Giải phóng phụ nữ từ quan điểm chủ nghĩa mác lênin đến tư tưởng hồ chí minh, quan điểm của đảng cộng sản việt nam và thực tiễn ở nước ta

1

MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Quyền con người đã từng là vấn đề xuyên suốt của các cuộc đấu
tranh giai cấp, đấu tranh dân téc trong lịch sử, và cho đến nay nó vẫn là
một trong những vấn đề nổi bật của thời đại chúng ta. Quyền con người, dĩ
nhiên trước hết là quyền cho mỗi cá nhân, quyền được khẳng định mình là
một chủ thể với những quyền lợi, nghĩa vụ như mọi người khác. Thế nhưng
loài người đã từng vạch đôi xã hội, một nửa là đàn ông, nửa kia là đàn bà,
trong đó đàn bà đã từng bị hạn chế hoặc bị loại trừ khỏi những quyền con
người cơ bản. Chính vì lẽ đó, vấn đề giải phóng con người, đặc biệt là giải
phóng phụ nữ luôn được các nhà tử tửụỷng xã hội chủ nghĩa quan tâm và
ngày nay nó là vấn đề chung của toàn nhân loại, bởi lẽ quan tâm đến phụ
nữ cũng có nghĩa là quan tâm đến nguồn lực có vai trò đặc biệt quan trọng
đối với sự tồn tại và phát triển của xã hội loài người.
Lịch sử xã hội đã chứng minh rằng sự tiến bộ của xã hội sẽ chậm lại
nếu trong xã hội có một bộ phận đông đảo người bị áp bức bóc lột, bị hạn
chế hoặc bị loại trừ. Vì vậy vấn đề giải phóng phụ nữ đã được đặt ra từ rất
lâu. Từ giữa thế kỷ thứ XIX chủ nghĩa Mác - Lênin ra đời đã góp phần rất
quan trọng trong việc giải phóng phụ nữ, thực hiện bình đẳng nam nữ (mà
ngày nay theo cách gọi của các nhà khoa học hiện đại ở Việt Nam là bình
đẳng giới) như là một trong những nội dung của cách mạng xã hội chủ
nghĩa nhằm giải phóng xã hội, giải phóng con người. Đây cũng là một
trong những đóng góp vĩ đại của chủ nghĩa Mác - Lênin đối với sự phát
triển của khoa học giới trên thế giới nói chung và ở Việt Nam nói riêng.
Trong lịch sử dựng nước và giữ nước của dân téc Việt Nam, phụ nữ
luôn giữ vị trí quan trọng và có những cống hiến to lớn, góp phần xây dựng


2

truyền thống vẻ vang của dân téc, đồng thời cũng tạo nên truyền thống của
chính giới mình.
Nhận thức rõ vai trò quan trọng của phụ nữ, ngay sau khi giành được
độc lập năm 1945, Đảng và Nhà nước ta đã đặc biệt quan tâm và đặt nền
móng cho sự nghiệp giải phóng phụ nữ. Điều 9 trong bản Hiến pháp đầu tiên
của nước Việt Nam dân chủ cộng hòa năm 1946 đã khẳng định quyền bình
đẳng nam nữ. Trải qua nhiều lần sửa đổi Hiến pháp, song tư tưởng về bình
đẳng giới luôn được bổ sung và hoàn thiện. Tất cả các Hiến pháp từ 1946,
1959, 1980, 1992 đều khẳng định: phụ nữ có quyền bình đẳng với nam giới
về mọi mặt chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội. Ngoài ra còn có hàng loạt các
văn bản, chỉ thị, nghị quyết khác khẳng định quyền bình đẳng nam nữ như
Nghị quyết 04 của Bộ Chính trị, Chỉ thị 37 CT/TW, Chỉ thị 44/CT... Gần
đây nhất, sau khi thực hiện thành công Chiến lược và Kế hoạch hành động
quốc gia vì sự tiến bộ của phụ nữ đến năm 2000, Thủ tướng Chính phủ đã
ký quyết định phê duyệt Chiến lược quốc gia vì sự tiến bộ của phụ nữ Việt
Nam đến năm 2010 và Kế hoạch hành động vì sự tiến bộ của phụ nữ Việt
Nam đến năm 2005.
Nhìn chung, trong những năm qua việc thực hiện các Chỉ thị, Nghị
quyết của Đảng và Nhà nước về bình đẳng giới đã đạt được những thành
tựu bước đầu rất đáng ghi nhận. Địa vị của người phụ nữ Việt Nam ngày
càng được khẳng định và đề cao bởi những đóng góp to lớn của họ trong
thành tựu chung của cả nước và sự quan tâm của Đảng Cộng sản Việt Nam.
Tuy nhiên, do chưa nhận thức đầy đủ sự khác biệt về giới, chưa vận
dụng tiếp thu những thành tựu lý luận quan trọng mà chủ nghĩa Mác Lênin đã để lại cho khoa học giới nên sự nghiệp bình đẳng giới vẫn còn
một số hạn chế nhất định. Tư tưởng "trọng nam khinh nữ", nạn ngược đãi
đối với phụ nữ, tác phong gia trưởng, chuyên quyền, độc đoán của không
Ýt đàn ông, sự thiếu bình đẳng trong việc ra các quyết định lớn như đầu tư


3

sản xuất, định hướng hôn nhân, nghề nghiệp cho con cái vẫn đang tồn tại ở
không Ýt nơi trong nhiều gia đình. Maởt khaực xã hội và gia đình chưa
thực sự nhìn nhận, đánh giá hết những cống hiến của phụ nữ cũng như
những khó khăn của họ, về mặt nào đó còn nặng về huy động, khai thác sự
đóng góp của phụ nữ mà chưa coi trọng đúng mức việc bồi dưỡng, nâng cao
trình độ mọi mặt, tạo điều kiện cho phụ nữ phát triển, đáp ứng những đòi hỏi
ngày càng cao của cuộc sống. Chính những điều này đã làm chậm quá trình
thực hiện mục tiêu công bằng xã hội và bình đẳng giới ở nước ta hiện nay.
Tình hình trên đã đặt ra yêu cầu cấp thiết phải đẩy mạnh hơn nữa công
tác nghiên cứu lý luận về giải phóng phụ nữ một cách thấu đáo từ quan điểm
chủ nghĩa Mác - Lênin đến thực tiễn Việt Nam, góp phần khẳng định và tìm ra
những điều kiện cơ bản, giải pháp chủ yếu nhằm thực hiện công cuộc giải
phóng phụ nữ, phát huy vai trò phụ nữ trên tất cả các lĩnh vực của đời sống xã
hội. Đó là nhiệm vụ vừa cơ bản, lâu dài, vừa có ý nghĩa thời sự cấp bách, đòi
hỏi sự nỗ lực của toàn đảng, toàn dân, trước hết là các ngành, các cấp, các nhà
khoa học quan tâm nghiên cứu vấn đề này. Chính thực tế trên đã thôi thúc tôi
chọn đề tài: "Giải phóng phụ nữ: từ quan điểm chủ nghĩa Mác - Lênin đến
tư tưởng Hồ Chí Minh, quan điểm của Đảng Cộng sản Việt Nam và thực
tiễn ở nước ta" làm luận văn tốt nghiệp của mình.
2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài
Vấn đề giải phóng phụ nữ từ lâu đã được nhiều nhà tư tưởng và các
nhà kinh điển của chủ nghĩa Mác - Lênin quan tâm nghiên cứu và được đề
cập rất sớm trong nhiều tác phẩm, điển hình như: "Mác - Ăngghen - Lênin
về giải phóng phụ nữ"; "Ba cuộc cách mạng với vấn đề giải phóng phụ nữ"
(1976); "Bác Hồ với sự nghiệp giải phóng phụ nữ" (1990). Ngoài ra còn có
những tác phẩm lý luận quan trọng của C.Mác, Ph.Ăngghen và V.I.Lênin như:
"Tình cảnh của giai cấp lao động ở Anh"; "Gia đình thần thánh"; "Tuyên ngôn


4

của Đảng Cộng sản"; "Nguồn gốc của gia đình, của chế độ tư hữu và của nhà
nước"; "Chủ nghĩa tư bản và lao động nữ"…
Đảng ta và Chủ tịch Hồ Chí Minh ngay từ những ngày đầu của cách
mạng cũng giành sự quan tâm thích đáng trong việc đề ra chủ trương,
đường lối, chính sách nhằm giải phóng phụ nữ, thực hiện bình đẳng nam
nữ. Với sự quan tâm của Đảng và Nhà nước, sự tài trợ của các tổ chức quốc
tế, sự tâm huyết của các nhà khoa học, một số vấn đề lý luận và thực tiễn
nghiên cứu phụ nữ đã được đặt ra, xem xét và có hướng giải quyết đúng
đắn. Nhiều cuộc Hội thảo khoa học ở các Trung tâm nghiên cứu đã đi vào
các khía cạnh khác nhau về vai trò của phụ nữ như những công trình:
"Thực trạng gia đình Việt Nam và vai trò của phụ nữ trong đình" (1990);
"Gia đình, người phụ nữ và giáo dục gia đình" (1993); "Gia đình Việt Nam
trong sự nghiệp đổi mới đất nước và vấn đề xây dựng con người " (1995);
"Đánh giá sự tiến bộ của phụ nữ từ 1985-1995" (1995). Những công trình
trên đã chỉ ra thực trạng vai trò của phụ nữ trong gia đình, ngoài xã hội ở
nước ta, nêu lên những kiến nghị nhằm thay đổi và bổ sung những chính
sách xã hội đối với phụ nữ để họ có điều kiện phát huy hết vai trò của mình
trong sự nghiệp đổi mới. Giáo sư Lê Thị Nhâm Tuyết với quyển "Phụ nữ
Việt Nam qua các thời đại" đã làm nổi bật vai trò phụ nữ Việt Nam trong
suốt chiều dài lịch sử dân téc, từ buổi đầu dựng nước đến những năm 1968.
Nhiều công trình nghiên cứu khoa học cấp nhà nước về vai trò của
phụ nữ trong gia đình như: "Vai trò của gia đình trong sự hình thành và
phát triển nhân cách con người Việt Nam" do Giáo sư Lê Thi làm chủ
nhiệm; "Phụ nữ giới và phát triển" (1996) của tác giả Trần Thị Vân Anh và
Lê Ngọc Hùng; "Phụ nữ và bình đẳng giới trong đổi mới ở Việt Nam"
(1998) của Giáo sư Lê Thi; "Luận cứ về khoa học cho việc đổi mới chính
sách xã hội đối với phụ nữ và gia đình" do Phó giáo sư Trần Thị Vân Anh
làm chủ nhiệm. Tất cả những công trình trên đều phản ánh những thay đổi

5
về vai trò của phụ nữ trong gia đình và bước đầu đã có một số kiến nghị
nhằm phát huy vai trò của phụ nữ trong gia đình và trong công cuộc đổi mới.
Ngoài ra còn có các luận văn, luận án như "Bình đẳng giới trong gia đình ở
nông thôn đồng bằng sông Hồng hiện nay" (2002) của tác giả Chu Thị Thoa;
"Gia đình Việt Nam và vai trò của người phụ nữ trong gia đình hiện nay" của
tác giả Dương Thị Minh; "Học thuyết Mác - Lênin về phụ nữ và liên hệ với
thực tiễn hiện nay ở nước ta" (2002) của tác giả Lê Ngọc Hùng... Đó là những
tác phẩm, luận văn, luận án bước đầu đặt cơ sở lý luận cho việc nghiên cứu phụ
nữ và gia đình theo phương pháp tiếp cận giới - mét phương pháp nghiên cứu
mới mẻ nhưng lại rất hiệu quả. Các công trình nghiên cứu kể trên là những tư
liệu tham khảo hết sức quan trọng giúp tôi hoàn thành đề tài luận văn.
Tuy nhiên, hiện nay ở nước ta, những nghiên cứu chuyên sâu các
quan điểm cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin về phụ nữ còn rất Ýt. Trong
thư mục các công trình nghiên cứu và bài viết đã công bố, xuất bản của cán
bộ Trung tâm nghiên cứu khoa học về gia đình và phụ nữ có rất Ýt Ên
phẩm chuyên bàn về vấn đề giải phóng phụ nữ. Trước tình hình đó, tác giả
chọn đề tài: "Giải phóng phụ nữ: từ quan điểm chủ nghĩa Mác - Lênin đến
tư tưởng Hồ Chí Minh, quan điểm của Đảng Cộng sản Việt Nam và thực
tiễn ở nước ta" với mong muốn được góp một phần công sức nhỏ bé vào sự
nỗ lực chung của toàn xã hội đối với vấn đề giải phóng phụ nữ cả về phương
diện lý luận lẫn thực tiễn.
3. Mục đích, nhiệm vụ, phạm vi nghiên cứu của luận văn
3.1. Mục đích
Trên cơ sở làm rõ những quan điểm cơ bản của chủ nghĩa Mác Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh và quan điểm của Đảng ta về giải phóng phụ
nữ, tác giả luận chứng những điều kiện cơ bản và những giải pháp chủ yếu
nhằm giải phóng phụ nữ, thực hiện bình đẳng giới đáp ứng yêu cầu công
nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước.

6
3.2. Nhiệm vô
Để đạt được mục đích đề ra, tác giả luận văn tập trung giải quyết
những nhiệm vụ sau đây:
- Hệ thống hóa, khái quát hóa những quan điểm chủ nghĩa Mác Lênin về vấn đề giải phóng phụ nữ và làm rõ sự vận dụng chủ nghĩa Mác Lênin về vấn đề giải phóng phụ nữ của Chủ tịch Hồ Chí Minh và Đảng
Cộng sản Việt Nam.
- Làm rõ thực trạng vấn đề giải phóng phụ nữ ở nước ta hiện nay.
- Phân tích những điều kiện cơ bản và những giải pháp chủ yếu
nhằm thực hiện sự nghiệp giải phóng phụ nữ, tiến tới bình đẳng giới trong
tình hình hiện nay.
3.3. Phạm vi nghiên cứu
Đề tài nghiên cứu tiến trình giải phóng phụ nữ của chủ nghĩa Mác Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh và Đảng ta trong lịch sử cũng như hiện nay ở
Việt Nam, cả về lý luận và thực tiễn.
4. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu
- Luận văn được thực hiện trên cơ sở lý luận của chủ nghĩa Mác Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, quan điểm của Đảng và Nhà nước ta về vấn
đề giải phóng phụ nữ, thực hiện bình đẳng giới.
- Luận văn sử dụng tổng hợp các phương pháp nghiên cứu: lôgíc và
lịch sử; phân tích và tổng hợp tư liệu thực tế để giải quyết nhiệm vụ đặt ra.
Tác giả luận văn cũng đã kế thừa các công cụ phân tích giới để tìm hiểu,
phân tích, lý giải thực trạng bình đẳng giới ở Việt Nam hiện nay.
5. Những đóng góp mới về mặt khoa học của luận văn
- Lần đầu tiên vấn đề giải phóng phụ nữ trong lý luận chủ nghĩa
Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh và Đảng ta được nghiên cứu một cách
cơ bản và có hệ thống. Tác giả luận văn bước đầu đã kết hợp chặt chẽ quan


7
điểm của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh và Đảng Cộng sản
Việt Nam với phương pháp tiếp cận giới trong xem xét và lý giải vấn đề
bình đẳng giới, đây được coi là bước phát triển lôgíc của quá trình nhận

thức, làm sáng tỏ những vấn đề lý luận và thực tiễn của chủ nghĩa Mác Lênin về giải phóng phụ nữ, thực hiện bình đẳng giới.
- Luận văn chỉ ra những điều kiện cơ bản và những giải pháp chủ
yếu thực hiện công cuộc giải phóng phụ nữ, tiến tới bình đẳng giới ở Việt
Nam hiện nay.
6. Ý nghĩa thực tiễn của luận văn
Với những đóng góp mới về mặt khoa học trên đây, luận văn góp
phần vào việc nghiên cứu những vấn đề lý luận đối với công cuộc giải
phóng phụ nữ, thực hiện bình đẳng giới đồng thời cung cấp thêm các cơ sở
khoa học, các căn cứ cho việc hoạch định chiến lược tổng thể và chính sách
cụ thể vì sự tiến bộ của phụ nữ, thực hiện sự nghiệp giải phóng phụ nữ
nhằm phát huy mọi khả năng sáng tạo của họ trong quá trình công nghiệp
hóa, hiện đại hóa đất nước.
Luận văn có thể dùng làm tài liệu tham khảo cho việc nghiên cứu,
giảng dạy lý luận chủ nghĩa xã hội khoa học, giảng dạy về gia đình, về giới
trong hệ thống các trường Đảng, các trường đào tạo cán bộ nữ và các
trường trung cấp lý luận chính trị ở nước ta.
7. Kết cấu của luận văn
Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, luận
văn được kết cấu làm 3 chương, 7 tiết.


8


9
Chửụng 1
CHỦ NGHểA MÁC - LÊNIN, Tệ TệễÛNG HỒ CHÍ MINH VAỉ
ẹẢNG CỘNG SẢN VIỆT NAM VỀ VẤN ẹỀ GIẢI
PHÓNG PHUẽ Nệế
1.1. CHỦ NGHểA MÁC - LÊNIN BAỉN VỀ ẹềA Về NGệễỉI PHUẽ Nệế

TRONG XAế HỘI Tệ BẢN CHỦ NGHểA

1.1.1. ẹũa vũ ngửụứi phú nửừ trong nền saỷn xuaỏt tử baỷn chuỷ
nghúa
“Vaỏn ủề giaỷi phoựng phú nửừ” tửứ lãu ủaừ ủửụùc nhiều nhaứ
khoa hóc quan tãm nghiẽn cửựu nhửng cho ủeỏn nay vn coứn nhiều yự
kieỏn khaực nhau. Coự yự kieỏn cho raống, noựi ủeỏn giaỷi phoựng phú nửừ
laứ noựi ủeỏn ủũa vũ ngửụứi phú nửừ trong xaừ hoọi coự giai caỏp ủoỏi
khaựng. Loái yự kieỏn khaực lái cho raống, giaỷi phoựng phú nửừ laứ vaỏn
ủề coự tớnh lũch sửỷ nẽn trong xaừ hoọi coự giai caỏp ủoỏi khaựng giaỷi
phoựng phú nửừ thửùc chaỏt laứ baứn về ủũa vũ ngửụứi phú nửừ trong xaừ
hoọi. Coứn trong xaừ hoọi xaừ hoọi chuỷ nghúa, giaỷi phoựng phú nửừ laứ
ủề caọp ủeỏn vai troứ phú nửừ trong gia ủỡnh vaứ ngoaứi xaừ hoọi. Nhìn
chung, mi loái yự kieỏn ủều coự tớnh hụùp lyự cuỷa noự, song moọt
caựch heọ thoỏng vaứ khaựi quaựt thỡ caực quan nieọm trẽn ủều chửa ủát
tụựi, coứn loái boỷ tớnh phong phuự, ủa dáng cuỷa thuaọt ngửừ naứy.
Khi baứn về caựch máng Trung Quoỏc vụựi vieọc giaỷi phoựng phú
nửừ vaứo naờm 1923, Chuỷ tũch Hồ Chí Minh cho raống vaỏn ủề giaỷi
phoựng phú nửừ laứ:
Quyền bỡnh ủaỳng về giaựo dúc, kinh teỏ, chớnh trũ cho caỷ
ủaứn õng cuừng nhử cho caỷ ủaứn baứ thi haứnh heọ thoỏng
trửụứng hóc thoỏng nhaỏt, tửực laứ thaứnh laọp trửụứng hóc, trong
ủoự con trai vaứ con gaựi cuứng hóc, traỷ cõng nhử nhau cho sửù
lao ủoọng nhử nhau. Quyền ủửụùc nghổ ngụi vaứ tiền trụù caỏp
cho trửụứng hụùp ủau oỏm, coự mang [38, tr.11].
Caực nhaứ khoa hóc xaừ hoọi Xõ vieỏt trửụực ủãy quan nieọm
raống:
Vaỏn ủề giaỷi phoựng phú nửừ laứ vaỏn ủề ủũa vũ ngửụứi
phú nửừ dửụựi chuỷ nghúa tử baỷn, về nhửừng con ủửụứng vaứ

10
phửụng phaựp giaỷi phoựng lao ủoọng phú nửừ về maởt xaừ hoọi
vaứ thửùc hieọn sửù bỡnh ủaỳng thửùc sửù cuỷa hó, về sửù tham
gia cuỷa hó vaứo cõng cuoọc xãy dửùng chuỷ nghúa xaừ hoọi
vaứ chuỷ nghúa coọng saỷn [58, tr.390].
Toồng hụùp caực yự kieỏn trẽn coự theồ nhaọn thaỏy: “Vaỏn ủề giaỷi
phoựng phú nửừ” về thửùc chaỏt laứ baứn về ủũa vũ, vai troứ cuỷa phú
nửừ trong xaừ hoọi vaứ nhửừng con ủửụứng giaỷi phoựng phú nửừ, ủaỷm
baỷo quyền bỡnh ủaỳng cuỷa phú nửừ trẽn taỏt caỷ caực lúnh vửùc kinh
teỏ, chớnh trũ, vaờn hoựa, xaừ hoọi nhaốm phaựt huy vai troứ to lụựn cuỷa
phú nửừ trong gia ủỡnh cuừng nhử trong xaừ hoọi.
“ẹũa vũ ngửụứi phú nửừ” laứ phửực theồ caực ủiều kieọn kinh teỏ - xaừ
hoọi ủaởc trửng cho cuoọc soỏng lao ủoọng saỷn xuaỏt vaứ sinh hoát cuỷa phú
nửừ trong gia ủỡnh vaứ xaừ hoọi. ẹeồ khaộc hóa ủũa vũ ngửụứi phú nửừ trong
xaừ hoọi, nhaỏt laứ trong xaừ hoọi tử baỷn chuỷ nghúa, caực nhaứ kinh ủieồn ủaừ
sửỷ dúng haứng loát caực khaựi nieọm khaực nhau nhử “ủũa vũ xaừ hoọi”; “sửù
thoỏng trũ ”; “sửù baỏt cõng”; “sửù baỏt bỡnh ủaỳng xaừ hoọi”...
Noựi ủeỏn ủũa vũ ngửụứi phú nửừ trong nền saỷn xuaỏt tử baỷn chuỷ
nghúa C.Maực vaứ Ph.Aấngghen ủaừ tố caựo kieồu boực loọt tử baỷn chuỷ
nghúa ủoỏi vụựi lao ủoọng nửừ. Bón chuỷ tử baỷn ủaừ boỷ tiền ra mua sửực
lao ủoọng cuỷa phú nửừ vaứ baột hó laứm vieọc ủeỏn kieọt sửực trong ủiều
kieọn khõng ủaỷm baỷo veọ sinh dn ủeỏn beọnh taọt, tửỷ vong. Tyỷ leọ
maộc beọnh cuỷa phú nửừ bao giụứ cuừng cao hơn nam giụựi. C.Maực chổ
roừ: “trong nhửừng nghề nghieọp cuỷa phú nửừ nhử bõng, len, lúa vaứ
ủồ goỏm tyỷ leọ bỡnh quãn cheỏt vỡ beọnh phoồi trong 100 nghỡn ngửụứi
ủaứn baứ laứ 643 ngửụứi nhiều hơn so vụựi tyỷ leọ ủaứn õng laứ 610
ngửụứi” [34, tr.428].
Nhử vaọy, hoọi chửựng “cheỏt vì lao ủoọng quaự sửực” ủaừ xuaỏt hieọn
tửứ cuoỏi theỏ kyỷ XIX ủaởc bieọt laứ ủoỏi vụựi ngửụứi phú nửừ, ủiều naứy

ủaừ ủửụùc caực nhaứ nghiẽn cửựu ủaởt ra cãu hoỷi lụựn: phaỷi chaờng vụựi
nhửừng ủiều kieọn lao ủoọng dửụựi chuỷ nghúa tử baỷn nhử vaọy phú nửừ
mụựi maộc nhửừng chửựng beọnh hieồm ngheứo? Caực õng cuừng tìm ra cãu
traỷ lụứi raống: trong xaừ hoọi tử baỷn chuỷ nghúa, coự theồ noựi lao ủoọng


11
nhử nõ leọ cuỷa phú nửừ ủaừ dn ủeỏn tỡnh tráng trẽn. Phú nửừ laứm
vieọc ln loọn vụựi ủaứn õng, hó laứm vieọc heỏt sửực naởng nhóc trong
nhửừng ủiều kieọn khõng phuứ hụùp vụựi sửực khoỷe vaứ nhãn phaồm,
C.Maực vieỏt: "Cõng nhãn gồm ủaứn õng vaứ ủaứn baứ, ngửụứi lụựn vaứ
treỷ em thuoọc caỷ hai giụựi… trong moọt soỏ ngaứnh thỡ ban ủẽm ủaứn baứ
vaứ nửừ thanh niẽn laứm vieọc ln loọn vụựi ủaứn õng” [34, tr.377].
Bón chuỷ tử baỷn boực loọt sửực lao ủoọng cuỷa phú nửừ baống caựch
keựo daứi thụứi gian lao ủoọng cuỷa hó trong mõi trửụứng thieỏu veọ sinh,
thieỏu khõng khớ. Hó phaỷi laứm vieọc caọt lửùc trung bình ngaứy 16 giụứ
vaứ trong muứa may maởc thỡ coự khi laứm moọt mách 30 giụứ khõng nghổ.
Haọu quaỷ cuỷa tỡnh tráng trẽn dn ủeỏn sửực khoỷe suy súp về tinh
thần vaứ theồ xaực, thaọm chớ tửỷ vong. ẹoọng cụ cuỷa nền saỷn xuaỏt tử
baỷn chuỷ nghúa laứ lụùi nhuaọn, laứ laứm giaứu nẽn hó baỏt chaỏp taỏt caỷ.
C.Maực vieỏt:
Taỏt caỷ caực nửừ cõng nhãn may maởc, nửừ cõng nhãn
may thụứi trang, nửừ cõng nhãn may aựo vaứ nửừ cõng nhãn
may thõng thửụứng ủều chũu 3 thửự tai hóa: lao ủoọng quaự
sửực, thieỏu khõng khớ vaứ thieỏu aờn… Neỏu moọt nửừ cõng
nhãn may aựo táo ra ủửụùc moọt ớt khaựch haứng, thỡ sửù cánh
tranh baột buoọc ngửụứi ủoự phaỷi laứm vieọc cho ủeỏn cheỏt ụỷ
nhaứ ủeồ giửừ khaựch vaứ nhaỏt ủũnh phaỷi baột ngửụứi giuựp
vieọc mỡnh cuừng laứm quaự mửực nhử theỏ [34, tr.374]
Khõng nhửừng vaọy hó coứn phaỷi chũu nhửừng ủiều kieọn khaộc

khoồ cuỷa cuoọc soỏng, nơi ụỷ raỏt chaọt choọi, baồn thổu, thieỏu aựnh saựng,
thieỏu khõng khớ. C.Maực ủaừ miẽu taỷ hó phaỷi sinh hoát trong nhửừng
ủiều kieọn gioỏng thuự vaọt hụn laứ gioỏng ngửụứi: “Tỡnh tráng chen
chuực chaọt choọi ủeỏn cao ủoọ hầu nhử nhaỏt ủũnh phaỷi dn ủeỏn ch
boỷ heỏt mói thửự lũch sửù, chung ủúng moọt caựch baồn thổu về thãn
theồ vaứ về nhửừng chửực naờng cuỷa cụ theồ, trai gaựi loừa lồ, ủeỏn ni
taỏt caỷ ủều gioỏng nhử thuự vaọt hụn laứ gioỏng ngửụứi” [34, tr.922].
Vaứo nhửừng naờm 1844, 1845 C.Maực vaứ Ph.Aấngghen ủaừ phaựt
hieọn ra moọt xu hửụựng chung về vieọc sửỷ dúng lao ủoọng cuỷa giụựi


12
chuỷ tử baỷn, ủoự laứ vieọc bón chuỷ tử baỷn taờng cửụứng tuyeồn dúng lao
ủoọng phú nửừ vaứ treỷ em gaựi, taỏt caỷ laứ vỡ múc ủớch lụùi nhuaọn, vỡ
lao ủoọng cuỷa ủaứn baứ vaứ treỷ em reỷ hụn lao ủoọng cuỷa ủaứn õng. ẹãy
laứ sửù tớnh toaựn tinh vi cuỷa giụựi chuỷ tử baỷn nhaốm ủát ủửụùc lụùi ớch
kinh teỏ cao nhaỏt. Tớnh tham lam, bổ oồi cuỷa giai caỏp tử saỷn ủaừ táo
nẽn bao nhiẽu laứ beọnh taọt. Phú nửừ khõng theồ sinh ủeỷ, treỷ con taứn
taọt, ủaứn õng yeỏu ủuoỏi xanh xao, chãn tay taứn pheỏ, toaứn boọ nhiều
theỏ heọ bũ huỷy hoái, hom hem yeỏu ủuoỏi, taỏt caỷ chổ laứ ủeồ nheựt cho
ủầy tuựi cuỷa giai caỏp tử saỷn - giai caỏp v ngửùc laứ tửứ bi vaứ khõng
vú lụùi nhửng thửùc teỏ chổ coự múc ủớch duy nhaỏt laứ nheựt ủầy tuựi
vụựi baỏt cửự giaự naứo.
Khõng nhửừng theỏ bón chuỷ xửụỷng tử baỷn coứn duứng nhửừng
bieọn phaựp haứ khaộc taứn khoỏc nhaỏt ủeồ boứn ruựt nhửừng khoaỷn tiền
phát giaựng vaứo ủầu cõng nhãn, caột xeựn tửứng xu, tửứng nửỷa xu cuỷa
nhửừng ngửụứi võ saỷn xaực xụ ủeồ laứm taờng thẽm lụùi nhuaọn cuỷa
chuựng. “Li-sụ keồ lái raống õng ta nhiều lần thaỏy nhiều nửừ cõng
nhãn coự mang gần ủeỷ vỡ ngồi nghổ moọt laựt trong thụứi gian laứm
vieọc, maứ bũ phát 6 pen-ni” [31, tr.72]. Do khõng khớ ngoọt ngát cuỷa nơi

laứm vieọc vaứ nơi ụỷ, do phaỷi thửụứng xuyẽn ngồi coứng lửng gaọp
ngửùc, do ủồ aờn khõng toỏt, khoự tiẽu vaứ chuỷ yeỏu laứ do thụứi gian lao
ủoọng quaự daứi, thieỏu khõng khớ trong sách nẽn sửực khoỷe hó bũ taứn
phaự ghẽ gụựm
Khõng maỏy choỏc hó ủaừ thaỏy meọt moỷi, kieọt sửực, suy
nhửụùc, aờn maỏt ngon, ủau vai, ủau lửng, ủau thaột lửng, nhaỏt laứ
ủau ủầu; sau ủoự laứ xửụng soỏng bũ véo, hai vai nhõ cao vaứ
bieỏn dáng, gầy moứn, maột sửng, chaỷy nửụực maột vaứ noựi
chung nhửực nhoỏi, caọn thũ, ho, ngửùc leựp, khoự thụỷ vaứ mói
thửự beọnh phú nửừ [31, tr.589].
Vụựi nhửừng ủửực tớnh gần nhử thiẽn baồm cuỷa phú nửừ “dũu
daứng, neỏt na, ngoan ngoaừn, hiền thúc, d baỷo” ủaừ bũ bón chuỷ tử
baỷn lụùi dúng. C.Maực ủaừ tố caựo sửù lụùi dúng, sửù boực loọt tinh vi,
daừ man vaứ taứn báo cuỷa chuỷ nghúa tử baỷn. Phú nửừ phaỷi lao ủoọng
naởng nhóc trong nhửừng ủiều kieọn heỏt sửực khaộc khoồ, bũ ủoỏi xửỷ


13
coứn keựm hụn caỷ so vụựi suực vaọt, hó chaỳng coự chuựt ủũa vũ, vai troứ
naứo trong xaừ hoọi. Chuựng ta thaỏy roừ, ngay ụỷ nửụực Anh, ủaỏt nửụực
cuỷa nền ủái cõng nghieọp phaựt trieồn raỏt sụựm nhửng phú nửừ coứn
phaỷi laứm nhửừng cõng vieọc toỏn nhiều sửực lửùc nhử keựo thuyền thay
cho ngửùa. C.Maực ủaừ miẽu taỷ tỡnh caỷnh ủoự nhử sau: “ủeồ keựo thuyền
dóc sõng ẹaứo, thổnh thoaỷng ngửụứi ta vn coứn duứng phú nửừ thay
cho ngửùa” [34, tr.568].
Nhử vaọy, dửụựi cheỏ ủoọ tử hửừu, phú nửừ phaỷi chũu ủửùng moọt
nghũch lyự: vai troứ thỡ lụựn nhửng ủũa vũ thỡ thaỏp heứn caỷ trong gia ủỡnh
ln ngoaứi xaừ hoọi, hó luõn chũu caỷnh baỏt bỡnh ủaỳng vụựi nam giụựi,
bũ boực loọt, bũ tha hoựa. Trong tửứng thụứi kyứ lũch sửỷ khaực nhau, caực
hỡnh thửực baỏt bỡnh ủaỳng tuy coự thay ủoồi nhửng baỷn chaỏt thỡ khõng

thay ủoồi. Trong caực cõng xửụỷng tử baỷn chuỷ nghúa, phú nửừ phaỷi chũu
bao ni nhúc nhaừ, ủaộng cay, phaỷi lao ủoọng cửùc nhóc tửứ luực mang
thai cho ủeỏn luực sinh nụỷ, hó phaỷi caọt lửùc laứm vieọc, thaọm chớ khõng
ủửụùc nghổ cho con buự vaứ khi con oỏm. Vụựi ủồng lửụng ớt oỷi khõng ủuỷ
nuõi soỏng gia ủỡnh, vieọc laứm baỏp bẽnh, nẽn nhiều phú nửừ khi sinh
con vaứi ba ngaứy ủaừ phaỷi ủeỏn cõng xửụỷng ủeồ laứm vieọc trong ủiều
kieọn heỏt sửực tồi teọ. Do lao ủoọng quaự lãu trong moọt tử theỏ nẽn thãn
hỡnh nhiều phú nửừ trụỷ nẽn dũ dáng. Baực sú Hãy ụỷ Lớt-dụứ, ngửụứi
thầy thuoỏc laứm vieọc 18 naờm ụỷ beọnh vieọn cuừng ủaừ chửựng minh:
Coọt soỏng bũ véo laứ thửự taọt raỏt thửụứng gaởp ụỷ cõng
nhãn cõng xửụỷng; trong moọt soỏ trửụứng hụùp, ủoự chổ laứ
haọu quaỷ cuỷa lao ủoọng quaự sửực; trong moọt soỏ trửụứng hụùp
khaực thỡ lái laứ haọu quaỷ cuỷa lao ủoọng quaự keựo daứi ủoỏi
vụựi moọt cụ theồ baồm sinh yeỏu ụựt hay vì bồi dửụừng keựm
maứ suy nhửụùc… Ở ủãy, nhửừng dũ taọt caực loái coự theồ
thửụứng thaỏy hụn taọt véo coọt soỏng; ủầu goỏi cong loừm vaứo
trong, gãn maộc caự thửụứng nhaừo ra, xửụng ủuứi cuỷa chãn bũ
vaởn cong; ủầu to cuỷa nhửừng xửụng ủuứi aỏy ủaởc bieọt bũ vaởn
cong vaứ to ra quaự ủoọ, nhửừng beọnh aỏy ủều ủeỏn tửứ nhửừng
cõng xửụỷng coự ngaứy lao ủoọng quaự daứi [31, tr.520].


14
Chớnh vì lao ủoọng quaự sửực nẽn khõng coự moọt ngửụứi con gaựi
naứo voực ngửụứi cao doỷng vaứ ủều ủaởn. Hó ủều thaỏp beự, caốn ci,
ngửùc hép, hỡnh ngửụứi raỏt khoự coi. Ngoaứi nhửừng beọnh taọt vaứ bieỏn
hỡnh nhử miẽu taỷ ụỷ trẽn, moọt soỏ cõng nhãn coứn bũ taứn pheỏ nửừa.
Trong taực phaồm: “Tỡnh caỷnh giai caỏp cõng nhãn Anh” Ph.
Aấngghen ủaừ chổ ra raống: lao ủoọng cuỷa phú nửừ vaứ treỷ em dửụựi chuỷ
nghúa tử baỷn laứ thửự lao ủoọng reỷ mát, sửỷ dúng nguồn lao ủoọng naứy

nhaứ tử baỷn thu ủửụùc moựn lụùi keỏch suứ. Caực õng chuỷ tử baỷn luõn
tỡm mói bieọn phaựp ủeồ thaỷi hồi nam cõng nhãn vaứ thu huựt lao ủoọng
cuỷa phú nửừ vaứ treỷ em ủeồ theỏ chãn hó. Vỡ vaọy trong caực cõng
xửụỷng tử baỷn, phú nửừ vaứ treỷ em coự khoỏi vieọc laứm, nhửng lái
khõng coự vieọc cho ủaứn õng. Chớnh vỡ thuẽ phú nửừ vụựi giaự reỷ cuứng
vụựi nhửừng ủửực tớnh “thiẽn baồm” (chaờm chổ, d baỷo…) nẽn bón chuỷ
tử baỷn thớch sửỷ dúng ủaứn baứ hụn ủaứn õng
Ông E… moọt chuỷ xửụỷng cho bieỏt raống õng ta chổ
toaứn duứng phú nửừ ủeồ ủửựng maựy deọt thõi, õng thớch sửỷ
dúng ủaứn baứ coự chồng rồi, nhaỏt laứ nhửừng ngửụứi coự gia
ủỡnh maứ hó phaỷi nuõi; hó chaờm chổ hụn vaứ d baỷo hụn
laứ nhửừng ngửụứi phú nửừ chửa chồng vaứ hụn nửừa hó buoọc
phaỷi laứm vieọc caọt lửùc ủeồ kieỏm ủửụùc nhửừng tử lieọu sinh
hoát cần thieỏt [34, tr.578].
Nhử vaọy, trong giai ủoán chuỷ nghúa tử baỷn tửù do cánh tranh
cuừng nhử trong giai ủoán ủoọc quyền chuỷ nghúa, ủũa vũ ngửụứi phú nửừ
khõng coự gỡ thay ủoồi, thaọm chớ coứn tồi teọ hụn. Vỡ muoỏn caỷ nhaứ
ủửụùc aờn no, maởc aỏm, baống moọt soỏ tiền heỏt sửực ớt oỷi nẽn chũ em
haứng ngaứy phaỷi tớnh toaựn chi li, phaỷi ủầu taột maởt toỏi vụựi cõng
vieọc, chổ coự sửực lao ủoọng cuỷa mỡnh laứ khõng hề tieỏc. Vỡ vaọy hó
saỳn saứng nhaọn soỏ tiền cõng heỏt sửực reỷ mát ủeồ kieỏm thẽm cho
baỷn thãn hoaởc gia ủỡnh moọt maồu baựnh mỡ. Chớnh vỡ nhửừng ủửực tớnh
ủaởc bieọt cuỷa phú nửừ ủaừ bieỏn hó thaứnh cõng cú, thaứnh nõ leọ vaứ
laứm cho hó ngaứy caứng ủau khoồ.


15
1.1.2. ẹũa vũ ngửụứi phú nửừ trong hõn nhãn vaứ gia ủỡnh
dửụựi cheỏ ủoọ tử baỷn chuỷ nghúa
Lúnh vửùc cụ baỷn vaứ quan tróng nhaỏt cuỷa taựi saỷn xuaỏt xaừ hoọi

laứ hõn nhãn vaứ gia ủỡnh. Noứi gioỏng ủửụùc duy trì vaứ phaựt trieồn,
sửực ngửụứi vaứ sửực lao ủoọng ủửụùc nuõi dửụừng, chaờm soực vaứ baỷo
veọ nhử theỏ naứo phú thuoọc raỏt nhiều vaứo hõn nhãn vaứ gia ủỡnh.
Gia ủỡnh laứ bửực tranh thu nhoỷ cuỷa xaừ hoọi, trong ủoự boọc loọ ủầy ủuỷ
vaứ roừ raứng ủũa vũ ngửụứi phú nửừ trong moỏi tửụng quan xaừ hoọi vụựi
nam giụựi.
Dửụựi xaừ hoọi tử bản chuỷ nghúa coự hai loái gia ủỡnh laứ gia
ủỡnh tử saỷn vaứ gia ủỡnh võ saỷn, giai caỏp naộm giửừ tử lieọu saỷn
xuaỏt laứ giai caỏp thoỏng trũ vaứ boực loọt giai caỏp khõng coự tử lieọu
saỷn xuaỏt, ủiều naứy ủửụùc theồ hieọn roừ trong gia ủỡnh tử saỷn, nơi
maứ nhửừng ngửụứi ủaứn õng naộm giửừ vũ theỏ thoỏng trũ kinh teỏ,
ủồng thụứi cuừng naộm giửừ vũ theỏ thoỏng trũ nhửừng ngửụứi ủaứn baứ
khõng coự tử lieọu saỷn xuaỏt. Vụựi tớnh caựch laứ ủụn vũ cuỷa teỏ baứo
xaừ hoọi, gia ủỡnh cuừng chửựa ủửùng taỏt caỷ caực moỏi quan heọ baỏt
cõng vaứ baỏt bỡnh ủaỳng xaừ hoọi. Ph.Aấngghen ủaừ vieỏt: “Trong gia
ủỡnh, ngửụứi chồng laứ nhaứ tử saỷn, ngửụứi vụù ủái bieồu cho giai
caỏp võ saỷn” [33, tr.116].
Trửụực khi hóc thuyeỏt Maực ra ủụứi, vaỏn ủề giaỷi phoựng phú nửừ
ủaừ ủửụùc nhiều nhaứ tử tửụỷng quan tãm nghiẽn cửựu, bụỷi hó khõng
nhửừng ủửụùc tõn vinh laứ phaựi ủép maứ vụựi thiẽn chửực laứm vụù,
laứm mé hó coứn coự vai troứ to lụựn trong gia ủỡnh vaứ ngoaứi xaừ hoọi.
Tuy nhiẽn, dửụựi cheỏ ủoọ tử baỷn chuỷ nghúa cuừng nhử dửụựi caực cheỏ
ủoọ aựp bửực, boực loọt khaực, phú nửừ phaỷi luõn chũu caỷnh baỏt bỡnh
ủaỳng vụựi nam giụựi, hó khõng coự chuựt ủũa vũ naứo trong hõn nhãn
vaứ gia ủỡnh.
Nghiẽn cửựu lũch sửỷ xaừ hoọi loaứi ngửụứi, C.Maực vaứ
Ph.Aấngghen ủaừ chổ ra raống: trong xaừ hoọi coự giai caỏp ủoỏi khaựng
phú nửừ laứ nán nhãn trửùc tieỏp cuỷa sửù aựp bửực giai caỏp vaứ cuỷa
sửù baỏt bỡnh ủaỳng trong gia ủỡnh vaứ ngoaứi xaừ hoọi. Sửù ra ủụứi cuỷa

16
cheỏ ủoọ tử hửừu dn ủeỏn tỡnh tráng aựp bửực, nõ dũch cuỷa giai caỏp
coự cuỷa ủoỏi vụựi giai caỏp khõng coự cuỷa, tửứ ủãy trong gia ủỡnh
ngửụứi phú nửừ trụỷ nẽn phú thuoọc hoaứn toaứn về kinh teỏ, phaỷi
phúc tuứng tuyeọt ủoỏi quyền lửùc cuỷa ngửụứi chồng vaứ thaọm chớ
ngửụứi chồng coự theồ gieỏt vụù cuừng chổ laứ ủeồ thửùc hieọn quyền lửùc
cuỷa mỡnh maứ thõi.
Theo sửù phaựt trieồn cuỷa lũch sửỷ xaừ hoọi loaứi ngửụứi, trong caực
xaừ hoọi dửùa trẽn cheỏ ủoọ tử hửừu, sửù bieỏn ủoồi cuỷa caực hỡnh thửực
hõn nhãn vaứ gia ủỡnh, sửù phú thuoọc cuỷa ngửụứi phú nửừ vaứo
chồng luõn coự sửù thay ủoồi nhửng baỷn chaỏt khõng hề thay ủoồi. Sửù
thay ủoồi caực hỡnh thửực hõn nhãn trong xaừ hoọi theồ hieọn sửù tieỏn boọ
cuỷa nhãn loái nhửng ủồng thụứi cuừng chửựng minh moọt thửùc teỏ laứ
ủaứn baứ ngaứy caứng maỏt ủi quyền tửù do tính giao kieồu cheỏ ủoọ quần
hõn. Trong cheỏ ủoọ gia trửụỷng vaứ cheỏ ủoọ tử baỷn chuỷ nghúa, ngửụứi
ủaứn õng coự quyền laỏy nhiều vụù, coự quyền li dũ vụù vaứ coự quyền
ngoái tỡnh. Luaọt phaựp ủaừ táo mói ủiều kieọn cho ủaứn õng thaỷ sửực
sửỷ dúng “nhửừng xa xổ phaồm cuỷa lũch sửỷ” min laứ ngửụứi ủoự
khõng daột tỡnh nhãn về nhaứ mình.
Trong xaừ hoọi tử baỷn chuỷ nghúa quyền naứy cuỷa ngửụứi ủaứn õng
ủửụùc sửỷ dúng dửụựi nhiều hỡnh thửực khaực nhau, vụựi quan nieọm coi
vụù “chaỳng qua chổ laứ moọt cõng cú saỷn xuaỏt ủụn thuần” [32, tr.620],
nhửng ngửụùc lái neỏu phú nửừ maộc toọi danh naứy hó seừ bũ trửứng
phát nghiẽm khaộc hụn baỏt cửự thụứi ủái naứo trửụực kia. Coứn caực õng
chuỷ tử baỷn thỡ thoỷa sửực dãm ủaừng vụựi vụù vaứ con gaựi giai caỏp võ
saỷn. Ph.Aấngghen vách trần: “caực ngaứi tử saỷn chửa thoỷa maừn laứ saỹn
coự vụù vaứ con gaựi cuỷa võ saỷn ủeồ duứng, ủoự laứ chửa keồ cheỏ ủoọ
maừi dãm cõng khai, caực ngaứi aỏy coứn laỏy vieọc caộm sửứng ln nhau
laứm moọt thuự vui ủaởc bieọt” [32, tr.620]. Chớnh tỡnh tráng naứy ủaừ laứm

bái hoái ủáo ủửực xaừ hoọi, laứm trúy lác nhửừng ngửụứi phú nửừ naứo
khõng may rụi vaứo hoaứn caỷnh ủoự vaứ laứm bái hoái nhãn caựch toaứn
theỏ giụựi ủaứn õng.


17
Ngay trong gia ủỡnh dửụựi cheỏ ủoọ tử baỷn chuỷ nghúa, ngửụứi ủaứn
õng cuừng naộm laỏy nguồn cai quaỷn, coứn nhiều ngửụứi ủaứn baứ thỡ bũ
nõ dũch, bũ bieỏn thaứnh nõ leọ cho ủaứn õng. PhAấngghen ủaừ chổ roừ
nhửừng mãu thun tồn tái trong gia ủỡnh dửụựi cheỏ ủoọ tử hửừu, ủoự laứ
hỡnh thửực thu nhoỷ cuỷa nhửừng maởt ủoỏi laọp, cuỷa nhửừng mãu thun
tồn tái trong xaừ hoọi coự phãn chia giai caỏp. Ngửụứi phú nửừ trong gia
ủỡnh dửụựi cheỏ ủoọ tử hửừu xeựt cho cuứng chổ laứ mé cuỷa nhửừng ủửựa
con keỏ thửứa chớnh thửực taứi saỷn doứng doừi cuỷa chồng, laứ ngửụứi
quaỷn gia chính cuỷa nhaứ chồng vaứ laứ ngửụứi cai quaỷn caực tỡ thieỏp
cuỷa chồng. Vỡ vaọy trong xaừ hoọi tử baỷn chuỷ nghúa cheỏ ủoọ moọt vụù
moọt chồng chổ riẽng ủoỏi vụựi ngửụứi ủaứn baứ, chửự khõng phaỷi ủoỏi
vụựi ủaứn õng. Neỏu ngửụứi vụù coự muoỏn vửụùt ra ngoaứi khuõn khoồ
aỏy thỡ laọp tửực hó seừ bũ lẽn aựn vaứ bũ trửứng phát nghiẽm khaộc,
hó chổ laứ moọt vaọt ủeồ lo vieọc gia ủỡnh, ủeồ ủeỷ con vaứ chổ laứ moọt
ngửụứi ủầy tụự chớnh trong gia ủỡnh.
Trong taực phaồm “Nguồn goỏc cuỷa gia ủỡnh, cuỷa cheỏ ủoọ tử hửừu
vaứ cuỷa nhaứ nửụực” khi ủề caọp ủeỏn hõn nhãn vaứ gia ủỡnh tử saỷn
Ph.Aấngghen ủaừ chổ ra raống: trong taỏt caỷ caực giai caỏp trong lũch sửỷ
(loái trửứ giai caỏp tử saỷn) - giai caỏp thoỏng trũ, vieọc quyeỏt ủũnh moọt
cuoọc hõn nhãn laứ vieọc coự tớnh toaựn lụùi hái do cha mé thu xeỏp. Keồ
caỷ trong mõi trửụứng ủáo Thiẽn chuựa hay ủáo Tin laứnh thỡ phú nửừ
trong cheỏ ủoọ tử baỷn ủều dửùa trẽn ủũa vũ giai caỏp cuỷa ủõi bẽn. Vỡ
vaọy:
Hõn nhãn luõn luõn laứ hõn nhãn coự tớnh toaựn…

Hõn nhãn coự tớnh toaựn ủoự thửụứng thửụứng bieỏn thaứnh sửù
mái dãm ty tieọn nhaỏt - coự khi laứ cuỷa caỷ ủõi bẽn, nhửng
thõng thửụứng nhaỏt laứ về phớa ngửụứi vụù; neỏu ụỷ ủãy,
ngửụứi ủaứn baứ coự khaực vụựi gaựi ủú thửụứng chổ laứ vỡ
ngửụứi ủoự khõng baựn theồ xaực mỡnh tửứng thụứi gian moọt
nhử ngửụứi nửừ cõng nhãn laứm thuẽ baựn sửực lao ủoọng cuỷa
mỡnh maứ laứ baựn maừi maừi, nhử ngửụứi nửừ nõ leọ [33,
tr.112].


18
Ngay trong ủáo Thiẽn chuựa, cha mé vn tỡm vụù cho con, lửùa
chón ngửụứi vụù xửựng ủaựng vaứ vỡ theỏ ủaừ dn ủeỏn keỏt quaỷ “laứm
cho mãu thun chửựa ủửùng trong cheỏ ủoọ moọt vụù moọt chồng phaựt
trieồn ủầy ủuỷ nhaỏt: cheỏ ủoọ hẽ-ta-ia về phớa ngửụứi chồng laứ cheỏ
ủoọ hẽ-ta-ia bửứa baừi, về phớa vụù, laứ ngoái tỡnh lu buứ” [33, tr.111].
Hoaởc nhử trong ủáo Tin laứnh, vieọc ngửụứi con trai ít nhiều ủửụùc lửùa
chón vụù trong cuứng giai caỏp thỡ cheỏ ủoọ hẽ-ta-ia cuỷa ngửụứi chồng
ủửụùc thửùc haứnh ớt kiẽn quyeỏt hụn vaứ nán ngoái tỡnh cuỷa ngửụứi
vụù cuừng ớt thaứnh leọ hụn. Song keỏt quaỷ “cuừng vn chổ mang lái cho
cuoọc soỏng chung moọt ni buồn naởng trúu maứ ngửụứi ta gói laứ hánh
phuực gia ủỡnh” [33, tr.112].
Nhử vaọy: hõn nhãn vaứ gia ủỡnh tử saỷn chuỷ yeỏu dửùa trẽn cụ
sụỷ quan heọ kinh teỏ baỏt bỡnh ủaỳng giửừa nam vaứ nửừ. Gia ủỡnh tử saỷn
chửựa ủửùng vaứ boọc loọ roừ moỏi quan heọ thoỏng trũ boực loọt cuỷa
chồng ủoỏi vụựi vụù, cuỷa ủaứn õng vụựi ủaứn baứ, cuỷa toaứn theồ giai
caỏp ủaứn õng tử saỷn ủoỏi vụựi giai caỏp ủaứn baứ võ saỷn. C.Maực vaứ
Ph.Aấngghen ủaừ vách trần sửù ghẽ sụù quaự ử ủáo ủửực giaỷ cuỷa hõn
nhãn vaứ gia ủỡnh tử saỷn, trong ủoự ngửụứi phú nửừ trụỷ thaứnh phửụng
tieọn vaứ cõng cú saỷn xuaỏt, thaứnh keỷ nõ leọ cuỷa ủaứn õng. ẹiều

naứy cuừng ủaừ ủửụùc Lẽnin laứm roừ vaứo nửỷa ủầu theỏ kyỷ XX. Ông
tố caựo raống dửụựi cheỏ ủoọ tử baỷn chuỷ nghúa, phú nửừ, tửực moọt nửỷa
nhãn loái luõn bũ hai tầng aựp bửực, ngay ụỷ nhửừng nửụực coọng hoứa
tử saỷn dãn chuỷ nhaỏt phú nửừ vn ụỷ trong tỡnh caỷnh “moọt coồ hai
troứng” tửực laứ vn bũ baỏt bỡnh ủaỳng, bũ boực loọt vaứ bũ nõ leọ cuứng
moọt luực trong xaừ hoọi vaứ trong chính gia ủỡnh hó.
Naờm 1921, Lẽnin vách roừ phú nửừ ụỷ nhửừng nửụực tử baỷn
tiẽn tieỏn nhaỏt phaỷi chũu caỷnh ủóa ủaứy, caỷnh baỏt bỡnh ủaỳng vụựi
nam giụựi:
Moọt laứ hó hoaứn toaứn khõng coự quyền gỡ caỷ, vỡ phaựp
luaọt khõng cho hó coự quyền bỡnh ủaỳng vụựi nam giụựi, hai laứ vaứ ủãy laứ ủiều chuỷ yeỏu - hó bũ giam haừm trong “cheỏ ủoọ nõ leọ
gia ủỡnh”, hó laứ nhửừng “nõ leọ cho gia ủỡnh”, bũ nghét thụỷ dửụựi


19
caựi gaựnh nhửừng cõng vieọc beỏp nuực nhoỷ nhaởt nhaỏt, lam luừ nhaỏt,
khoồ cửùc nhaỏt vaứ laứm cho mú ngửụứi nhaỏt, vaứ noựi chung, dửụựi
caựi gaựnh cõng vieọc noọi trụù - gia ủỡnh caự theồ [28, tr.463].
Hồ Chí Minh vaứ ẹaỷng Coọng saỷn Vieọt Nam ủaừ cú theồ hoaự
caực quan ủieồm cụ baỷn cuỷa chuỷ nghúa Maực - Lẽnin trong hoaứn caỷnh
cú theồ cuỷa Vieọt Nam - moọt nửụực thuoọc ủũa nửỷa phong kieỏn ủửựng
lẽn ủaỏu tranh giaứnh ủoọc laọp dãn toọc, dãn chuỷ vaứ tieỏn lẽn chuỷ
nghúa xaừ hoọi. Laứ dãn moọt nửụực thuoọc ủũa, Nguyn Ái Quoỏc caỷm
nhaọn raỏt sãu saộc noồi khoồ nhúc cuỷa ngửụứi dãn maỏt nửụực, ủaởc
bieọt laứ phú nửừ, vụựi xửự thuoọc ủũa thỡ mói thửự tửù do, bỡnh ủaỳng,
baực aựi, chãn lyự, nhãn quyền chaỳng bao giụứ coự caỷ. Giai caỏp tử saỷn
thửụứng giửụng cao ngón cụứ tửù do, bỡnh ủaỳng, baực aựi, nhửng trong
thửùc teỏ chuựng laứ nhửừng keỷ chaứ ủáp lẽn tửù do, bỡnh ủaỳng, baực
aựi. Vỡ vaọy khi ủeỏn thaờm tửụùng thần tửù do ụỷ Myừ, Ngửụứi ủaừ nhaọn
xeựt: trong khi ngửụứi ta tửụùng trửng tửù do vaứ cõng lyự baống tửụùng

moọt ngửụứi ủaứn baứ thỡ trong thửùc teỏ, hó lái haứnh há nhửừng ngửụứi
ủaứn baứ baống xửụng, baống thũt. Baỷn “Tuyẽn ngõn Nhãn quyền vaứ
Dãn quyền” cuỷa caựch máng Phaựp naờm 1789 tuyẽn boỏ: “Ngửụứi ta
sinh ra ủửụùc tửù do vaứ bỡnh ủaỳng về quyền lụùi, vaứ phaỷi luõn luõn
ủửụùc tửù do baống bỡnh ủaỳng vaứ quyền lụùi”. Theỏ nhửng nửụực Phaựp
lái ủem quãn ủi xãm lửụùc, tửụực ủi quyền tửù do cuỷa dãn toọc Vieọt
Nam. ẹeồ tố caựo cheỏ ủoọ thửùc dãn Phaựp Nguyn Ái Quoỏc ủaừ vieỏt
taực phaồm: “Baỷn aựn cheỏ ủoọ thửùc dãn Phaựp” Ngửụứi khaỳng ủũnh cheỏ
ủoọ thửùc dãn, tửù baỷn thãn noự, ủaừ laứ moọt haứnh ủoọng báo lửùc cuỷa
keỷ mánh ủoỏi vụựi keỷ yeỏu rồi. Báo lửùc ủoự, ủem ra ủoỏi xửỷ vụựi treỷ
con vaứ phú nửừ, lái caứng bổ oồi hụn nửừa.
Dửụựi cheỏ ủoọ thửùc dãn phong kieỏn, nhãn dãn bũ aựp bửực boực
loọt thỡ phú nửừ ta bũ aựp bửực boực loọt caứng naởng nề hụn. Phú nửừ
khõng ủửụùc hửụỷng nhửừng thaứnh quaỷ lao ủoọng do baứn tay, khoỏi oực
cuỷa mỡnh laứm ra. Cõng lao cuỷa hó raỏt lụựn nhửng hó khõng coự vũ
trớ xửựng ủaựng ụỷ trong gia ủỡnh cuừng nhử ngoaứi xaừ hoọi. Mi khi dãn
toọc maỏt ủoọc laọp, nhãn dãn maỏt tửù do thỡ phú nửừ chũu nhiều ủau
khoồ hụn ai caỷ. Chuỷ nghúa thửùc dãn khõng tửứ moọt haứnh ủoọng báo


20
ngửụùc naứo ủeồ ủi aựp bửực, boực loọt phú nửừ vaứ treỷ em. Nguyn Ái
Quoỏc miẽu taỷ: nhửừng ngửụứi phú nửừ baỷn xửự ủửụùc coi nhử suực
vaọt, hó bũ ủaựnh ủaọp, bũ haứnh há, bũ boực loọt moọt caựch thẽ thaỷm.
Cõng vieọc laứm nhử nhau nhửng tiền lửụng cuỷa phú nửừ bao giụứ cuừng
thaỏp hụn nam giụựi. Sinh ủeỷ laứ chửực naờng cuỷa phú nửừ, nhửng chũ em
sinh ủeỷ lái khõng ủửụùc nghổ, thaọm chớ coứn coự nguy cụ maỏt vieọc
laứm. Phú nửừ coứn phaỷi noọp sửu cao, thueỏ naởng, phaỷi mua rửụùu vaứ
thuoỏc phieọn, neỏu khõng coự tiền mua thỡ phaỷi ủi tuứ.
Dửụựi cheỏ ủoọ thửùc dãn phú nửừ luõn bũ haứnh há, bũ laứm

nhúc vaứ bũ gieỏt hái. Bón thửùc dãn luõn cho mỡnh coự quyền ủửụùc
chửỷi maộng, ủaựnh ủaọp phú nửừ Vieọt Nam ụỷ baỏt cửự ch naứo hó
muoỏn: “Khõng moọt ch naứo ngửụứi phú nửừ thoaựt khoỷi nhửừng
haứnh ủoọng báo ngửụùc cuỷa bón ngửụứi xãm lửụùc... Ngay giửừa chụù
Saứi Goứn - maứ ngửụứi ta baỷo laứ moọt thaứnh phoỏ Phaựp - nhửừng
ngửụứi gaực chụù cuừng khõng ngần ngái duứng roi gãn boứ, duứi cui
ủaựnh ngửụứi ủaứn baứ baỷn xửự ủeồ baột hó traựnh cho khoỷi ngheừn loỏi!”
[17, tr.5].
Hụn theỏ nửừa, bón thửùc dãn ủaừ duứng mói thuỷ ủoán daừ man
nhaỏt ủeồ gói laứ “trửứng phát” mi khi phú nửừ “phám toọi” nhử: phaỷi
mang naởng gõng xiềng ủi queựt ủửụứng vỡ toọi khõng noọp noồi thueỏ;
bũ baột giam vỡ toọi “vi phám luaọt thửụng chớnh” (khõng mua rửụùu vaứ
thuoỏc phieọn). Coự nơi bón quan cai trũ coứn duứng nhửừng hỡnh phát ủau
ủụựn nhaỏt ủoỏi vụựi phú nửừ nhử baột ủoọi ủaự trẽn ủầu ủửựng naộng caỷ
ngaứy, baột laứm “vaọt theỏ chaỏp”, thaọm chớ “ủoồ caỷ nhửùa cao su noựng
boỷng vaứo boọ phaọn sinh dúc nửừ”. Laứ phú nửừ baỷn xửự, keồ caỷ
nhửừng cú giaứ 80 tuoồi, em beự 12,13 tuoồi, phú nửừ coự thai hay ủang
cho con buự… ủều bũ xuực phám moọt caựch daừ man vaứ taứn báo. Chuỷ
tũch Hồ Chí Minh ủaừ phaỷi thoỏt lẽn: “Chửa coự bao giụứ, ụỷ moọt nửụực
naứo, moọt thụứi ủái naứo, ngửụứi ta lái vi phám mói quyền laứm
ngửụứi moọt caựch daừ man ủoọc aực ủeỏn theỏ” [17, tr.13].
Dửụựi cheỏ ủoọ thửùc dãn phú nửừ coứn bũ gieỏt hái moọt caựch
man rụù. Bón chuựng gồm toaứn nhửừng tẽn lửu manh, nhửừng bón
ngửụứi lửụứi bieỏng, nhửừng tẽn gieỏt ngửụứi, ủoự laứ nhửừng “tinh hoa cuỷa
nhửừng caởn baừ, lửụùm laởt taỏt caỷ ụỷ caực nửụực chãu Âu” ủeồ ủửa ủeỏn


21
caực nửụực thuoọc ủũa. Bón hó thaỷ nhửừng tẽn saựt nhãn naứy vaứo trong
ủaựm dãn thửụứng toọi nghieọp ủeồ hoaứnh haứnh theo thuự tớnh taứn báo

cuỷa bón chuựng. Chuựng thiẽu soỏng ngửụứi giaứ, gieỏt cheỏt treỷ em,
haừm hieỏp phú nửừ, gãy ra bao caỷnh tang toực ủau thửụng. Chuỷ tũch Hồ
Chí Minh ủaừ khaựi quaựt moọt caựch chớnh xaực, ủầy ủuỷ về chuỷ nghúa
thửùc dãn: “Ngửụứi ta noựi: cheỏ ủoọ thửùc dãn laứ cheỏ ủoọ aờn cửụựp.
Chuựng tõi xin noựi thẽm: Cheỏ ủoọ haừm hieỏp ủaứn baứ vaứ gieỏt ngửụứi”
[17, tr.6].
Nhử vaọy: Chuỷ nghúa thửùc dãn ủaừ gãy ra bao caỷnh tang toực ủau
thửụng cho phú nửừ: bũ aựp bửực boực loọt, bũ xuực phám nhãn phaồm, bũ
haừm hieỏp, bũ gieỏt hái, bũ tuứ ủaứy baột bụự, bũ maỏt quyền tửù do, dãn
chuỷ vaứ quyền laứm ngửụứi. Chớnh saựch “Ngu dãn” cuỷa bón thửùc dãn
ủaừ kỡm haừm phú nửừ trong sửù doỏt naựt vaứ lác haọõu triền miẽn. Taỏt
caỷ nhửừng toọi aực naứy toaứn boọ cheỏ ủoọ thửùc dãn phaỷi chũu traựch
nhieọm trửụực lũch sửỷ - ủãy cuừng laứ dửù baựo thiẽn taứi cuỷa Chuỷ tũch
Hồ Chí Minh.
1.2. HOẽC THUYẾT MÁC - LÊNIN VỀ GIẢI PHÓNG PHUẽ Nệế

1.2.1. Nguồn goỏc cuỷa sửù baỏt bỡnh ủaỳng nam nửừ
- Nguồn gốc kinh tế
Vaứo theỏ kyỷ XVII - XVIII, nhiều nhaứ tử tửụỷng cho raống phú
nửừ phaỷi bũ leọ thuoọc vaứo ủaứn õng vaứ laứ nõ leọ cuỷa ủaứn õng, ủoự
laứ ủiều tửù nhiẽn vỡ phú nửừ coự giaự trũ thaỏp hụn ủaứn õng. ẹiều
naứy ủaừ bũ caực nhaứ trieỏt hóc thụứi kyứ khai saựng nhử ẹiủụrõ, J.Rutxõ
vaứ ủaởc bieọt laứ Phuriẽ phẽ phaựn. Theo caực nhaứ tử tửụỷng naứy thỡ
chớnh sửù ủoọc ủoaựn cuỷa giai caỏp phong kieỏn cuứng vụựi nhửừng teọ
nán laứ nguyẽn nhãn ủaồy ngửụứi phú nửừ rụi vaứo hoaứn caỷnh phaỷi
phú thuoọc nam giụựi, coự vũ trớ thaỏp heứn trong gia ủỡnh vaứ caỷ ngoaứi
xaừ hoọi.
ẹeồ baực boỷ quan nieọm cho raống tửứ khi coự xaừ hoọi loaứi ngửụứi,
ủaứn baứ ủaừ laứ nõ leọ cuỷa ủaứn õng, sửù tồn tái vaứ phaựt trieồn cuỷa
caực hỡnh thửực gia ủỡnh, sửù baỏt bỡnh ủaỳng về maởt xaừ hoọi giửừa nam

vaứ nửừ hoaởc hoaứn toaứn laứ do nhửừng yeỏu tố tửù nhiẽn, sinh hóc,
hoaởc hoaứn toaứn laứ do yeỏu tố tõn giaựo chi phoỏi… Chuỷ nghúa Maực


22
ủaừ khaựi quaựt sửù bieỏn ủoồi ủũa vũ cuỷa ngửụứi phú nửừ qua hai thụứi
kyứ lũch sửỷ ủoự laứ thụứi kyứ cheỏ ủoọ mu quyền vaứ cheỏ ủoọ phú
quyền, ủồng thụứi ủửa ra sửù lyự giaỷi coự caờn cửự khoa hóc vaứ phuứ
hụùp vụựi thửùc tin lũch sửỷ về nguồn goỏc cuỷa sửù baỏt bỡnh ủaỳng
nam nửừ.
Xaừ hoọi mu heọ ủửụùc hỡnh thaứnh ngay tửứ buoồi bình minh cuỷa
xaừ hoọi loaứi ngửụứi khi con ngửụứi ủang coỏ gaộng taựch ra khoỷi caực
ủoọng vaọt khaực. Giai ủoán naứy ủửụùc C.Maực vaứ Ph.Aấngghen gói laứ
cheỏ ủoọ coọng saỷn nguyẽn thuỷy, vụựi phửụng thửực saỷn xuaỏt chuỷ yeỏu
laứ haựi lửụùm vaứ trồng trót. Ngửụứi ủaứn baứ giửừ vũ trớ quan tróng
trong gia ủỡnh, con caựi sinh ra chổ bieỏt coự mé, mang huyeỏt thoỏng mé
vaứ keỏ thửứa taứi saỷn cuỷa mé. Do tớnh chaỏt cõng vieọc nẽn phú nửừ
toỷ roừ sửù ửu troọi vaứ coự vai troứ noồi baọt hụn so vụựi nam giụựi.
Ph.Aấngghen ủaừ vieỏt: “kinh teỏ gia ủỡnh coọng saỷn… laứ cụ sụỷ hieọn
thửùc cuỷa quyền thoỏng trũ cuỷa ngửụứi ủaứn baứ, caựi quyền thoỏng trũ
phoồ bieỏn khaộp mói nơi trong thụứi nguyẽn thuỷy” [33, tr.83]. Cheỏ ủoọ
mu quyền ủaừ tồn tái haứng ván naờm trong lũch sửỷ nhãn loái tửứ
suoỏt thụứi ủái mõng muoọi ủeỏn giai ủoán thaỏp cuỷa thụứi ủái daừ man.
Theo naờm thaựng, con ngửụứi dần dần coự kinh nghieọm vaứ coự kieỏn
thửực hụn trong cõng vieọc toồ chửực cuoọc soỏng cuỷa mỡnh. Nhửừng
ngửụứi thõng minh ủaừ baột ủầu bieỏt caựch tớch trửừ cuỷa caỷi, nhửừng
ngửụứi coự quyền ủiều haứnh ủaừ dửùa vaứo quyền lửùc cuỷa mỡnh ủeồ
chieỏm ủoát cuỷa cõng thaứnh cuỷa riẽng. ẹãy laứ quaự trỡnh xuaỏt hieọn
vaứ xaực laọp cheỏ ủoọ tử hửừu.
Sửù phaựt trieồn lửùc lửụùng saỷn xuaỏt ủaừ laứm cho xaừ hoọi

chuyeồn tửứ haựi lửụùm, trồng trót sang kinh teỏ saỷn xuaỏt vụựi nghề
chaờn nuõi, saờn baộn, naờng suaỏt lao ủoọng cao hụn trửụực. Trong nền
saỷn xuaỏt mụựi, ủaứn õng toỷ roừ ửu theỏ hụn ủaứn baứ bụỷi vỡ taứi saỷn
chuỷ yeỏu cuỷa gia ủỡnh luực naứy laứ do hó laứm ra. ẹãy cuừng laứ thụứi
kyứ maứ cheỏ ủoọ phú quyền baột ủầu ủaởt nhửừng viẽn gách ủầu tiẽn
cho sửù thoỏng trũ cuỷa mỡnh. Khi noựi về quaự trỡnh chuyeồn ủoồi naứy,
Ph.Aấngghen nhaọn xeựt: “Sửù thay theỏ mu quyền baống phú quyền laứ
moọt trong nhửừng cuoọc caựch máng trieọt ủeồ nhaỏt maứ loaứi ngửụứi ủaừ


23
traỷi qua, cuoọc caựch máng naứy ủaừ ủaựnh daỏu sửù thaỏt bái coự tớnh
chaỏt toaứn theỏ giụựi cuỷa giụựi nửừ” [34, tr.93]. ẹaứn õng tửứ ủũa vũ thaỏp
keựm, phú thuoọc trụỷ thaứnh ngửụứi coự ủũa vũ cao vaứ naộm quyền cai
quaỷn. Coứn ủaứn baứ thỡ bũ há caỏp, bũ nõ dũch, bieỏn thaứnh nõ leọ cho
sửù dãm ủaừng cuỷa ủaứn õng, thaứnh moọt cõng cú sinh ủeỷ ủụn thuần.
Ở ủãy, Ph.Aấngghen ủaừ duứng thuaọt ngửừ “cuoọc caựch máng” mang
tớnh chaỏt aồn dú sãu saộc noựi lẽn sửù thoỏng trũ cuỷa ủaứn õng ủoỏi
vụựi ủaứn baứ. Cuoọc caựch máng naứy thaọt “nhé nhaứng” vaứ raỏt “d
daứng” bụỷi vỡ hầu nhử noự khõng gaởp phaỷi moọt sửù phaỷn khaựng
maừnh lieọt naứo tửứ phớa ủoỏi thuỷ, ngửụứi phú nửừ ủaừ bũ ủaồy xuoỏng
haứng “nõ leọ” moọt caựch raỏt tửù nhiẽn. Sửù kieọn naứy ủaừ khoaực cho
sửù aựp bửực về giụựi moọt taỏm aựo haứo nhoaựng song võ cuứng chaộc
chaộn.
Nhử vaọy: sửù tan raừ cuỷa cheỏ ủoọ cõng hửừu nguyẽn thuỷy vaứ
thay theỏ noự bụỷi cheỏ ủoọ tử hửừu cuừng keựo theo sửù thay ủoồi cuỷa caực
hỡnh thửực gia ủỡnh vỡ cheỏ ủoọ gia ủỡnh hoaứn toaứn bũ quan heọ sụỷ hửừu
chi phoỏi. Quyền chuyẽn cheỏ cuỷa ngửụứi ủaứn õng moọt khi ủửụùc xaực
laọp thỡ keỏt quaỷ ủầu tiẽn theồ hieọn ra trong hỡnh thửực gia ủỡnh gia
trửụỷng, trong ủoự quyền lửùc hầu nhử taọp trung tuyeọt ủoỏi vaứo ngửụứi

ủaứn õng, ủũa vũ ngửụứi phú nửừ ngaứy caứng thaỏp keựm.
Sang theỏ kyỷ XX, tỡnh tráng baỏt bỡnh ủaỳng nam nửừ vn tieỏp
túc din ra nhử ủaừ tửứng xaỷy ra trong lũch sửỷ, thaọm chớ coứn coự
phần sãu saộc vaứ tinh vi hụn. Bón chuỷ tử baỷn ngaứy caứng sửỷ dúng
nhiều thuỷ ủoán gian xaỷo ủeồ che ủaọy baỷn chaỏt thoỏng trũ vaứ boực loọt
cuỷa noự. Naờm 1920, nhãn kyỷ nieọm ngaứy phú nửừ lao ủoọng quoỏc teỏ
Lẽnin ủaừ vách trần: “sửù baỏt bỡnh ủaỳng nam nửừ về maởt kinh teỏ xaừ hoọi laứ moọùt trong nhửừng ủieồm cụ baỷn cuỷa chuỷ nghúa tử baỷn”.
Tửứ vieọc xaực ủũnh ủuựng nguồn goỏc naỷy sinh vaứ phaựt trieồn cuỷa
sửù baỏt bỡnh ủaỳng trong quan heọ nam nửừ, chuỷ nghúa Maực ủaừ chổ ra
chớnh xaực nguyẽn nhãn cuỷa sửù baỏt bỡnh ủaỳng ủoự laứ sửù aựp bửực cuỷa
ủaứn õng ủoỏi vụựi ủaứn baứ về maởt kinh teỏ. Ph.Aấngghen ủaừ vieỏt: “tỡnh
tráng khõng bỡnh quyền giửừa ủõi bẽn, do nhửừng quan heọ trửụực kia ủeồ
lái cho chuựng ta, tuyeọt nhiẽn khõng phaỷi laứ nguyẽn nhãn, maứ laứ keỏt


24
quaỷ cuỷa vieọc aựp bửực ủaứn baứ về maởt kinh teỏ” [33, tr.115], vaứ hụn theỏ
nửừa “sửù thoỏng trũ cuỷa ủaứn õng trong hõn nhãn chổ ủụn thuần laứ keỏt quaỷ
cuỷa sửù thoỏng trũ cuỷa hó về maởt kinh teỏ, vaứ seừ tiẽu vong cuứng vụựi sửù
thống trũ về kinh teỏ” [33, tr.127]. Nhử vaọy keỏt luaọn cuỷa chuỷ nghúa
Maựực trong vaỏn ủề naứy laứ khi cụ sụỷ kinh teỏ cuỷa xaừ hoọi bieỏn ủoồi
thỡ tớnh chaỏt cuỷa moỏi quan heọ nam nửừ về maởt xaừ hoọi cuừng bieỏn
ủoồi theo.
Về nguyẽn nhãn kinh teỏõ - xaừ hoọi cuỷa sửù baỏt bỡnh ủaỳng nam
nửừ, Tửứ ủieồn chuỷ nghúa coọng saỷn khoa hóc 1986 coự vieỏt:
Nguyẽn nhãn kinh teỏ - xaừ hoọi laứ cụ sụỷ cuỷa sửù baỏt
bỡnh ủaỳng cuỷa ngửụứi phú nửừ, raống sửù xuaỏt hieọn cheỏ ủoọ
tử hửừu dn ủeỏn sửù phú thuoọc về maởt kinh teỏ cuỷa ngửụứi
phú nửừ vaứo ngửụứi chồng, vaứo ngửụứi cha, coứn trong caực
giai caỏp bũ boực loọt thỡ noự ủồng thụứi dn ủeỏn sửù nõ dũch

ngửụứi phú nửừ về maởt giai caỏp. Ngửụứi phú nửừ bũ tửụực
maỏt nhửừng quyền về kinh teỏ vaứ chớnh trũ, bũ nõ dũch về
tinh thần thỡ cuừng bũ cõ laọp vụựi xaừ hoọi, phám vi hoát
ủoọng cuỷa hó bũ giụựi hán trong cõng vieọc noọi trụù trong gia
ủỡnh [58, tr.391].
Nhử vaọy: cụ sụỷ kinh teỏ nhử theỏ naứo thỡ ủaởc ủieồm vaứ tớnh chaỏt
cuỷa moỏi quan heọ nam nửừ cuừng nhử theỏ aỏy. Trong nền kinh teỏ coọng
saỷn nguyẽn thuỷy do ủaứn baứ naộm giửừ kinh teỏ nẽn ủồng thụứi cuừng
naộm quyền cai quaỷn xaừ hoọi vaứ gia ủỡnh. Nhửng khi sửù thoỏng trũ kinh
teỏ cuỷa ủaứn baứ bũ maỏt vaứ ủaứn õng naộm laỏy quyền thoỏng trũ thỡ
sửù thoỏng trũ ủoự trụỷ nẽn phoồ bieỏn khõng chổ trong nền saỷn xuaỏt
vaọt chaỏt cuỷa xaừ hoọi maứ caỷ trong nền taựi saỷn xuaỏt cuỷa xaừ hoọi,
tửực trong hõn nhãn vaứ caỷ gia ủỡnh.
- Nguồn goỏc nhaọn thửực, vaờn hoựa - xaừ hoọi
Khõng chổ dửứng lái ụỷ nguyẽn nhãn kinh teỏ - maởc duứ ủoự laứ
nguyẽn nhãn quyeỏt ủũnh nhaỏt, chuỷ nghúa Maực coứn chổ ra caực
nguyẽn nhãn khaực thuoọc về nhaọn thửực chớnh trũ, vaờn hoựa (ủaởc
bieọt laứ phong túc taọp quaựn), tõn giaựo ủoỏi vụựi gia ủỡnh vaứ sửù baỏt
bỡnh ủaỳng giửừa nam vaứ nửừ. Vieọc nhaỏn mánh vai troứ quyeỏt ủũnh


25
cuỷa cụ sụỷ kinh teỏ khõng coự nghúa laứ xem nhé caực yeỏu tố phi kinh
teỏ maứ chuựng coự sửù taực ủoọng qua lái ln nhau laứm tiền ủề cho sửù
phaựt trieồn. Ph.Aấngghen ủaừ nẽu roừ quan ủieồm naứy nhử sau:
Chuựng tõi coi nhửừng ủiều kieọn kinh teỏ laứ caựi cuoỏi
cuứng quyeỏt ủũnh sửù phaựt trieồn lũch sửỷ - nhửng chuỷng toọc
cuừng laứ moọt nhãn tố kinh teỏ… Sửù phaựt trieồn về maởt
chớnh trũ, phaựp luaọt, trieỏt hóc, tõn giaựo, vaờn hoựa, ngheọ
thuaọt laứ dửùa trẽn sửù phaựt trieồn kinh teỏ. Nhửng taỏt caỷ

nhửừng sửù phaựt trieồn ủoự ủều taực ủoọng ln nhau vaứ cuừng
taực ủoọng ủeỏn cụ sụỷ kinh teỏ. Hoaứn toaứn khõng phaỷi ủiều
kieọn kinh teỏ laứ nguyẽn nhãn duy nhaỏt chuỷ ủoọng, coứn mói
thửự khaực coự taực dúng thú ủoọng. Traựi lái, coự sửù taực
ủoọng qua lái trẽn cụ sụỷ tớnh taỏt yeỏu kinh teỏ, laứ moọt tớnh
taỏt yeỏu, xeựt ủeỏn cuứng, bao giụứ cuừng tửù vách ra con
ủửụứng ủi cuỷa noự [32, tr.788].
Trỡnh ủoọ nhaọn thửực, thoựi quen suy nghú vaứ caực phong túc
taọp quaựn phaỷn aựnh sửù baỏt bỡnh ủaỳng kinh teỏ giửừa phú nửừ vaứ
nam giụựi ủaừ aờn sãu baựm chaộc trong ủầu oực con ngửụứi thaứnh tử
tửụỷng “tróng nam khinh nửừ”. Nhửừng phong túc taọp quaựn lác haọu,
coồ huỷ, ủáo ủửực phong kieỏn “tam toứng, tửự ủửực” ủửụùc khuyeỏn khớch
duy trì ủeồ troựi buoọc, ủaứy ủóa ngửụứi phú nửừ, chaứ ủáp lẽn tỡnh
caỷm vaứ nhãn phaồm cuỷa chũ em… dần dần thaứnh thoựi ửựng xửỷ thõ
báo cuỷa ngửụứi ủaứn õng ủoỏi vụựi ủaứn baứ. ẹoự cuừng chớnh laứ
nguồn goỏc nhaọn thửực vaứ nguồn goỏc vaờn hoựa xaừ hoọi cuỷa sửù baỏt
bỡnh ủaỳng nam nửừ. Tử tửụỷng naứy dần dần trụỷ thaứnh quy taộc, thaứnh
thõng leọ, khõng cần coự luaọt phaựp baỷo veọ, noự vn coự taực ủoọng
cửụừng cheỏ, ủiều chổnh haứnh vi ửựng xửỷ cuỷa ngửụứi ủaứn õng ủoỏi
vụựi ủaứn baứ. Ngay khi cụ sụỷ kinh teỏ cuỷa sửù baỏt bỡnh ủaỳng nam nửừ
ủaừ bũ phaự boỷ Ph.Aấngghen vieỏt:
Tớnh raứng buoọc vúnh vin cuỷa hõn nhãn, thỡ moọt phần
laứ keỏt quaỷ cuỷa caực ủiều kieọn kinh teỏ, trong ủoự cheỏ ủoọ moọt
vụù moọt chồng phaựt sinh, vaứ phần nửừa laứ moọt truyền thoỏng
cuỷa thụứi kyứ trong ủoự moỏi liẽn heọ giửừa nhửừng ủiều kieọn kinh