Giải quyết việc làm cho người dân bị thu hồi đất tại huyện phú bình tỉnh thái nguyên
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (1.71 MB, 133 trang )
ĐẠI HỌC THÁ I NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH
TRẦN QUỐC HOA
GIẢI QUYẾT VIỆC LÀM CHO NGƯỜI
DÂN BỊ THU HỒI ĐẤT TẠI HUYỆN PHÚ
BÌNH TỈNH THÁI NGUYÊN
LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ
Chuyên ngành: QUẢN LÝ KINH TẾ
THÁI NGUYÊN - 2014
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu
/>
ĐẠI HỌC THÁ I NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH
TRẦN QUỐC HOA
GIẢI QUYẾT VIỆC LÀM CHO NGƯỜI
DÂN BỊ THU HỒI ĐẤT TẠI HUYỆN PHÚ
BÌNH TỈNH THÁI NGUYÊN
Chuyên ngành: QUẢN LÝ KINH TẾ
Mã số: 60.34.04.10
LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ
Người hướng dẫn khoa học: TS.TRẦN MINH YẾN
THÁI NGUYÊN - 2014
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu
/>
i
LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan: số liệu và kết quả nghiên cứu trình bày trong luận
văn này là trung thực và chưa được sử dụng để bảo vệ một học vị nào. Mọi sự
giúp đỡ cho việc thực hiện luận văn này đã được cám ơn và thông tin trích
dẫn trong luận văn đều được chỉ rõ nguồn gốc.
Thái Nguyên, ngày 10 tháng12 năm
2014
Tác giả
Trần Quốc Hoa
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu
/>
ii
LỜI CẢM ƠN
Trong quá trình nghiên cứu và viết luận văn tôi đã nhận được sự quan
tâm giúp đỡ của nhiều tập thể, cá nhân trong và ngoài trường.
Đặc biệt xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến TS. Trần Minh Yến,
người đã tận tình hướng dẫn, định hướng và giúp đỡ tôi về chuyên môn trong
suốt thời gian hoàn thành luận văn tốt nghiệp.
Tôi xin chân thành cám ơn tập thể các thầy cô giáo trong phòng Đào
tạo, trường đại học Kinh tế và Quản trị kinh doanh Thái Nguyên đã tạo
điều kiện giúp đỡ tôi trong quá trình học tập, nghiên cứu để tôi thực hiện
tốt luận văn này. Đồng thời xin chân thành cám ơn các Sở, Ngành có li ên
quan của tỉnh Thái Nguyên; Huyện ủy - HĐND - UBND huyện, các phòng,
ban chuyên môn và các xã của huyện Phú Bình đã tạo điều kiện thuận lợi
trong quá trình công tác và học tập cũng như cơ sở nghiên cứu để tôi hoàn
thành luận văn này một cách tốt nhất.
Qua đây tôi cũng xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến gia đình, người
thân, những người luôn ủng hộ, động viên tạo điều kiện cho tôi trong quá
trình học tập, nghiên cứu và thực hiện đề tài. Trong quá trình thực hiện, luận
văn khó tránh khỏi những sai sót, rất mong nhận được những ý kiến đóng góp
của quý thầy cô và bạn đọc để luận văn được hoàn thiện hơn.
Xin chân thành cám ơn!
Thái Nguyên, ngày 10 tháng12 năm 2014
Tác giả
Trần Quốc Hoa
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu
/>
3
MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN .............................................................................................. i
LỜI CẢM ƠN ................................................................................................... ii
MỤC LỤC ........................................................................................................ iii
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT ...............................................................
vi DANH MỤC CÁC BẢNG ..............................................................................
vii
MỞ
ĐẦU
.......................................................................................................... 1
1. Tính cấp thiết của đề tài ................................................................................ 1
2. Mục tiêu nghiên cứu...................................................................................... 2
3. Đối tượng nghiên cứu và phạm vi nghiên cứu.............................................. 2
4. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài ...................................................... 3
5. Bố cục của luận văn ...................................................................................... 3
Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ GIẢI QUYẾT
VIỆC LÀM CHO NGƯỜI DÂN BỊ THU HỒI ĐẤT .................................. 4
1.1. Cơ sở lý luận về giải quyết việc làm cho người dân bị thu hồi đất ........... 4
1.1.1. Một số khái niệm cơ bản .................................................................... 4
1.1.2. Tầm quan trọng của việc thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã
hội ở Việt Nam .............................................................................................. 7
1.1.3. Tác động của thu hồi đất đến đời sống của người bị thu hồi đất ........ 8
1.1.4. Các hoạt động giải quyết việc làm cho ng ười lao động bị thu
hồi đất.......................................................................................................... 10
1.1.5. Các yếu tố ảnh hưởng đến giải quyết việc làm cho người dân bị
thu hồi đất.................................................................................................... 11
1.2. Cơ sở thực tiễn giải quyết việc làm cho người dân bị thu hồi đất ........... 19
1.2.1. Kinh nghiệm của một số nước trong khu vực................................... 19
1.2.2. Kinh nghiệm của một số địa phương trong nước ............................. 23
1.2.3. Thực trạng giải quyết việc làm cho người dân bị thu hồi đất tại
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu
/>
4
Việt Nam ..................................................................................................... 26
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu
/>
4
1.2.4. Công tác giải quyết việc làm cho người dân bị thu hồi đất tại
tỉnh Thái Nguyên......................................................................................... 28
1.2.5. Bài học rút ra cho việc giải quyết việc làm cho người dân bị thu
hồi đất huyện Phú Bình ............................................................................... 29
Chương 2. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU............................................. 30
2.1. Câu hỏi nghiên cứu .................................................................................. 30
2.2. Phương pháp nghiên cứu.......................................................................... 30
2.2.1. Phương pháp điều tra cơ bản............................................................. 31
2.2.2. Phương pháp thống kê, phân tích, tổng hợp số liệu điều tra (sử
dụng phần mềm Microsoft Excel)............................................................... 31
2.2.3. Phương pháp chuyên gia ................................................................... 32
2.2.4. Phương pháp tổng hợp, so sánh, đánh giá ........................................ 32
2.2.5. Phương pháp tham khảo, kế thừa các tài liệu liên quan đến đề tài .......
32
2.3. Các chỉ tiêu nghiên cứu ............................................................................ 32
Chương 3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN ........................ 33
3.1. Khái quát về đặc điểm tự nhiên, kinh tế - xã hội huyện Phú Bình,
tỉnh Thái Nguyên............................................................................................. 33
3.1.1. Đặc điểm tự nhiên ............................................................................. 33
3.1.2. Đặc điểm kinh tế - xã hội .................................................................. 36
3.2. Tình hình giải quyết việc làm cho người dân bị thu hồi đất .................... 51
3.2.1. Tình hình chung về công tác thu hồi đất tại huyện Phú Bình từ
năm 2010 - 2013.......................................................................................... 51
3.2.2. Chính sách về giải quyết việc làm cho người dân bị thu hồi đất
trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên..................................................................... 54
3.2.3. Kết quả giải quyết việc làm cho người dân bị thu hồi đất trên địa
bàn huyện Phú Bình .................................................................................... 60
3.3. Đánh giá chung ........................................................................................ 73
3.3.1. Kết quả đạt được ............................................................................... 73
3.3.2. Những hạn chế, yếu kém và nguyên nhân của hạn chế trong giải
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu
/>
5
quyết việc làm cho người dân bị thu hồi đất ở huyện Phú Bình ................. 74
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu
/>
6
Chương 4. MỘT SỐ GIẢI PHÁP NHẰM GIẢI QUYẾT VIỆC LÀM
CHO NGƯỜI DÂN BỊ THU HỒI ĐẤT ...................................................... 77
4.1. Quan điểm, định hướng, mục tiêu về giải quyết việc làm cho người
dân bị thu hồi đất tại huyện Phú Bình ............................................................. 77
4.1.1. Quan điểm ......................................................................................... 78
4.1.2. Định hướng........................................................................................ 78
4.1.3. Mục tiêu ............................................................................................ 78
4.2. Giải pháp .................................................................................................. 79
4.2.1. Giải pháp về tổ chức và thực hiện chính sách bồi thường giải
phóng mặt bằng ........................................................................................... 79
4.2.2. Giải pháp về giải quyết việc làm cho người dân bị thu hồi đất ........ 80
4.3. Kiến nghị .................................................................................................. 83
4.3.1. Đối với Trung ương .......................................................................... 83
4.3.2. Đối với địa phương ........................................................................... 84
4.3.3. Đối với các các Chủ đầu tư (Doanh nghiệp)..................................... 89
4.3.4. Đối với người bị thu hồi đất .............................................................. 89
KẾT LUẬN .................................................................................................... 91
TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................ 93
PHỤ LỤC ..................................................................................................... 100
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu
/>
7
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
ATGT
:
An toàn giao thông
CN
:
Công nghiệp
CNH, HĐH
:
Công nghiệp hóa, hiện đại hóa
GD-LĐXH
:
Giáo dục - Lao động xã hội
GDTH
:
Giáo dục tiểu học
GPMB
:
Giải phóng mặt bằng
GQVL
:
Giải quyết việc làm
GTSX
:
Giá trị sản xuất
ILO
:
Tổ chức Lao động Quốc tế
KCN
:
Khu công nghiệp
LLLĐ
:
Lực lượng lao động
NN
:
Nông nghiệp
QL
:
Quốc lộ
SXKD
:
Sản xuất kinh doanh
TH
:
Thu hồi
THCS
:
Trung học cơ sở
THPT
:
Trung học phổ thông
UBND
:
Ủy ban nhân dân
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu
/>
vii
DANH MỤC CÁC BẢNG
Bảng 3.1.
Bảng 3.2.
Bảng 3.3.
Bảng 3.4.
Bảng 3.5.
Bảng 3.6.
Bảng 3.7.
Bảng 3.8.
Hiện trạng, cơ cấu sử dụng các loại đất huyện Phú Bình đến
01/01/2014 .................................................................................. 35
Cơ cấu lao động trong độ tuổi lao động ở Phú Bình, Thái
Nguyên năm 2012....................................................................... 37
Cơ cấu LLLĐ huyện Phú Bình theo trình độ văn hóa năm
2010 - 2013 ................................................................................. 38
Cơ cấu LLLĐ huyện Phú Bình theo trình độ chuyên môn kỹ
thuật năm 2012 - 2013 ................................................................ 39
Giá trị và tốc độ tăng trưởng GTSX trên địa bàn huyện Phú
Bình giai đoạn 2008 - 2013 ........................................................ 45
GTSX bình quân đầu người trên địa bàn huyện Phú Bình......... 46
Chuyển dịch cơ cấu GTSX theo ngành Phú Bình ...................... 47
Tình hình thu hồi đất và giải phóng mặt bằng thực hiện các
dự án đầu tư trên địa bàn huyện Phú Bình từ 2010 - 2013......... 51
Nghề nghiệp chính của lao động vùng thu hồi đất năm 2010........
Bảng 3.9.
61
Bảng 3.10. Cơ cấu lao động trong tuổi lao động chia theo thành phần
kinh tế năm 2012 của huyện Phú Bình ....................................... 62
Bảng 3.11. Thu hồi đất nông nghiệp và nhu cầu đào tạo nghề, giải
quyết việc làm cho lao động bị thu hồi đất ................................ 65
Bảng 3.12. Tổng hợp kinh phí bồi thường hỗ trợ GPMB ............................. 67
Bảng 3.13. Kết quả phỏng vấn chi tiết về thu hồi đất và bồi thường hỗ trợ
.......68
Bảng 3.14. Phương thức sử dụng tiền các hộ dân tại Nhà máy may TNG
.........69
Bảng 3.15. Trình độ văn hóa, chuyên môn của số người trong độ tuổi
lao động ...................................................................................... 69
Bảng 3.16. Tình hình lao động và việc làm của các hộ dân bị thu hồi
đất tại Dự án Nhà máy may TNG............................................... 71
Bảng 3.17. Về học vấn, giáo dục của các hộ dân bị thu hồi đất tại Dự án
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu
/>
vii
Nhà máy may TNG .................................................................... 71
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu
/>
viii
Bảng 3.18. Thu nhập bình quân của các hộ dân bị thu hồi đất tại Dự án
Nhà máy may TNG .................................................................... 72
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu
/>
1
MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Đất đai là tài nguyên vô cùng quý giá đối với mỗi quốc gia. Là điều
kiện tồn tại và phát triển của nền sản xuất xã hội, của bản thân con người và là
điều kiện sinh tồn của động, thực vật.
Cùng với sự phát triển nhanh chóng của nền kinh tế quốc dân trong quá
trình thực hiện sự nghiệp Công nghiệp hóa, hiện đại hóa (CNH, HĐH) đất
nước, trong những năm qua các địa phương trong cả nước đã thu hồi hàng ngàn
ha đất bao gồm cả đất ở và đất nông nghiệp để sử dụng vào mục đích quốc
phòng, an ninh, lợi ích quốc gia, lợi ích công cộng, mục đích phát triển kinh
tế. Thu hồi đất, bồi thường, hỗ trợ và tái định cư để giải phóng mặt bằng
(GPMB) thực hiện các dự án, công trình là một khâu quan trọng, then chốt là
điều kiện quyết định để triển khai thực hiện các dự án. Thu hồi đất, bồi
thường, hỗ trợ và tái định cư là một vấn đề hết sức nhạy cảm và phức tạp liên
quan đến mọi mặt đời sống kinh tế, xã hội và cộng đồng dân cư, ảnh hưởng
trực tiếp tới lợi ích của Nhà nước, của Chủ đầu tư, đặc biệt với các hộ gia đình
cá nhân bị Nhà nước thu hồi đất nhất là đất sản xuất nông nghiệp (thu hồi tư
liệu sản xuất đặc biệt, phương tiện sống của người sản xuất nông nghiệp).
Các địa phương đã ban hành và thực hiện các nội dung yêu cầu của
chính sách thường, hỗ trợ và tái định cư theo quy định của Nhà nước như: hỗ
trợ ổn định đời sống, sản xuất; hỗ trợ chuyển đổi nghề và tạo việc làm, giải
quyết việc làm... Song tình trạng thiếu việc làm, thất nghiệp, không chuyển
đổi được nghề nghiệp sau khi bị Nhà nước thu hồi đất đã làm cho cuộc sống,
nhất là đối với người nông dân còn gặp nhiều khó khăn. Nguyên nhân này một
phần do nhiều nơi thực hiện chính sách bồi thường, hỗ trợ và tái định cư, đào
tạo nghề và giải quyết việc làm cho hộ dân bị thu hồi đất chưa hợp lý. Bên
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu
/>
2
cạnh đó, bản thân những người dân bị thu hồi đất còn thụ động trông chờ
vào Nhà
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu
/>
3
nước, chưa tích cực tự đào tạo để đáp ứng nhu cầu chuyển đổi nghề nghiệp...
Phú Bình là huyện thuần nông, nhu cầu thu hồi đất, đầu tư phát triển
kinh tế xã hội trong thời gian tới là rất cao; cộng đồng dân cư bị thu hồi đất
sản xuất ngày càng nhiều, tình trạng thất nghiệp hoặc thiếu việc làm dễ xẩy
ra, thu nhập của một bộ phận dân cư giảm sút, nhiều vấn đề xã hội nảy sinh.
Vấn đề giải quyết việc làm gặp nhiều khó khăn, bất cập. Xuất phát từ thực tế
nêu trên, tôi quyết định chọn việc nghiên cứu: “Giải quyết việc làm cho
người dân bị thu hồi đất tại huyện Phú Bình tỉnh Thái Nguyên” làm đề tài
luận văn tốt nghiệp Thạc sĩ Kinh tế.
2. Mục tiêu nghiên cứu
2.1. Mục tiêu chung
Luận văn nghiên cứu vấn đề giải quyết việc làm cho các hộ dân sau khi
bị Nhà nước thu hồi đất sản xuất nông nghiệp. Từ đó đề xuất một số giải pháp
giải quyết việc làm cho người dân bị thu hồi đất trên địa bàn huyện Phú Bình
nói riêng và cho tỉnh Thái Nguyên nói chung, góp phần ổn định đời sống cho
những người dân bị thu hồi đất trên địa bàn.
2.2. Mục tiêu cụ thể
- Làm rõ cơ sở lý luận chung về việc làm và giải quyết việc làm cho
người dân bị thu hồi đất.
- Nghiên cứu thực trạng giải quyết việc làm cho các hộ dân sau khi bị
Nhà nước thu hồi đất sản xuất nông nghiệp trên địa bàn huyện Phú Bình, tỉnh
Thái Nguyên.
- Đề xuất một số giải pháp giải quyết việc làm cho người dân bị thu hồi
đất sản xuất nông nghiệp hiện tại và trong những năm tới.
3. Đối tượng nghiên cứu và phạm vi nghiên cứu
3.1. Đối tượng nghiên cứu: Luận văn tập trung nghiên cứu vấn đề giải
quyết việc làm cho những người dân bị Nhà nước thu hồi đất sản xuất nông
nghiệp trên địa bàn huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên.
3.2. Phạm vi nghiên cứu
- Phạm vi về nội dung: Nghiên cứu những vấn đề lý luận và thực tiễn
về giải quyết việc làm của người dân sau khi bị Nhà nước thu hồi đất, đồng
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu
/>
4
thời phân tích chính sách hỗ trợ đào tạo nghề và giải quyết việc làm đối với
hộ trực tiếp sản xuất nông nghiệp khi Nhà nước thu hồi đất.
- Phạm vi về thời gian
Đề tài được tập trung nghiên cứu trong giai đoạn từ năm 2010 đến hết
năm 2013.
- Phạm vi không gian
Đề tài được tiến hành nghiên cứu trên địa bàn huyện Phú Bình, tỉnh
Thái Nguyên (nơi các hộ dân bị thu hồi đất đang sinh sống).
4. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài
- Góp phần làm rõ cơ sở lý luận và thực tiễn về giải quyết việc làm cho
người dân bị thu hồi đất.
- Khảo cứu kinh nghiệm của một số nước, một số địa phương về giải
quyết việc làm cho người dân khi nhà nước thu hồi đất, và rút ra một số bài học
có thể vận dụng đối với Việt Nam nói chung và tỉnh Thái Nguyên nói riêng.
- Phân tích thực trạng giải quyết việc làm đối với người dân sau khi bị
thu hồi đất trên địa bàn huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên. Đánh giá những
kết quả đạt được, những mặt còn hạn chế, bất cập, và làm rõ nguyên nhân của
những hạn chế, bất cập đó.
- Đề xuất một số giải pháp nhằm thực hiện tốt chính sách giải quyết
việc làm cho người dân sau khi bị thu hồi đất của huyện Phú Bình, tỉnh Thái
Nguyên.
5. Bố cục của luận văn
Ngoài phần mở đầu, kết luận, tài liệu tham khảo, nội dung luận văn
được bố cục thành 4 chương:
Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn về giải quyết việc làm cho người
dân bị thu hồi đất.
Chương 2: Phương pháp nghiên cứu.
Chương 3: Kết quả nghiên cứu và thảo luận.
Chương 4: Một số giải pháp nhằm thực hiện chính sách giải quyết việc
làm cho người dân sau khi bị thu hồi đất.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu
/>
5
Chương 1
CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ GIẢI QUYẾT
VIỆC LÀM CHO NGƯỜI DÂN BỊ THU HỒI ĐẤT
1.1. Cơ sở lý luận về giải quyết việc làm cho người dân bị thu hồi đất
1.1.1. Một số khái niệm cơ bản
1.1.1.1. Khái niệm về việc làm; thiếu việc làm; thất nghiệp
* Việc làm
Là hoạt động lao động tạo ra thu nhập mà không bị pháp luật cấm.
Theo tổ chức Lao động quốc tế (ILO): “Việc làm là những hoạt động lao động
được trả công bằng tiền và bằng hiện vật”.
Điều 13, chương II Bộ Luật Lao Động nước CHXHCN Việt Nam có ghi
rõ: “Mọi hoạt động lao động tạo ra nguồn thu nhập, không bị pháp luật cấm
đều được thừa nhận là việc làm”. [13,tr11] Khái niệm này được vận dụng
trong các cuộc điều tra về thực trạng lao động và việc làm hàng năm của Việt
Nam và được cụ thể hóa bằng ba dạng hoạt động sau:
- Làm các công việc để nhận tiền công, tiền lương dưới dạng bằng tiền
hoặc bằng hiện vật.
- Làm các công việc để thu lợi nhuận cho bản thân. Bao gồm sản xuất
nông nghiệp trên đất do chính thành viên được quyền sử dụng; hoặc hoạt
động kinh tế phi nông nghiệp; hoặc hoạt động kinh tế phi nông nghiệp do
chính thành viên đó làm chủ toàn bộ hoặc một phần.
- Làm công việc cho hộ gia đình mình nhưng không được trả thù lao
dưới hình thức tiền lương, tiền công cho công việc đó. Bao gồm sản xuất
nông nghiệp trên đất do chủ hộ hoặc một thành viên trong hộ có quyền sử
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu
/>
6
dụng; hoạt động kinh tế phi nông nghiệp do chủ hộ hoặc một thành viên trong
hộ làm chủ hoặc quản lý.
Theo khái niệm trên một hoạt động được coi là việc làm cần thoả mãn
hai điều kiện:
- Một là, hoạt động đó phải có ích và tạo ra thu nhập cho người lao
động và cho các thành viên trong gia đình. Điều này chỉ rõ tính hữu ích và
nhấn mạnh tiêu thức tạo ra thu nhập của việc làm.
- Hai là, hoạt động đó không bị pháp luật ngăn cấm. Điều này chỉ rõ
tính pháp lý của việc làm.
Các hoạt động lao động được xác định là việc làm bao gồm:
- Tất cả các hoạt động tạo ra của cải vật chất hay tinh thần, không bị
pháp luật cấm, được trả công dưới dạng bằng tiền hoặc hiện vật.
- Những công việc tự làm để thu lợi nhuận cho bản thân hoặc thu nhập
cho gia đình mình, nhưng không được trả công (bằng tiền hoặc hiện vật) cho
công việc đó. Các công việc trong các cơ sở sản xuất kinh doanh thuộc sở hữu
tư nhân của gia đình, các công việc nội trợ, chăm sóc con cái, đều được coi là
việc làm.
* Thiếu việc làm
Thiếu việc làm là tình trạng người lao động không có đủ việc làm theo
thời gian quy định trong tuần, trong tháng hoặc làm những công việc có thu
nhập quá thấp không đảm bảo cuộc sống nên muốn làm việc thêm để có thu
nhập. Người thiếu việc làm là những người trong khoảng thời gian xác định
của cuộc điều tra có tổng số giờ làm việc nhỏ hơn số giờ quy định trong tuần,
trong tháng hoặc trong năm và có nhu cầu làm thêm giờ; hoặc là những người
có tổng số giờ làm việc bằng số giờ quy định trong tuần, tháng, năm nhưng có
thu nhập quá thấp nên muốn làm thêm để có thu nhập.
*Thất nghiệp
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu
/>
7
Thất nghiệp là sự mất việc làm hay sự tách rời lao động ra khỏi tư liệu
sản xuất.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu
/>
8
Định nghĩa thất nghiệp của tổ chức Lao động Quốc tế (ILO): “Thất
nghiệp là tình trạng tồn tại khi một số người trong độ tuổi lao động muốn làm
việc, nhưng không thể tìm được việc làm ở mức lương thịnh hành”. [9,tr27]
Theo P.A.Samuelson và W.D.Nordhaus, người thất nghiệp là những
người trong không có việc làm được trả công và đang cố gắng cụ thể để đi
tìm một công việc trong 4 tuần qua, hoặc bị thôi việc nhưng đang chờ được
gọi làm việc trở lại, hoặc đang chờ đợi đi làm trong tháng tới.
Ở Việt Nam, theo quy định của Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội :
“Người thất nghiệp là những người đủ từ 15 tuổi trở lên, có nhu cầu làm việc
nhưng không việc làm trong tuần lễ điều tra, và tính đến thời điểm điều tra có
đi tìm việc trong 4 tuần lễ qua hoặc không đi tìm việc trong 4 tuần lễ qua với
lý do chờ việc, nghỉ thời vụ, không biết tìm việc ở đâu...hoặc trong tuần lễ
trước điều tra có tổng số giờ làm việc dưới 8 giờ, muốn làm thêm nhưng
không tìm được việc”. [13,tr23].
1.1.1.2. Khái niệm về giải quyết việc làm
Giải quyết việc làm là việc tạo ra các cơ hội để người lao động có việc
làm và tăng được thu nhập, phù hợp với lợi ích của bản than, gia đình, cộng
đồng và xã hội.
Như vậy, giải quyết việc làm là nhằm khai thác triệt để tiền năng của
một con người, nhằm đạt được việc làm hợp lý và việc làm có hiệu quả.
Chính vì vậy, giải quyết việc làm phù hợp có ý nghĩa hết sức quan trọng đối
với người lao động ở chỗ tạo cơ hội cho họ thực hiện được quyền và nghĩa vụ
của mình. Trong đó có quyền cơ bản nhất là quyền được làm việc nhằm nuôi
sống bản than và gia đình góp phần xây dựng quê hương đất nước.
Giải quyết việc làm có thể hiểu ở một số khía cạnh sau đây:
Thứ nhất, tạo ra số lượng và chất lượng tư liệu sản xuất. Số lượng và chất
lượng tư liệu sản xuất phụ thuộc vào vốn đầu tư, tiến bộ khoa học kỹ thuật áp
dụng trong sản xuất và khả năng quản lý, sử dụng đối với các tư liệu sản xuất
đó.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu
/>
9
Thứ hai, tạo ra số lượng và chất lượng sức lao động. Số lượng lao động
phụ thuộc vào quy mô, tốc độ tăng dân số, các quy định về độ tuổi và sự di
chuyển của lao động, chất lượng lao động phụ thuộc vào sự phát triển của
giáo dục đào tạo,y tế, chăm sóc sức khỏe cộng đồng…
Thứ ba, thực hiện các giải pháp để duy trì việc làm ổn định và đạt hiệu
quả cao, các giải pháp về quản lý thị trường, kỹ thuật… nhằm nâng cao hiệu
quả của việc làm.
1.1.1.3. Khái niệm về Nhà nước thu hồi đất
Nhà nước thu hồi đất là việc Nhà nước quyết định thu lại quyền sử
dụng đất của người được Nhà nước trao quyền sử dụng đất hoặc thu lại đất
của người sử dụng đất vi phạm pháp luật về đất đai. [3,tr2].
Với khái niệm này cần được hiểu:
+ Không phải mọi khoản bồi thường đều chi trả được bằng tiền.
+ Sự mất mát của người bị thu hồi đất không chỉ là về mặt vật chất mà
nhiều trường hợp còn mất mát cả về tinh thần.
+ Về mặt hành chính thì đây là một quá trình không tự nguyện, có tính
cưỡng chế và vẫn là đòi hỏi sự "hi sinh", không thể là một sự bồi thường
ngang giá tuyệt đối.
Việc bồi thường có thể vô hình hoặc hữu hình, có thể do các quy định
của pháp luật điều tiết, hoặc do thỏa thuận giữa các chủ thể.
1.1.1.4. Khái niệm về bồi thường, hỗ trợ khi Nhà nước thu hồi đất
Bồi thường về đất là việc Nhà nước trả lại giá trị quyền sử dụng đất đối
với diện tích đất thu hồi cho người sử dụng đất. [3,tr2].
Hỗ trợ khi Nhà nước thu hồi đất là việc Nhà nước trợ giúp cho người
có đất thu hồi để ổn định đời sống, sản xuất và phát triển thông qua đào tạo
nghề mới, bố trí việc làm mới, cấp kinh phí để di dời đến địa điểm mới
[3,tr2].
1.1.2. Tầm quan trọng của việc thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội ở
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu
/>
10
Việt Nam
Quyết định thu hồi đất và bồi thường GPMB là khâu then chốt để Nhà
nước thực hiện việc giao đất, cho thuê đất theo quy hoạch và kế hoạch sử
dụng đất được thực hiện trên thực tế, làm cho đất đai sử dụng ngày càng có
hiệu quả, đây là việc làm lâu dài và liên tục của quá trình công nghiệp hoá và
hiện đại hoá đất nước. Khi tiến hành thực hiện công tác bồi thường, hỗ trợ và
tái định cư luôn tồn tại 3 mối quan hệ: Nhà nước, người bị thu hồi đất, nhà
đầu tư. Tuy cùng lúc, cùng địa điểm nhưng quyền lợi, nghĩa vụ và trách
nhiệm và lợi ích lại khác nhau. Thực hiện bồi thường đất đai, tài sản, vật kiến
trúc, hỗ trợ cho người bị thu hồi đất phải đảm bảo tính công khai, công bằng,
dân chủ theo chính sách pháp luật, vừa đảm bảo phát triển kinh tế vừa ổn định
tình hình chính trị của đất nước nói chung và của địa phương nói riêng.
Bồi thường, hỗ trợ và tái định cư là vấn đề kinh tế xã hội tổng hợp liên
quan đến nhiều mặt kinh tế xã hội, phụ thuộc vào nhiều văn bản quy phạm
pháp luật của Nhà nước như: Luật Đất đai, Bộ Luật dân sự, Bộ Luật Lao
động, Luật Ngân sách, Luật Khiếu nại, Tố cáo, Luật Xây dựng... và các Nghị
định, Thông tư hướng dẫn thực hiện.
1.1.3. Tác động của thu hồi đất đến đời sống của người bị thu hồi đất
1.1.3.1. Những tác động tích cực
- Tạo cơ hội việc làm có thu nhập ổn định cho một bộ phận lao động
nông thôn. Việc thu hồi đất để xây dựng các khu công nghiệp, khu đô thị đã
giúp cho việc chuyển một số lao động từ khu vực sản xuất nông nghiệp sang
làm việc ở khu vực công nghiệp và dịch vụ. Thu nhập của lao động nông thôn
đã tăng lên, từ khoảng 4 triệu đồng/người/năm năm 2000, đã tăng lên 12,2,
triệu đồng/người/năm năm 2008. Sau khi thu hồi đất, nhiều lao động nông
thôn đã chuyển sang các ngành phi nông nghiệp, đặc biệt là số lao động trẻ,
lao động đã qua đào tạo. Các khu công nghiệp đã thu hút được số lượng lớn
lao động nông thôn, và thu nhập cao hơn, ổn định hơn. Thu nhập của lao động
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu
/>
11
ở các khu công nghiệp trung bình từ khoảng 3,5-6,0 triệu đồng/tháng. Như
vậy thu nhập của họ đã cao hơn rất nhiều so với làm nông nghiệp.
- Tăng nguồn vốn cho người lao động (tiền được bồi thường): Khi Nhà
nước thu hồi đất để thực hiện công nghiệp hóa và đô thị hóa thì phương thức
bồi thường được thực hiện nhiều nhất là bồi thường bằng tiền. Người lao
động có thể dùng khoản tiền này để đầu tư phát triển sản xuất tạo nguồn thu
nhập, đầu tư học nghề, xây dựng nhà cửa… Cùng với việc bồi thường thiệt
hại, việc hỗ trợ chuyển đổi nghề nghiệp cũng được thực hiện bằng tiền.
- Phát triển cơ sở hạ tầng: khi thu hồi đất để thực hiện công nghiệp hóa,
hiện đại hóa, thì kèm theo đó là sự phát triển cơ sở hạ tầng. Đó là sự phát triển
mạng lưới giao thông, cầu cống, bến cảng, chợ, siêu thị, mạng lưới thông tin,
viễn thông, điện năng…., tạo điều kiện cho người dân tiếp cận thuận lợi và
hiệu quả hơn trong các hoạt động sản xuất, trao đổi hàng hóa, cải thiện điều
kiện giao lưu với bên ngoài.
Thu hồi đất và bồi thường GPMB đúng tiến độ sẽ tiết kiệm được thời
gian, chi phí và sớm đưa dự án sử dụng mang lại hiệu quả kinh tế xã hội.
Ngược lại, làm chậm tiến độ thực hiện dự án, lãng phí thời gian, tăng chi phí,
giảm hiệu quả dự án.
1.1.3.2. Những tác động tiêu cực
- Làm giảm diện tích đất nông nghiệp: Thực tế cho thấy rằng, nhiều
diện tích đất đã bị thu hồi để phục vụ cho mục đích phát triển kinh tế-xã hội,
trong đó nhiều nhất là đất nông nghiệp. Theo số liệu của Bộ Nông nghiệp và
Phát triển Nông thôn, hàng năm, diện tích đất nông nghiệp bị thu hồi cho phát
triển công nghiệp là khoảng trên 70.000 ha, chưa kể cho phát triển đô thị là
khoảng 10.000 ha. Chỉ tính riêng một số tỉnh vùng đồng bằng sông Hồng như:
Bắc Ninh, Vĩnh Phúc, Hải Phòng và Ninh Bình, số diện tích đất nông nghiệp
bị thu hồi cho phát triển công nghiệp trong những năm vừa qua đã lên hàng
chục nghìn ha (Bắc Ninh gần 2.000 ha, Hải Phòng gần 4.000ha, Ninh Bình là
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu
/>
12
một tỉnh nhỏ nhưng cũng có đến 735 ha….). Diện tích đất nông nghiệp giảm
dẫn đến diện tích đất nông nghiệp trên lao động giảm. Có nơi, diện tích đất
2
nông nghiệp bình quân giảm từ 2.438m /lao động nông nghiệp xuống còn
2
384m /lao động nông nghiệp.
- Làm tăng tình trạng thiếu việc làm, thất nghiệp: việc thu hồi đất nông
nghiệp trong những năm qua đã tác động đến đời sống của người lao động.
Mặc dù Nhà nước và các địa phương đã ban hành nhiều chính sách cụ
thể như bồi thường, hỗ trợ giải quyết việc làm, đào tạo chuyển đổi nghề, hỗ
trợ tái định cư đối với nông dân bị thu hồi đất... nhưng trên thực tế 67% lao
động nông nghiệp vẫn giữ nguyên nghề cũ sau khi bị thu hồi đất, 13% chuyển
sang nghề mới và có tới 25 - 30% không có việc làm hoặc có việc làm nhưng
không ổn định. Trung bình mỗi hộ bị thu hồi đất có 1,5 lao động rơi vào tình
trạng không có việc làm và mỗi ha đất nông nghiệp bị thu hồi có tới 13 lao
động mất việc làm, phải chuyển đổi nghề nghiệp. Tình trạng bị mất việc làm
do bị thu hồi đất đã làm xuất hiện hình thức thất nghiệp mới ở nông thôn bên
cạnh sự tồn tại của các hình thức thất nghiệp khác. Đó là thất nghiệp công
khai (chính thức) giống như thất nghiệp ở thành thị.
- Làm ảnh hưởng đến đời sống người lao động: Chính vì sự thiếu việc
làm do thu hồi đất nên đời sống của nhiều người dân rơi vào tình trạng bấp
bênh, không ổn định. Thu nhập bị giảm do người lao động không có việc làm
hoặc có việc làm nhưng cho thu nhập thấp.
1.1.4. Các hoạt động giải quyết việc làm cho người lao động bị thu hồi đất
- Đào tạo nghề: Nhà nước ban hành chính sách hỗ trợ đào tạo nghề, xây
dựng, nâng cấp cơ sở vật chất cho hệ thống trường lớp đào tạo nghề.
Phát triển đội ngũ giáo viên dạy nghề cả về số lượng và chất lượng. Các
hình thức đào tạo phong phú, bao gồm cả ngắn hạn và dài hạn, liên kết đào
tạo, vừa học vừa làm hoặc đào tạo lưu động….Khuyến khích các tổ chức, cá
nhân tham gia đào tạo nghề.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu
/>
