Sử dụng google earth trong thiết kế bài giảng địa lí 10 theo định hướng phát triển năng lực

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

CHU THỊ KIỀU TRINH

SỬ DỤNG GOOGLE EARTH TRONG THIẾT KẾ
BÀI GIẢNG ĐỊA LÍ 10 THEO ĐỊNH HƯỚNG
PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

THÁI NGUYÊN - 2018


ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

CHU THỊ KIỀU TRINH

SỬ DỤNG GOOGLE EARTH TRONG THIẾT KẾ
BÀI GIẢNG ĐỊA LÍ 10 THEO ĐỊNH HƯỚNG
PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC

Ngành: Lý luận và Phương pháp dạy học bộ môn Địa lí
Mã ngành: 8140111

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. ĐỖ VŨ SƠN

THÁI NGUYÊN - 2018

LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan công trình nghiên c ứu khoa học trong đề tài là kết
quả nghiên cứu của cá nhân tôi. Các số liệu và tài liệu được trích dẫn trong
công trình này là trung thực. Kết quả nghiên cứu này không trùng với bất
cứ công trình nào đã được công bố trước đó. Tôi chịu trách nhiệm với lời
cam đoan của mình.
Tác giả

Chu Thị Kiều Trinh

i


LỜI CẢM ƠN
Em xin chân thành cảm ơn các thầy cô giáo trong khoa sau đại học, khoa
Địa lí trường Đại học Sư phạm - Đại học Thái Nguyên đã tạo những điều kiện
tốt nhất giúp đỡ em trong quá trình học tập và nghiên cứu tại khoa.
Em xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới PGS.TS. Đỗ Vũ Sơn đã trực tiếp
hướng dẫn và chỉ bảo tận tình em trong suốt quá trình thực hiện luận văn này.
Tôi xin chân thành cảm ơn ban giám hiệu, các thầy cô giáo và các em
học sinh ở các trường thực nghiệm sư phạm đã tạo điều kiện và giúp đỡ tôi
trong quá trình thực nghiệm sư phạm.
Thái nguyên,tháng 4 năm 2018
Tác giả

Chu Thị Kiều Trinh

ii

MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN ................................................................................................. i
LỜI CẢM ƠN ......................................................................................................ii
MỤC LỤC ..........................................................................................................iii
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ....................................................................iv
DANH MỤC CÁC BẢNG .................................................................................. v
DANH MỤC CÁC HÌNH ..................................................................................vi
MỞ ĐẦU ............................................................................................................. 1
1. Lí do chọn đề tài .............................................................................................. 1
2. Lịch sử phát triển Google Earth và việc ứng dụng Google Earth trong
dạy học ................................................................................................................. 2
3. Mục tiêu nghiên cứu ........................................................................................ 5
4. Nhiệm vụ nghiên cứu ...................................................................................... 5
5. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu .................................................................. 6
6. Quan điểm và phương pháp nghiên cứu.......................................................... 6
7. Những điểm mới và đóng góp của đề tài....................................................... 10
8. Cấu trúc luận văn ........................................................................................... 10
Chương 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC ỨNG
DỤNG GOOGLE EARTH TRONG THIẾT KẾ BÀI GIẢNG ĐỊA LÍ
10 THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC .............................. 11
1.1. Cơ sở lý luận ............................................................................................... 11
1.1.1. Một số khái niệm trong dạy học ..............................................................
11
1.1.2. Dạy học theo định hướng phát triển năng lực .........................................
13
1.1.3. Địa cầu ảo Google Earth.......................................................................... 22
1.2. Cơ sở thực tiễn............................................................................................ 29
1.2.1. Chương trình địa lí lớp 10 Trung học phổ thông .................................... 29

1.2.2. Tâm sinh lí của học sinh lớp 10 và vấn đề dạy học theo định hướng
phát triển năng lực ............................................................................................. 33

3


1.2.3. Thực trạng về dạy và học địa lí ở một số trường Trung học Phổ
thông
tỉnh Thái Nguyên ................................................................................................
34

4


Chương 2. THIẾT KẾ BÀI GIẢNG ĐỊA LÍ 10 THPT THEO ĐỊNH
HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC ........................................................... 40
2.1. Yêu cầu trong thiết kế bài giảng theo định hướng phát triển năng lực ...... 40
2.1.1. Yêu cầu chung ......................................................................................... 40
2.1.2. Yêu cầu cụ thể ......................................................................................... 41
2.2. Tiêu chí, quy trình xây dựng một tiết học có ứng dụng Google Earth....... 41
2.2.1. Tiêu chí .................................................................................................... 41
2.2.2. Quy trình .................................................................................................. 42
2.3. Thiết kế một số bài giảng môn địa lí lớp 10 theo định hướng phát
triển năng lực ..................................................................................................... 44
2.3.1. Phân tích khả năng ứng dụng Google Earth trong dạy học địa lí 10....... 44
2.3.2. Thiết kế một số giáo án môn Địa lí lớp 10 .............................................. 45
Chương 3. THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM....................................................... 57
3.1. Mục đích thực nghiệm ................................................................................ 57
3.2. Nguyên tắc thực nghiệm............................................................................. 57
3.3. Nhiệm vụ thực nghiệm ............................................................................... 57

3.4. Cách thức tiến hành thực nghiệm ............................................................... 58
3.5. Tổ chức thực nghiệm .................................................................................. 58
3.5.1. Chọn trường thực nghiệm........................................................................ 58
3.5.2. Chuẩn bị thực nghiệm ...............................................................................
58
3.5.3. Nội dung thực nghiệm ............................................................................. 59
3.5.4. Kịch bản dạy học thực nghiệm ................................................................ 60
3.5.5. Kiểm tra, đánh giá ................................................................................... 60
3.6. Kết quả thực nghiệm................................................................................... 60
3.6.1. Tổng hợp điểm kiểm tra .......................................................................... 60
3.6.2. Đánh giá kết quả thực nghiệm ................................................................. 62
3.7. Khảo sát ý kiến chuyên gia, giáo viên, học sinh ........................................ 65
KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ................................................................. 68
DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH CÔNG BỐ LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ
TÀI.... 70
PHỤ LỤC
4


DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT
T
ừ
C C
N ô
T C
n
C
N ô
T Đ
n

Đ
H ại
S G
h
G
D iá
&
G oG
IS eo
gr
G G
V iá
o
H H
S ọc
H si
H
T ìn
T
K hK
M ey
L
N hN
C g
K
P hi
P
C er
P so
N

H g
P ôP
P h
D
P ư
P
T h
D S
ư
S
G ác
K Tr
h
T
H u
P T
n
T
N h
ự

iv


DANH MỤC CÁC BẢNG
Bảng 1.1. So sánh các công cụ trực quan trong dạy học Địa lí ...................... 28
Bảng 1.2. Cấu trúc chương trình địa lí 10 ban cơ bản.................................... 30
Bảng 1.3. Thống kê kết quả khảo sát từ giáo viên ......................................... 35
Bảng 1.4. Thống kê kết quả khảo sát từ học sinh lớp 10 ............................... 37
Bảng 1.5. Thống kê cơ sở vật chất, trang thiết bị tại các trường THPT......... 38

Bảng 2.1. Quy trình xây dựng tiết học ........................................................... 42
Bảng 2.2. Một số bài học sử dụng hiệu quả Google Earth ............................. 44
Bảng 3.1. Trường, lớp và số học sinh tham gia thực nghiệm ........................ 59
Bảng 3.2. Tổng hợp điểm bài 5 ...................................................................... 60
Bảng 3.3. Tổng hợp điểm bài 38 thực hành ................................................... 61
Bảng 3.4. So sánh kết quả lớp đối chứng và lớp thực nghiệm ....................... 62
Bảng 3.5. Kết quả phân loại điểm của hai lớp................................................ 63

5


DANH MỤC CÁC HÌNH
Hình 1.1. Định hướng chức năng và cấu trúc của năng lực............................ 14
Hình 1.2. Giao diện Google Earth .................................................................. 23
Hình 1.3. Hình ảnh huyện Đồng Hỷ (năm 2013) nhìn từ Google Earth ........ 25
Hình 1.4. Hình ảnh huyện Đồng Hỷ (năm 2015) nhìn từ Google Earth ........ 25
Hình 1.5. Ngày và đêm trên Trái Đất nhìn từ Google Earth .......................... 26
Hình 1.6. Xác định khoảng cách bằng Google Earth ..................................... 26
Hình 1.7. Vũ Trụ nhìn từ Google Earth .......................................................... 27
Hình 1.8. Mặt Trăng nhìn từ Google Earth..................................................... 27
Hình 3.1. Biểu đồ so sánh kết quả thực nghiệm bài 5 .................................... 61
Hình 3.2. Biểu đồ so sánh kết quả thực nghiệm bài 38 .................................. 62
Hình 3.3. Biểu đồ so sánh tần số xuất hiện điểm kiểm tra ............................. 64

6


MỞ ĐẦU
1. Lí do chọn đề tài
Quá trình toàn cầu hóa về các lĩnh vực đang diễn ra mạnh mẽ. Hội

nhập quốc tế cách mạng khoa học công nghệ, cách mạng thông tin truyền
thông, nền kinh tế tri thức,… đã tạo ra cơ hội cho nền giáo dục Việt Nam
tiếp cận các xu thế mới, mô hình giáo dục, chương trình giáo dục tiên tiến,
hiện đại và tranh thủ các nguồn lực bên ngoài để phát triển giáo dục.
Đổi mới phương pháp dạy học ở trường Trung học phổ thông (THPT) là
vấn đề thời sự, vừa cấp bách, vừa cơ bản đối với sự nghiệp giáo dục ở nước ta
trong giai đoạn hiện nay. Yêu cầu đổi mới là cần đề cao vai trò của người học,
chống lại thói quen học tập thụ động, bồi dưỡng năng lực tự học giúp cho
người học có khả năng học tập suốt đời hay nói cách khác là đòi hỏi người
thầy phải áp dụng các phương pháp dạy học mới theo hướng tích cực phù hợp
với thực tiễn. Đứng trước yêu cầu đó, cùng với sự phát triển mạnh mẽ của
Công nghệ thông tin (CNTT), đặc biệt là Internet đã làm xuất hiện nhiều
phương pháp dạy học mới như dạy học từ xa, dạy học tương tác qua máy vi
tính,... CNTT hiện nay đã đáp ứng được yêu cầu của việc dạy và học, việc ứng
dụng CNTT trên thực tế cũng đã đem lại kết quả đáng kể và những chuyển biến
lớn trong dạy học, góp phần nâng cao chất lượng dạy và học các bộ môn văn
hoá, CNTT với ưu thế đặc biệt chẳng những đã có tác dụng thiết thực nâng cao
chất lượng, hiệu quả giờ lên lớp của giáo viên (GV) mà còn đang được đẩy
mạnh làm khâu đột phá để đổi mới phương pháp dạy học (PPDH) theo hướng
phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của học sinh (HS).
Theo xu hướng phát triển của công nghệ, nhiều phương tiện trực quan
mới đã ra đời và có khả năng ứng dụng hiệu quả trong các lĩnh vực có liên quan
đến yếu tố không gian, trong đó có phần mềm Google Earth. Phần mềm Google
Earth là sản phẩm công nghệ cao, phổ thông, nguồn mở, kỹ thuật sử dụng đơn
giản, được cung cấp miễn phí. Sản phẩm đã được ứng dụng rộng rãi tại nhiều
1


nước tiên tiến trên thế giới. Có thể chia sẻ thông tin giữa các nhóm người/người
được thuận lợi và nhanh chóng. Ứng dụng trong việc khảo sát, xác định chính

xác toạ độ, xác định sơ bộ cao độ, đo chiều dài, đo diện tích, tham quan du
lịch... Tập huấn trong thời gian ngắn là có thể sử dụng thành thạo chương trình.
Có thể nói, Google Earth đã mang lại một hình thức tìm kiếm thông tin mới,
giúp khám phá và hiểu hơn về Trái Đất mà tiết kiệm được chi phí và thời gian
đi lại, chỉ cần có điện thoại hoặc máy tính kết nối Internet.
Địa lí là một môn khoa học có phạm trù rộng lớn và có tính thực nghiệm,
cần liên hệ thực tế và có tính thời sự rất cao. Nên cần những hình ảnh thực tế để
HS có cái nhìn cụ thể về vấn đề đang học và lựa chọn Google Earth là một công
cụ hữu hiệu.
Với những lý do trên, tác giả đã chọn: “Sử dụng Google Earth trong
thiết kế bài giảng địa lí 10 theo định hướng phát triển năng lực” làm đề tài
nghiên cứu cho luận văn thạc sĩ chuyên ngành Lý luận và Phương pháp dạy học
Địa lí.
2. Lịch sử phát triển Google Earth và việc ứng dụng Google Earth trong
dạy học
2.1. Lịch sử phát triển Google Earth
Google Earth là một chương trình một phần mềm mô phỏng quả địa cầu
có tên gọi gốc là Earth Viewer.
Nhằm đa dạng hoá loại hình thông tin tìm kiếm, năm 2004 Google đã
mua lại phần mềm địa cầu ảo nổi tiếng là Keyhole để kết hợp nó với những tính
năng của Google Maps. Đến năm 2005, sản phẩm này được đổi tên thành
Google Earth và chạy được trên các hệ điều hành Linux, MAC OS và MS
Windows. Hiện nay có sẵn cho thiết bị Android và iOS.
Google Earth vẽ bản đồ Trái Đất là một quả địa cầu ảo 3D, trên đó là
những hình ảnh địa lí được lấy từ ảnh vệ tinh, các ảnh chụp trên không và từ hệ
thống thông tin địa lí GIS.
2


Google Earth không phải là một hệ thống thông tin địa lí (GIS) với khả

năng phân tích sâu rộng của ArcGIS hoặc MapInfo, nhưng là dễ dàng hơn để
sử dụng hơn so với các gói phần mềm khác. Tuy nhiên do dữ liệu của Google
Earth đến từ nhiều nguồn khác nhau nên chúng có độ phân giải khác nhau, vì
vậy dẫn tới một số vùng trên Trái Đất có độ nét cao ngay cả ở mức độ nhà cửa,
đường phố, còn một số nơi lại rất mờ dù ở khoảng cách xa. Hiện Google Earth
đang cố gắng từng bước cải thiện để được độ nét mong muốn.
2.2. Quá trình nghiên cứu, ứng dụng Google Earth trong dạy học
2.2.1. Trên thế giới
Theo tài liệu từ trang web thenextweb.com về vấn đề ứng dụng Google
Earth vào dạy học thì trên thế giới khoa học, toán học, địa lí và lịch sử chỉ là
một vài trong số các môn học mà Google Earth có thể được sử dụng như một
công cụ giảng dạy hiệu quả. Google Earth là một công cụ mang lại cho các bài
học địa lí một cấp độ hoàn toàn mới bằng cách cung cấp trải nghiệm tương tác
sâu sắc cho HS. Đó là một ứng dụng cung cấp cho HS kinh nghiệm học tập
phong phú hơn và tài liệu tham khảo tốt hơn.
Tại EarthAt Dominion University, sinh viên tạo tài liệu giảng dạy bằng
Google Earth và Google Sketch-up bằng cách đưa ra một loạt các tệp KML chỉ
vào các tấm kiến tạo, thung lũng núi, núi lửa... Các sinh viên đã sử dụng
Google Earth như một công cụ để trình bày các đại diện của động đất và dự báo
các cơn dư chấn. Dự án khoa học Google Earth của trường đã nhận được tài trợ
từ Quỹ Khoa học Quốc gia.
Các trường trung học / tiểu học đã sử dụng Google Earth để dạy HS về vĩ
độ và kinh độ bằng cách yêu cầu HS ghi lại tọa độ của các địa điểm. Tạo kế
hoạch bài học phong phú về phương tiện sử dụng video và Wikipedia. Trên
một bài đăng tại Random Connection đã chỉ ra quá trình làm thế nào Google
Earth có thể được sử dụng để tạo ra các bài học tương tác cho HS. Bài báo đưa
độc giả qua các bước sử dụng dấu vị trí, bảng phân tích Wikipedia và trình tạo

3

vòng tròn KML để tìm và đánh dấu nghiên cứu trên bản đồ. Ngoài ra, đề cập
đến video YouTube, Vimeo và TeacherTube có thể được đặt trong dấu vị trí
của Google Earth như thế nào. Các GV có thể sử dụng các bước này để tạo các
chuyến tham quan và bài học ảo tương tác cho HS. Và HS có thể đi đến các dấu
vị trí khác nhau và xem các video có liên quan về vị trí [19].
Như vậy trên thế giới, việc ứng dụng Google Earth vào dạy học, nhất là
dạy học địa lí đã trở nên khá phổ biến và đem lại nhiều hiệu quả giáo dục.
2.2.2. Ở Việt Nam
Trong dạy học ở Việt Nam, việc ứng dụng Google Earth vẫn còn khá
hạn chế, mới chỉ dừng lại ở việc tìm kiếm, thu phóng và hiển thị các đối tượng
trên phần mềm. Tiêu biểu hơn cả là nghiên cứu “Sử dụng phần mềm Google
Earth trong thiết kế bản đồ dạy học Lịch sử và Địa lí” của tác giả Lê Thiên
Nhiên được đăng tải trên Tạp chí Thiết bị Giáo dục số 49/9-2009. Tác giả
khẳng định việc soạn bài giảng điện tử trong giảng dạy Lịch sử là rất khó
khăn và tốn kém thời gian nhất là thiết kế và sử dụng hiệu quả bản đồ Lịch sử.
Google Earth được đánh giá là đơn giản nhưng hiệu quả cao trong việc thiết
kế các dạng bản đồ trong dạy học Lịch sử, Địa lí cũng như việc tạo các bản đồ
câm trong việc kiểm tra, đánh giá HS.
Năm 2015, thầy giáo Lê Văn Trung của trường THCS Tiên Lục (Lạng
Giang - Bắc Giang) đã nghiên cứu và đưa ra sáng kiến kinh nghiệm “Phương
pháp sử dụng sản phẩm ứng dụng Google Earth trong công tác dạy học địa lí”.
Qua thực nghiệm giảng dạy, tác giả thấy rằng giờ học địa lí đã có sự thay đổi
đáng kể, HS lĩnh hội kiến thức nhanh, tiếp nhận thông tin địa lí nhẹ nhàng hơn,
học tập chủ động, sáng tạo không nặng nề và yêu thích, chú tâm vào bộ môn
hơn.
Năm 2016, tác giả Nguyễn Thị Lệ Hằng đã tiến hành nghiên cứu “Sử
dụng Google Earth trong dạy học môn địa lí ở trường THCS” và đã đề xuất
được một số hướng khai thác hiệu quả phần mềm Google Earth nhằm hỗ trợ
cho việc dạy học địa lí ở trường THCS.

4


Gần đây nhất, PGS.TS Đỗ Vũ Sơn - Giảng viên trường ĐHSP Thái
Nguyên đã có những nghiên cứu trong việc “Trải nghiệm sáng tạo Địa lí bằng
Địa cầu ảo 3D Google Earth” và đưa ra được các hoạt động trải nghiệm trên
Google Earth mà giáo viên có thể tự thiết kế như:
- Tổ chức tham quan, tìm hiểu địa phương qua du lịch ảo bằng Google
Earth
- Tìm hiểu sự vận động của lớp vỏ Trái Đất qua các thời kì (Thuyết Kiến
tạo mảng).
- Tìm hiểu các châu lục trên Trái Đất
- Tổ chức du lịch ảo các thành phố lớn, các địa danh nổi tiếng trên thế giới
- Tìm hiểu văn hóa các dân tộc trên Thế giới.
Như vậy, có thể thấy rằng: việc ứng dụng Google Earth trong việc dạy
học Địa lí đã có hiệu quả nhất định, tuy phần lớn mới chỉ khai thác đến các
chức năng cơ bản. Các nghiên cứu vẫn chưa khai thác được hết các tính năng
vượt trội của phần mềm như chức năng 3D, chức năng mô hình hóa, chức năng
hiển thị dữ liệu đa thời gian, … Trong khi đó, các chức năng này có thể đem lại
nhiều thế mạnh trong việc hỗ trợ dạy học theo hướng trực quan sinh động. Do
vậy, việc đề xuất các hướng khai thác mới trong Google Earth vẫn còn là chủ
đề cần tiếp tục được nghiên cứu.
3. Mục tiêu nghiên cứu
Nhằm khẳng định tầm quan trọng, tính tất yếu, tính hiệu quả của việc
ứng dụng CNTT trong dạy học môn Địa lí THPT; Đồng thời đưa ra được một
số hình thức tổ chức dạy học có sử dụng phần mềm Google Earth nhằm nâng
cao hiệu quả dạy học, hình thành một số năng lực cho học sinh trong học tập
địa lí 10 ở trường THPT.
4. Nhiệm vụ nghiên cứu
1) Nghiên cứu cơ sở lí luận và cơ sở thực tiễn của việc sử dụng Google

Earth trong thiết kế bài giảng địa lí 10 theo định hướng phát triển năng lực.
5


2) Xây dựng quy trình ứng dụng Google Earth trong thiết kế bài giảng
địa lí; Thiết kế một số giáo án địa lí 10 theo định hướng phát triển năng lực.
3) Triển khai dạy học thực nghiệm tại một số trường THPT và đánh giá
kết quả thực nghiệm. Khảo sát ý kiến người học, GV và chuyên gia.
5. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
5.1. Đối tượng nghiên cứu
Nghiên cứu quy trình và cách thức ứng dụng CNTT, cụ thể là phần mềm
Google Earth trong dạy học địa lí 10 THPT theo định hướng phát triển năng lực
cho học sinh.
5.2. Phạm vi nghiên cứu
- Giới hạn nội dung: Ứng dụng phần mềm Google Earth trong thiết kế
bài giảng môn Địa lí lớp 10 THPT (Ban cơ bản);
- Địa bàn nghiên cứu: Một số trường THPT trên địa bàn tỉnh Thái
Nguyên;
- Về thời gian: Năm học 2017 - 2018;
6. Quan điểm và phương pháp nghiên cứu
6.1. Quan điểm nghiên cứu
6.1.1. Quan điểm dạy học theo định hướng phát triển năng lực
Dạy học theo định hướng phát triển năng lực không chỉ chú ý tích cực
hoá HS về hoạt động trí tuệ mà còn chú ý rèn luyện năng lực giải quyết vấn đề
gắn với những tình huống của cuộc sống và nghề nghiệp, đồng thời gắn hoạt
động trí tuệ với hoạt động thực hành, thực tiễn. Tăng cường việc học tập trong
nhóm, đổi mới quan hệ GV - HS theo hướng cộng tác có ý nghĩa quan trọng
nhằm phát triển năng lực xã hội. Dạy học đảm bảo được nguyên tắc “HS tự
mình hoàn thành nhiệm vụ học tập với sự tổ chức, hướng dẫn của GV”.
Sử dụng Google Earth trong dạy học địa lí 10 sẽ giúp tích cực hóa các

hoạt động của HS, giúp giải quyết các vấn đề về sử dụng đồ dùng trực quan,
kênh hình cho GV, tăng cường các kĩ năng địa lí và giúp bài học đạt hiệu quả
cao hơn. Bên cạnh đó HS được đảm bảo thời gian tự học, tự nghiên cứu cho HS
để các em biết ứng dụng những điều đã học vào thực tế.
6


6.1.2. Quan điểm công nghệ dạy học
Công nghệ dạy học là một khoa học đặt cơ sở lí luận cho việc ứng dụng
những thành tựu hiện đại của khoa học kĩ thuật vào quá trình dạy học. Công
nghệ dạy học được xem như sự phối hợp hữu cơ giữa công nghệ tổ chức nhận
thức và công nghệ trang thiết bị dạy học bao gồm các yếu tố mang tính đồng
bộ, toàn diện về nội dung dạy học, các hệ thống đánh giá nhằm tích cực hóa
quá trình dạy học.
Google Earth là sản phẩm công nghệ cao, kĩ thuật sử dụng đơn giản, phổ
thông. Thông qua Google Earth có thể xác định được chính xác tọa độ địa lí,
khoảng cách, địa danh, lịch sử lãnh thổ … Đây là công cụ hỗ trợ hiện đại đem
lại nhiều hiệu quả tích cực trong công tác dạy học địa lí.
6.2. Phương pháp nghiên cứu
6.2.1. Phương pháp thu thập, phân tích hệ thống hóa tài liệu
- Căn cứ vào mục đích nhiệm vụ của đề tài, tác giả đã tiến hành thu thập,
phân tích tài liệu từ nhiều nguồn khác nhau như trong các sách báo, tạp chí, các
luận văn, các công trình đề tài nghiên cứu khoa học, các phần mềm nghiên cứu
ứng dụng vào học tập có liên quan.
- Để việc thiết kế bài giảng đảm bảo tính khoa học và tính giáo dục, tôi
chú ý đến việc nghiên cứu tài liệu chuẩn cho việc thiết kế bài giảng là SGK Địa
lí 10 THPT hiện hành thuộc ban cơ bản, các tài liệu về tâm lí học đại cương,
tâm lí học sư phạm, tâm lí học lứa tuổi để đảm bảo cho việc thiết kế bài giảng
đạt hiệu quả cao nhất.
6.2.2. Phương pháp điều tra quan sát, tổng kết kinh nghiệm

- Việc áp dụng các phương pháp phương tiện dạy học cho phù hợp với
khả năng của HS là một quá trình thử nghiệm lâu dài, đòi hỏi người GV phải có
nhiều kinh nghiệm. Để đạt hiệu quả trong việc ứng dụng Google Earth vào
giảng dạy ở trường phổ thông cần phải tìm hiểu kĩ về thái độ tiếp nhận của GV
và HS, tìm hiểu thực tế việc dạy học Địa lí và thiết kế bài giảng Địa lí 10
THPT, đặc biệt là những chương trình có sử dụng CNTT trong dạy học.
7


- Tiến hành dự giờ một số giờ ở các trường THPT có sử dụng CNTT để
từ đó rút ra kinh nghiệm và bổ xung những vấn đề có liên quan đến đề tài
nghiên cứu.
6.2.3. Phương pháp dạy học theo định hướng phát triển năng lực
Dạy học theo định hướng phát triển năng lực là thực hiện bước chuyển từ
chương trình giáo dục tiếp cận nội dung sang tiếp cận năng lực của người học,
nghĩa là từ chỗ quan tâm đến việc HS học được cái gì đến chỗ quan tâm HS
vận dụng được cái gì qua việc học. Để đảm bảo được điều đó, phải thực hiện
chuyển từ phương pháp dạy học theo lối "truyền thụ một chiều" sang dạy cách
học, cách vận dụng kiến thức, rèn luyện kỹ năng, hình thành năng lực và phẩm
chất. Tăng cường việc học tập trong nhóm, đổi mới quan hệ giáo viên - học
sinh theo hướng cộng tác có ý nghĩa quan trọng nhằm phát triển năng lực xã
hội. Bên cạnh việc học tập những tri thức và kỹ năng riêng lẻ của các môn học
chuyên môn cần bổ sung các chủ đề học tập tích hợp liên môn nhằm phát triển
năng lực giải quyết các vấn đề phức hợp.
Việc sử dụng phương pháp dạy học gắn chặt với các hình thức tổ chức
dạy học. Tuỳ theo mục tiêu, nội dung, đối tượng và điều kiện cụ thể mà có
những hình thức tổ chức thích hợp như học cá nhân, học nhóm; học trong lớp,
học ở ngoài lớp... Cần chuẩn bị tốt về phương pháp đối với các giờ thực hành
để đảm bảo yêu cầu rèn luyện kỹ năng thực hành, vận dụng kiến thức vào thực
tiễn, nâng cao hứng thú cho người học. Chú ý sử dụng đủ và hiệu quả các thiết

bị dạy học môn học tối thiểu đã qui định. Có thể sử dụng các đồ dùng dạy học
tự làm nếu xét thấy cần thiết với nội dung học và phù hợp với đối tượng học
sinh. Tích cực vận dụng công nghệ thông tin trong dạy học.
Google Earth là một công cụ rất hữu ích nhằm tăng cường tính trực quan
và thí nghiệm, thực hành trong dạy học địa lí 10. Sử dụng Google Earth trong
dạy học địa lí 10 có thể giúp HS hình thành nhiều năng lực như: năng lực tự
học, năng lực giải quyết vấn đề, năng lực sáng tạo, năng lực tự quản lý, năng
8


lực giao tiếp, năng lực hợp tác, năng lực sử dụng CNTT và TT, năng lực sử
dụng ngôn ngữ, năng lực tính toán, năng lực sử dụng số liệu thống kê, năng lực
sử dụng ảnh, hình vẽ, video clip, mô hình...
6.2.4. Phương pháp sử dụng phương tiện dạy học hiện đại
Công nghệ dạy học hiện đại là các công nghệ dạy học gắn liền với việc
sử dụng những thành tựu của công nghệ thông tin và truyền thông và các thiết
bị kĩ thuật số nhằm thay đổi căn bản hoạt động truyền thụ và tiếp nhận tri thức,
kỹ năng, không chỉ là trong giờ học lên lớp mà cả trong các hoạt động tự học,
tự tìm hiểu, kiểm nghiệm, nghiên cứu của HS sau giờ lên lớp. Điển hình nhất
cho công nghệ dạy học hiện đại là việc sử dụng máy tính, mạng máy tính và
các phần mềm ứng dụng vào trong tất cả các khâu của quá trình dạy học.
Cùng với sự phát triển của khoa học kỹ thuật, việc ứng dụng công nghệ
hiện đại vào quá trình giáo dục là xu thế tất yếu. Hiệu quả của việc sử dụng
công nghệ, các trang thiết bị dạy học hiện đại trong quá trình giáo dục đã được
khẳng định trong thực tế, nhất là khả năng làm cho bài giảng trở nên sinh động,
GV có thể định hướng HS tiếp cận với một nguồn tri thức phong phú.
Mặc dù vậy, qua thực tiễn giảng dạy cho thấy, nếu lạm dụng quá mức, sử
dụng không linh hoạt, phù hợp, các phương tiện dạy học hiện đại có thể gây ra
những “tác dụng phụ” không mong muốn, làm giảm đi quá trình tương tác cần
thiết giữa thầy và trò. Do đó, cần sử dụng công nghệ, các phương tiện dạy học

hiện đại sao cho phù hợp là vấn đề cần được quan tâm.
6.2.5. Phương pháp thực nghiệm
- Tiến hành thiết kế một số bài giảng có sử dụng Google Earth và bước
đầu tiến hành thực nghiệm bài giảng có ứng dụng Google Earth để dạy một số
tiết trong chương trình Địa lí 10 THPT.
- Sử dụng các phiếu thăm dò ý kiến GV và các phiếu kiểm tra kết quả
học tập của HS để đánh giá những kết quả thu được và tính khả thi của đề tài.

9


6.2.6. Phương pháp thống kê toán học
Sử dụng phương pháp thống kê toán học trong việc xử lí kiểm tra đánh
giá kết quả đạt được qua tìm hiểu thực tế, qua thực nghiệm các bản thiết kế bài
giảng Địa lí có sử dụng Google Earth đối với lớp 10 THPT.
7. Những điểm mới và đóng góp của đề tài
- Điểm mới: Lần đầu tiên nghiên cứu, ứng dụng được phần mềm Google
Earth để thiết kế bài giảng địa lí 10 THPT theo định hướng phát triển năng lực,
qua đó nhằm nâng cao chất lượng dạy học.
- Đóng góp của đề tài:
+ Tổng hợp được cơ sở lí luận, cơ sở thực tiễn của việc ứng dụng phần
mềm Google Earth trong dạy học địa lí theo định hướng phát triển năng lực;
+ Nâng cao chất lượng dạy học môn địa lí 10 THPT theo định hướng
phát triển năng lực;
+ Là tài liệu tham khảo cho GV, HS sư phạm và các chuyên gia;
+ Đóng góp phương pháp dạy học mới cho giáo dục địa phương.
8. Cấu trúc luận văn
Ngoài phần mở đầu và phần kết luận, tài liệu tham khảo, phần phụ lục,
luận văn gồm các nội dung chính:
Chương 1: Cơ sở lí luận và thực tiễn của việc ứng dụng Google Earth

trong thiết kế bài giảng địa lí 10 theo định hướng phát triển năng lực;
Chương 2: Thiết kế bài giảng địa lí 10 THPT theo định hướng phát triển
năng lực;
Chương 3: Thực nghiệm Sư phạm;

10


NỘI DUNG
Chương 1
CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC ỨNG DỤNG
GOOGLE EARTH TRONG THIẾT KẾ BÀI GIẢNG ĐỊA LÍ 10
THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC
1.1. Cơ sở lý luận
1.1.1. Một số khái niệm trong dạy học
 Phương pháp dạy học
Theo giáo trình lí luận dạy học địa lí phần đại cương do PGS.TS Đặng
Văn Đức chủ biên:
PPDH là tổng hợp các cách thức làm việc phối hợp thống nhất của thầy
và trò nhằm thực hiện các nhiệm vụ dạy học. Phương pháp dạy học bao gồm cả
phương pháp dạy và phương pháp học.
- Phương pháp dạy là cách thức GV trình bày tri thức, tổ chức và kiểm
tra hoạt động nhận thức và thực tiễn của HS nhằm đạt được các nhiệm vụ
dạy học.
- Phương pháp học là cách thức tiếp thu, tự tổ chức và kiểm tra hoạt
động nhận thức và thực tiễn của HS nhằm đạt được các nhiệm vụ dạy học.
Mỗi phương pháp thường gồm các yếu tố như: mục đích định trước, hệ
thống những hành động liên tiếp tương ứng, phương pháp hành động, quá trình
biến đổi của đối tượng bị tác động và kết quả thực tế đạt được. PPDH bao gồm
phương pháp dạy, phương pháp học có quan hệ chặt chẽ với phương pháp khoa

học và tâm lí học của sự lĩnh hội [3, tr.74-75].
 Phương tiện dạy học
Theo Từ điển tiếng Việt: "Phương tiện là cái dùng để làm một việc gì, để
đạt một mục đích nào đó và thiết bị là tổng thể nói chung những máy móc,
dụng cụ, phụ tùng cần thiết cho một hoạt động nào đó” [9].

11


Cho đến nay, trong giáo dục nói chung và trường học nói riêng đã và
đang sử dụng một số thuật ngữ khác nhau khi nói về phương tiện, thiết bị phục
vụ cho quá trình dạy học như: cơ sở vật chất, phương tiện dạy học, thiết bị dạy
học, thiết bị trường học, dụng cụ học tập, giáo cụ trực quan, đồ dùng dạy học,
tài liệu, học liệu v.v... Trong đó có thể hiểu:
- Cơ sở vật chất bao gồm phòng thí nghiệm, vườn trường, phòng học,
bàn ghế, các thiết bị kĩ thuật phục vụ các hoạt động của nhà trường như máy
tính, máy in, máy photocopy, máy ảnh ...
- Phương tiện dạy học là toàn bộ những trang thiết bị, đồ dùng, dụng cụ
được sử dụng phục vụ trực tiếp cho việc giảng dạy và học tập trong nhà trường.
Ví dụ: hệ thống tăng âm, loa, micro; ti vi và các đầu đọc VIDEO, VCD, DVD;
các loại máy chiếu phim dương bản, máy chiếu qua đầu, máy chiếu đa phương
tiện, máy vi tính; các loại tranh, ảnh, tranh giáo khoa, bản đồ, bảng biểu; các
loại mô hình, vật thật; các dụng cụ, thiết bị thí nghiệm; máy móc, thiết bị, dụng
cụ dạy học thực hành v.v... Đôi khi, người ta coi tất cả các phương tiện kể trên
cũng thuộc về cơ sở vật chất của trường học.
Theo tác giả, sử dụng khái niệm theo Từ điển Bách khoa Việt Nam là
thích hợp hơn cả: ”Phương tiện dạy học là một vật thể hoặc một tập hợp các
vật thể mà giáo viên sử dụng trong quá trình dạy học để nâng cao hiệu quả của
quá trình này, giúp học sinh lĩnh hội khái niệm, định luật,... hình thành các tri
thức, kĩ năng, kĩ xảo, thái độ cần thiết” [5].

 Hình thức tổ chức dạy học
Hình thức tổ chức dạy học là hình thức tác động qua lại giữa hoạt động
dạy và hoạt động dạy, sự phối hợp chặt chẽ giữa GV và HS được thực hiện
theo một trật tự và một số chế độ xác định. Trong đó hoạt động dạy và hoạt
động học thống nhất biện chứng với nhau.
12


Trong nhà trường phổ thông, có nhiều hình thức tổ chức dạy học. Mỗi
hình thức được xác định do thời gian dạy học, đối tượng học sinh, cơ sở vật chất
và cách thức hoạt động của giáo viên và học sinh. Hình thức dạy học không
những có ảnh hưởng đến hiệu quả dạy học mà còn ảnh hưởng đến việc vận
dụng các phương pháp giảng dạy thích hợp với từng nội dung của bài giảng.
1.1.2. Dạy học theo định hướng phát triển năng lực
1.1.2.1. Khái niệm năng lực
Theo từ điển Bách khoa Việt Nam: “Năng lực là đặc điểm của cá nhân
thể hiện mức độ thông thạo, tức là có thể thực hiện một cách thành thục và
chắc chắn một hay một số dạng hoạt động nào đó” [5, tr.41].
Theo từ điển Tiếng Việt: “Năng lực là phẩm chất tâm lí và sinh lí tạo
cho con người khả năng hoàn thành một loại hoạt động nào đó với chất lượng
cao”. [9, tr.660-661].
Theo cách hiểu của Trần Trọng Thủy và Nguyễn Quang Uẩn: “Năng lực
là tổng hợp những thuộc tính độc đáo của cá nhân phù hợp với những yêu cầu
đặc trưng của một hoạt động nhất định, nhằm đảm bảo việc hoàn thành có kết
quả tốt trong lĩnh vực hoạt động ấy.” [14, tr.18-19].
Theo Tài liệu giới thiệu chương trình giáo dục phổ thông (GDPT) tổng
thể trong chương trình giáo dục phổ thông mới của Bộ Giáo dục và Đào tạo (Bộ
GD&ĐT) đã giải thích khái niệm năng lực: “Năng lực là thuộc tính cá
nhân được hình thành, phát triển nhờ tố chất sẵn có và quá trình học tập, rèn
luyện, cho phép con người huy động tổng hợp các kiến thức, kỹ năng và các

thuộc tính cá nhân khác như hứng thú, niềm tin, ý chí … thực hiện thành công
một loại hoạt động nhất định, đạt kết quả mong muốn trong những điều kiện cụ
thể” [1].
Như vậy phạm trù năng lực thường được hiểu theo nhiều cách khác nhau
và mỗi cách hiểu có những thuật ngữ tương ứng, theo tác giả có thể hiểu năng
lực là thuộc tính cá nhân được hình thành, phát triển nhờ tố chất sẵn có và quá
trình học tập, rèn luyện, cho phép con người thực hiện thành công một loại hoạt
động nhất định, đạt kết quả mong muốn trong những điều kiện cụ thể.
13


1.1.2.2. Cấu trúc của năng lực
Năng lực là một cấu trúc động, có tính mở, đa thành tố, đa tầng bậc, hàm
chứa trong nó không chỉ là kiến thức, kĩ năng… mà cả niềm tin, giá trị, trách
nhiệm xã hội… thể hiện ở tính sẵn sàng hành động trong những điều kiện thực
tế, hoàn cảnh thay đổi. (xem hình 1.1)

14


Bối cảnh
Động cơ

Kiến thức

Giá trị và
đạo đức

Năng
lực

Các khả
năng nhận
Các khả
năng thực
hành/năng
Thái độ

Xúc
cảm

Hình 1.1. Định hướng chức năng và cấu trúc của năng lực
- Vòng tròn nhỏ ở tâm là năng lực (định hướng theo chức năng).
- Bao quanh vòng tròn nhỏ là các thành tố của năng lực: kiến thức, các
khả năng nhận thức, các khả năng thực hành/năng khiếu, thái độ, xúc cảm, giá
trị và đạo đức động cơ.
- Vòng tròn ngoài là bối cảnh (điều kiện/hoàn cảnh có ý nghĩa).
1.1.2.3. Năng lực học sinh
Năng lực của HS là khả năng làm chủ những hệ thống kiến thức, kĩ năng,
thái độ… phù hợp với lứa tuổi và vận hành (kết nối) chúng một cách hợp lí vào
thực hiện thành công nhiệm vụ học tập, giải quyết hiệu quả những vấn đề đặt ra
cho chính các em trong cuộc sống.

15