HÌNH THÀNH BIỂU TƯỢNG LỊCH SỬ CHO HỌC SINH LỚP 4 THÔNG QUA SỬ DỤNG PHƯƠNG TIỆN DẠY HỌC

TRƯỜNG ĐẠI HỌC QUẢNG NAM
KHOA TIỂU HỌC – MẦM NON

----------

PHẠM THỊ THU TUYỀN

HÌNH THÀNH BIỂU TƯỢNG LỊCH SỬ CHO
HỌC SINH LỚP 4 THÔNG QUA SỬ DỤNG
PHƯƠNG TIỆN DẠY HỌC.

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC

Quảng Nam, tháng 05 năm 2018


LỜI CẢM ƠN
Lời đầu tiên, tôi xin được gởi lời cảm ơn chân thành nhất đến toàn thể
giảng viên khoa Tiểu học – Mầm non trường Đại học Quảng Nam đã tạo điều
kiện cho tôi hoàn thành khóa luận tốt nghiệp với đề tài: “Hình thành biểu tượng
lịch sử cho học sinh lớp 4 thông qua sử dụng phương tiện dạy học”.
Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến cô giáo – ThS. Lê Thị Bình, cô là
người trực tiếp hướng dẫn, giúp đỡ, ủng hộ, động viên tinh thần và tạo điều kiện
thuận lợi cho tôi trong suốt quá trình nghiên cứu và hoàn thành khóa luận.
Xin chân thành cảm ơn đến tất cả các thầy, cô giáo, BGH nhà trường, các
em HS trường Tiểu học Hùng Vương, TP. Tam Kỳ đã tạo điều kiện, giúp đỡ tôi
trong quá trình khảo sát thực trạng, thực nghiệm sư phạm tại trường.
Cuối cùng, tôi xin gởi lời cảm ơn đến bạn bè, gia đình, người thân, những
người đã luôn ở bên cạnh, động viên tôi trong suốt thời gian vừa qua.
Mặc dù đã rất cố gắng để để hoàn thành đề tài một cách hoàn chỉnh nhất.
Song do buổi đầu mới làm quen với công tác nghiên cứu khoa học, điều kiện thời

gian có hạn và khả năng còn hạn chế nên bài làm không tránh khỏi những thiếu
sót nhất định. Vì vậy, những lời nhận xét, góp ý kiến của thầy cô và các bạn
chính là điều kiện để khóa luận ngày một hoàn thiện hơn.
Tôi xin chân thành cảm ơn!
Tam Kỳ, tháng 5 năm 2018
Sinh viên thực hiện

Phạm Thị Thu Tuyền


LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số dữ
liệu và kết quả nghiên cứu nêu trong khóa luận này là trung thực, được các đồng
tác giả cho phép sử dụng và chưa từng được công bố trong bất kì một công trình
nào khác.
Tam Kỳ, tháng 5 năm 2018
Sinh viên thực hiện

Phạm Thị Thu Tuyền


MỤC LỤC
1. Lý do chọn đề tài...........................................................................................................1
2. Mục đích nghiên cứu.....................................................................................................2
3. Đối tượng và khách thể nghiên cứu...............................................................................2
4. Nhiệm vụ nghiên cứu....................................................................................................2
5. Phương pháp nghiên cứu...............................................................................................2
6. Lịch sử vấn đề nghiên cứu.............................................................................................3
7. Đóng góp của đề tài.......................................................................................................5
8. Giới hạn phạm vi nghiên cứu........................................................................................6

9. Cấu trúc tổng quan của đề tài........................................................................................6
NỘI DUNG NGHIÊN CỨU.............................................................................................7
CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ HÌNH THÀNH BIỂU TƯỢNG
LỊCH SỬ CHO HỌC SINH LỚP 4 THÔNG QUA SỬ DỤNG PHƯƠNG TIỆN DẠY
HỌC...................................................................................................................................7
1.1. Cơ sở lý luận...............................................................................................................7
1.1.1. Biểu tượng lịch sử...................................................................................................7
1.1.2. Một số vấn đề về phương tiện dạy học (Phương tiện kỹ thuật).............................11
1.1.3. Đặc điểm nhận thức lứa tuổi học sinh lớp 4..........................................................15
1.2. Cơ sở thực tiễn..........................................................................................................17
1.2.1. Mục tiêu và nội dung chương trình môn Lịch sử lớp 4.........................................17
1.2.2. Thực trạng về hình thành biểu tượng lịch sử cho học sinh lớp 4 thông qua sử dụng
phương tiện dạy học........................................................................................................19
Tiểu kết chương 1............................................................................................................33
CHƯƠNG 2. HÌNH THÀNH BIỂU TƯỢNG LỊCH SỬ................................................34
CHO HỌC SINH LỚP 4 THÔNG QUA SỬ DỤNG......................................................34
PHƯƠNG TIỆN DẠY HỌC...........................................................................................34
2.1. Cơ sở xây dựng biện pháp hình thành biểu tượng lịch sử cho học sinh lớp 4 thông
qua sử dụng phương tiện dạy học....................................................................................34
2.1.1. Một số căn cứ để xây dựng biện pháp hình thành biểu tượng lịch sử cho học sinh
lớp 4 thông qua sử dụng phương tiện dạy học................................................................34
2.1.2. Một số nguyên tắc để xây dựng biện pháp hình thành biểu tượng lịch sử cho học
sinh lớp 4 thông qua sử dụng phương tiện dạy học.........................................................36


2.2. Hình thành biểu tượng lịch sử cho học sinh lớp 4 thông qua sử dụng phương tiện
dạy học.............................................................................................................................38
2.2.1. Khai thác nội dung bài học hình thành biểu tượng lịch sử cho học sinh lớp 4.....38
2.2.2. Khai thác tranh ảnh, lược đồ, video nhằm hình thành biểu tượng lịch sử cho học
sinh lớp 4.........................................................................................................................42

2.2.3. Kết hợp sử dụng phương tiện dạy học với các phương pháp dạy học tích cực
nhằm hình thành biểu tượng lịch sử cho HS lớp 4..........................................................48
Tiểu kết chương 2............................................................................................................63
CHƯƠNG 3: THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM....................................................................64
3.1. Mô tả thực nghiệm sư phạm.....................................................................................64
3.2. Tổ chức thực nghiệm sư phạm.................................................................................75
3.3. Kết quả thực nghiệm................................................................................................75
Tiểu kết chương 3............................................................................................................81
KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ..................................................................................82
1. Kết luận.......................................................................................................................82
2. Khuyến nghị................................................................................................................83
TÀI LIỆU THAM KHẢO...............................................................................................84

PHỤ LỤC


DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT
STT
1
2
3
4
5
6
7

Chữ viết tắt
BTLS
GD & ĐT
GV

HS
NXB
PTDH
PTKT

Nội dung
Biểu tượng lịch sử
Giáo dục và Đào tạo
Giáo viên
Học sinh
Nhà xuất bản
Phương tiện dạy học
Phương tiện kỹ thuật


DANH MỤC CÁC BẢNG SỐ LIỆU
Bảng
Bảng 1.1
Bảng 1.2
Bảng 1.3
Bảng 1.4
Bảng 1.5
Bảng 1.6
Bảng 1.7

Bảng 1.8

Tên bảng
Bảng phân loại phương tiện dạy học theo tính chất.
Những khó khăn thường gặp của giáo viên khi hình

thành biểu tượng lịch sử cho học sinh lớp 4.
Vai trò của việc hình thành biểu tượng lịch sử cho học
sinh lớp 4.
Những phương pháp dạy học giáo viên đã sử dụng để
hình thành biểu tượng lịch sử cho học sinh lớp 4.
Vai trò của phương tiện dạy học trong việc hình thành
biểu tượng lịch sử cho học sinh lớp 4.
Mức độ hiệu quả khi hình thành biểu tượng lịch sử
cho học sinh lớp 4 thông qua phương tiện dạy học.
Những phương tiện dạy học có thể hình thành biểu
tượng lịch sử cho học sinh lớp 4.
Những khó khăn của giáo viên khi sử dụng phương
tiện dạy học trong hình thành biểu tượng lịch sử cho

Trang
12
21
22
23
24
24
25

26

học sinh lớp 4.
Những thuận lợi của giáo viên khi sử dụng phương
Bảng 1.9

Bảng 1.10

tiện dạy học trong hình thành biểu tượng lịch sử cho
học sinh lớp 4.
Sự cần thiết của việc hình thành biểu tượng lịch sử

cho học sinh lớp 4 thông qua phương tiện dạy học.
Bảng 1.11 Mức độ khó khăn khi học Lịch sử của học sinh.
Những khó khăn thường gặp của học sinh khi hình
Bảng 1.12
thành biểu tượng lịch sử.
Mức độ sử dụng phương tiện dạy học trong hình thành
Bảng 1.13
biểu tượng lịch sử cho học sinh lớp 4.
Mức độ hứng thú của học sinh khi được học lịch sử
Bảng 1.14
thông qua phương tiện dạy học.
Bảng 1.15 Mức độ hiểu bài của học sinh sau mỗi tiết Lịch sử.
Khai thác nội dung dạy học hình thành biểu tượng lịch
Bảng 2.1
sử cho học sinh lớp 4.
Kết quả trả lời các câu hỏi bài tập của học sinh qua bài
Bảng 3.1
“Quang Trung đại phá quân Thanh (Năm 1789)”.
Bảng 3.2 Tổng kết kết quả học tập của học sinh thông qua bài

27

28
29
29

30
31
31
38
76
78


Bảng 3.3
Bảng 3.4

“Quang Trung đại phá quân Thanh (Năm 1789)”.
Mức độ hứng thú của học sinh sau khi học tiết Lịch
sử.
Mức độ hiểu bài của học sinh sau khi học Lịch sử.

79
80


DANH MỤC BIỂU ĐỒ
Biểu đồ
Biểu đồ 1.1
Biểu đồ 1.2
Biểu đồ 1.3

Biểu đồ 1.4

Tên biểu đồ
Những khó khăn thường gặp của giáo viên khi hình

thành biểu tượng lịch sử cho học sinh lớp 4.
Những phương pháp dạy học giáo viên đã sử dụng để
hình thành biểu tượng lịch sử cho học sinh lớp 4.
Những phương tiện dạy học có thể hình thành biểu
tượng lịch sử cho học sinh lớp 4.
Những khó khăn của giáo viên khi sử dụng phương
tiện dạy học trong hình thành biểu tượng lịch sử cho

Trang
22
23
25

26

học sinh lớp 4.
Những thuận lợi của giáo viên khi sử dụng phương
Biểu đồ 1.5

tiện dạy học trong hình thành biểu tượng lịch sử cho

28

Biểu đồ 1.6

học sinh lớp 4.
Mức độ khó khăn khi học Lịch sử của học sinh.
Những khó khăn thường gặp của học sinh khi hình

29

Biểu đồ 1.7
Biểu đồ 1.8
Biểu đồ 1.9

thành biểu tượng lịch sử.
Mức độ sử dụng phương tiện dạy học trong hình
thành biểu tượng lịch sử cho học sinh lớp 4.
Mức độ hứng thú của học sinh khi được học lịch sử

thông qua phương tiện dạy học.
Biểu đồ 1.10 Mức độ hiểu bài của học sinh sau mỗi tiết Lịch sử.
Kết quả trả lời các câu hỏi bài tập của học sinh qua
Biểu đồ 1.11
bài “Quang Trung đại phá quân Thanh (Năm 1789)”.
Tổng kết kết quả học tập của học sinh thông qua bài
Biểu đồ 1.12
“Quang Trung đại phá quân Thanh (Năm 1789)”.
Mức độ hứng thú của học sinh sau khi học tiết Lịch
Biểu đồ 1.13
sử.
Biểu đồ 1.14 Mức độ hiểu bài của học sinh sau khi học Lịch sử.

30
30
31
32
76
78
79

80


MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Lịch sử đóng một vai trò vô cùng quan trọng, bởi lịch sử vừa là một công
cụ của công tác sư phạm, vừa có tác dụng trong việc bồi dưỡng thế hệ trẻ về lòng
yêu nước và lòng tự hào dân tộc. Vì vậy, tri thức lịch sử được xem là một trong
những bộ phận quan trọng nhất của nền văn hóa chung của nhân loại và không có
bộ phận quan trọng này thì không thể coi việc giáo dục con người đã hoàn thành
đầy đủ. Bác Hồ lúc sinh thời đã rất quan tâm đến việc học và truyền bá kiến thức
lịch sử nước nhà. Câu thơ mở đầu trong quyển “Lịch sử nước ta” của Bác được
xem là “Tuyên ngôn”, “Lời chỉ dẫn sư phạm” trong giáo dục lịch sử nói chung,
trong dạy học Lịch sử ở trường Tiểu học nói riêng:
“Dân ta phải biết sử ta
Cho tường gốc tích nước nhà Việt Nam”.
Trước hết phải “biết” và trên cơ sở ấy để “tường” (hiểu sâu sắc) lịch sử, từ
nguồn gốc dân tộc, từ thuở ban đầu dựng nước và rút ra những bài học, kinh
nghiệm quý báu cho cuộc sống hiện tại và tương lai… Học Lịch sử sẽ giúp học
sinh (HS) thấy được quá trình phát triển của một đất nước, một dân tộc mà rộng
hơn là cả xã hội. Thông qua bộ môn này, giúp các em hiểu hơn về truyền thống tốt
đẹp của dân tộc, tự hào về non sông, đất nước. Tuy nhiên, trong bối cảnh xã hội
hiện nay, không nhiều người hiểu và nắm rõ về lịch sử dân tộc bởi chương trình
quá khô cứng, không hấp dẫn, nhiều mốc thời gian sự kiện khó nhớ gây rối loạn
khiến việc học trở nên nhàm chán. Chính vì những lí do này, lâu dần sẽ tạo ra một
lỗ hổng kiến thức rất lớn, điều này đã được phản ánh trong kết quả kì thi tốt nghiệp
phổ thông và đại học trong thời gian vừa qua - điểm thi môn Lịch sử quá thấp. Vậy
làm thế nào để dạy học Lịch sử có hiệu quả, làm thế nào để hình thành biểu tượng
lịch sử cho HS có hiệu quả? Đó chính là trăn trở của ngành giáo dục nói riêng và
của xã hội nói chung.

Muốn học sinh không quay lưng với môn Lịch sử, muốn nâng cao chất
lượng dạy học môn Lịch sử cần phải có biện pháp cải cách, đổi mới cách dạy và
học một cách đồng bộ, trong đó sử dụng phương tiện dạy học (PTDH) là một
trong những biện pháp hiệu quả nhất mà trọng tâm là sử dụng PTDH trong hình
1


thành biểu tượng lịch sử. Tuy nhiên, thực trạng hiện nay, đội ngũ giáo viên sử
dụng thành thạo, nắm vững cách thức và kỹ năng sử dụng các phương tiện dạy
học trong hình thành biểu tượng lịch sử chưa nhiều nên hiệu quả mang lại còn
hạn chế. Với hi vọng bước đầu có những biến đổi đáng kể trong giảng dạy, cũng
như kết quả học tập của HS, dẫn dắt HS lĩnh hội các biểu tượng lịch sử một cách
chính xác hơn, trọn vẹn hơn bằng con đường nhanh hơn và thuận lợi hơn, chúng
tôi chọn đề tài nghiên cứu: “Hình thành biểu tượng lịch sử cho học sinh lớp 4
thông qua sử dụng phương tiện dạy học”.
2. Mục đích nghiên cứu
Hình thành biểu tượng lịch sử cho HS lớp 4 thông qua sử dụng PTDH
nhằm nâng cao chất lượng dạy và học, đồng thời giúp cho việc hình thành biểu
tượng lịch sử cho HS đạt hiệu quả cao.
3. Đối tượng và khách thể nghiên cứu
3.1. Đối tượng nghiên cứu
Biện pháp hình thành biểu tượng lịch sử cho HS lớp 4 thông qua sử dụng
PTDH.
3.2. Khách thể nghiên cứu
Quá trình dạy học Lịch sử lớp 4.
4. Nhiệm vụ nghiên cứu
- Nghiên cứu cơ sở lý luận và cơ sở thực tiễn về hình thành biểu tượng
lịch sử cho HS lớp 4 thông qua sử dụng PTDH.
- Nghiên cứu thực trạng về hình thành biểu tượng lịch sử cho HS lớp 4
thông qua sử dụng PTDH.

- Đề xuất một số biện pháp hình thành biểu tượng lịch sử cho HS lớp 4
thông qua sử dụng PTDH.
- Thiết kế kế hoạch dạy học hình thành biểu tượng lịch sử cho HS lớp 4
thông qua sử dụng PTDH và thực nghiệm sư phạm.
5. Phương pháp nghiên cứu
5.1. Phương pháp nghiên cứu lí luận
Phương pháp đọc tài liệu: Chọn và đọc các sách báo, đề tài nghiên cứu, báo
cáo khoa học viết về sử dụng PTDH trong dạy học Lịch sử có liên quan đến đề tài.
2


5.2. Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn
5.2.1. Phương pháp điều tra
Xây dựng phiếu điều tra gồm hệ thống các câu hỏi về thực trạng hình
thành biểu tượng lịch sử cho HS lớp 4 thông qua sử dụng các PTDH.
5.2.2. Phương pháp phỏng vấn
- Phỏng vấn để tìm hiểu nhận thức, thái độ về cách hình thành biểu tượng
lịch sử cho HS trong môn Lịch sử lớp 4 thông qua các PTDH mà GV đã sử dụng.
- Ngoài việc phỏng vấn GV, chúng tôi còn tiến hành phỏng vấn cả đối
tượng HS nhằm tìm hiểu về nhu cầu, những mong muốn cá nhân mà HS muốn
đạt được trong quá trình học tập, hiệu quả của việc hình thành biểu tượng lịch sử
thông qua sử dụng và không sử dụng PTDH.
5.2.3. Phương pháp hỏi ý kiến chuyên gia
Tham khảo ý kiến của thầy cô giáo trong khoa Tiểu học - Mầm non và
thầy cô giáo tại trường Tiểu học Hùng Vương, TP Tam Kỳ để có định hướng
đúng đắn trong quá trình nghiên cứu góp phần hoàn thiện nội dung nghiên cứu.
5.2.4. Phương pháp quan sát
Quan sát trong các tiết dạy Lịch sử và các tiết có sử dụng PTDH trong dạy
học Lịch sử lớp 4 tại trường Tiểu học Hùng Vương, TP Tam Kỳ.
5.2.5. Phương pháp thực nghiệm

Thiết kế giáo án dạy thực nghiệm để kiểm tra, đánh giá tính khả thi và tính
hiệu quả của việc hình thành biểu tượng lịch sử cho HS lớp 4 thông qua sử dụng
PTDH. Thu nhận thông tin về sự thay đổi trong việc hình thành biểu tượng của
HS khi học Sử. Kiểm tra kết quả điều tra, quan sát các hiện tượng giáo dục để
khẳng định lại cho chắc chắn các kết luận đã rút ra.
5.3. Phương pháp thống kê toán học
Phương pháp này dùng để phân tích và xử lý các kết quả thu được qua quá
trình điều tra và tổ chức thực nghiệm.
6. Lịch sử vấn đề nghiên cứu
Hình thành biểu tượng lịch sử là một trong những vấn đề nhận được sự
quan tâm của nhà giáo dục, các thầy cô đang trực tiếp giảng dạy ở các trường phổ
thông. Đã có nhiều công trình nghiên cứu đề cập đến vấn đề này.

3


- Hải Bình (2016), “Biện pháp tái hiện sâu sắc biểu tượng lịch sử qua dạy
học liên môn”, SKKN, trường Trung học phổ thông Lê Văn Thiêm, tỉnh Lai
Châu. Đề tài đã nhấn mạnh được việc hình thành biểu tượng Lịch sử cho học
sinh là rất quan trọng và đã đưa ra một số biện pháp giải quyết việc giúp học sinh
nắm vững kiến thức lịch sử. Tuy nhiên, chưa có biện pháp sử dụng phương tiện
dạy học trong hình thành biểu tượng Lịch sử.
- Tổ sử, địa, công dân (2014), “Khắc họa biểu tượng nhân vật lịch sử Việt
Nam trong giảng dạy lịch sử Việt Nam ở trường Trung học sơ sở”, trường THCS
Liêng Trang, tỉnh Lâm Đồng. Đề tài nghiên cứu về một trong các loại biểu tượng
Lịch sử là biểu tượng về nhân vật lịch sử đồng thời đưa ra các kinh nghiệm cũng
như các biện pháp để giúp nâng cao chất lượng dạy học. Tuy nhiên, các biện
pháp vẫn chưa được trình bày cụ thể, chưa đi sâu vào mỗi biện pháp mà chỉ mang
tính khái quát chung.
- Nguyễn Thị Bích Thuyền (2013), “Tạo biểu tượng nhân vật lịch sử Việt

Nam chương trình lớp 11”, luận văn tốt nghiệp, Đại học Cần Thơ. Đề tài đề cập
trực tiếp đến vấn đề biểu tượng trong dạy học Lịch sử, cung cấp cho chúng tôi
những thông tin, kiến thức cơ bản chính xác về biểu tượng Lịch sử và đó là cơ sở
để chúng tôi đưa ra các biện pháp hình thành biểu tượng Lịch sử hiệu quả.
- Phạm Thị Thúy (2015), “Tạo biểu tượng về những biến cố lớn trong dạy
học Lịch sử Việt Nam lớp 11 Trung học phổ thông”, luận văn Thạc sĩ, Đại học
Quốc gia Hà Nội. Đề tài nêu ra hệ thống các câu hỏi điển hình để giúp học sinh
nắm vững kiến thức lịch sử và đó là một phần trong quá trình sử dụng phương
tiện dạy học để hình thành biểu tượng Lịch sử.
- Nguyễn Ngọc Thanh (2016), “Biện pháp giúp học sinh nhớ ngay, nhớ
lâu nhân vật lịch sử”, Trường THPT Quảng Xương 2 - Thanh Hóa, SKKN. Đề
tài nghiên cứu và đưa ra các biện pháp giúp học sinh thêm yêu thích môn học và
những lưu ý khi dạy học Lịch sử.
- Lương Nguyên (2014), “Khắc họa biểu tượng nhân vật trong giờ học
môn lịch sử”, THCS Lý Nhân - Vĩnh Tường, SKKN. Đề tài đưa ra các biện pháp
thủ công để khắc họa nhân vật lịch sử như mô tả hình dáng hay các chi tiết điển

4


hình của nhân vật, chưa đưa ra biện pháp dùng phương tiện dạy học trong hình
thành biểu tượng Lịch sử.
- Đinh Thị Liễu và đồng tác giả (2012), “Khắc sâu biểu tượng nhân vật
lịch sử cho học sinh lớp 4,5 trong môn Lịch sử”, Tuyển tập báo cáo Hội nghị sinh
viên nghiên cứu khoa học lần thứ 8 Đại học Đà Nẵng. Đề tài đã tìm hiểu về lí
luận và thực tiễn dạy học khắc sâu biểu tượng nhân vật lịch sử trong nhà trường
Tiểu học và đưa ra một số biện pháp nhằm hình thành biểu tượng nhân vật cho
học sinh như sưu tầm các tư liệu về nhân vật, tổ chức các hoạt động ngoài giờ lên
lớp...
- Lê Kim Chi (2014), “Tạo biểu tượng lịch sử cho học sinh dân tộc thiểu

số ở Sơn La khi dạy bài 9: Cách mạng mùa thu và bài 10: Bác Hồ đọc tuyên
ngôn độc lập, SGK Lịch sử và Địa lý 5”, Khóa luận tốt nghiệp Đại học Tây Bắc,
Sơn La năm 2014. Đề tài nêu lên vai trò của biểu tượng trong dạy học lịch sử,
đồng thời tìm hiểu thực tế và đưa ra các biện pháp tạo biểu tượng lịch sử cho học
sinh dân tộc thiểu số trong SGK Lịch sử và Địa lý lớp 5.
Như vậy, qua tìm hiểu lịch sử nghiên cứu vấn đề tôi thấy việc hình thành
biểu tượng lịch sử cho HS đã được rất nhiều nhà nghiên cứu quan tâm. Tuy
nhiên, vấn đề này chỉ được nghiên cứu với đối tượng nghiên cứu là HS cấp II và
cấp III còn bậc Tiểu học thì lại ít được nghiên cứu. Đặc biệt chưa có công trình
nghiên cứu về việc: “Hình thành biểu tượng lịch sử cho học sinh lớp 4 thông qua
sử dụng phương tiện dạy học”.
7. Đóng góp của đề tài
- Về lý luận: Góp phần hệ thống hóa một số vấn đề lý luận về hình thành
biểu tượng lịch sử cho HS lớp 4 thông qua sử dụng PTDH.
- Về thực tiễn:
+ Điều tra thực trạng hình thành biểu tượng lịch sử cho HS lớp 4 thông
qua sử dụng PTDH tại trường Tiểu học Hùng Vương, TP Tam Kỳ..
+ Đề xuất một số biện pháp hình thành biểu tượng lịch sử cho HS lớp 4
thông qua sử dụng PTDH.

5


8. Giới hạn phạm vi nghiên cứu
Hình thành biểu tượng lịch sử cho HS lớp 4 thông qua sử dụng PTDH
(phương tiện kĩ thuật) tại trường Tiểu học Hùng Vương, TP Tam Kỳ..
9. Cấu trúc tổng quan của đề tài
Ngoài phần mở đầu, kết luận, tài liệu tham khảo, phụ lục thì khóa luận
gồm có 3 chương:
- Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn về hình thành biểu tượng lịch sử

cho HS lớp 4 thông qua sử dụng PTDH.
- Chương 2: Biện pháp hình thành biểu tượng lịch sử cho HS lớp 4 thông
qua sử dụng PTDH.
- Chương 3: Thực nghiệm sư phạm.

6


NỘI DUNG NGHIÊN CỨU
CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ HÌNH THÀNH BIỂU
TƯỢNG LỊCH SỬ CHO HỌC SINH LỚP 4 THÔNG QUA SỬ DỤNG
PHƯƠNG TIỆN DẠY HỌC
1.1. Cơ sở lý luận
1.1.1. Biểu tượng lịch sử
1.1.1.1. Biểu tượng
Biểu tượng là khái niệm được giải thích ở các mức độ và lĩnh vực nhận
thức khác nhau. Theo tâm lí học, biểu tượng là biểu tượng của kí ức. Tức là
những hình ảnh của các sự vật, hiện tượng không phải đang được tri giác mà là
đã được tri giác trước đây. Trong quá trình tri giác thế giới khách quan, con
người phản ánh sự vật và hiện tượng xung quanh mình dưới dạng các hình ảnh và
sự phản ánh đó mang tính trực quan. Các hình ảnh trực quan đó luôn tác động lên
các cơ quan thụ cảm khác nhau của hệ thần kinh con người và được duy trì một
khoảng thời gian nhất định trong ý thức của họ. Với quan niệm trên P. A. Ruđích
cho rằng: “Biểu tượng là những sự vật, hiện tượng của thế giới xung quanh được
giữ lại trong ý thức và hình ảnh trên cơ sở tri giác và cảm giác xảy ra trước
đó”[13;26].
1.1.1.2. Biểu tượng lịch sử
Mục đích của dạy học Lịch sử là giáo viên giúp học sinh hình dung những
kết quả của quá khứ biết và ghi nhớ các sự kiện, hiện tượng lịch sử. Quan trọng
hơn là HS phải hiểu được lịch sử tức là phải hiểu được bản chất của sự kiện. Hay

nói cách khác, dạy học Lịch sử cũng như bất cứ dạy cái gì đều đòi hỏi người thầy
khêu gợi cái thông minh chứ không phải bắt buộc cái trí nhớ làm việc, bắt ghi
chép rồi trả lời. Với những quan niệm trên có thể định nghĩa: “Biểu tượng lịch sử
là hình ảnh về những sự kiện nhân vật lịch sử, hoàn cảnh địa lý, vv… được phản
ánh trong óc học sinh với những nét chung nhất” [7;16].
Cũng như biểu tượng nói chung, biểu tượng lịch sử tái hiện những đặc
trưng cơ bản nhất của sự kiện, hiện tượng lịch sử. Tuy nhiên, việc tạo biểu tượng
lịch sử cho học sinh không chỉ thể hiện ở vẻ bề ngoài mà còn đi sâu vào bản chất

7


sự kiện, nêu đặc trưng, tính chất của sự kiện để tiến tới nắm khái niệm lịch sử.
Như vậy, việc tạo biểu tượng cho học sinh là một vấn đề quan trọng vì yêu cầu
cơ bản của dạy học lịch sử là phải tái tạo lại những hình ảnh về các sự kiện đúng
như nó tồn tại. Tuy nhiên, những sự kiện lịch sử đó học sinh không trực tiếp quan
sát được và nó xa lạ với đời sống hiện nay, xa lạ với những kinh nghiệm và hiểu
biết của các em. Chính vì thế, biểu tượng lịch sử là cơ sở để học sinh hiểu sâu sắc
các sự kiện, giúp các em hình thành những khái niệm lịch sử, có ý nghĩa giáo dục
rất lớn đối với học sinh.
1.1.1.3. Các loại biểu tượng lịch sử
Biểu tượng lịch sử có thể chia thành các loại sau:
- Biểu tượng về hoàn cảnh địa lý
Một sự kiện lịch sử bao giờ cũng diễn ra trong một không gian nhất định.
Không gian của sự kiện có thể là một khu vực rộng lớn hoặc diễn ra trong phạm
vi hẹp như địa điểm của một trận đánh hay một cuộc khởi nghĩa. Vì vậy, tạo biểu
tượng về hoàn cảnh địa lý là yêu cầu bắt buộc trong dạy học lịch sử để xác định
chính xác không gian diễn ra sự kiện lịch sử. Nếu như học sinh không có những
hình ảnh về hoàn cảnh địa lý nơi xảy ra sự kiện lịch sử thì những hiểu biết về sự
kiện lịch sử đó trở nên mơ hồ và không thể khắc sâu trong đầu óc của học sinh.

Nghĩa là việc tạo biểu tượng lịch sử đã không thành công [7;20].
Ví dụ 1.1: Bài “Cuộc kháng chiến chống quân Tống xâm lược lần thứ nhất (Năm
981), GV cần hình thành cho HS về địa điểm diễn ra trận chiến giữa ta và giặc đó
là trên sông Như Nguyệt, đoạn sông mà Lý Thường Kiệt chọn lựa xây dựng
phòng tuyến có vị trí mang tính chiến lược: có núi ở cả hai bên bờ, có chiều dài
khá rộng, con sông chặn mọi đường trên bộ có thể dùng để tiến quân vào Thăng
Long… Vì địa thế quan trọng này, Lý Thường Kiệt quyết định lập một phòng
tuyến tại đây nhằm đánh một trận chiến lược. GV cần cho học sinh xem hình ảnh
trên sông với chiến tuyến cao như thành, cọc tre, chông tre tua tủa cắm suốt từ
bãi vào chiến lũy. Trên mặt thành có tre đóng thành mấy tầng, từ đó có thể khắc
sâu vào trí nhớ của học sinh.

8


Ví dụ 1.2: Bài “Chiến thắng Bạch Đằng do Ngô Quyền lãnh đạo (Năm 938)”,
GV hình thành kiến thức cho HS về địa thế trên sông Bạch Đằng với thuận lợi là
cửa ngõ giao thông quan trọng phía đông bắc từ biển Đông vào đất Việt. Theo
cửa Nam Triệu vào Bạch Đằng, địch có thể ngược lên và tiến đến thành Cổ Loa
hoặc thành Đại La hoàn toàn bằng đường sông. Theo đó, Ngô Quyền lợi dụng
hiện tượng thủy triều lên xuống để lên kế hoạch và việc lựa chọn chiến trường
cho trận quyết chiến đã được quyết định là sông Bạch Đằng. GV cần cho học
sinh xem hình ảnh trên sông Bạch Đằng để HS có thể hình dung ra trận địa điểm
diễn ra trận chiến đó. Từ đó, học sinh có thể dễ dàng hơn trong việc khắc sâu
kiến thức về địa điểm xảy ra trận đánh.
- Biểu tượng về nền văn hóa vật chất
Đó là những hình ảnh về những thành tựu của loài người trong việc chế
ngự thiên nhiên, trong lao động sáng tạo sản xuất ra của cải vật chất cũng như
văn hóa tinh thần của xã hội loài người. Chẳng hạn, khi nói về Kinh Thành Huế,
một công trình kiến trúc và nghệ thuật tuyệt đẹp, một di sản văn hóa của lịch sử

loài người thì giáo viên cần phải tạo cho học sinh những biểu tượng về sự uy
nghiêm của công trình này với sự tài hoa, tinh thần lao động sáng tạo và trình độ
kiến trúc của hàng chục vạn dân thời nhà Nguyễn. Hay nói về chùa thời Lý, GV
sưu tầm các hình ảnh về chùa thời Lý đồng thời khắc sâu cho HS sự độc đáo
trong kiến trúc cùng với sự quy mô trong chùa, điều này cho thấy chùa thời Lý đã
đạt được những thành tựu đáng kể [7;22].
- Biểu tượng nhân vật lịch sử
Nhân vật lịch sử bao gồm có nhân vật chính diện và nhân vật phản diện,
họ là những đại biểu điển hình của một giai cấp, một tập đoàn xã hội, là những
nhân vật có ảnh hưởng đặc biệt đối với lịch sử thế giới cũng như lịch sử Việt
Nam. Điều này giúp HS hiểu được một cách tương đối và đầy đủ bản chất của
từng giai cấp hay tầng lớp xã hội nhất định. Từ đó lí giải các mối quan hệ xã hội
của cá nhân, hình thành cho HS khái niệm về giai cấp đấu tranh cách mạng [7].
Ví dụ 1.3: Khi học về nhân vật Đinh Bộ Lĩnh trong bài: “Đinh Bộ Lĩnh dẹp loạn
12 sứ quân”, GV sưu tầm các tranh ảnh về ông và giới thiệu cho HS bằng cách

9


scan các hình ảnh trên slide, qua đó cho HS thấy được tinh thần kháng chiến, sự
cương nghị, mưu cao và có chí lớn trong con người ông.
Ví dụ 1.4: Hay nhân vật Quang Trung trong bài: “Quang Trung đại phá quân
Thanh (năm 1789), GV cần cho HS quan sát các hình ảnh về các cuộc chiến của
ông hay các đền thờ tưởng niệm mà nhân dân ta đã lập qua đó dùng lời nói kết
hợp với tranh để hình thành biểu tượng ở các em về nhân vật Quang Trung. Từ
đó, HS thấy được sự tài giỏi, anh dũng trong các cuộc kháng chiến của vua
Quang Trung, các em sẽ luôn ghi nhớ và biết ơn về vị anh hùng dân tộc này.
- Biểu tượng lịch sử về thời gian
Một gian đoạn lịch sử đều thể hiện một sự kiện, một hiện tượng lịch sử
nhất định. Cụ thể hóa thời điểm xảy ra sự kiện lịch sử, xác định về thời gian là

một đặc điểm của việc nhận thức một sự kiện lịch sử. Điều này giúp cho HS hiểu
chính xác hơn tính chất và ý nghĩa của các sự kiện. Chúng ta có thể xác định
khoảng thời gian xảy ra sự kiện hay hiện tượng lịch sử mà không cần phải chính
xác cụ thể về ngày, tháng, năm mà việc xác định này chỉ mang tính tương đối.
Điều này được thực hiện khi chúng ta phân tích một sự kiện lịch sử mà không thể
xác định mốc thời gian chính xác [7;23].
Ví dụ 1.5: Sau khi học xong bài: “Quang Trung đại phá quân Thanh (Năm
1789)”, GV có thể xác định lại khoảng thời xảy ra sự kiện là vào mùa xuân năm
1789. Bởi để nhớ chính xác được ngày tháng xảy ra trận đánh là rất khó, có quá
nhiều ngày để HS cần phải nhớ. Do vậy, GV có thể cho HS quan sát hình ảnh vào
ngày đầu xuân năm 1789, khi mà nhân dân đang nô nức đón tết thì trận chiến
diễn ra.
- Biểu tượng lịch sử về những quan hệ xã hội của con người.
Biểu tượng lịch sử về quan hệ xã hội là việc giúp HS nắm vững về quan
hệ giữa con người với con người trong lịch sử. Mối quan hệ giữa người với
người trong lịch sử có mối quan hệ với nhau như thế nào, họ đại diện cho tầng
lớp nào, có vai trò như thế nào trong xã hội [7;25].
Biểu tượng lịch sử về những quan hệ xã hội của con người trong quá khứ
giúp HS có cái nhìn khái quát, tổng thể về xã hội trong lịch sử. Từ đó, các em sẽ

10


hiểu hơn về đời sống của nhân dân ta, hình dung được quá trình tiến tới xã hội
lúc bấy giờ. Một xã hội thu nhỏ sẽ được hiện ra khi các em nắm rõ được mối
quan hệ của con người trong lịch sử [7;25].
Ví dụ 1.6: Khi hình thành biểu tượng thời nhà Nguyễn về mối quan hệ giai cấp
giữa vua và lính cận vệ, GV cho HS quan sát tranh ảnh trên slide để HS có thể dễ
dàng thấy được quyền hành của vua thời Nguyễn, vua nhà Nguyễn không chịu
chia sẻ quyền hành cho bất cứ và dùng mọi biện pháp để thâu tóm quyền hành

vào tay mình, kiên quyết bảo về ngai vàng của mình. Với bộ luật Gia Long bảo
vệ quyền hành tuyệt đối của nhà vua, đề cao vị trí của quan lại, trừng trị tàn bạo
kẻ chống đối.
1.1.1.4. Các bước hình thành biểu tượng lịch sử.
- Bước 1: Xác định mục tiêu và biểu tượng lịch sử.
- Bước 2: Cho HS quan sát biểu tượng lịch sử.
- Bước 3: Tổ chức cho HS hình thành biểu tượng lịch sử.
- Bước 4: GV kết luận về biểu tượng lịch sử.
- Bước 5: GV củng cố biểu tượng lịch sử đã được hình thành.
1.1.2. Một số vấn đề về phương tiện dạy học (Phương tiện kỹ thuật)
1.1.2.1. Phương tiện dạy học (Phương tiện kỹ thuật)
Có nhiều cách hiểu khác nhau về phương tiện dạy học:
Theo Từ điển Bách khoa Việt Nam: “Phương tiện dạy học là chỉ một vật
thể hoặc một tập hợp các vật thể mà GV sử dụng trong quá trình dạy học để
nâng cao hiệu quả của quá trình này, giúp HS lĩnh hội khái niệm, định luật,…
hình thành các tri thức, kỹ năng, kỹ xảo, thái độ cần thiết”.
Theo Nguyễn Ngọc Quang: “Phương tiện dạy học bao gồm mọi thiết bị kỹ
thuật từ đơn giản đến phức tạp được dùng trong quá trình dạy học để làm dễ
dàng cho sự truyền đạt và tiếp thu kiến thức, kỹ năng, kỹ xảo”.
Từ những cách hiểu như trên, ta có thể hiểu một cách khái quát: “PTDH
là một tập hợp tất cả các phương tiện vật chất cần thiết mà người GV và HS sử
dụng trong quá trình dạy học nhằm đạt được mục đích dạy học”.

11


Như vậy, PTDH là những công cụ giúp người GV tổ chức, điều khiển quá
trình dạy học (thông báo thông tin, tổ chức – kích thích hoạt động nhận thức,
kiểm tra, đánh giá…) và những công cụ giúp người HS lĩnh hội tri thức cũng như
tổ chức hoạt động nhận thức của mình có hiệu quả.

1.1.2.2. Các loại phương tiện dạy học (Phương tiện kỹ thuật)
Có thể phân loại các phương tiện dạy học theo một vài cách khác nhau tùy
theo quan điểm sử dụng. Trong phạm vi đề tài này chúng tôi dựa vào cấu tạo của
phương tiện có thể phân các loại phương tiện dạy học thành hai loại: các phương
tiện dạy học truyền thống và các phương tiện dạy học hiện đại [15;60].
- Phương tiện dạy học truyền thống gồm: tranh, ảnh, bảng, sơ đồ, hình vẽ,
phiếu học tập, sách giáo khoa, bản đồ giáo khoa, mô hình, dụng cụ,… Đặc điểm
các PTDH truyền thống là được khai thác tri thức trực tiếp, ngay trong bản thân
các phương tiện, không phải thông qua một khâu trung gian nào, rẻ tiền, dễ sử
dụng [15;62].
- Phương tiện dạy học hiện đại (Phương tiện kỹ thuật) gồm: phim Slide;
bản trong dùng cho máy chiếu qua đầu; băng, đĩa ghi âm và ghi hình; máy vi
tính; phần mềm dạy học. Như vậy, PTKT là hệ thống các thiết bị, máy móc thuộc
về công nghệ thông tin, nó có nghĩa hẹp hơn PTDH [15;63].
Dựa vào chức năng sử dụng PTDH bao gồm hai khối: khối mang thông tin
và khối truyền tải thông tin tương ứng.
Bảng 1.1. Bảng phân loại phương tiện dạy học theo tính chất
Khối mang thông tin
Phim Slide, phim chiếu bóng
Băng, đĩa ghi âm

Khối truyền tải thông tin tương ứng
Máy chiếu Slide, máy chiếu phim
Radiocassette, đầu đĩa, máy vi tính

Video, đĩa ghi hình

Đầu đĩa hình, máy vi tính

Phần mềm dạy học

Máy vi tính
Nguồn: [15;63]

12


Trong đó, khối mang thông tin là PTDH có chứa đựng thông tin, kiến thức
về nội dung của bài học mà người học cần tìm hiểu. Khối truyền tải thông tin là
PTDH đảm bảo việc truyền tải thông tin đến người học.
Như vậy, giảng dạy có sự hỗ trợ của PTKT là sự kết hợp nhuần nhuyễn
giữa khối mang thông tin và khối truyền tải thông tin. Nghĩa là muốn khai thác
các thông tin về nội dung kiến thức của bài học từ hình ảnh, biểu đồ, lược đồ của
khối mang thông tin phải phối hợp và sử dụng thêm các máy móc chuyên dùng
như máy chiếu slide, máy vi tính, đầu đĩa,... của khối truyền tải thông tin.
1.1.2.3. Một số lưu ý khi sử dụng phương tiện dạy học
PTDH có tác dụng làm tăng hiệu quả của quá trình nhận thức của HS, giúp
cho HS thu nhận được kiến thức về các biểu tượng lịch sử. Tuy vậy, nếu không sử
dụng PTDH một cách hợp lý, hiệu quả thì việc hình thành biểu tượng lịch sử thông
qua PTDH không những không tăng lên mà còn làm cho HS khó hiểu, rối loạn,
căng thẳng…Do đó, các nhà sư phạm khi sử dụng PTDH cần phải đảm bảo một số
quy tắc:
- Sử dụng phương tiện đúng lúc: GV sử dụng vào thời điểm phù hợp nhất,
khi học sinh đang muốn được nghe nhìn, nhớ lại hoặc hình dung, khi các em
đang muốn thay đổi trạng thái học tập… [14;52].
- Sử dụng phương tiện đúng chỗ: GV để phương tiện ở vị trí thích hợp,
giúp mọi HS đều nhìn thấy, nghe thấy. Phải đảm bảo sự an toàn của GV, HS cũng
như giữ gìn phương tiện trong quá trình dạy học… Ví dụ: không nên dùng máy
chiếu và màn hình mà chiếm hết không gian của lớp học, không nên để học sinh
tiếp xúc với nguồn điện… [14;52].

- Mức độ sử dụng phù hợp: mỗi phương tiện có mức độ sử dụng khác
nhau và GV phải sử dụng với mức độ phù hợp, tránh hình thức hoặc tránh lạm
dụng. Khi sử dụng phương tiện dạy học không làm hạn chế hiệu quả của các
phương pháp dạy học như phát vấn, thuyết trình… [14;53].
- Sử dụng phối hợp các PTDH một cách hiệu quả: Hiện nay, một số GV sử
dụng phương tiện còn mang tính hình thức, gần như chỉ để trưng bày, mang lên
lớp nhiều phương tiện, nhưng mỗi loại chỉ dùng thoáng qua, không hiệu quả.

13


Ngược lại, có người lạm dụng một loại phương tiện quá mức dẫn đến hiệu quả
mà PTDH mang lại không cao. Để khắc phục được điều này, GV cần lưu ý sử
dụng các PTDH đúng mức độ và phải phối hợp các PTDH một cách nhuần
nhuyễn, nhịp nhàng mà hiệu quả nhằm giúp người học lĩnh hội tri thức một cách
tự nhiên nhất, tích cực nhất.
Như vậy, không phải bao giờ và bất cứ đâu PTDH cũng có tác dụng tích
cực đến hoạt động nhận thức của HS. Nhiều khi, nếu được sử dụng không đúng
với những yêu cầu sư phạm cụ thể, PTDH lại có tác dụng theo chiều tiêu cực, làm
cho HS hoang mang, hiệu quả tiếp thu kém…Để phát huy hết hiệu quả và nâng
cao vai trò của PTDH trong hình thành biểu tượng lịch sử thì khi sử dụng phương
tiện người GV phải nắm vững ưu, nhược điểm và các khả năng cũng như yêu cầu
của PTDH để việc sử dụng PTDH phải đạt được mục đích dạy học và góp phần
nâng cao hiệu quả của quá trình dạy học.
Ví dụ 1.7: Khi dạy về hình thành biểu tượng trong bài “Chiến thắng Bạch Đằng
(Năm 938)” giáo viên lạm dụng quá nhiều chức năng của máy chiếu để kể về trận
đánh như thế học sinh khó hình hung được trận đánh đó như thế nào nếu không
được nghe kể qua lời của GV. Hoặc khi dạy bài Nhà Lý dời đô ra Thăng Long,
GVcho HS xem băng hình 3-4 hình ảnh về Thăng Long hiện nay, đó cũng là một
kiểu lạm dụng phương tiện, xác định không đúng trọng tâm của tiết học.

1.1.2.4. Vai trò của việc sử dụng phương tiện dạy học trong hình thành biểu
tượng lịch sử
* Đối với giáo viên
- Hỗ trợ hiệu quả cho giáo viên trong quá trình tổ chức các hoạt động hình
thành biểu tượng lịch sử cho người học bởi đảm bảo quá trình dạy học được sinh
động, thuận tiện, chính xác.
- Rút ngắn thời gian giảng dạy mà vẫn bảo đảm người học lĩnh hội đủ nội
dung học tập một cách vững chắc bởi kiến thức lịch sử quá dài đối với HS Tiểu
học. Thực hiện tính đặc thù bộ môn, phát triển kỹ năng quan sát, năng lực nhận
thức, tư duy, năng lực so sánh, khái quát hoá, tổng hợp của học sinh..

14


- Giảm nhẹ cường độ lao động của giáo viên, do đó nâng cao hiệu quả dạy
học, từ đó GV có thời gian mở rộng thêm kiến thức, giúp HS có hứng thú với lịch
sử có thêm kiến thức mới.
* Đối với người học
- Kích thích hứng thú học tập cho người học, tạo điều kiện thuận lợi cho
quá trình lĩnh hội kiến thức lịch sử của người học.
- Giúp người học tăng cường trí nhớ, khắc sâu được các biểu tượng lịch
sử, làm cho việc học tập được lâu bền.
- Là phương tiện dạy học giúp người học hình thành và rèn luyện các kỹ
năng, kỹ xảo cả thao tác trí tuệ lẫn thao tác vật chất. Cung cấp thêm kiến thức,
kinh nghiệm trực tiếp liên quan đến thực tiễn xã hội và môi trường sống .
Trong thực tế người ta khảo sát kết quả học tập của học sinh với nhiều
phương pháp khác nhau đã cho thấy: nếu học sinh chỉ đọc thì kết quả nhớ 10%,
nghe thì nhớ 20%, nhìn thì nhớ 30%, được làm thì nhớ 50% và sử dụng đa
phương tiện sẽ đạt trên 90% [17]. Chính vì vậy, cần sử dụng phương tiện dạy học
trong dạy học lịch sử để có thể cung cấp kiến thức cho học sinh một cách tích

cực, hiệu quả nhất.
1.1.3. Đặc điểm nhận thức lứa tuổi học sinh lớp 4
- Chú ý: Ở lớp 4, HS dần hình thành kỹ năng tổ chức điều khiển chú ý của
mình. Chú ý có chủ định phát triển dần và chiếm ưu thế, ở HS đã có sự nổ lực về
ý chí trong hoạt động học tập. Trong sự chú ý của HS, bắt đầu xuất hiện giới hạn
của yếu tố thời gian, các em đã định lượng được khoảng thời gian cho phép để
làm một việc nào đó và cố gắng hoàn thành công việc trong thời gian quy định.
Do vậy, việc hình thành biểu tượng lịch sử thông qua phương tiện dạy học là các
video, tranh ảnh sẽ tạo ấn tượng và kích thích sự chú ý của học sinh giúp các em
bước đầu tiếp thu bài một cách hiệu quả nhất [9;140].
- Ghi nhớ: Giai đoạn lớp 4 ghi nhớ có ý nghĩa và ghi nhớ từ ngữ được
tăng cường. Ghi nhớ chủ định đã phát triển. Tuy nhiên, hiệu quả của việc ghi nhớ
có chủ định còn phụ thuộc vào nhiều yếu tố như mức độ tích cực tập trung trí tuệ

15


của các em, sức hấp dẫn của nội dung, yếu tố tâm lý, tình cảm hay hứng thú của
các em. Vì thế, việc sử dụng các phương tiện dạy học như máy chiếu, video,… sẽ
để lại trong bộ não HS những kiến thức đơn giản nhất, khái quát nhất về các biểu
tượng lịch sử. Hơn nữa, còn giúp các em xác định đâu là nội dung quan trọng cần
ghi nhớ và đặc biệt phải hình thành ở học sinh tâm lý hứng thú và vui vẻ khi ghi
nhớ kiến thức này [9;142].
- Tư duy: Tư duy của HS ở giai đoạn cuối bậc Tiểu học đã dần chuyển
sang tư duy trừu tượng. Khả năng khái quát hóa phát triển dần theo lứa tuổi, lớp
4 bắt đầu biết khái quát hóa lí luận. Tuy duy mang đậm màu sắc cảm xúc và
chiếm ưu thế ở tư duy trực quan hành động. Các phẩm chất tư duy chuyển dần từ
tính cụ thể sang tư duy trừu tượng khái quát. Tuy nhiên, hoạt động phân tích,
tổng hợp kiến thức còn sơ đẳng. Vì vậy, các kiến thức về các biểu tượng lịch sử
cần phải có phương tiện dạy học để học sinh khái quát về các sự kiện, nhân vật

lịch sử một cách rõ ràng và dễ hiểu nhất [9;145].
- Tri giác: Tri giác của HS bắt đầu mang tính xúc cảm. HS thích quan sát
các sự vật, hiện tượng có màu sắc sặc sỡ, hấp dẫn. Các em đã phân tích được
từng đặc điểm của đối tượng, biết tổng hợp thực tiễn, tổng hợp các đặc điểm
riêng lẽ theo quy định. Tri giác của HS không tự nó phát triển. Trong quá trình
học tập, khi tri giác trở thành hoạt động có mục đích đặc biệt, khi trở nên phức
tạp và sâu sắc, trở thành hoạt động có phân tích, có phân hóa cao hơn thì tri giác
sẽ mang tính chất của sự quan sát có tổ chức. Trong sự phát triển tri giác của HS,
GV Tiểu học có vai trò rất lớn. GV là người hằng ngày không chỉ dạy cách nhìn,
hình thành kỹ năng nhìn cho HS mà còn cần hướng dẫn các em xem xét; không
chỉ dạy cho HS nghe mà còn cần chú ý tổ chức một cách đặc biệt hoạt động của
HS để tri giác một đối tượng nào đó, nhằm phát hiện những dấu hiệu bản chất
của sự vật, hiện tượng. Khi đó phương tiện sẽ là cầu nối cho sự phát triển tri giác
của HS, giúp HS hình thành biểu tượng Lịch sử một cách có tổ chức [9;147].

16