Nghiên cứu xây dựng nông thôn mới ở huyện phú lương, tỉnh thái nguyên

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

LÊ THỊ BÍCH HỒNG

NGHIÊN CỨU XÂY DỰNG NÔNG THÔN MỚI
Ở HUYỆN PHÚ LƯƠNG, TỈNH THÁI NGUYÊN

LUẬN VĂN THẠC SĨ ĐỊA LÍ HỌC

THÁI NGUYÊN - 2015


ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

LÊ THỊ BÍCH HỒNG

NGHIÊN CỨU XÂY DỰNG NÔNG THÔN MỚI
Ở HUYỆN PHÚ LƯƠNG, TỈNH THÁI NGUYÊN
Chuyên ngành: Địa lí học
Mã số: 60.31.05.01

LUẬN VĂN THẠC SĨ ĐỊA LÍ HỌC

Người hướng dẫn khoa học: TS. Nguyễn Xuân Trường

THÁI NGUYÊN - 2015


LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu và kết
quả nghiên cứu trong luận văn là trung thực, dựa trên các nguồn thông tin tư
liệu chính thức với độ tin cậy cao và chưa từng được ai công nhận trong bất cứ một
công trình nào khác.

Tác giả luận văn

Lê Thị Bích Hồng


LỜI CẢM ƠN
Trong thời gian nghiên cứu, thực hiện đề tài này, tôi đã nhận được sự
quan tâm, giúp đỡ của Ban Giám hiệu, Trường Đại học Sư phạm - Đại học Thái
Nguyên, Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Thái Nguyên, Cục Thống kê Thái
Nguyên, UBND huyện Phú Lương; các thầy giáo, cô giáo, bạn bè, đồng nghiệp và gia
đình.
Nhân dịp này tôi xin được bày tỏ long kính trọng biết ơn sâu sắc tới:
1. TS. Nguyễn Xuân Trường - Đại học Thái Nguyên, đã tận tình giúp đỡ tôi
trong quá trình hoàn thành Luận văn này.
2. Ban Giám hiệu, Phòng Đào tạo, Khoa Địa lí và các thầy giáo, cô giáo giảng
dạy chuyên ngành của Trường Đại học Sư phạm - Đại học Thái Nguyên đã tạo điều
kiện giúp đỡ để tôi hoàn thành luận văn này.
3. Các cơ quan sở, ban, ngành tỉnh Thái Nguyên và huyện Phú Lương, cùng
bạn bè đồng nghiệp và người thân đã quan tâm giúp đỡ và động viên tôi trong
suốt quá trình học tập và thực hiện đề tài.
Trong quá trình thực hiện đề tài luận văn, bản thân tôi đã có nhiều cố gắng
nhưng không tránh khỏi những thiếu sót. Vì vậy, tôi rất mong nhận được những ý
kiến đóng góp của các thầy, cô và các bạn đồng nghiệp để đề tài luận văn được hoàn
thiện hơn.
Tôi xin trân trọng cảm ơn!

Thái Nguyên, tháng 5 năm 2015
Học viên

Lê Thị Bích Hồng

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu –
ĐiiHTN

n


MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN .......................................................................................................... i
LỜI CẢM ƠN ............................................................................................................... ii
MỤC LỤC ................................................................................................................... iii
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ............................................................................. iv
DANH MỤC CÁC BẢNG ............................................................................................v
DANH MỤC HÌNH .......................................................................................................v
MỞ ĐẦU .......................................................................................................................1
1.
Tính
cấp
thiết
của
.............................................................................................1

đề

tài

2.
Mục
tiêu
và
nhiệm
.............................................................................2

vụ

nghiên

cứu

3.
Đối
tượng
và
phạm
.............................................................................2

vi

nghiên

cứu

4. Ý nghĩa khoa học và những đóng góp của Luận văn ................................................2
5.
Quan
điểm

và
phương
..........................................................3

pháp

nghiên

cứu

6.
Lịch
sử
nghiên
cứu
.........................................................................................4

đề

vấn

7.
Bố
cục
của
luận
...................................................................................................5

tài
đề

văn

Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ XÂY DỰNG NÔNG
THÔN MỚI ..................................................................................................................6
1.1.
Một
số
lý
luận
cơ
thôn........................................................................6

bản

về

nông

1.1.1. Những vấn đề về nông thôn
...........................................................................6
1.1.2. Những vấn đề về phát triển nông thôn
...........................................................8
1.2.
Những
nội
dung
về
.......................................................10

xây

dựng

nông

thôn

mới

1.2.1. Sự cần thiết phải xây dựng nông thôn mới
..................................................10
1.2.2. Mục tiêu xây dựng nông thôn mới đến năm 2020
.......................................11
1.2.3. Đặc trưng của xây dựng nông thôn mới ......................................................11

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐiiHi
TN

.v
n


1.2.4. Nguyên tắc xây dựng nông thôn mới
...........................................................12
1.2.5. Yêu cầu của chương trình xây dựng nông thôn mới....................................13
1.2.6. Các bước xây dựng nông thôn mới
..............................................................14
1.2.7. Bộ tiêu chí xây dựng nông thôn mới............................................................15
1.2.8. Nội dung đánh giá xây dựng nông thôn mới ...............................................16
1.2.9. Những yếu tố ảnh hưởng tới xây dựng nông thôn

mới................................19
1.3.
Cơ
sở
thực
tiễn
xây
.............................................................21

dựng

nông

thôn

mới

1.3.1. Kinh nghiệm của các nước trên thế giới về xây dựng nông thôn
mới.................... 21
1.3.2. Những kinh nghiệm bước đầu xây dựng nông thôn mới ở Việt Nam
................... 25
Tiểu
kết
chương
........................................................................................................31

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐiiHi
TN

n

1


Chương 2. THỰC TRẠNG XÂY DỰNG NÔNG THÔN MỚI Ở HUYỆN
PHÚ LƯƠNG, TỈNH THÁI NGUYÊN ...................................................................33
2.1. Các nhân tố và điều kiện ảnh hưởng đến xây dựng nông thôn mới huyện
Phú Lương....................................................................................................................33
2.1.1. Vị trí địa lí và phạm vi lãnh thổ ...................................................................33
2.1.2. Đặc điểm tự nhiên
........................................................................................33
2.1.3. Thực trạng môi trường
.................................................................................42
2.1.4. Đánh giá chung về điều kiện tự nhiên, tài nguyên và cảnh quan
môi trường
.............................................................................................................43
2.1.5. Các điều kiện kinh tế- xã hội .......................................................................43
2.2. Quá trình thực hiện và kết quả xây dựng nông thôn mới ở huyện Phú
Lương giai đoạn 2011 - 2014.......................................................................................46
2.2.1. Triển khai thực hiện .....................................................................................46
2.2.2. Phát triển hạ tầng kinh tế- xã hội nông thôn
................................................49
2.2.3. Huy động và phân bổ các nguồn lực đầu tư.................................................50
2.2.4. Chuyển dịch cơ cấu kinh tế, phát triển hình thức tổ chức sản xuất
.................51
2.2.5. Công tác giảm nghèo và an sinh xã hội .......................................................51
2.2.6. Phát triển giáo dục và đào tạo, y tế, chăm sóc sức khỏe của người
dân ở khu vực nông thôn và vệ sinh môi trường
...................................................51
2.2.7. Xây dựng đời sống văn hóa khu vực nông thôn ..........................................52

2.2.8. Nâng cao năng lực tổ chức Đảng, chính quyền, đoàn thể chính trị- xã
hội, giữ vững an ninh trật tự xã hội nông thôn
......................................................52
2.2.9. Đánh giá chung về thuận lợi, khó khăn của huyện ảnh hưởng đến
xây dựng nông thôn mới ở huyện Phú Lương .......................................................53
2.3. Kết quả xây dựng nông thôn mới ở 02 xã điểm của huyện Phú Lương
.....................54

Số hóa bởi Trung tâm Học
liệu

.v
n


2.3.1. Xây dựng nông thôn mới xã Sơn Cẩm.........................................................54
2.3.2. Xây dựng nông thôn mới xã Cổ Lũng .........................................................60
2.3.3. Kết quả khảo sát của tác giả về xây dựng nông thôn mới tại 2 xã Sơn
Cẩm và Cổ Lũng ....................................................................................................65
Tiểu kết chương 2 ........................................................................................................69

–
ĐivHTN

Số hóa bởi Trung tâm Học
liệu

n

Chương 3. ĐỊNH HƯỚNG VÀ GIẢI PHÁP XÂY DỰNG NÔNG THÔN
MỚI HUYỆN PHÚ LƯƠNG, TỈNH THÁI NGUYÊN ĐẾN NĂM 2020 .............71
3.1. Định hương và mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội huyện Phú Lương, tỉnh
Thái Nguyên đến năm 2020.........................................................................................71
3.1.1. Quan điểm phát
triển....................................................................................71
3.1.2. Mục tiêu phát triển
.......................................................................................71
3.1.3. Định hướng phát triển các ngành kinh tế
.....................................................72
3.1.4. Định hướng phát triển các lĩnh vực văn hóa - xã hội...................................74
3.2. Quan điểm, mục tiêu xây dựng nông thôn mới của huyện Phú Lương đến
năm
2020......................................................................................................................76
3.2.1. Quan điểm
....................................................................................................76
3.2.2. Mục tiêu xây dựng nông thôn mới của huyện Phú Lương đến năm 2020
.......77
3.3. Một số giải pháp cơ bản xây dựng nông thôn mới ở huyện Phú Lương
....................78
3.3.1. Hoàn thiện chính sách, công tác điều hành quản lý
.....................................78
3.3.2. Tăng cường công tác đào tạo, tập huấn, tuyên truyền xây dựng nông
thôn mới, nâng cao nhận thức của cư dân nông thôn
............................................80
3.3.3. Hoàn chỉnh quy hoạch và thực hiện quản lý theo quy hoạch
......................81
3.3.4. Phát triển kinh tế, ổn định an sinh xã hội.....................................................81
Tiểu kết chương 3 ........................................................................................................85
KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ............................................................................86

TÀI LIỆU THAM KHẢO .........................................................................................89
PHỤ LỤC......................................................................................................................1

Số hóa bởi Trung tâm Học
liệu

–
ĐvHTN

n


DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT
TỪ

NGHĨA

CTMTQG

Chương trình mục tiêu quốc gia

CNH - HĐH

Công nghiệp hóa - hiện đại hóa

HĐND

Hội đồng nhân dân

KHKT

Khoa học kĩ thuật

KT - XH

Kinh tế - xã hội

NN - ND - NT

Nông nghiệp - nông dân - nông thôn

NTM

Nông thôn mới

MTTQ

Mặt trận tổ quốc

PTNN

Phát triển nông thôn

TCQG

Tiêu chí quốc gia

TCXDNTM

Tiêu chí xây dựng nông thôn mới

TTCN - XD

Tiểu thủ công nghiệp và xây dựng

UBND

Ủy ban nhân dân

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐivHTN




DANH MỤC CÁC BẢNG
Bảng 2.1.

Cơ cấu kinh tế các ngành qua các năm (giá thực tế) ............................... 44

Bảng 2.2.

Tổng hợp ý kiến tham vấn của nhóm chuyên đề đối với cán bộ
phòng, ban huyện và xã về xây dựng nông thôn mới ........................... 66

Bảng 2.3:

Tổng hợp ý kiến đánh giá của các hộ nông dân về xây dựng nông
thôn mới ................................................................................................ 68

DANH MỤC HÌNH

Hình 2.1.

Lược đồ hành chính huyện Phú Lương....................................................
34

Hình 2.2.

Cơ cấu sử dụng đất năm 2013 huyện Phú Lương ................................. 38

Hình 2.3.

Lược đồ hiện trạng xây dựng nông thôn mới huyện Phú Lương.......... 48

Hình 2.4.

Lược đồ hành chính xã Sơn Cẩm, huyện Phú Lương ........................... 55

Hình 2.5.

Lược đồ hành chính xã Cổ Lũng, huyện Phú Lương............................ 63

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu –
ĐvHTN

n


MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài

Sau gần 30 năm thực hiện đổi mới, dưới sự lãnh đạo của Đảng, nông nghiệp,
nông dân, nông thôn nước ta đã đạt được thành tựu khá toàn diện và to lớn. Tuy
nhiên, những thành tựu đó chưa tương xứng với tiềm năng phát triển của đất
nước. Nông nghiệp, nông dân, nông thôn vẫn đang là khu vực chậm phát triển
nhất trong nền kinh tế.
Đề án xây dựng nông thôn mới là chương trình mục tiêu quốc gia, mang
tnh thời sự. Đây là một chương trình tổng thể về phát triển kinh tế, xã hội,
chính trị và an ninh quốc phòng. Theo đó, nông thôn nước ta trong 10 năm
tới sẽ có những thay đổi to lớn cả về diện mạo cũng như về tiềm lực. Nông
thôn sẽ được qui hoạch lại vừa gìn giữ được bản sắc văn hóa dân tộc lại v ừa
đáp ứng được những đòi hỏi của sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa; chất
lượng cuộc sống của nông dân sẽ được nâng cao. Mô hình sản xuất mới sẽ mang
lại hiệu quả cũng như phát huy được lợi thế của từng địa phương.
Qua chương trình xây dựng nông thôn mới, đối tượng được hưởng lợi trực
tiếp đó chính là người nông dân. Những định dạng về nông thôn mới không chỉ dừng
lại ở mục tiêu tăng mức thu nhập và cải thiện đời sống cho nông dân mà là một sự
thay đổi vô cùng to lớn, toàn diện đối với nông nghiệp, nông dân và nông thôn.
Những khó khăn mà người nông dân hiện nay ở nông thôn đang phải đối mặt sẽ
được giải quyết một cách căn bản.
Phú Lương là một huyện miền núi của tỉnh Thái Nguyên có diện tch tự
nhiên là 368,82 km² với 16 đơn vị hành chính cấp xã/phường gồm 2 thị trấn và 14
xã. Nông nghiệp, nông thôn huyện Phú Lương trong những năm qua đã có những
bước tiến đáng kể, đời sống vật chất, tinh thần của người dân có nhiều cải thiện.
Năm 2011, huyện Phú Lương đã thực hiện xây dựng nông thôn mới do tỉnh Thái
Nguyên triển khai. Sau 3 năm thực hiện xây dựng nông thôn mới, huyện đã
đạt được nhiều kết quả tích cực, tuy nhiên vẫn còn một số mặt hạn chế chưa

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu –
Đ1HTN

.v
n


được khắc phục trong những năm tới. Từ những vấn đề trên, dưới sự hướng dẫn
của TS.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu –
Đ2HTN

n


Nguyễn Xuân Trường, tôi đã lựa chọn đề tài: “Nghiên cứu xây dựng nông thôn
mới ở huyện Phú Lương, tỉnh Thái Nguyên”.
2. Mục têu và nhiệm vụ nghiên cứu
2.1. Mục tiêu
Nghiên cứu cơ sở lí luận và thực tiễn về NTM và các tiêu chí NTM, vận dụng
vào phân tch, đánh giá thực trạng xây dựng nông thôn mới của huyện Phú Lương,
tỉnh Thái Nguyên, trên cơ sở đề xuất khuyến nghị những giải pháp xây dựng NTM
trong giai đoạn tiếp theo.
2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
- Đề tài thực hiện hệ thống hoá cơ sở lý luận về nông nghiệp, nông dân và
nông thôn mới.
- Đánh giá thực trạng việc thực hiện xây dựng nông thôn mới của huyện Phú
Lương, đi sâu vào nghiên cứu địa bàn 2 xã xây dựng điểm (Sơn Cẩm và Cổ Lũng).
Từ đó, đánh giá những kết quả đạt được, phân tch những tồn tại, hạn chế cùng các
nguyên nhân trong quá trình thực hiện xây dựng nông thôn mới.
- Đề xuất được các giải pháp phát triển mô hình nông thôn mới trên địa bàn
huyện Phú Lương, tỉnh Thái Nguyên đến năm 2020.

3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
3.1. Đối tượng nghiên cứu
Xây dựng nông thôn mới ở huyện Phú Lương, tỉnh Thái Nguyên, đi sâu tìm hiểu
2 xã điểm xây dựng nông thôn mới của huyện Phú Lương (Cổ Lũng và Sơn Cẩm).

3.2. Phạm vi nghiên cứu
- Về không gian: Nghiên cứu được thực hiện toàn huyện Phú Lương, trong đó
tập trung vào 2 xã điểm của huyện Phú Lương, tỉnh Thái Nguyên.
- Nội dung: Đánh giá thực trạng xây dựng nông thôn mới theo 5 nhóm chỉ tiêu
với 19 tiêu chí.
- Về thời gian: Nghiên cứu việc xây dựng nông thôn mới từ năm 2011 - 2014.
4. Ý nghĩa khoa học và những đóng góp của Luận văn
- Hệ thống hóa một số lý luận cơ bản và thực tiễn về nông thôn và xây dựng
nông thôn mới.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu –
Đ3HTN

n


- Đánh giá kết quả, tìm ra tồn tại, hạn chế cùng các nguyên nhân trong quá
trình thực hiện vận dụng các tiêu chí xây dựng nông thôn mới tại huyện Phú Lương,
trong đó có 2 xã điểm tại huyện Phú Lương, tỉnh Thái Nguyên.
- Đề xuất các giải pháp xây dựng và phát triển mô hình nông thôn mới trong
điều kiện kinh tế xã hội huyện Phú Lương, tỉnh Thái Nguyên đến năm 2020.
5. Quan điểm và phương pháp nghiên cứu đề tài
5.1. Quan điểm nghiên cứu
- Quan điểm tổng hợp: Đòi hỏi xem xét tình hình và triển vọng xây dựng nông
thôn mới của huyện Phú Lương trong mối quan hệ tổng thể với phát triển kinh tế xã hội của huyện; đồng thời các giải pháp phát triển một cách toàn diện, trên nhiều

phương diện, nhiều lĩnh vực.
- Quan điểm hệ thống: Vận dụng quan điểm này vào nghiên cứu để có cái nhìn
tổng thể về vấn đề cần nghiên cứu, thấy được mối quan hệ logic - biện chứng
giữa các yếu tố cấu thành hệ thống trong quá trình vận động và phát triển.
- Quan điểm không gian lãnh thổ : Đây là quan điểm đặc thù của Địa lí học.
Phú Lương là huyện thuộc phía bắc tỉnh Thái Nguyên. Do đó cần phải vận dụng quan
điểm lãnh thổ để có thể phân tch, đánh giá, so sánh sự tương đồng và khác biệt xây
dựng nông thôn mới trong tương quan lãnh thổ của cả tỉnh và cả nước.
- Quan điểm lịch sử: Vận dụng quan điểm này vào nghiên cứu để thấy được
quá trình xây dựng nông thôn mới huyện Phú Lương trong giai đoạn 2011-2015.
Những thuận lợi và khó khăn xây dựng nông thôn mới trong hoàn cảnh lịch sử cụ
thể.
- Quan điểm viễn cảnh: Dựa vào thực trạng, tình hình xây dựng nông thôn
mới trong thời gian qua của huyện Phú Lương, dự báo và đề xuất các giải pháp thực
hiện xây dựng nông thôn mới.
5.2. Phương pháp nghiên cứu đề tài
Trên cơ sở phương pháp luận của chủ nghĩa duy vật biện chứng, chủ nghĩa
duy vật lịch sử và các nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin, Luận án sử dụng
các phương pháp sau để nghiên cứu:
5.2.1. Phương pháp thu thập, nghiên cứu tài liệu: Thu thập số liệu thứ cấp: Số
liệu thu thập thông qua việc thống kê, khảo sát các văn bản pháp quy của Nhà nước,
các ấn phẩm, các tài liệu, báo cáo, các công trình nghiên cứu khoa học, website viết

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu –
Đ4HTN

.v
n

về xây dựng nông thôn mới và các vấn đề có liên quan đến lĩnh vực nông nghiệp,
nông dân, nông thôn. Các số liệu cũng được thu thập tại ban chỉ đạo xây dựng
nông

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu –
Đ5HTN

n


thôn mới cấp tỉnh, cấp huyện, Ban quản lý xây dựng nông thôn mới các xã điểm, tại
cơ quan lưu trữ các cấp.
5.2.2. Phương pháp hệ thống hóa, phân tích và tổng hợp thông tin, tư liệu:
được sử dụng trong việc phân tch, đánh giá thực trạng xây dựng nông thôn
mới huyện Phú Lương, Thái Nguyên; có so sánh và đối chiếu một số chỉ tiêu về xây
dựng nông thôn mới với một số huyện khác trong tỉnh, trong vùng và cả nước.
5.2.3. Phương pháp điều tra, khảo sát đối tượng nghiên cứu (Đối với cán bộ
phòng, ban huyện và xã, các hộ dân cư, thôn) được sử dụng để phân tích, đánh giá
thực trạng cơ chế, chính sách xây dựng nông thôn mới của tỉnh Thái Nguyên. Tiến
hành khảo sát, điều tra thực địa tại một số xã, thôn xây dựng nông thôn mới. Sử
dụng phương pháp tiếp cận có sự tham gia của người dân thông qua phỏng vấn trực
tiếp các hộ dân bằng bộ câu hỏi đã được lập sẵn, từ đó thống nhất các số liệu đã
được thu thập.
5.2.4. Phương pháp chuyên gia: được sử dụng trong đánh giá các nhân
tố ảnh hưởng, các cơ hội và thách thức, xây dựng các quan điểm, định hướng
phát triển nông thôn mới; đề xuất các giải pháp có tính khuyến nghị xây dựng
nông thôn mới. Tiến hành gặp gỡ. trao đổi với các Sở ban ngành để thu được
những thông tin tư liệu hữu ích.
5.2.5. Phương pháp bản đồ: Trên cơ sở các bản đồ có sẵn liên quan đến đề
tài như: bản đồ tự nhiên, dân cư, kinh tế, để đánh giá các nhân tố ảnh hưởng đến sự

phát triển nông thôn mới.
6. Lịch sử nghiên cứu vấn đề
Vấn đề nông nghiệp, nông dân, nông thôn là vấn đề đặc biệt trong giai đoạn
hiện nay. Đất nước muốn phát triển thì phải đẩy nhanh nông thôn, nông dân
phát triển. Tuy nhiên, nông nghiệp, nông dân, nông thôn vẫn còn nhiều vấn đề tồn
tại đã
có rất nhiều đề tài nghiên cứu về vấn đề này như:
- Đề tài: “ Xây dựng giai cấp nông dân về mọi mặt để xứng đáng là một lực
lượng cơ bản trong xây dựng nông thôn mới góp phần đắc lực cho sự nghiệp công
nghiệp hoá hiện đại hoá đất nước” (Thạc sỹ Lê Hoà).
- Đề tài: “Những vấn đề cần giải quyết ở nông thôn ngoại thành một số thị xã
ở miền núi Phía Bắc ở nước ta trong quá trình cải cách kinh tế” (PTS. Nguyễn Từ).

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu –
Đ6HTN

.v
n


- Đề tài “Việc làm của nông dân Đồng bằng sông Hồng trong quá trình công
nghiệp hoá hiện đại hoá” (TS. Nguyễn Ngọc Lan).

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu –
Đ7HTN

n


- Huỳnh Ngọc Điền (2011), Xây dựng nông thôn mới tại xã điểm Tân Lập,

huyện Đồng Phú, tỉnh Bình Phước.
- Thanh Tân (2011), Xây dựng nông thôn mới ở xã Tân Đồng, huyện Trấn
Yên, tỉnh Yên Bái.
- Luận văn thạc sĩ Kinh tế. Trường ĐH Nông Nghiệp Hà Nội, của Phan Đình Hà
(2011), “Giải pháp đẩy mạnh xây dưng nông thôn mới trên địa bàn huyện Thanh
Chương tỉnh Nghệ An”
- Luận văn thạc sĩ Địa lí học, Trường ĐH Sư phạm, Đại học Thái Nguyên của
Lương Thành Công (2013), “Nghiên cứu xây dựng mô hình nông thôn mới ở huyện
Võ Nhai, tỉnh Thái Nguyên, giai đoạn 2011-2015, định hướng đến năm 2020”.
- Luận văn thạc sĩ Kinh tế, Trường ĐH Kinh Tế và Quản Trị Kinh Doanh của
Phạm Khánh Luyện (2013), “Giải pháp chủ yếu nhằm xây dựng nông thôn mới ở
huyện Phổ Yên, tỉnh Thái Nguyên”
- Luận văn thạc sĩ kinh tế, Trường ĐH Kinh Tế và Quản Trị Kinh Doanh của
Đặng Ngọc Tuân (2014), “ Đánh giá tình hình xây dựng nông thôn mới tại các xã
điểm của huyện Phú Lương, tỉnh Thái Nguyên”.
- Luận văn thạc sĩ kinh tế, Trường ĐH Kinh Tế và Quản Trị Kinh Doanh của
Nguyễn Hải Triều (2014), “Giải pháp xây dựng nông thôn mới trên địa bàn huyện
Đông Triều, Tỉnh Quảng Ninh”.
7. Bố cục của luận văn
Ngoài phần mở đầu, kết luận, tài liệu tham khảo và phụ lục, nội dung chính
của đề tài được chia làm 3 chương:
Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn về xây dựng nông thôn mới.
Chương 2: Thực trạng xây dựng nông thôn mới ở huyện Phú Lương, tỉnh
Thái Nguyên.
Chương 3: Định hướng và giải pháp xây dựng nông thôn mới huyện Phú
Lương, tỉnh Thái Nguyên đến năm 2020.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu –
Đ8HTN

n


Chương 1

CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ XÂY DỰNG
NÔNG THÔN MỚI
1.1. Một số lý luận cơ bản về nông thôn
1.1.1. Những vấn đề về nông thôn
Nông thôn là vùng sinh sống của tập hợp dân cư, trong đó chủ yếu là lao động
nông nghiệp, hoạt động kinh tế phụ thuộc nhiều vào điều kiện tự nhiên (năm
2011 dân số sống ở nông thôn chiếm 69,8% tổng dân số nước ta). Có vai trò quan
trọng đối với sự phát triển kinh tế - xã hội (KT-XH) của cả nước, nông thôn là nơi
cung cấp lương thực, thực phẩm cho đời sống của người dân, cung cấp nguyên liệu
cho công nghiệp và xuất khẩu, cung cấp hàng hóa cho xuất khẩu, cung cấp lao động
cho công nghiệp và thành thị, là thị trường rộng lớn để tiêu thụ những sản phẩm của
công nghiệp và dịch vụ.
Trên góc độ tự nhiên, nông thôn là vùng đất rộng lớn bao quanh các đô thị
như thành phố, thị xã, thị trấn, có sự khác nhau về địa hình, khí hậu, thủy văn… Trên
góc độ kinh tế, nông thôn chủ yếu là sản xuất nông, lâm, thủy sản. Về đường xá, hệ
thống nước sạch, điện thường hạn chế, thấp kém hơn đô thị. Về xã hội, trình độ học
vấn, khoa học kỹ thuật, giáo dục, đời sống vật chất, tinh thần của cư dân nông thôn
nhìn chung thấp hơn đô thị. Di sản văn hóa, phong tục tập quán trong nông thôn đa
dạng, phong phú hơn đô thị.
Từ các khái niệm trên có thể tóm lại: Nông thôn là vùng khác với thành thị, ở
đó đất đai thường rộng lớn hơn với một cộng đồng dân cư chủ yếu là nông dân sống
bằng nghề sản xuất nông lâm thủy sản, có mật độ dân cư thấp, cơ sở hạ tầng kém
phát triển hơn, trình độ dân trí, khoa học kỹ thuật, trình độ sản xuất hàng hóa và
mức sống thường thấp hơn so với dân cư đô thị.
Nông thôn có một số đặc trưng cơ bản như sau: Thứ nhất, là vùng sinh sống

và làm việc của một cộng đồng dân cư bao gồm chủ yếu là nông dân, là vùng chủ yếu
là nông nghiệp. Ngoài ra còn có các hoạt động sản xuất và phi sản xuất khác phục vụ
chủ yếu
cho nông
nghiệp,
nông
thị thì
Số hóa
bởi Trung
tâm
Họcdân.
liệuThứ
– hai, so vớihthành
ttp://www
.lrcnông
.tnu.thôn
edu.vlà vùng

Đ9HTN

n


có kết cấu hạ tầng kém phát triển hơn, trình độ tiếp cận thị trường và sản xuất
hàng

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu –
Đ10HTN

n

hóa thấp hơn, chịu sức hút của thành thị về nhiều mặt. Dân cư nông thôn thường
đổ xô về thành thị tìm kiếm việc làm và cơ hội sống tốt hơn. Thứ ba, thu nhập và
mức sống ở nông thôn nói chung thấp hơn đô thị. Thứ tư, nông thôn giàu tiềm năng
về đất đai, nguồn nước, khí hậu…đa dạng về quy mô và trình độ phát triển, còn chịu
ảnh hưởng nhiều điều kiện tự nhiên. Tính đa dạng đó, nên nông thôn chịu ảnh
hưởng không nhỏ của các yếu tố này đến khả năng phát triển và khai thác các nguồn
lực cơ bản để đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững.
Như vậy, có thể thấy chủ thể chính trong nông thôn là nông dân, nông dân là
chủ thể của quá trình phát triển nông nghiệp và nông thôn, sản xuất chủ yếu là nông
nghiệp, nông nghiệp là bộ phận chủ yếu của kinh tế nông thôn.
Để có cách nhìn nhận một cách toàn diện, theo chúng tôi cần nâng cao nhận
thức về nông thôn, nông nghiệp, nông dân ở các khía cạnh sau:
- Nông thôn không những là một vùng không gian cần thiết cho sự tồn tại của
nông nghiệp mà cần được hiểu, nhận thức ở tầm bao quát cao hơn, đó là kinh tế
nông thôn bao gồm các hoạt động nông nghiệp và phi nông nghiệp vốn rất đa dạng
và ảnh hưởng rất lớn đến sự hưng thịnh của mỗi quốc gia.
- Trong nông thôn, bên cạnh các hoạt động nông nghiệp và hoạt động phi
nông nghiệp, gồm các loại ngành, nghề tiểu thủ công, các loại hình dịch vụ kinh tế,
khoa học, kỹ thuật, văn hóa, xã hội, các hoạt động cung ứng đầu vào cho nông
nghiệp, chế biến nâng cao giá trị sản phẩm nông nghiệp và tạo ra kênh tiêu thụ sản
phẩm nông nghiệp. Kinh tế nông nghiệp tạo ra việc làm tại chỗ cho thôn, bản, làng,
xã, nâng cao đời sông cho dân cư bản địa, thay đổi bộ mặt nông thôn trên cơ sở
gắn kết nông nghiệp với công nghiệp, dịch vụ, gắn kết nông thôn với thành thị,
tiến hành phân
công lao động mới, tổ chức đời sống văn minh, dân
chủ.
- Hoạt động nông nghiệp có vai trò thiết yếu đảm bảo an ninh lương thực cho
mỗi quốc gia, góp phần tăng trưởng kinh tế, là nền tảng của nền kinh tế với việc cung

cấp nguồn nhân, tài, vật lực cho ngành công nghiệp, dịch vụ, là nơi tiêu thụ các yếu
tố đầu ra và cung cấp yếu tố đầu vào cho công nghiệp và dịch vụ, cho toàn bộ nền
kinh tế, cho anh ninh, quốc phòng. Nông nghiệp là cơ sở, bàn đạp cho quá trình công

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu –
Đ11HTN

.v
n


nghiệp hóa, bản thân nông nghiệp tự chuẩn hóa các mặt để áp dụng khoa học công
nghệ, tiến bộ kỹ thuật không chỉ riêng nông nghiệp mà cho cả nền kinh tế. Nông
nghiệp còn có vai trò góp phần giữ vững ổn định chính trị, trật tự xã hội, giải quyết

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu –
Đ12HTN

n


các vấn đề xã hội bức xúc, xóa đói giảm nghèo, bảo vệ môi trường sinh thái, phát
triển bền vững.
- Nông dân luôn là chủ thể của từng đơn vị sản xuất nông nghiệp phát triển từ
kinh tế nông hộ tiến lên trang trại, doanh nghiệp nông nghiệp, từ sản xuất tự cấp
tự túc tiến tới sản xuất hàng hóa. Hình thức tổ chức sản xuất, kinh doanh không
chỉ được họ đúc rút từ kinh nghiệm sản xuất mà còn phải chủ động tìm tòi, tch cực
học hỏi nâng cao kiến thức về văn hóa, về chuyên môn kỹ thuật, kỹ năng quản lý khi
mà có điều kiện thuận lợi tiếp cận về kinh tế thị trường rộng mở cùng với sự phát
triển nhanh công nghệ thông tin. Do đó sự hỗ trợ, phối hợp để người nông dân năm

bắt cơ hội và vượt qua thử thách đối với kinh tế thị trường là nhiệm vụ trọng tâm,
chủ yếu
của toàn xã hội và của cả hệ thống chính trị.
1.1.2. Những vấn đề về phát triển nông thôn
Phát triển nông thôn bao hàm tất cả các phạm vi, các khía cạnh chính trị, kinh
tế, văn hóa, xã hội, trật tự, an ninh,… nhằm đáp ứng mọi nhu cầu trong cuộc sống
cộng đồng và từng cá nhân.
Phát triển nông thôn là một phạm trù rộng được nhận thức theo nhiều quan
điểm khác nhau. Thuật ngữ phát triển nông thôn được đề cập đến từ lâu và có sự
thay đổi về nhận thức qua các thời kỳ khác nhau ở Việt Nam.
Theo Ngân hàng thế giới có thể hiểu, phát triển nông thôn là một chiến lược
nhằm cải thiện các điều kiện sống về kinh tế và xã hội của một nhóm người cụ thể người nghèo ở vùng nông thôn. Nó giúp những người nghèo nhất trong những
người dân sống ở các vùng nông thôn được hưởng lợi ích sự phát triển.
Có quan điểm khác hiểu là, phát triển nông thôn là hoạt động nhằm nâng
cao vị thế về kinh tế và xã hội cho nông dân thông qua việc sử dụng có hiệu quả cao
các nguồn lực của địa phương bao gồm nhân lực, vật lực, tài lực.
Trong điều kiện của Việt Nam, tổng hợp quan điểm từ các chiến lược phát
triển kinh tế xã hội của Chính phủ, thuật ngữ ngày có thể tóm lại, phát triển nông
thôn là một quá trình cải thiện có chú ý một cách bền vững về kinh tế, văn hóa, xã hội
và môi trường, nhằm nâng cao chất lượng sống của cư dân nông thôn. Quá trình

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu –
Đ8HTN

.v
n


này, trước hết là do chính người dân nông thôn và có sự hỗ trợ tích cực của Nhà
nước và các tổ chức khác.

Các bộ phận cơ bản cấu thành trong nông thôn bao gồm: Chủ thể trong nông
thôn; các hoạt động kinh tế; các tổ chức; cơ sở hạ tầng; khoa học và công nghệ áp

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu –
Đ8HTN

n