Phát triển năng lực tự học cho học sinh thông qua sử dụng hệ thống bài tập hóa học vô cơ lớp 9 trung học cơ sở (tt)

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
ĐẠI HỌC HUẾ
TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM


LƢƠNG LONG TUYỀN

PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC TỰ HỌC CHO HỌC SINH
THÔNG QUA SỬ DỤNG HỆ THỐNG BÀI TẬP
HÓA HỌC VÔ CƠ LỚP 9 TRUNG HỌC CƠ SỞ
Chuyên ngành: Lí luận và phƣơng pháp dạy học môn Hóa học
Demo Version - Select.Pdf SDK
Mã số: 60140111

LUẬN VĂN THẠC SĨ GIÁO DỤC HỌC

NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC
TS. DƢƠNG HUY CẨN

Thừa Thiên Huế, 2018


LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, các số liệu và
kết quả nghiên cứu trên nêu trong luận văn là trung thực, chƣa từng đƣợc công bố
trong bất kỳ một công trình nào khác.
Họ và tên tác giả

Lƣơng Long Tuyền

Demo Version - Select.Pdf SDK

LỜI CẢM ƠN

Để hoàn thành luận văn này, tôi đã nhận đƣợc sự giúp đỡ tận tình của quý
thầy cô, đồng nghiệp, bạn bè và gia đình. Bằng tất cả lòng kính trọng tôi xin chân
thành cảm ơn:
- Ban Giám hiệu trƣờng Đại học Sƣ phạm Huế, phòng đào tạo Sau đại học và
quý thầy cô đã tận tình giảng dạy và tạo điều kiện thuận lợi để chúng tôi học tập,
nghiên cứu và hoàn thành khóa học.
- Đặc biệt, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến Thầy giáo TS. Dƣơng Huy
Cẩn – Khoa Hóa học trƣờng Đại học Đồng Tháp đã giao đề tài, tận tình hƣớng dẫn
và tạo mọi điều kiện thuận lợi để tôi hoàn thành luận văn này.
Tôi cũng xin cảm ơn tất cả những ngƣời thân trong gia đình, Ban giám hiệu,
các thầy cô trƣờng THCS Mỹ Hội Đông (nay là THCS Nguyễn Kim Nha), THCS Ô
Long Vĩ, bạn bè, đồng nghiệp đã động viên, giúp đỡ tôi trong suốt quá trình học tập
và thực hiện luận văn này.

Demo Version - Select.Pdf SDK
An Giang, tháng 6 năm 2018

Lƣơng Long Tuyền


MỤC LỤC
LỜI CẢM ƠN
MỤC LỤC
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT TRONG LUẬN VĂN
MỞ ĐẦU ..................................................................................................................... 1
CHƢƠNG 1 : CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI ............................ 5

1.1. TỔNG QUAN VỀ VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU .......................................................... 5
1.2. ĐỊNH HƢỚNG ĐỔI MỚI GIÁO DỤC PHỔ THÔNNG .................................... 7
1.2.1. Đổi mới phƣơng pháp dạy học nhằm phát triển năng lực học sinh ....................... 7
1.2.2. Định hƣớng đổi mới kiểm tra đánh giá kết quả học tập của HS.......................... 10
1.2.3. Đổi mới phƣơng pháp dạy học theo hƣớng dạy học tích ............................ 11
1.3. TỰ HỌC .............................. ………………………………………………….13
1.3.1. Khái niệm tự học ......................................................................................... 13
1.3.2. Vai trò của hoạt động tự học …………………………………………… .. .15
1.3.3. Kỹ năng tự học………………… ...................……………………………..15
1.3.4. Cơ sở lí luận năng lực và năng lực tự học....………………………………17

Version
- Select.Pdf
1.3.5. PhátDemo
triển năng
lực tự học
cho học sinhSDK
trong môn hóa học ....................... 21
1.4. BÀI TẬP HÓA HỌC ......................................................................................... 24
1.4.1. Khái niệm bài tập hóa học ............................................................................ 24
1.4.2. Vai trò bài tập hóa học trong việc phát triển năng lực cho HS .................... 25
1.5.THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC TỰ HỌC CHO HS THÔNG QUA
SỬ DỤNG HỆ THỐNG BÀI TẬP TRONG DẠY HỌC HÓA HỌC Ở MỘT SỐ
TRƢỜNG THCS …………………………………………………………………..26
1.5.1. Nội dung điều tra .......................................................................................... 26
1.5.2. Mục đích điều tra ......................................................................................... 27
TIỂU KẾT CHƢƠNG 1 ........................................................................................... 33
CHƢƠNG 2:PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC TỰ HỌC CHO HỌC SINH THÔNG QUA SỬ
DỤNG HỆ THỐNG BÀI TẬP HÓA HỌC VÔ CƠ LỚP 9 TRUNG HỌC CƠ SỞ .......... 34
2.1. TỔNG QUAN VỀ CHƢƠNG TRÌNH HÓA HỌC VÔ CƠ LỚP 9 .................. 34

2.1.1 Vị trí phần hóa học vô cơ lớp 9 trong chƣơng trình phổ thông .................. 34


2.1.2. Nội dung kiến thức, kĩ năng và thái độ cần đạt đƣợc khi học phần hóa học
vô cơ lớp 9 ........................................................................................................... 34
2.2. CẤU TRÚC CHƢƠNG TRÌNH HÓA HỌC VÔ CƠ LỚP 9 ............................ 36
2.3. NGUYÊN TẮC SỬ DỤNG HỆ THỐNG BÀI TẬP PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC TỰ
HỌC CHO HS TRONG DẠY HỌC HÓA HỌC............................................................ 40

2.3.1. Nguyên tắc xây dựng và tuyển chọn ............................................................ 40
2.3.2. Hệ thống bài tập hóa học theo hƣớng phát triển năng tự học cho học sinh phần vô
cơ (Hóa học 9) ..................................................................................................................... 42

2.4. MỘT SỐ BÀI TẬP PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC TỰ HỌC TRONG HÓA HỌC
VÔ CƠ LỚP 9. .......................................................................................................... 43
2.4.1.Sử dụng bài tập nhận biết, tìm tòi và phát hiện vấn đề để phát triển năng
lực tự học .................................................................................................................. 43
2.4.2. Sử dụng bài tập giải quyết vấn đề thực tiễn để phát triển năng lực tự học .. 65
2.4.3. Sử dụng bài tập thực nghiệm để phát triển năng lực tự học ........................ 67
2.5. THIẾT KẾ BỘ CÔNG CỤ ĐÁNH GIÁ NĂNG LỰC TỰ HỌC CỦA HỌC
SINH.......................................................................................................................... 70
2.5.1. Năng
lực xác
định mục
tiêu học tập ..........................................................
70
Demo
Version
- Select.Pdf
SDK

2.5.2. Năng lực lập kế hoạch và thực hiện cách học ........................................... 71
2.5.3. Năng lực đánh giá và điều chỉnh việc học ................................................ 74
TIỂU KẾT CHƢƠNG 2........................................................................................... 76
CHƢƠNG 3: THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM ............................................................. 77
3.1. MỤC ĐÍCH, NHIỆM VỤ THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM .................................. 77
3.2. TỔ CHỨC THỰC NGHIỆM ............................................................................. 77
3.3. KẾT QUẢ THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM .......................................................... 80
TIỂU KẾT CHƢƠNG 3............................................................................................ 94
KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ................................................................................... 95
TÀI LIỆU THAM KHẢO ......................................................................................... 97
PHỤ LỤC


NHỮNG CHỮ VIẾT TẮT DÙNG TRONG LUẬN VĂN
STT
01
02
03
04
05
06
07
08
09
10
11
12
13
14
15

16
17
18
19

Chữ viết tắt
BT
BTHH
DHHH
ĐHQG
ĐHSP
ĐC
HTBT
HS
GV
NLTH
NXB
PGS
PPDH
PTHH
SGK
THCS
TNSP
TN
TS

Chữ viết đầy đủ
Bài tập
Bài tập hóa học
Dạy học hóa học

Đại học quốc gia
Đại học sƣ phạm
Đối chứng
Hệ thống bài tập
Học sinh
Giáo viên
Năng lực tự học
Nhà xuất bản
Phó giáo sƣ
Phƣơng pháp dạy học
Phƣơng trình hóa học
Sách giáo khoa
Trung học cơ sở
Thực nghiệm sƣ phạm
Thực nghiệm
Tiến sĩ

Demo Version - Select.Pdf SDK


DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU
Bảng 1.1. So sánh một số đặc trƣng cơ bản của chƣơng trình định hƣớng nội dung
và chƣơng trình định hƣớng năng lực ......................................................................... 9
Bảng 1.2. Bảng mô tả các chỉ số hành vi của các năng lực thành tố ....................... 19
Bảng 1.3. Kết quả điều tra về khả năng tự học của HS THCS ................................. 27
Bảng 2.1. Bộ công cụ đánh giá NLTH của HS thông qua BTHH ....................................... 70
Bảng 3.1. Các lớp TN và ĐC ............................................................................................... 77
Bảng 3.2. Bảng tiêu chí Cohen ........................................................................................... 79
Bảng 3.3. Phân phối tần suất số học sinh theo bài kiểm tra trƣớc thực nghiệm .................. 80
Bảng 3.4. Bảng kiểm quan sát đánh giá mức độ phát triển NLTH của HS ......................... 82

Bảng 3.5. Bảng điểm bài kiểm tra 1 .................................................................................... 84
Bảng 3.6. Bảng phân phối tần số, tần suất và tần suất tích lũy bài kiểm tra 1 của lớp TN1
và ĐC1 ................................................................................................................................. 84
Bảng 3.7. Bảng phân phối tần số, tần suất và tần suất tích lũy bài kiểm tra 1 của lớp TN2
và ĐC2 ................................................................................................................................. 86
Bảng 3.8. Bảng tổng hợp các tham số thống kê đặc trƣng bài kiểm tra 1 ........................... 87
Bảng 3.9. Bảng phân loại kết quả học tập học sinh . ........................................................... 87

Demo
SDK
Bảng 3.10. Bảng
điểmVersion
bài kiểm tra- 2Select.Pdf
..................................................................................
88
Bảng 3.11. Bảng phân phối tần số, tần suất và tần suất tích lũy bài kiểm tra 2 của lớp TN1
và ĐC1 ................................................................................................................................. 89
Bảng 3.12. Bảng phân phối tần số, tần suất và tần suất tích lũy bài kiểm tra 2 của lớpTN2
và ĐC2 ................................................................................................................................. 90
Bảng 3.13. Bảng tổng hợp các tham số thống kê đặc trƣng bài kiểm tra 2 ......................... 91
Bảng 3.14. Bảng phân loại kết quả học tập của học sinh .................................................... 91


DANH MỤC CÁC HÌNH
Hình 1.1. Sơ đồ cấu trúc của hệ bài tập .............................................................................. 25
Hình 3.1. Đồ thị đƣờng lũy tích bài kiểm tra 1 của lớp TN1 và ĐC1 ................................. 85
Hình 3.2. Đồ thị đƣờng lũy tích bài kiểm tra 1 của lớp TN2 và ĐC2 ................................. 86
Hình 3.3. Biểu đồ phân loại kết quả học tập bài kiểm tra 1 của lớp TN1 và ĐC1 .............. 88
Hình 3.4. Biểu đồ phân loại kết quả học tập bài kiểm tra 1 của lớp TN2 và ĐC2 .............. 88
Hình 3.5. Đồ thị đƣờng lũy tích bài kiểm tra 2 của lớp TN1 và ĐC1 ................................. 89

Hình 3.6. Đồ thị đƣờng lũy tích bài kiểm tra 2 của lớp TN2 và ĐC2 ................................ 90
Hình 3.7. Biểu đồ phân loại kết quả học tập bài kiểm tra 2 của lớp TN1 và ĐC1 .............. 92
Hình 3.8. Biểu đồ phân loại kết quả học tập bài kiểm tra 2 của lớp TN2 và ĐC2 .............. 92

Demo Version - Select.Pdf SDK


MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Trong công cuộc xây dựng đất nƣớc ta theo hƣớng công nghiệp hóa phù
hợp với xã hội hiện đại, khoa học và công nghệ không ngừng phát triển mạnh mẽ,
sự bùng nổ của cách mạng thông tin đã ảnh hƣởng sâu sắc đến quá trình giáo dục
của nƣớc nhà. Giáo dục phải tạo ra những con ngƣời có năng lực, đầy tự tin, khả
năng tƣ duy độc lập, những con ngƣời có khả năng tự học, tự đánh giá, có khả năng
hòa nhập và thích nghi với cuộc sống luôn biến đổi, đa dạng, phức tạp, đầy biến
động bất ngờ và bất định. Đảng và Nhà nƣớc ta cũng đã nêu quan điểm‟ Giáo dục là
quốc sách hàng đầu‟ vì thế mà Nghị quyết 29 của Ban chấp hành Trung ƣơng Đảng
cộng sản Việt Nam đã nêu rõ “Về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo,
đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong điều kiện kinh tế thị trƣờng
định hƣớng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế". Quốc hội đã ban hành Nghị quyết
số 88/2014/QH13 về đổi mới chƣơng trình, sách giáo khoa giáo dục phổ thông, góp
phần đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo. Mục tiêu đổi mới đƣợc Nghị
quyết 88/2014/QH13 của Quốc hội quy định: “Đổi mới chƣơng trình, sách giáo

Demo
Version
Select.Pdf
khoa giáo dục
phổ thông
nhằm -tạo

chuyển biếnSDK
căn bản, toàn diện về chất lƣợng và
hiệu quả giáo dục phổ thông; kết hợp dạy chữ, dạy ngƣời và định hƣớng nghề
nghiệp; góp phần chuyển nền giáo dục nặng về truyền thụ kiến thức sang nền giáo
dục phát triển toàn diện cả về phẩm chất và năng lực, hài hòa đức, trí, thể, mỹ và
phát huy tốt nhất tiềm năng của mỗi học sinh”. Thực hiện các Nghị quyết của Đảng
và Quốc hội, chƣơng trình giáo dục phổ thông mới đƣợc xây dựng theo định hƣớng
phát triển phẩm chất và năng lực, tạo môi trƣờng học tập và rèn luyện giúp ngƣời
học tích lũy đƣợc kiến thức phổ thông vững chắc; biết vận dụng hiệu quả kiến thức
vào đời sống và tự học suốt đời; có định hƣớng lựa chọn nghề nghiệp phù hợp; biết
xây dựng và phát triển hài hòa các mối quan hệ xã hội; có cá tính, nhân cách và đời
sống tâm hồn phong phú; nhờ đó có đƣợc cuộc sống có ý nghĩa và đóng góp tích
cực vào sự phát triển của đất nƣớc và nhân loại. Do đó nền giáo dục chúng ta hiện
nay phải có những thay đổi kịp thời với xu thế chung của thể giới. Trên cơ sở đó,
trong những năm gần đây giáo dục nƣớc ta đang thực hiện những bƣớc đổi mới
1


chuyển từ chƣơng trình định hƣớng nội dung sang định hƣớng phát triển năng lực
của ngƣời học từ chỗ quan tâm việc học HS học đƣợc cái gì đến chỗ HS làm đƣợc
cái gì qua việc học. Để thực hiện đƣợc điều đó, chúng ta phải thực hiện thành công
việc chuyển đổi từ PPDH truyền thống ghi nhớ một cách máy móc, rập khuôn sang
dạy cách học, vận dụng kiến thức, rèn luyện kỹ năng, hình thành những phẩm chất
và năng lực. Do vậy, cần phải đổi mới nội dung chƣơng trình và PPDH nhằm nâng
cao chất lƣơng nguồn đào tạo, nguồn nhân lực có chất lƣợng cho đất nƣớc.
Trong PPDH truyền thống, ngƣời thầy truyền thụ tri thức cho HS theo quan hệ
một chiều thầy truyền đạt trò tiếp nhận dẫn đến HS thụ động, thiếu tính độc lập và
cố gắng nhớ những điều mà thầy đã truyền đạt. Thế hệ trẻ là tƣơng lai của đất nƣớc,
việc giáo dục phải phù hợp với xu hƣớng của thế giới. Vì vậy, việc đổi mới, cải tiến
phƣơng pháp giáo dục, việc phát huy tính tích cực học tập của HS có ý nghĩa vô

cùng quan trọng. Phƣơng pháp giáo dục phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ
động của ngƣời học; bồi dƣỡng cho ngƣời học năng lực tự học, khả năng thực hành,
lòng say mê và ý chí vƣơn lên, tƣ duy sáng tạo, năng lực giải quyết vấn đề thực tiễn.
Có thể nói dạy học chủ yếu là dạy cách học, dạy cách tƣ duy, cách giải quyết vấn đề

Demo
- Select.Pdf
SDK
một cách thông
minh,Version
độc lập và
sáng tạo.
Ở các trƣờng trung học hiện nay, ngoài học văn hóa các em còn tham gia các
phong trào do Đoàn, hội tổ chức. Trong khi đó, lƣợng kiến thức các em cần tiếp thu
là khá lớn mà thời gian để các HS tự học ở nhà là quá ít. Trong DHHH, do thời gian
dạy học trên lớp còn hạn hẹp, thời gian ôn tập, hệ thống hóa lí thuyết và giải bài tập
chƣa đƣợc nhiều, không phải HS nào cũng đủ thời gian để thấu hiểu, ghi nhớ và vận
dụng những kiến thức mà giáo viên truyền thụ trên lớp. Với đặc thù môn hóa học là
môn khoa học đòi hỏi sự kết hợp giữa lí thuyết và thực nghiệm để HS có thể nhận
thức, tìm tòi và khám phá kiến thức dƣới sự hƣớng dẫn của ngƣời GV, việc sử dụng
bài tập trong quá trình dạy học sẽ mang lại hiệu quả cao giúp HS tiếp thu bài nhanh
chóng, hứng thú với bài học, ghi nhớ nội dung bài học lâu hơn. Tuy nhiên, việc sử
dụng BTHH để tăng năng lực tự học cho học sinh còn nhiều hạn chế. BTHH đƣợc
xem là phƣơng tiện cơ bản để giải quyết nhiệm vụ học tập. Có thể sử dụng BTHH ở
tất cả các khâu của quá trình dạy học để thực hiện mục tiêu đào tạo. Với mong
2


muốn đƣợc góp một phần trong quá trình hình thành và phát triển năng lực tự học
cho HS, thực hiện nhiệm vụ giáo dục đào tạo trong giai đoạn hiện tại của đất nƣớc,

chúng tôi nghiên cứu đề tài “ Phát triển năng lực tự học cho học sinh thông qua sử
dụng hệ thống bài tập hóa học vô cơ lớp 9 Trung học cơ sở”.
2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
2.1. Mục đích nghiên cứu
Sử dụng hệ thống bài tập hóa học phần vô cơ (hóa học lớp 9) theo hƣớng
phát triển năng lực tự học cho học sinh THCS.
2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
- Nghiên cứu cơ sở lí luận và thực tiễn của đề tài.
- Tìm hiểu thực trạng phát triển năng lực tự học của HS ở một số trƣờng trong
địa bàn.
- Nghiên cứu đề xuất HTBT phát triển năng lực tự học cho HS THCS thông qua
dạy học phần hóa học vô cơ lớp 9
- Thực nghiệm sƣ phạm để đánh giá hiệu quả của các BTHH đã đề xuất.
3. Phạm vi, giới hạn đề tài nghiên cứu

Demo
Select.Pdf
Nội dung:
nghiênVersion
cứu khả -năng
vận dụng SDK
các BTHH và hình thức tổ chức dạy
học phát triển năng lực tự học phần hóa học vô cơ lớp 9.
4. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu
- Khách thể nghiên cứu: quá trình DHHH ở trƣờng THCS
- Đối tƣợng nghiên cứu: phát triển năng lực tự học cho HS THCS thông qua dạy
học phần hóa học vô cơ lớp 9.
5. Giả thuyết khoa học
Nếu đề xuất đƣợc các biện pháp có tính khoa học, khả thi, sử dụng để phát
triển năng lực tự học của HS thành công sẽ giúp cho HS phát huy đƣợc tính tích

cực, ham học hỏi, tƣ duy sáng tạo, tự tin mạnh dạn giải quyết các vấn đề làm tăng
hứng thú học tập với môn Hóa học cũng nhƣ góp phần truyền thụ cho các em phƣơng
pháp học môn Hóa học hiệu quả. Từ đó góp phần nâng cao hiệu quả của việc dạy và
học Hóa học vô cơ lớp 9.

3


6. Phƣơng pháp nghiên cứu
6.1. Phương pháp nghiên cứu lí thuyết
- Thu thập các tài liệu liên quan đến nghiên cứu đề tài.
- Phân tích, tổng hợp, khái quát, hệ thống hóa cơ sở lí luận cho đề tài.
6.2. Phương pháp nghiên cứu thực tiễn
- Điều tra bằng các phiếu câu hỏi, phỏng vấn.
- Trao đổi với GV có kinh nghiệm sử dụng bài tập.
- Phƣơng pháp thực nghiệm sƣ phạm.
6.3. Phương pháp toán
Sử dụng toán thống kê dùng để phân tích, xử lí các số liệu thu đƣợc qua điều
tra và thực nghiệm.
7. Đóng góp của đề tài
- Tổng quan về cơ sở lí luận, mục đích và ý nghĩa phát triển năng lực tự học
trong dạy học môn hóa học lớp 9.
- Phát triển năng lực tự học cho HS thông qua HTBT Hóa học vô cơ lớp 9.
- Đề xuất cách lựa chọn và đƣa ra các dạng bài tập nhằm tăng hiệu quả tự học

Demo Version - Select.Pdf SDK
cho HS THCS.
+ Sử dụng bài tập phát triển năng lực nhận biết, tìm tòi và phát hiện vấn đề
trong hóa học vô cơ lớp 9
+ Sử dụng bài tập phát triển năng lực giải quyết vấn đề thực tiễn trong hóa

học vô cơ lớp 9
+ Sử dụng bài tập phát triển năng lực thực nghiệm hóa học vô cơ lớp 9
8. Cấu trúc của luận văn
Ngoài phần mở đầu, kết luận, kiến nghị, tài liệu tham khảo luận văn đƣợc trình
bày trong 3 chƣơng:
Chƣơng 1:Cơ sở lí luận và thực tiễn.
Chƣơng 2: Phát triển năng lực tự học cho học sinh thông qua sử dụng hệ thống
bài tập hóa học vô cơ lớp 9 Trung học cơ sở.
Chƣơng 3: Thực nghiệm sƣ phạm.

4