nguyên............................................................74
Hình 3.4: Biểu đồ so sánh kết quả kiểm tra giữa lớp thực nghiệm và lớp đối
chứng tại trường 3 trường.
...................................................................................75

vi
vii


MỞ ĐẦU
1. Lí do chọn đề tài
Trong giai đoạn hiện nay, phát triển nguồn nhân lực nói chung và nguồn
nhân lực các dân tộc thiểu số là một trong ba khâu đột phá chiến lược của đất
nước. Với sự quan tâm của Đảng và Chính phủ những năm qua nguồn nhân lực các
dân tộc thiểu số đã có bước phát triển, góp phần thúc đẩy tăng trưởng kinh tế,
giảm nghèo vùng dân tộc và miền núi. Bước vào thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa
và hội nhập quốc tế, bên cạnh những thành tựu đạt được, nguồn nhân lực các dân
tộc thiểu số còn bộc lộ nhiều hạn chế yếu kém: Lao động dân tộc thiểu số chủ yếu
tập trung trong lĩnh vực nông nghiệp, tỷ lệ lao động có trình độ chuyên môn kỹ

thuật rất thấp, chủ yếu là lao động giản đơn và chưa qua đào tạo; nhận thức, kỹ
năng sống, khả năng thích ứng môi trường mới còn hạn chế; tác phong và kỷ luật
lao động của nguồn nhân lực các dân tộc thiểu số còn nhiều bất cập; số lượng, cơ
cấu và chất lượng đội ngũ cán bộ dân tộc thiểu số chưa theo kịp sự phát triển và
yêu cầu thực tiễn.
Nghị quyết số 29 của Hội Nghị Trung ương 8 khóa XI về đổi mới căn bản,
toàn diện giáo dục và đào tạo đã nêu rõ mục tiêu cụ thể của giáo dục phổ
thông “Đối với giáo dục phổ thông, tập trung phát triển trí tuệ, thể chất, hình thành
phẩm chất, năng lực công dân, phát hiện và bồi dưỡng năng khiếu, định hướng
nghề nghiệp cho học sinh. Nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện, chú trọng giáo
dục lý tưởng, truyền thống, đạo đức, lối sống, ngoại ngữ, tin học, năng lực và
kỹ năng thực hành, vận dụng kiến thức vào thực tiễn. Phát triển khả năng sáng
tạo, tự học,
khuyến khích học tập suốt đời”. [12]
Chương trình giáo dục định hướng phát triển năng lực (định hướng phát
triển năng lực) nay còn gọi là dạy học định hướng kết quả đầu ra được bàn đến
nhiều từ những năm 90 của thế kỷ 20 và ngày nay đã trở thành xu hướng giáo dục
quốc tế. Giáo dục định hướng phát triển năng lực nhằm mục tiêu phát triển năng
lực người học, đảm bảo chất lượng đầu ra của việc dạy học, thực hiện mục tiêu
phát triển toàn diện các phẩm chất nhân cách, chú trọng năng lực vận dụng tri
thức trong những tình huống thực tiễn nhằm chuẩn bị cho con người năng lực giải
1


quyết các tình huống của cuộc sống và nghề nghiệp. Chương trình này nhấn
mạnh vai trò của người học với tư cách chủ thể của quá trình nhận thức.

2

Thái Nguyên là một tỉnh miền núi, từ nhiều thế kỉ trước Thái Nguyên là địa
bàn cư trú của nhiều dân tộc anh em, trong đó có một số dân tộc thiểu số có trình
độ dân trí còn nhiều hạn chế vì vậy mà việc dạy học Địa lí địa phương cho học sinh
PT theo định hướng phát triển năng lực ở các trường Dân tộc Nội trú có vai trò cực
kì quan trọng bởi vì Địa lí địa phương là một bộ phận quan trọng của địa lý Tổ
quốc nên việc hiễu rõ kiến thức địa lí Địa phương chính là cơ sở quan trọng để
học sinh có thể học tốt kiến thức Địa lí Tổ quốc và kiến thức Địa lí nói chung. Bên
cạnh đó việc hiểu rõ kiến thức Địa lí địa phương sẽ giúp các em có những định
hướng và hành động đúng đắn trong lao động sản xuất tại địa phương, tham gia
xây dựng quê hương ngày càng giàu đẹp.
Vì những lí do trên, tác giả đã lựa chọn đề tài “ Dạy học địa lí Địa phương
theo định hướng phát triển năng lực cho học sinh PT các trường Dân tộc Nội trú
tỉnh Thái Nguyên”
2. Mục têu
Trên cơ sở nghiên cứu các vấn đề lí luận và thực tiễn về dạy học ĐLĐP, đề tài
đã thiết kế các bài giảng Địa lí địa phương theo định hướng phát triển năng lực
nhằm phát huy tính tích cực, chủ động của học sinh góp phần đổi mới PPDH Địa lí
cho học sinh PT các trường Dân tộc Nội trú tỉnh Thái Nguyên qua đó hình thành và
phát triển các năng lực cần thiết và giáo dục tình yêu quê hương, đất nước cho học
sinh.
3. Nhiệm vụ
- Nghiên cứu cơ sở lí luận và thực tiễn về dạy học Địa lí địa phương theo
định hướng phát triển năng lực cho học sinh PT ở các trường Dân tộc Nội trú tỉnh
Thái Nguyên.
- Thiết kế các bài học địa lí Địa phương theo định hướng phát triển năng lực
cho học sinh PT ở các trường Dân tộc Nội trú tỉnh Thái Nguyên.
- Thực nghiệm sư phạm, đánh giá kết quả nghiên cứu và đưa ra
những khuyến nghị, đề xuất cần thiết.
4. Giới hạn nghiên cứu
Trong quá trình nghiên cứu do có nhiều điều kiện hạn chế (về thời gian, tài

chính…) nên đề tài chỉ giới hạn ở việc dạy học địa lý địa phương theo định hướng
3


phát triển năng lực cho học sinh phổ thong các trường dân tộc nội trú tỉnh Thái
Nguyên.

4


5. Quan điểm và phương pháp nghiên cứu
5.1 Quan điểm nghiên cứu
5.1.1. Quan điểm thực tiễn
Thực tiễn giáo dục là nguồn gốc, là động lực, là tiêu chuẩn và là mục đích
của quá trình nghiên cứu khoa học giáo dục, quan điểm thực tiễn trong nghiên cứu
khoa học giáo dục cho phép ta nhìn thấy sự xuất hiện, sự phát triển, diễn biến và
kết thúc của các sự vật hiện tượng trong thực tiễn, phát hiện quy luật tất yếu của
sự phát triển đối tượng, giúp các nhà khoa học kiểm tra kết quả nghiên cứu trong
hoạt động thực tiễn giáo dục, cải tạo thực tiễn giáo dục.
5.1.2.Quan điểm hệ thống
Nghiên cứu theo quan điểm hệ thống cho phép nhìn nhận một cách khách
quan, toàn diện về hiện tượng giáo dục, thấy được mối quan hệ của hệ thống với
các đối tượng khác trong hệ thống lớn, từ đó xác định được các con đường tổng
hợp, tối ưu để nâng cao chất lượng giáo dục.
5.1.3.Quan điểm tích hợp
Trong lĩnh vực nghiên cứu khoa học giáo dục, quan điểm tiếp cận tích hợp
là chỉ một quan niệm GD toàn diện con người, chống lại hiện tượng làm cho con
người phát triển thiếu hài hòa, cân đối. Tích hợp còn có nghĩa là thành lập một loại
hình nhà trường mới, bao gồm các thuộc tính trội của các loại hình nhà trường vốn
có.

5.1.4.Quan điểm lịch sử
Trong nghiên cứu cho phép ta nhìn thấy toàn cảnh sự xuất hiện, sự
phát triển, diến biến và kết thúc của các sự vật hiện tượng, mặt khác giúp ta phát
hiện qui luật tất yếu của sự phát triển đối tượng, giúp các nhà khoa học nghiên cứu
và hoạt động thực tiễn giáo dục tránh được những sai lầm không đáng có.
5.1.6.Quan điểm công nghệ dạy học
Là một hệ thống phương tiện, phương pháp và kỹ năng (thậm chí, nghệ
thuật), tác động vào con người, hình thành một nhân cách xác định.
- Dựa trên quan điểm duy vật biện chứng, kế thừa và phát triển kết quả của
những công trình nghiên cứu trước đây về dạy học ĐLĐP theo định hướng phát
5


triển năng lực.

6


5.2 Phương pháp nghiên cứu
5.2.1.Phương pháp thu thập và xử lí thông tin
Các nguồn tài liệu gồm sách báo, tạp chí chuyên ngành, các báo cáo khoa
học, các đề tài nghiên cứu, các trang web cung cấp thông tin và các chỉ thị, nghị
quyết của ngành giáo dục có liên quan đến đề tài. Để đề tài đảm bảo tính khoa
học và tính sư phạm, trong quá trình thu thập tài liệu phải đặc biệt chú ý đến nội
dung chương trình SGK Địa lý 9 và 12 ban cơ bản, sách hướng dẫn của giáo viên,
cùng với các tài liệu tham khảo khác.
5.2.2 Phương pháp điều tra, quan sát
Đó là phương pháp đi khảo sát thực tế ở một số trường phổ thông trong
tỉnh Thái Nguyên để nắm rõ thực trạng dạy và học địa lý địa phương theo định
hướng phát triển năng lực ở các trường Dân tộc Nội trú hiện nay. Dự giờ của một số

giáo viên đang dạy Địa lý địa phương, phỏng vấn và phát phiếu điều tra cho học
sinh và giáo viên để rút ra những nhận xét chính xác, khách quan. Đồng thời để đưa
ra những kiến nghị cần thiết, giúp cho việc giảng dạy và học tập bộ môn Địa lý,
trong đó có địa lý địa phương ở các trường Dân tộc Nội trú tỉnh Thái Nguyên.
5.2.3.Phương pháp phân tích hệ thống
Để đảm bảo tính khoa học và tính sư phạm của đề tài, trong quá trình
thực hiện đề tài cần phải xem xét, phân tích các đối tượng nghiên cứu trong một hệ
thống hoàn chỉnh. Có như vậy, mới rút ra được những kết luận khách quan, chính
xác về vấn đề đưa ra.
5.2.4.Phương pháp thực nghiệm sư phạm
Để kiểm chứng tính khoa học và thực tiễn của đề tài, phải tiến hành thực
nghiệm sư phạm. Đó là cách trực tiếp giảng dạy hoặc nhờ một số giáo viên có kinh
nghiệm ở một số trường phổ thông giúp đỡ giảng dạy phần bài giảng do tác giả
thiết kế theo mục đích của đề tài. Sau đó dùng phiếu thăm dò lấy ý kiến của giáo
viên và học sinh nhằm kiểm nghiệm các kết quả lý thuyết mà đề tài đưa ra. Phân
tích các kết quả thực nghiệm thu được, rút ra những nhận định cần thiết và từ đó
đề ra một số kiến nghị giúp cho việc dạy học địa lý địa phương nói riêng, cũng như
địa lý nói chung có được hiệu quả như mong muốn.
7


5.2.5. Phương pháp thống kê toán học
Vận dụng lý thuyết xác suất thống kê và thống kê toán học để xử lý, phân
tích các kết quả thu được sau khi tiến hành thực nghiệm sư phạm ở các trường
Dân tộc Nội trú tại tỉnh Thái Nguyên, nhằm đánh giá tính khả thi của đề tài, đồng
thời là căn cứ khoa học để xác định xu hướng phát triển của đối tượng để đề xuất
những biện pháp thực hiện cho tốt.
6. Lịch sử nghiên cứu
Lịch sử nghiên cứu của vấn đề dạy học địa lí địa phương theo định hướng
phát triển năng lực người học đã được đề cập đến ở nhiều tài liệu trong và ngoài

nước
6.1.Ở nước ngoài
6.1.1. Đối với kiến thức địa lí địa phương
Ở Liên Xô (trước đây) và các nước Đông Âu đã có rất nhiều công trình
nghiên cứu địa lý địa phương cả về lý luận và về thực tiễn. Tổng kết vấn đề này,
K.F.Stroev (1974) khẳng định: tài liệu địa lý địa phương là cơ sở tốt nhất để hình
thành biểu tượng, khái niệm địa lý cho học sinh và minh hoạ cho các bài giảng địa
lý. Chính địa lý địa phương là môi trường tốt nhất để học sinh có thể vận dụng
những kiến thức đã học vào thực tiễn sinh động ở nơi các em đang sinh sống.
Ở Pháp và nhiều nước khác như Hoa Kỳ, Ôxtraylia, Thái Lan, Ấn Độ… địa lý
địa phương cũng được đưa vào chương trình phổ thông, bắt đầu từ việc tìm hiểu
quê hương cho tới việc công bố các công trình nghiên cứu và hướng dẫn giảng dạy
địa lý địa phương. Mục đích của việc giảng dạy địa lý địa phương trong nhà trường
ở nước ngoài là góp phần giáo dục lòng yêu quê hương đất nước, bồi dưỡng
cho học sinh khả năng tìm hiểu và năng lực tư duy tổng hợp đối với các vấn đề của
địa phương.
6.1.2. Đối với dạy học theo định hướng phát triển năng lực
- Tác giả: V.A.Crutetxki, V.N.Miaxisốp đã xuất bản công trình nghiên cứu
“Năng lực toán học”
- Tác giả: Coovaliốp, V.P. Iaguncôva
cứu“Năng lực văn học”
8

đã xuất bản công trình nghiên


Nhìn chung, đây là những công trình nghiên cứu cơ bản về mặt lí luận và
thực tiễn về năng lực trong nền tâm lí học Liên Xô trong khoảng thời gian từ năm
1936 đến năm 1941
-Tác giả Miller đã đề xuất mô hình kim tự tháp năm 1990, trong đó đi sâu

phân tích 4 mức độ khác nhau của mục đích dạy học theo hướng tiếp cận năng lực
bao gồm: “kiến thức, kĩ năng, thể hiện và hành động”.
Theo mô hình này, ở mức thấp nhất người học đạt được kết quả về kiến
thức và kĩ năng, ở mức độ cao hơn, người học thể hiện được năng lực và hành
động thực tế phù hợp với năng lực của mình.
- Các tác giả Johnson & Ratcliff (2004), Linton (2009) và Blanxel & Moore
(2012) đã xác định và đánh giá hệ thống các năng lực cốt lõi mà người học cần đạt
được trong quá trình học tập là: năng lực cốt lõi, năng lực xuyên văn hóa; năng lực
chuyên biệt và năng lực nghề nghiệp…
6.2.Ở Việt Nam
6.2.1. Đối với kiến thức địa lí địa phương
Nghiên cứu địa lý địa phương đã được tiến hành từ lâu. Có thể coi Nguyễn
Trãi với “Dư địa chí” (ra đời vào thế kỷ XV) là người đặt nền móng cho việc
nghiên cứu vấn đề này. Gần đây hàng loạt “Địa chí” của các tỉnh đã được biên soạn
như: “Địa phương chí Hà Bắc” (Hoàng Thiếu Sơn), “Địa phương chí Hải Phòng”
(Hoàng Đạo Thuý), “Địa lý địa phương các tỉnh” (Viện Khoa học xã hội Việt Nam),
“Địa lý các tỉnh và thành phố Việt Nam” (Lê Thông)… Để đáp ứng yêu cầu đưa
kiến thức địa lý địa phương vào trong dạy học phổ thông, các tỉnh cũng đã chủ
động tổ chức nghiên cứu và biên soạn tài liệu địa lý địa phương dùng riêng
cho tỉnh mình. Đến nay hầu hết các tỉnh trong cả nước đã làm được điều này, tiêu
biểu có Hà Nội, Hải Phòng, Bắc Ninh, Thái Bình, Thái Nguyên…
6.2.2. Đối với dạy học theo định hướng phát triển năng lực
- Tác giả Xavier có công trình “ Khoa sư phạm tích hợp hay làm thế nào để
phát triển các năng lực ở nhà trường” do Đào Trọng Quang, Nguyễn Ngọc Nhị
dịch, Nxb Giáo Dục,1996, tác giả đã đưa ra khái niệm năng lực, phân biệt năng lực
bộ môn và liên môn; năng lực cơ bản.
9


Cuốn sách : “Pisa và các dạng câu hỏi”, các tác giả Nguyễn Hải Châu và Lê

Thị Mỹ Hà, Nxb Giáo dục Việt Nam, 2012. Đây là cuốn sách biên soạn tổng quan
về các đánh giá Pisa, dạng câu hỏi Pisa tiêu biểu. Cuốn sách chỉ ra năng lực đọc
hiểu, khung đánh giá mức độ đọc hiểu của Pisa; năng lực khoa học, khung đánh giá
năng lực khoa học của Pisa 2006; đánh giá năng lực toán học phổ thông trong Pisa
và khung đánh năng lực toán học.
Phát triển chương trình đại học theo hướng tiếp cận năng lực: xu thế và nhu
cầu, tác giả Hoàng Thị Tuyết – Đại học Sư phạm TP Hồ Chí Minh. Tạp chí Phát triển
và hội nhập số 9/ tháng 03-04/2013, bài báo đã giới thiệu những mô hình phát
triển chương trình đại học theo hướng phát triển năng lực trên thế giới. Theo tác
giả, phát triển chương trình đại học theo hướng phát triển năng lực ở Việt Nam là
một đường lối chiến lược để làm cho giáo dục đại học Việt Nam gắn đào tạo với
nhu cầu kinh tế - xã hội.
Trong cuốn “Lí luận dạy học hiện đại - một số vấn đề về đổi mới phương
pháp dạy học”, 2012 của tác giả Benrd Meier và Nguyễn Văn Cường đã đề cập đến
giáo dục định hướng phát triển năng lực và một số quan điểm, phương pháp và kĩ
thuật dạy học phát huy tính tích cực cho HS. Hay trong cuốn “Lí luận dạy học hiện
đại - cơ sở đổi mới mục tiêu, nội dung và phương pháp dạy học” (2014) của tác giả
Benrd Meier và Nguyễn Văn Cường, đã đề cập đến phát triển năng lực như là mục
tiêu dạy học, định hướng phát triển năng lực là một xu hướng giáo dục quốc tế. Tác
giả cũng đưa ra các quan điểm, PPDH và kĩ thuật dạy học nhằm phát triển năng lực
của người học.
Thấy được vai trò quan trọng của việc dạy học theo định hướng phát triển
năng lực nhằm phát huy tính tích cực của người học, từ năm học 2014-2015 Bộ GD
và ĐT đã điều chỉnh nội dung dạy học theo hướng phát triển năng lực của học sinh,
rèn luyện cho học sinh năng lực vận dụng kiến thức nhằm giải quyết các vấn đề
trong học tập và thực tiễn.
Bộ Giáo dục và Đào tạo đã biên soạn nhiều tài liệu, tổ chức nhiều khóa tập
huấn bồi dưỡng giáo viên dạy học theo định hướng phát triển năng lực: Tài liệu tập
huấn thí điểm phát triển chương trình giáo dục nhà trường phổ thông, Bộ giáo dục
10

và đào tạo,

11


dự án phát triển giáo viên các cấp học, tháng 8 năm 2013. Nội dung chính của tài
liệu đề cập đến việc đánh giá khái quát chương trình, SGK giáo dục phổ thông hiện
hành; định hướng xây dựng chương trình giáo dục phổ thông sau năm 2015; hướng
dẫn phát triển chương trình giáo dục nhà trường phổ thông; kiểm tra, đánh giá HS
theo định hướng phát triển năng lực.
Nghiên cứu về dạy học theo định hướng phát triển năng lực, đổi mới
phương pháp dạy học theo định hướng phát triển năng lực cũng đã được các tác
giả công bố trên các tạp chí khoa học, các luận văn thạc sĩ: “Phát triển năng lực
nhận thức, tư duy cho học sinh trung học phổ thông qua bài tập hóa học” Đinh Văn
Khoa – Đại Học Sư phạm Hà Nội; “Rèn luyện năng lực hợp tác cho học sinh trong
giảng dạy chương hóa vô cơ và năng lượng sinh học 11 THPT” Phạm Huyền
Thương – Đại học Sư phạm Hà Nội; “ Xây dựng và sử dụng bài tập nhận thức
trong dạy học Địa lý 10 THPT theo định hướng phát triển năng lực” Phạm Khánh Ly
– Đại học Sư phạm Hà Nội; “Đổi mới dạy học Địa lý 12 – THPT theo định hướng
phát triển năng lực” Nguyễn Thị Thu Hường – Đại học Sư phạm Hà Nội, 2014.
Các công trình nghiên cứu trên đều nêu ra vai trò quan trọng của dạy học phát
triển năng lực trong giáo dục hiện nay nhằm phát huy vai trò chủ động, sáng tạo
của học sinh cũng như đưa ra các phương pháp dạy học nhằm phát huy năng lực
của học sinh.
Nhận xét chung
- Phần lớn các công trình nghiên cứu và tư liệu trên đây đều trực tiếp hoặc
gián tiếp đề cập đến vấn đề địa lí địa phương ở nhiều góc độ lý luận và thực tiễn
khác nhau.

- Chưa có công trình nào nghiên cứu một cách chuyên biệt, hệ thống về việc
dạy học địa lí địa phương theo định hướng phát triển năng lực cho học sinh PT các
trường Dân tộc Nội trú Thái Nguyên nói riêng.
7. Những đóng góp của đề tài
- Đề tài nghiên cứu được tổng quan cơ sở lí luận và thực tiễn của việc dạy
học Địa lí địa phương theo định hướng phát triển năng lực cho học sinh PT ở các
trường Dân tộc Nội trú tỉnh Thái Nguyên
12


- Đưa ra một số phương pháp, kĩ thuật và hình thức tổ chức dạy học Địa lí
địa phương theo định hướng phát triển năng lực.
- Thiết kế được các hoạt động dạy học địa lí Địa phương theo định hướng
phát triển năng lực cho học sinh PT ở các trường Dân tộc Nội trú tỉnh Thái Nguyên
- Kết quả của đề tài là tài liệu tham khảo cho việc dạy học Địa lí địa phương
theo định hướng phát triển năng lực cho học sinh PT ở các trường Dân tộc Nội trú
tỉnh Thái Nguyên.

13


NỘI DUNG
Chương 1
CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ DẠY HỌC ĐỊA LÍ ĐỊA PHƯƠNG THEO ĐỊNH
HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC CHO HỌC SINH PHỔ THÔNG CÁC TRƯỜNG
DÂN TỘC NỘI TRÚ TỈNH THÁI NGUYÊN
1.1. Cơ sở lí luận
1.1.1. Một số Khái niệm
1.1.1.1. Phương pháp dạy học
“Thuật ngữ phương pháp trong tiếng Hy Lạp là “Méthodos” có nghĩa là con

đường, cách thức hoạt động nhằm đạt được mục đích nhất định. Vì vậy, phương
pháp là hệ thống những hành động tự giác, tuần tự nhằm đạt được những kết quả
phù hợp với mục đích đã định”. [13]
PPDH phản ánh sự vận động của quá trình nhận thức của học sinh nhằm đạt
được mục đích đề ra. Nó phản ánh sự vận động của nội dung đã được nhà trường
quy định, cách trao đổi thông tin giữa thầy và trò, cách thức điều khiển hoạt
động nhận thức, kích thích và xây dựng động cơ, tổ chức hoạt động nhận
thức và kiểm tra, đánh giá kết quả hoạt động.
1.1.1.2. Kĩ thuật dạy học
Kĩ thuật dạy học là những biện pháp, cách thức hành động của giáo viên
và HS trong các tình huống hành hoạt động nhằm thực hiện giải quyết một nhiệm
vụ (nội dung) cụ thể. Để phát triển được các năng lực cho HS, người GV cần tuân
thủ các quy trình mang tính đặc trưng của mỗi kĩ thuật dạy học và phải có sự linh
hoạt, sáng tạo và nghệ thuật giải quyết các tình huống sư phạm.
1.1.1.3. Hình thức dạy học
Hình thức tổ chức dạy học là toàn bộ những cách thức tổ chức hoạt động của
giáo viên và học sinh trong quá trình day học ở thời gian và địa điểm nhất định với
những phương pháp và phương tiện dạy học cụ thể nhằm thực hiện những nhiệm
vụ dạy học.
1.1.2. Một số vấn đề chung về đổi mới dạy học
Đổi mới hình thức, phương pháp dạy học nhằm phát huy tính chủ động, tích
cực, sáng tạo và rèn luyện phương pháp tự học; tăng cường kỹ năng thực hành,
14