Rèn luyện kỹ năng vận dụng kiến thức vào giải quyết một số vấn đề thực tiễn trong dạy học địa lý 12 THPT (tt)

ĐẠI HỌC HUẾ
TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM

TRẦN THỊ MỸ HIỀN

RÈN LUYỆN KỸ NĂNG VẬN DỤNG KIẾN THỨC
VÀO GIẢI QUYẾT MỘT SỐ VẤN ĐỀ THỰC TIỄN
TRONG DẠY HỌC ĐỊA LÍ 12 TRUNG HỌC PHỔ THÔNG

Demo Version - Select.Pdf SDK
Chuyên ngành: Lí luận và phƣơng pháp dạy học bộ môn Địa lý
Mã số: 60140111

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC
THEO ĐỊNH HƢỚNG ỨNG DỤNG

NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC:
PGS.TS. NGUYỄN ĐỨC VŨ

Thừa Thiên Huế, năm 2018

i


LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của
riêng tôi, các số liệu và kết quả nghiên cứu ghi trong luận
văn là trung thực, được các đồng tác giả cho phép sử
dụng và chưa từng được công bố trong bất kỳ một công
trình nào khác.
Tác giả luận văn

Trần Thị Mỹ Hiền

Demo Version - Select.Pdf SDK

ii


Lời cảm ơn
Được sự giúp đỡ của quý thầy, cô giáo dành cho bản thân trong quá trình
học tập, nghiên cứu tại Trường Đại học Sư phạm - Huế, tôi đã trưởng thành hơn
trong học tập và rèn luyện về chuyên môn, nghiệp vụ cũng như kỹ năng sống.
Xin gửi lời cảm ơn chân thành và lời chúc sức khỏe đến PGS.TS. Nguyễn
Đức Vũ, người đã rất tận tình chỉ bảo, nhiệt tình giúp đỡ tôi trong quá trình học
tập, nghiên cứu thực hiện đề tài này.
Chân thành cảm ơn quý thầy, cô giáo Khoa Địa lí trường Đại học Sư phạm –
Huế đã nhiệt tình giảng dạy, giúp đỡ tôi trong quá trình học tập, nghiên cứu vừa qua.
Tôi cũng xin gửi lời cảm ơn tới:
- Đại học An Giang.
- Đại học Huế, Trường Đại học Sư phạm, Phòng Đào tạo sau đại học
Trường Đại học Sư phạm - Huế.

Version
Select.Pdf
SDK
- BanDemo
Giám Hiệu,
thầy,-cô
giáo dạy thực
nghiệm, cùng các học sinh ở các
trường: Trung học phổ thông Nguyễn Khuyến, Trung học phổ Thạnh Mỹ Tây, Trung

học phổ thông Võ Thị Sáu - thuộc địa bàn tỉnh An Giang đã tạo điều kiện thuận lợi,
giúp đỡ tôi trong quá trình thực nghiệm đề tài.
Cuối cùng, xin kính chúc quý thầy, cô giáo, ban lãnh đạo vui khỏe, hạnh phúc.
An Giang, tháng 5 năm 2018
Tác giả luận văn

Trần Thị Mỹ Hiền

iii


MỤC LỤC
Trang
Trang phụ bìa .......................................................................................................................... i
Lời cam đoan .........................................................................................................................ii
Lời cảm ơn ............................................................................................................................iii

MỤC LỤC ...................................................................................................................1
D N MỤC C

V T T T...................................................................................4

D N MỤC CÁC BẢNG..........................................................................................5
PHẦN MỞ ĐẦU ........................................................................................................6
1 T nh cấp thiết của đ tài ..........................................................................................6
2 Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu ...........................................................................6
3 Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ...........................................................................7
4 Lịch sử nghiên cứu ..................................................................................................7
5 Phương pháp nghiên cứu .........................................................................................9
PHẦN NỘI DUNG ..................................................................................................11

Chƣơng 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC RÈN LUYỆN KỸ
NĂNG VẬN
DỤNG
KIẾN THỨC
VÀO GIẢI
Demo
Version
- Select.Pdf
SDK QUYẾT MỘT SỐ VẤN ĐỀ
THỰC TIỄN TRONG DẠY HỌC ĐỊA LÝ 12 THPT .........................................11
1 1 Kỹ năng và quá trình rèn luyện kỹ năng ............................................................11
1 1 1 Kỹ năng ...........................................................................................................11
1 1 2 Quá trình rèn luyện kỹ năng ............................................................................13
1 1 3 Các mức độ của kỹ năng .................................................................................14
1 1 4 Các mối quan hệ giữa rèn luyện kỹ năng với một số yếu tố của quá trình dạy
học địa l ....................................................................................................................15
1.2. Thực tế địa l và liên hệ thực tế trong môn địa l ...............................................18
1 2 1 Thực tế địa l ...................................................................................................18
1 2 2 Vai tr của liên hệ thực tế trong môn địa l .....................................................19
1 2 3 Vận dụng kiến thức địa l vào thực tế .............................................................20
1 3 Chương trình và sách giáo khoa địa l lớp 12 ....................................................20
1 3 1 Mục tiêu, cấu trúc của chương trình địa l lớp 12 ...........................................20
1 3 2 Đặc điểm sách giáo khoa địa l lớp 12 ............................................................22

1


1 4 Đặc điểm tâm sinh l và trình độ nhận thức của S lớp 12 ...............................24
1 4 1 Đặc điểm tâm l lứa tuổi ..................................................................................24
1 4 2 Đặc điểm nhận thức ........................................................................................24

1 5 Thực trạng việc rèn luyện kỹ năng liên hệ thực tế cho

S trong môn địa l lớp

12 hiện nay ................................................................................................................25
1 5 1 Quan điểm của giáo viên v rèn luyện kỹ năng liên hệ thực tế cho học sinh
trong dạy học địa l 12 ...............................................................................................25
1 5 2 Các hình thức và phương pháp hướng dẫn

S liên hệ thực tế của của GV

trong dạy học địa l 12 hiện nay ................................................................................26
1 5 3 Kết luận chung v thực trạng ..........................................................................27
Chƣơng 2. PHƢƠNG PHÁP RÈN LUYỆN KỸ NĂNG VẬN DỤNG KIẾN THỨC
VÀO GIẢI QUYẾT MỘT SỐ VẤN ĐỀ THỰC TIỄN TRONG DẠY HỌC
ĐỊA LÍ 12 THPT .....................................................................................................28
2 1 Những nguyên tắc rèn luyện kỹ năng vận dụng kiến thức vào giải quyết một số
vấn đ thực tiễn trong môn địa l lớp 12 ...................................................................28
2 1 1 Phải đáp ứng mục tiêu và ph hợp với nội dung của việc dạy học địa l lớp 12......28

Demo
Version
Select.Pdf
2 1 2 Đảm bảo
ph hợp
với khả- năng
của từngSDK
đối tượng học sinh ........................28
2 1 3 Phải phát huy t nh chủ động, t ch cực và sáng tạo của học sinh .....................29
2 1 4 Phải ph hợp với đi u kiện học tập của S ....................................................29

2 2 Phương pháp rèn luyện kỹ năng vận dụng kiến thức vào giải quyết một số vấn
đ thực tiễn trong môn địa l lớp 12 .........................................................................30
2 2 1 Phương pháp dạy học theo dự án ....................................................................30
2 2 2 Phương pháp thảo luận ....................................................................................45
2 2 3 Phương pháp tranh luận ..................................................................................50
2 2 4 Phương pháp nêu và giải quyết vấn đ ...........................................................54
2 2 5 Tổ chức tr chơi địa l gắn với giải quyết vấn đ thực tiễn ..........................58
2 2 6 Tổ chức các hoạt động ngoài giờ gắn giải quyết vấn đ thực tiễn ..................62
2 3 V dụ bài dạy học minh hoạ ...............................................................................65
Chƣơng 3. THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM ..............................................................70
3 1 Mục tiêu thực nghiệm ........................................................................................70

2


3 2 Nội dung thực nghiệm ........................................................................................70
3 3 Tổ chức thực nghiệm..........................................................................................70
3 3 1 Chọn lớp thực nghiệm .....................................................................................70
3 3 2 Thời gian thực nghiệm ....................................................................................71
3 3 3 Phương pháp thực nghiệm ..............................................................................71
3 3 4 Tiến hành thực nghiệm....................................................................................71
3 4 Kết quả thực nghiệm ..........................................................................................72
3 4 1 Kết quả định lượng ..........................................................................................72
3 4 2 Kết quả định t nh .............................................................................................76
3 5 Kết luận chung v thực nghiệm .........................................................................77
KẾT LUẬN ..............................................................................................................78
1 Kết quả đạt được ...................................................................................................78
2

ạn chế của đ tài .................................................................................................78

3 Một số đ xuất, kiến nghị ......................................................................................79
4

ướng mở rộng của đ tài .....................................................................................79

TÀI LIỆU THAM KHẢO ......................................................................................81
PHỤ LỤC Demo Version - Select.Pdf SDK

3


DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT

Chữ viết tắt

: Chữ nguyên ngh a

ĐC

: Đối chứng

GV

: Giáo viên

HS

: ọc sinh

NXB

: Nhà xuất bản

RLKN

: Rèn luyện kỹ năng

SGK

: Sách giáo khoa

TN

: Thực nghiệm

THPT

: Trung học phổ thông

Demo Version - Select.Pdf SDK

4


DANH MỤC CÁC BẢNG
Trang
Bảng 1 1 Các mức độ của kỹ năng ...........................................................................15
Bảng 1 2 Cách thức rèn luyện kĩ năng vận dụng kiến thức vào giải quyết vấn đ
thực tế cho S lớp 12 ..............................................................................27

Bảng 3 1 Danh sách giáo viên và lớp thực nghiệm ở các trường T PT .................71
Bảng 3 2 Bảng phân phối tần suất điểm các bài kiểm tra của lớp ĐC và lớp TN ...73
Bảng 3 3 Bảng phân phối tần suất tổng hợp điểm các bài kiểm tra ở lớp đối chứng
và thực nghiệm.........................................................................................74
Bảng 3 4 Tổng hợp điểm trung bình và độ lệch chuẩn giữa các lớp thực nghiệm và
lớp đối chứng ...........................................................................................75

Demo Version - Select.Pdf SDK

5


PHẦN MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của ề tài
Chương trình địa l lớp 12 đ cập một cách khá đầy đủ v đặc điểm tự nhiên,
dân cư, kinh tế chung Đặc trưng này tạo đi u kiện thuận lợi cho

S gắn với thực

tiễn, vận dụng kiến thức đã học vào giải quyết một số vấn đ trong cuộc sống xung
quanh các em.
iện nay, vẫn c n một số
rõ vai tr ,

S chưa coi trọng việc học môn địa l , chưa thấy

nghĩa của môn học với cuộc sống Một bộ phận GV chưa thấy được vai

tr của liên hệ thực tế với dạy học địa l
Trong dạy và học địa l liên hệ thực tế giúp cho S dễ nắm kiến thức qua đó

các em tự nhận thấy vai tr của môn học để học tập t ch cực hơn V ph a GV việc
rèn luyện kỹ năng vận dụng kiến thức vào giải quyết vấn đ thực trong dạy học địa
l giúp tổ chức các hoạt động dạy học đa dạng tạo hứng thú cho

S góp phần hoàn

thành mục tiêu môn học
Trong thời đại hội nhập và phát triển hiện nay, cả thế giới đ u hướng tới một

Demo
- Select.Pdf
SDK
chân trời tri thức
mớiVersion
Với tốc độ
phát triển như
vũ bão của khoa học kĩ thuật, thông
tin b ng nổ từng phút Do vậy, xã hội ngày càng đặt ra những yêu cầu cao hơn cho
ngành giáo dục phải đào tạo nên một thế hệ người lao động mới năng động trước
những biến đổi của thế giới Vì vậy muốn đáp ứng kịp thời nhu cầu của xã hội thì
việc không ngừng đổi mới các hình thức và phương pháp giáo dục là vấn đ luôn
được quan tâm và việc rèn luyện kỹ năng vận dụng kiến thức vào giải quyết một số
vấn đ thực tiễn giúp chúng ta thực hiện nhiệm vụ này trong môn địa l
Xuất phát từ nhận thức trên, trong khuôn khổ thời gian có hạn, tôi quyết định
chọn đ tài: “Rèn luyện kỹ năng vận dụng kiến thức vào giải quyết một số vấn đ
thực tiễn trong dạy học địa l 12 T PT”
2. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu
2.1. Mục tiêu
Xác định được một số phương pháp có t nh khoa học và thực tiễn nhằm rèn
luyện cho S kỹ năng vận dụng kiến thức vào giải quyết các vấn đ thực tế

6


2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
- Nghiên cứu cơ sở khoa học và thực tiễn của việc rèn luyện kỹ năng vận dụng
kiến thức vào giải quyết một số vấn thực tiễn trong dạy học địa l lớp 12 T PT
- Khảo sát, đi u tra tình hình thực tế việc vận dụng kiến thức vào giải quyết
một số vấn thực tiễn trong dạy học địa l lớp 12 ở các trường T PT
- Lựa chọn một số phương pháp có hiệu quả trong việc rèn luyện kỹ năng
vận dụng kiến thức vào giải quyết một số vấn thực tiễn trong dạy học địa l lớp 12
THPT. Phân t ch bản chất, nội dung, cách vận dụng trong thực tế dạy học hiện nay,
xây dựng các tình huống mẫu
- Tiến hành thực nghiệm sự phạm, rút ra kết luận và đ xuất các kiến nghị
3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu
- Đối tượng:
+ Phương pháp rèn luyện kỹ năng vận dụng kiến thức vào giải quyết vấn đ
thực tiễn.
+ Bài lên lớp tài liệu mới
- Phạm vi:

Version
Select.Pdf
SDK T PT trên địa bàn thành phố
+ ĐịaDemo
bàn khảo
sát và -thực
nghiệm: trường
Châu Đốc, huyện Châu Phú và huyện Thoại Sơn.
4. Lịch sử nghiên cứu

Rèn luyện kỹ năng địa l nói chung cho S là một vấn đ hết sức quan trọng,
nó không phải là vấn đ mới cả v mặt l luận và thực tiễn nhưng nó lại là vấn đ
đang được quan tâm hiện nay
Liên quan đến rèn luyện kỹ năng có:
- Nguyễn Dược và Nguyễn Trọng Phúc Lí luận dạy học địa lí (2010), NXB
Đại học Sư phạm Trong đó đã nêu khái quát các loại kỹ năng địa l cũng như phương
pháp hướng dẫn chung cho

S khai thác tri thức địa l từ các phương tiện trực quan

nhưng chưa đi vào nghiên cứu cụ thể cách thức r n luyện kỹ năng cho S
- Mai Xuân San (1999), Rèn luyện kỹ năng địa lí cho HS phổ thông, NXB
Giáo dục Tác giả chủ yếu hướng dẫn cách tiến hành chung v các kĩ thuật, quy
trình rèn luyện các loại kĩ năng địa l như: cách nhận biết, chỉ và đọc các đối tượng

7


địa l trên bản đồ; cách xác định phương hướng, tọa độ, khoảng cách, vị tr , độ cao
và mô tả, phát hiện các mối liên hệ trên bản đồ; cách vẽ lát cắt và đọc lát cắt địa
hình; kĩ năng đọc, phân t ch, lập biểu đồ, bảng thống kê và sử dụng tranh ảnh bằng
phương pháp đàm thoại
- PGS TS Nguyễn Đức Vũ (2002), phương pháp giảng dạy địa lí ở trường
phổ thông, NXB Giáo dục Tác giả đã nêu lên những khái niệm v kĩ năng, vị tr kĩ
năng, phân loại kĩ năng địa l trong chương trình địa l phổ thông từ lớp 6 đến lớp
12 và cách thức RLKN cho

S Các cách thức rèn luyện kĩ năng trong tài liệu là

làm mẫu, làm bài tập làm các bài thực hành

- PGS TS Nguyễn Đức Vũ (1999), Kĩ thuật dạy học địa lí ở trường phổ
thông, (tài liệu bồi dưỡng thường xuyên GV trung học phổ thông chu kì 19972002),

uế Từ trang 6 đến trang 8, Tác giả đã đ cập đến một số kĩ năng cần rèn

luyện cho S ở trường phổ thông
- Nguyễn Văn Phượng (2001), Phương pháp rèn luyện kĩ năng địa lí cho HS
lớp 9 ở trung học cơ sở, Luận văn thạc sĩ,

uế Đ tài đã đ cập đến các phương

pháp RLKN địa l như cách làm mẫu, các bài tập, làm các bài thực hành và các

Demo
Version
- Select.Pdf
bước sử dụng
để khai
thức kĩ năng
địa l lớp 9SDK
(làm việc với SGK, với bản đồ, với
số liệu thống kê)
- Vũ Đình Chiến (2004), Rèn luyện cho HS kĩ năng sử dụng kênh hình trong
SGK địa lí 7, Luận văn thạc sĩ,

uế Đ tài đã đ cập đến các phương pháp hướng

dẫn cho S trong sử dụng kênh hình, đã nêu được quy trình và các bước hướng dẫn
S sử dụng kênh hình trong các khâu của quá trình dạy học
- Nguyễn Văn Lam (2009), Rèn luyện kĩ năng địa l cho S lớp 11 T PT trong

dạy học bài thực hành, Luận văn thạc sĩ , uế Tác giả đ cập đến các phương pháp rèn
luyện kĩ năng làm việc với bản đồ, biểu đồ, số liệu thống kê, kĩ năng viết báo cáo
- PGS TS Nguyễn Đức Vũ (2006), “Rèn luyện cho

S một số kĩ năng địa l

ở lớp 10”, Tạp ch Dạy và Học ngày nay, (số 7), trang 25-28 tác giả đã đ cập đến
các dạng kĩ năng địa l trong chương trình lớp 10, các con đường rèn luyện kĩ năng
nhằm phát huy tối đa vai tr chủ thể nhận thức của S, trong đó tác giả cũng đ cập
đến tăng cường liên hệ thực tế trong quá trình dạy học

8


Liên quan đến liên hệ thực tế trong dạy học, một số tài liệu đ cập như sau:
- “Dạy học địa l gắn với thực tiễn địa phương - một hướng đổi mới hình
thức tổ chức và phương pháp dạy học” của tác giả Trần Văn

nh -Kỷ yếu hội nghị

khoa, Đại học uế (tháng 4 năm 2003) Đ tài đã nêu ra tầm quan trọng của dạy học
Địa l gắn với thực tiễn và nêu ra một số giải pháp quan trọng nhằm góp phần t ch
cực vào quá trình đổi mới phương pháp và hình thức tổ chức dạy học như : Tổ chức
tại lớp kết hợp với sử dụng dẫn chứng và sinh viên tự đi thu thập số liệu, tổ chức
cho S khảo sát trực tiếp từ thực tiễn
- PGS TS Nguyễn Đức Vũ (1998), Phương pháp dạy học địa lí Việt Nam ở
trường PTTH, Tủ sách Đ SP

uế Tác giả nêu lên tầm quan trọng của việc gắn tài

liệu thực tế vào bài giảng địa l Việt Nam
Tất cả các tài liệu trên chưa có tài liệu nào đ cập đến phương pháp rèn luyện
cho

S kỹ năng liên hệ thực tế trong dạy học môn Địa l 12 Trên cơ sở kế thừa l

luận của một số tác giả đi trước, tôi nghiên cứu “Rèn luyện kỹ năng vận dụng kiến
thức vào giải quyết một số vấn đ thực tiễn trong dạy học địa l 12 T PT”, đó cũng
ch nh là điểm mới của đ tài

Demo
Version
5. Phƣơng pháp
nghiên
cứu - Select.Pdf SDK
5.1. Phương pháp nghiên cứu lí thuyết
Các phương pháp nghiên cứu l thuyết bao gồm: sưu tầm tư liệu, phân t ch tư
liệu, tổng hợp tư liệu Việc sưu tầm tư liệu được tiến hành từ các nguồn tư liệu có
thể khai thác phục vụ cho việc nghiên cứu đ tài là các tư liệu lưu tữ, các số liệu
thống kê, các văn bản v quan điểm, đường lối phát triển giáo dục của Đảng và Nhà
nước được thể chế hóa bằng các đi u luật, các kinh nghiệm giáo dục và dạy học
được công bố
5.2. Phương pháp nghiên cứu thực tiễn
- Đi u tra GV và

S để tìm hiểu thực trạng của việc rèn luyện kỹ năng vận

dụng kiến thức vào giải quyết một số vấn đ thực tiễn trong dạy học địa l 12 T PT
thông qua trao đổi, phỏng vấn và phiếu đi u tra
- Đi u tra những thuận lợi và khó khăn khi tiến hành rèn luyện kỹ năng vận

dụng kiến thức vào giải quyết một số vấn đ thực tiễn

9


5.3. Phương pháp thực nghiệm sư phạm
Tiến hành thực nghiệm sư phạm tại một số trường T PT tại Châu Đốc, Châu
Phú và Thoại Sơn để đánh giá hiệu quả và t nh khả thi của đ tài
5.4. Phương pháp thống kê toán học
Sử dụng phương pháp thống kê toán học để xử l các kết quả thực nghiệm sư
phạm nhằm kiểm định giả thuyết thống kê v sự khác biệt trong kết quả học tập của
hai nhóm đối tượng thực nghiệm và đối chứng

Demo Version - Select.Pdf SDK

10