Cấu trúc một công trình bách khoa về văn hóa cổ truyền các dân tộc việt nam

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM
––––––––––––––––––

NÔNG THỊ HỒNG NHUNG

CẤU TRÚC MỘT CÔNG TRÌNH BÁCH KHOA VỀ
VĂN HÓA CỔ TRUYỀN CÁC DÂN TỘC VIỆT NAM

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC

THÁI NGUYÊN - 2014
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu

/>

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM
––––––––––––––––––

NÔNG THỊ HỒNG NHUNG

CẤU TRÚC MỘT CÔNG TRÌNH BÁCH KHOA
VỀ VĂN HÓA CỔ TRUYỀN CÁC DÂN TỘC VIỆT
NAM
Chuyên ngành: Ngôn ngữ học
Mã số: 60 22 01 02

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS TẠ VĂN THÔNG

THÁI NGUYÊN - 2014

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu

/>

LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu nêu
trong luận văn là trung thực. Những kết luận khoa học của luận văn chưa từng được
ai công bố trong bất kì công trình nào khác.
Tác giả luận văn

Nông Thị Hồng Nhung

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu

i

/>

LỜI CẢM ƠN
Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn tới Thầy Tạ Văn Thông, người đã hướng dẫn tôi
viết luận văn này.
Xin chân thành cảm ơn các Thầy Cô đã giảng dạy, phòng Sau đại học, Trung
tâm Học liệu Đại học Thái Nguyên, đã tạo điều kiện tốt nhất cho tôi trong quá trình
học tập và nghiên cứu.
Xin cảm ơn nhà văn - nhà nghiên cứu Hoàng Triều Ân (tác giả cuốn “Từ điển
văn
hóa cổ truyền dân tộc Tày" sống tại thị trấn Hòa An, thành phố Cao Bằng), người đã

cung cấp nhiều tri thức và tư liệu quý có liên quan đến luận văn.
Sau cùng, tôi xin cảm ơn gia đình, người thân, đồng nghiệp và các học viên
Cao học Ngôn ngữ K20 đã động viên, giúp đỡ tôi trong quá trình học tập và làm luận
văn.
Thái Nguyên, ngày 20 tháng 8 năm 2014
Tác giả luận văn

Nông Thị Hồng Nhung

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu

ii

/>

MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN ............................................................................................................... i
LỜI CẢM ƠN .................................................................................................................... ii
MỤC LỤC ........................................................................................................................iii
PHỤ LỤC ......................................................................................................................... vi
DANH MỤC CÁC BẢNG ............................................................................................... iv
MỞ ĐẦU ........................................................................................................................... 1
1. Lí do chọn đề tài ............................................................................................................ 1
2. Lịch sử nghiên cứu......................................................................................................... 2
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu................................................................................. 6
4. Đối tượng nghiên cứu .................................................................................................... 7
5. Phạm vi nghiên cứu ....................................................................................................... 8
6. Phương pháp nghiên cứu ...............................................................................................
8
7. Đóng góp của luận văn .................................................................................................. 9

8. Bố cục của luận văn ....................................................................................................... 9
Chương 1: CƠ SỞ LÍ THUYẾT VÀ MỘT SỐ VẤN ĐỀ CÓ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN VĂN
.................................................................................................................... 11
1.1. Lý thuyết về Từ điển học và Công trình bách khoa học........................................... 11
1.1.1. Từ điển ................................................................................................................... 11
1.1.1.1. Định nghĩa........................................................................................................... 11
1.1.1.2. Phân loại từ điển .................................................................................................
12
1.1.2. Các công trình bách khoa ...................................................................................... 15
1.1.2.1. Khái niệm “công trình bách khoa” (“bách khoa toàn thư”) ............................... 15
1.1.2.2. Phân loại công trình bách khoa...........................................................................
17
1.1.3. Cấu trúc vĩ mô và vi mô trong một công trình bách khoa .....................................
18
1.1.3.1. Cấu trúc vĩ mô (cấu trúc bảng đầu mục)............................................................. 18
1.1.3.2. Cấu trúc vi mô..................................................................................................... 21


1.2. Lý thuyết về văn hóa học ..........................................................................................
23
1.2.1. Khái niệm về văn hóa - văn hóa cổ truyền ............................................................ 23
1.2.2. Mối quan hệ giữa ngôn ngữ và văn hóa.................................................................
25


1.2.2.1. Ngôn ngữ là thành tố của văn hóa ...................................................................... 25
1.2.2.2. Quan hệ giữa ngôn ngữ và văn hoá .................................................................... 25
1.2.2.3. Các lớp từ ngữ văn hóa trong ngôn ngữ ............................................................. 26
1.3. Tiểu kết ..................................................................................................................... 27
Chương 2: CẤU TRÚC CỦA MỘT SỐ CÔNG TRÌNH BÁCH KHOA VỀ VĂN HÓA CỔ

TRUYỀN Ở VIỆT NAM .................................................................... 28
2.1. Cấu trúc trong cuốn Từ điển văn hóa cổ truyền dân tộc Tày của Triều Ân,
Hoàng Quyết, Hoàng Đức Toàn ...................................................................................... 28
2.1.1. Cấu trúc vĩ mô........................................................................................................ 28
2.1.1.1. Kết cấu chung của công trình ............................................................................. 28
2.1.1.2. Các loại mục trong cấu trúc vĩ mô ...................................................................... 29
2.1.1.3. Cơ sở thiết lập và đặc điểm các đơn vị mục ....................................................... 31
2.1.1.4. Cách sắp xếp các mục trong từ điển ................................................................... 32
2.1.2. Cấu trúc vi mô........................................................................................................ 33
2.1.2.1. Các tri thức trong kết cấu vi mô của mỗi loại mục............................................. 33
2.1.2.2. Hình thức thể hiện các loại tri thức trong kết cấu vi mô trong mục ................... 40
2.1.2.3. Cách thức tổ chức các yếu tố trong cấu trúc vi mô ............................................ 41
2.2. Cấu trúc cuốn Từ điển văn hóa phong tục, cổ truyền Việt Nam của Nguyễn Như
Ý và Chu Như .................................................................................................................. 44
2.2.1. Cấu trúc vĩ mô........................................................................................................ 44
2.2.1.1. Kết cấu chung của công trình ............................................................................. 44
2.2.1.2. Các loại mục trong cấu trúc vĩ mô ...................................................................... 44
2.2.1.3. Cơ sở thiết lập và đặc điểm các mục .................................................................. 47
2.2.1.4. Cách thức sắp xếp các mục trong từ điển ........................................................... 48
2.2.2. Cấu trúc vi mô........................................................................................................ 48
2.2.2.1. Các tri thức trong kết cấu vi mô của mỗi loại mục............................................. 48
2.2.2.2. Hình thức thể hiện các loại tri thức trong cấu trúc vi mô của mục..................... 61
2.2.2.3. Cách thức tổ chức các yếu tố trong cấu trúc vi mô ............................................ 61
2.3. Tiểu kết ..................................................................................................................... 64


Chương 3: ĐỀ XUẤT CẤU TRÚC CỦA MỘT CÔNG TRÌNH BÁCH KHOA VỀ VĂN HÓA CỔ
TRUYỀN CÁC DÂN TỘC VIỆT NAM .................................................. 66

3.1. Bước đầu đánh giá các công trình bách khoa về văn hóa cổ truyền ở Việt Nam
............ 66
3.1.1. Về cuốn Từ điển văn hóa cổ truyền dân tộc Tày của Triền Ân, Hoàng Quyết,
Hoàng Đức Toàn.............................................................................................................. 66
3.1.2. Về cuốn Từ điển văn hóa, phong tục cổ truyền Việt Nam của Nguyễn Như Ý,
Chu Huy ........................................................................................................................... 69
3.2. Khái quát về văn hóa các dân tộc Việt Nam............................................................. 72
3.2.1. Một số đặc trưng cơ bản của văn hóa cổ truyền của các dân tộc Việt Nam .......... 72
3.2.2. Các vùng văn hóa Việt Nam .................................................................................. 73
3.2.2.1. Vùng văn hóa Tây Bắc ....................................................................................... 73
3.2.2.2. Vùng văn hóa Việt Bắc ....................................................................................... 74
3.2.2.3. Vùng văn hóa châu thổ Bắc Bộ .......................................................................... 74
3.2.2.4. Vùng văn hóa Trung Bộ ..................................................................................... 75
3.2.2.5. Vùng văn hóa Tây Nguyên ................................................................................. 75
3.2.2.6. Vùng văn hóa Nam Bộ ....................................................................................... 75
3.2.3. Các thành tố cơ bản của văn hóa cổ truyền các dân tộc Việt Nam........................ 76
3.2.3.1. Ngôn ngữ ............................................................................................................ 76
3.2.3.2. Tôn giáo .............................................................................................................. 77
3.2.3.3. Tín ngưỡng.......................................................................................................... 77
3.2.3.4. Lễ hội .................................................................................................................. 78
3.2.3.5. Phong tục tập quán.............................................................................................. 78
3.2.3.6. Nghề thủ công ..................................................................................................... 79
3.2.3.7. Các loại hình nghệ thuật truyền thống ................................................................
79
3.2.3.8. Ẩm thực .............................................................................................................. 79
3.2.3.9. Công trình kiến trúc ............................................................................................ 80
3.2.3.10. Trang phục ........................................................................................................ 80
3.2.3.11. Văn học ............................................................................................................. 80
3.3. Đề xuất cấu trúc của công trình bách khoa về văn hóa cổ truyền các dân tộc
Việt Nam .......................................................................................................................... 81

3.3.1. Nguyên tắc biên soạn, các loại công trình bách khoa văn hóa cổ truyền, kết


cấu công trình................................................................................................................... 81
3.3.1.1. Nguyên tắc .......................................................................................................... 81


3.3.1.2. Các loại công trình bách khoa văn hóa cổ truyền của các dân tộc thiểu số........ 82
3.3.1.3. Kết cấu công trình............................................................................................... 82
3.3.2. Đặc tính của mục trong công trình bách khoa văn hóa cổ truyền của các dân
tộc thiểu số ....................................................................................................................... 83
3.3.3. Cấu trúc vĩ mô........................................................................................................ 83
3.3.3.1. Cơ sở để thiết lập bảng đầu mục......................................................................... 83
3.3.3.2. Bảng phân loại mục trong công trình bách khoa văn hóa cổ truyền của các
dân tộc thiểu số ................................................................................................................ 84
3.3.4. Cấu trúc vi mô........................................................................................................ 85
3.3.4.1. Các yếu tố trong một mục................................................................................... 85
3.3.4.2. Đề cương chính của một số loại mục ................................................................. 85
3.4. Tiểu kết ..................................................................................................................... 92
KẾT LUẬN..................................................................................................................... 93
TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................................. 96
PHỤ LỤC


DANH MỤC CÁC BẢNG
Bảng 2.1. Các loại mục trong cấu trúc vĩ mô ..................................................................29
Bảng 2.2. Sự có mặt của các yếu tố trong cấu trúc vi mô của mỗi mục ..........................40
Bảng 2.3. Quy tắc chính tả, hình thức thể hiện các yếu tố trong cấu trúc vi mô của
mỗi mục
..........................................................................................................41

Bảng 2.4. Các loại mục trong cấu trúc vĩ mô ..................................................................44

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu

/>

MỞ ĐẦU
1. Lí do chọn đề tài
1.1. Hiện nay, các công trình tra cứu mang tính bách khoa ngày càng nhiều,
được mở rộng về kích cỡ, được hoàn thiện về nội dung tri thức. Điều này xuất phát từ
vai trò và khả năng phục vụ đắc lực cho nhu cầu hiểu biết, đào tạo nâng cao vốn tri
thức của đông đảo mọi tầng lớp nhân dân. Nhưng điều đáng lưu tâm là hiện nay
ở Việt Nam, các công trình tra cứu mang tính bách khoa về văn hóa nói chung và đặc
biệt là về văn hóa cổ truyền của các dân tộc còn rất ít ỏi. Các công trình này (nếu có)
lại thường chưa phản ánh được bức tranh muôn màu đặc sắc, bề dày truyền thống
văn hóa của các dân tộc.
1.2. Việc biên soạn các công trình bách khoa về văn hóa cổ truyền càng cấp
thiết và có ý nghĩa hơn trong thời kì hội nhập kinh tế thế giới và xu hướng toàn cầu
hóa, khi nhu cầu giới thiệu và quảng bá về hình ảnh của đất nước Việt Nam trong
mắt bạn bè thế giới, trong đó có những nét đặc sắc trong văn hóa cổ truyền của các
dân tộc, đã trở thành một yêu cầu quan trọng. Đặc biệt trong giao đoạn giao lưu
và tiếp biến văn hóa diễn ra mạnh mẽ hiện nay, nhu cầu nâng cao tri thức về văn
hóa các cộng đồng trong quốc gia của mình, để hiểu biết về chính mình, để tự hào
và ý thức bảo tồn, phát triển những nét bản sắc riêng càng trở nên cấp thiết.
Hiện nay ở Việt Nam, do những nguyên nhân khác nhau nhiều dân tộc (đặc
biệt là các dân tộc thiểu số) đang để mai một dần vốn văn hóa truyền thống của dân
tộc mình. Đó là điều rất đáng lưu tâm và cần được điều chỉnh. Để giải quyết vấn đề
này, ngoài việc nâng cao bản lĩnh của con người Việt Nam trước cánh cửa hội nhập,
cần phải tôn vinh văn hóa cổ truyền của các dân tộc, phải nghiên cứu, sưu tầm và
biên soạn các công trình bách khoa về văn hóa cổ truyền. Có thể xem đây là một yêu

cầu đặt ra cho các nhà khoa học: cấp thiết biên soạn các công trình tra cứu mang
tính bách khoa về văn hóa cổ truyền các dân tộc ở Việt Nam.
1.3. Bản thân tác giả là người con của một dân tộc thiểu số, sinh ra và được
nuôi dưỡng trong cái nôi văn hóa Tày. Trong quá trình sinh sống, gắn bó trên mảnh
đất quê hương Cao Bằng đa dân tộc, tác giả luôn thường trực một ý nguyện bảo
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu

1

/>

tồn và quảng bá những viên ngọc văn hóa cổ truyền của các dân tộc nơi đây. Ngoài
ra, lại

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu

1

/>

là một giáo viên vùng cao hàng ngày được tiếp xúc với các em học sinh dân tộc thiểu
số, tác giả cũng hi vọng sẽ góp phần giúp cho học sinh và giáo viên là người dân tộc
Tày và thuộc những dân tộc khác ở những vùng người Tày sinh sống có cơ sở hiểu rõ
hơn về văn hóa dân tộc Tày và dân tộc mình.
Xuất phát từ những lí do trên, đề tài“Cấu trúc một bách khoa về văn hóa cổ
truyền các dân tộc ở Việt Nam” đã được lựa chọn để thực hiện trong luận văn này.
2. Lịch sử nghiên cứu
2.1. Lịch sử nghiên cứu lí luận về từ điển học và các công trình bách khoa ở Việt
Nam
Để biên soạn thành công các công trình tra cứu bách khoa thì việc nghiên cứu

những vấn đề lí luận có ý nghĩa quan trọng. Đã có nhiều công trình nghiên cứu có giá
trị đặt nền móng cơ sở khoa học cho việc biên soạn các công trình bách khoa. Có thể
kể ra những nghiên cứu lí luận về Từ điển học và các công trình bách khoa của các
tác giả tiêu biểu như Hoàng Phê, Nguyễn Ngọc Trâm, Chu Thị Bích Thu, Hà Học
Trạc, Vũ Quang Hào, Nguyễn Kim Thản... Ở đây chỉ xin nhắc đến một vài công trình
tiêu biểu:
Ở Việt Nam, từ những năm 1968- 1969, đã bắt đầu triển khai có hệ thống việc
tìm hiểu lí luận từ điển học, trong điều kiện rất thiếu tài liệu tham khảo và những
bài học kinh nghiệm trong công tác từ điển học của các nước, cũng như kinh nghiệm
của nước ta. Có thể kể đến một loạt bài viết trình bày về lí thuyết từ điển học nói
chung cũng như một số công việc “bếp núc” cụ thể của từ điển học, bắt đầu từ bài
viết của Hoàng Phê“Về việc biên soạn một cuốn từ điển tiếng Việt mới” in trên tạp
chí Ngôn ngữ số 2/ 1969. Sau khi kiểm kê lại những từ điển tiếng Việt hiện có, ông
chỉ ra nguyên nhân những hạn chế ở những cuốn từ điển đó. Sau đó, tác giả thảo
luận về vấn đề quan điểm mới và phương pháp mới trong công việc biên soạn từ
điển. Đồng thời trong bài báo này tác giả đã đề cập đến vấn đề các phương châm
biên soạn, theo ông cần quán triệt và chú ý trước tiên trong toàn bộ việc biên soạn
là tính khoa học và tính tư tưởng và tính tiện dùng. Cũng trong tập chí Ngôn ngữ số
2 này, Bùi Khắc Việt có bài viết giới thiệu“Một vài kinh nghiệm biên soạn từ điển
ngôn ngữ ở các nước xã hội chủ nghĩa”.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu

2

/>

Thứ đến trên tạo chí Ngôn ngữ số 3/1977, tác giả Đặng Chấn Liêu giới thiệu
“kinh nghiệm làm từ điển hai thứ tiếng”. Thứ nhất đó là kinh nghiệm về xác định đối

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu

3

/>

tượng của từ điển định soạn để định trước được quy mô của loại từ điển và thứ
hai tác giả bàn đến nhiều hơn cả về vấn đề phức tạp về ngữ nghĩa trong việc tìm từ
tương đương giữa hai thứ tiếng.
Thứ đến có thể kể bài “Vấn đề lượng thông tin của từ điển ngữ văn” của Bùi
Đình Mỹ trên tạp chí Ngôn ngữ số 2/1991, bàn về khối lượng, định nghĩa, về kênh
hình, việc tăng giá trị sử dụng của từ điển ngữ văn.
Đặc biệt trong số các công trình nghiên cứu lí luận từ điển học phải kể đến
Hoàng Phê, Nguyễn Ngọc Trâm…cuốn Một số vấn đề từ điển học (NXB Khoa học xã
hội, Hà Nội, 1997). Sự ra đời của công trình này đã đánh giá một cột mốc quan
trọng lĩnh vực nghiên cứu lí luận từ điển học. Đó là tác phẩm về từ điển học đầu tiên
ở nước ta. Do một số khó khăn nên công trình chỉ dừng lại ở việc tập hợp các bài viết
nhưng tập sách được soạn thảo theo kế hoạch của một tập thể. Đó là các bài viết tâm
đắc như: “Một số vấn đề từ điển học” của Hoàng Phê, Nguyễn Ngọc Trâm, “Một vài
nhận xét về cấu trúc vĩ mô của từ điển giải thích tiếng Việt” tác giả Nguyễn Ngọc
Trâm, “Hệ thống các kiểu chú trong từ điển tiếng Việt” của Đào Thản, “Một vài suy
nghĩ về từ điển song ngữ” của Lê Khả Kế....Các bài viết đã bàn về những vấn đề cơ
bản của từ điển học và có những đóng góp giá trị trong lịch sử nghiên cứu lí luận từ
điển học. Tuy nhiên các tác giả cũng nhận thấy “ hạn chế của cuốn sách là chưa trình
bày được đầy đủ, toàn diện những vấn đề của từ điển học [...] mới chỉ khảo sát
những vấn đề của từ điển ngôn ngữ, từ điển ngôn ngữ mới chú vào từ điển giải tích”
[38, tr.6].
Hà Học Trạc, Lịch sử - lí luận và thực tiễn biên soạn bách khoa toàn thư,
NXB Từ điển bách khoa, Hà Nội, 2004. Đây là công trình quy mô có gía trị tổng kết về
lịch sử - lí luận và thực tiễn biên soạn bách khoa toàn thư ở Việt Nam. Công trình đã
đưa ra những tri thức lí luận hiểu rõ hơn các khái niệm về từ điển, từ điển bách

khoa, và bách khoa toàn thư, cũng như các phương pháp biên soạn bách khoa
toàn thư từ các khâu cơ bản trong việc biên soạn cho đến việc tuyển chọn và biên
tập các mục bách khoa, niêm biểu các sự kiện lớn và sách dẫn... Đó là tổng kết và

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu

4

/>

đề xuất quý báu làm cơ sở lí luận mở đường cho việc biên soạn thành công bộ
Bách khoa toàn thư Việt Nam sau này.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu

5

/>

Trong công trình Kiểm kê từ điển học Việt Nam (NXB Đại học quốc gia, Hà Nội,
2005), Vũ Quang Hào đã liệt kê khá đầy đủ toàn cảnh từ điển học lí thuyết Việt
Nam, với số lượng hơn 180 tài liệu.Trong số đó, nhiều tài liệu đã đặt ra và giải quyết
thấu đáo một số vấn đề cơ bản của từ điển học Việt Nam. Cuốn sách nhận xét rằng
từ điển học lí thuyết Việt Nam đã làm tốt vai trò dẫn dắt từ điển học thực hành Việt
Nam.
Ngoài ra còn số bài viết đăng trên các tạp chí chuyên ngành như tạp chí
Ngôn
ngữ,Thông tin khoa học và xã hội, Ngôn ngữ và đời sống, Từ điển học và bách khoa
thư:
- Vương Lộc (1969), Một vài nhận xét về từ điển giải thích của ta, Ngôn ngữ, s2.

- Hồng Dân (1971), Vấn đề miêu tả hư từ trong việc biên soan từ điển giải
thích, Ngôn ngữ, s1.
- Nguyễn Kim Thản (1983), Các công trình bách khoa và việc biên soạn các
công trình bách khoa ở Việt Nam, Thông tin khoa học và xã hội.
- Đặng Chấn Liêu (1997), Vài kinh nghiệm làm từ điển hai thứ tiếng, Ngôn ngữ,
s3.
- Hồ Hải Thụy (2005), Suy nghĩ lại về làm từ điển, Ngôn ngữ và Đời sống
s.12-2004 + s.1+2.
- Tạ văn Thông (2010) Mục trong công trình bách khoa văn hóa Việt Nam.
Tạp chí Từ điển và bách khoa thư, s3.
....
Vấn đề nghiên cứu lí luận về từ điển học và công trình bách khoa đã sớm
được các nhà từ điển học Viêt Nam quan tâm và dày công nghiêm cứu. Mỗi công
trình nghiên cứu đi sâu vào một chủ đề riêng, tâm đắc nhất của các tác giả về lí luận
từ điển học, nhờ vậy đã đúc rút được những kinh nghiệm, nêu nhiều đề xuất
mới, đóng góp vào lí thuyết từ điển nói chung và đặt cơ sởn nhất định cho việc biên
soạn những công trình sau này. Đây là cơ sở lí luận rất quan trọng tạo điều kiện tiền
đề tốt cho sự phất triển từ điển học của Việt Nam trên con đường hội nhập với nền
văn hóa thế giới.
2.2. Những công trình bách khoa nghiên cứu về văn hóa các dân tộc trên thế giới
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu

6

/>

và ở Việt Nam
Trong những năm gần đây việc biên soạn và công bố các công trình bách khoa
về văn hóa ngày càng trở nên cấp thiết. Điều này xuất phát từ nhu cầu mở mang
nhận

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu

7

/>

thức của các dân tộc trong quá trình giao lưu và tiếp biến văn hóa diễn ra mạnh
mẽ hiện nay. Các công trình tiêu biểu như :
- Bùi Thiết (1993), Từ điển lễ hội Việt Nam, Nxb Văn hóa, H.
- Nguyễn Đức Thọ (chủ biên) (1993), Từ điển di tích văn hóa Việt Nam, Nxb.
KHXH và Nxb Mũi Cà Mau.
- Vũ Ngọc Khánh (chủ biên) (1993), Từ điển văn hóa Việt nam, Nxb Văn hóa
thông tin, H.
- Hữu Ngọc (chủ biên) (1995), Từ điển văn hóa cổ truyền Việt Nam, NXB Thế
giới, Hà nôi.
- Triều Ân, Hoàng Quyết (1996), Từ điển văn hóa cổ truyền dân tộc Tày,, NXB
Văn hóa dân tộc, H.
- Huỳnh Thị Dung, Nguyễn Thu Hà, Phạm Minh Thảo (1999), Từ điển văn
hóa gia đình Việt Nam, Nxb Văn hóa thông tin, H.
- Vũ Ngọc Khánh (2000),Từ điển Việt Nam văn hóa, phong tục, tín ngưỡng,
Vũ Ngọc Khánh, NXB Văn hóa thông tin, Hà Nội.
- Hoàng Thị Dung, Nguyễn Thu Hà, Nguyễn Thị Huế (2001), Từ điển văn hóa
ẩm thực Việt Nam, Nxb VHTT, Hà Nội.
- Doãn Hiệp (chủ biên) (2001), Từ điển văn hóa cổ truyền Trung Hoa, Nxb
Văn hóa thông tin, H.
- Phạm Thị Vinh (chủ biên) (2003), Từ điển văn hóa Inddoneeessia, Nxb
KHXH,H.
- Trung tâm dịch thuật (2004), Từ điển Văn hóa bách khoa, Nxb VHTT, H.
- Trần Ngọc Bảo (2005), Từ điển ngôn ngữ văn hóa – du lich Huế Xưa, Nxb

Thuận Hóa, Huế.
- Nguyễn Như Ý, Chu Như (2013), Từ điển văn hóa, phong tục cổ truyền Việt
Nam, Nxb Giáo dục Việt Nam. H.
…
Điểm lại các công trình bách khoa về văn hóa cổ truyền các dân tộc Việt
Nam, có thể nhận xét:

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu

8

/>

Thứ nhất: Các công trình trên cho thấy các nhà nghiên cứu đã quan tâm đến
bức tranh văn hóa phong phú đặc sắc của các dân tộc Việt Nam đặc biệt là
trong

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu

9

/>

trong xu hướng hội nhập văn hóa hiện nay. Các tác phẩm ấy đã góp phần quan trọng
trong việc lưu giữ, bảo tồn những giá trị văn hóa quý báu của dân tộc, để cho người
đời nay và mai sau được biết và trân trọng.
Thứ hai: Ở Việt Nam những công trình bách khoa chuyên biệt về văn hóa cổ
truyền - các công trình cung cấp đầy đủ tri thức về văn hóa cổ truyền Việt Nam hoặc
văn hóa cổ truyền của các vùng miền, dân tộc, hoặc công trình chỉ nghiên cứu về
một thành tố trong văn hóa cổ truyền như (văn hóa gia đình, văn hóa ẩm thực, văn

hóa du lịch, tín ngưỡng, lễ hội...), cho đến nay vẫn không nhiều. Điều đó có thể
do nhiều nguyên do khác nhau, trong đó có thể là do thiếu những khuôn mẫu.
Chúng có thể giúp cho các tác giả hình dung khái quát về “xương sống” của các
tác phẩm trong tương lại, đó là cấu trúc vĩ mô, vi mô của các mục trong các công
trình này.
Thiết nghĩ, hiện nay một đề tài tìm hiểu về cấu trúc một công trình bách khoa
về văn hóa cổ truyền các dân tộc Việt Nam rất cấp thiết, sẽ góp phần hình dung
khái quát về cấu trúc của loại công trình bách khoa về văn hóa ccỏ truyền. Nó
không chỉ có ý nghĩa trong lĩnh vực nghiên cứu văn hóa các d ân tộc, mà còn có thể
thúc đẩy việc nghiên cứu và biên soạn các công trình tra cứu mang tính bách khoa
về văn hóa.
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
3.1. Mục đích
Thông qua việc tìm hiểu và khảo sát một số công trình tra cứu về văn hóa cổ
truyền của các dân tộc Việt Nam, nhiệm vụ của luận văn là khảo sát và tìm hiểu về
cấu trúc vĩ mô và cấu trúc vi mô trong một công trình tra cứu bách khoa về văn hóa
cổ truyền ở Việt Nam.
Trên cơ sở tìm hiểu và khảo sát đó luận văn sẽ bước đầu xác lập mô hình cấu
trúc vĩ mô và vi mô, làm cơ sở để biên soạn các công trình bách khoa về văn hóa cổ
truyền các dân tộc.
3.2. Nhiệm vụ

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu

10

/>

- Tìm hiểu cơ sở lí luận về từ điển học và công trình bách khoa, về văn hóa cổ
truyền các dân tộc liên quan đến đề tài.

- Sưu tầm tài liệu liên quan đến văn hóa truyền thống của dân tộc Việt Nam.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu

11

/>

- Tìm hiểu và khảo sát các kiểu loại cấu trúc vĩ mô (hệ thống mục), cấu trúc vi
mô (các tri thức được triển khai, sắp xếp trong một mục) của các công trình bách
khoa về văn hóa nói chung.
- Từ cơ sở lí thuyết và thực tế khảo sát và tìm hiểu trên đề xuất phương
hướng về mô hình cấu trúc biên soạn đối với một công trình tra bách khoa về văn
hóa cổ truyền các dân tộc Việt Nam.
4. Đối tượng nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu chính của luận văn là hai công trình bách khoa về văn
hóa cổ truyền sau:
Thứ nhất: cuốn Từ điển văn hóa cổ truyền của dân tộc Tày,Triều Ân, Hoàng
Quyết, Hoàng Đức Toàn, NXB Văn hóa Dân tộc, Hà nội.1996.
Công trình gồm 281 trang, với tổng số 127 mục - con số nói lên quá trình lao
động không mệt mỏi của các tác giả người đã dành trọn niềm đam mê cho văn hóa
Tày. Đặc trưng của cuốn từ điển này là từ điển song ngữ (tên đầu mục viết bằng
tiếng Tày và nội dung mục viết bằng tiếng Việt). Cuốn từ điển đã giới thiệu những
nét đặc trưng trong văn hóa cổ truyền được hình thành và được gìn giữ, bảo tồn cho
đến ngày nay của người Tày – một dân tộc có dân số tương đối đông, sinh sống tập
trung và ổn định tại Việt Nam.
Cuốn sách là kết quả nhiều năm sưu tầm, lựa chọn những nét bản sắc nhất
về văn hóa của các tác giả - những người con được lớn lên trong các nôi văn hóa Tày.
Cuốn từ điển đã phản ánh sâu sắc bức tranh văn hóa đa sắc màu của người
Tày, của những chủ nhân đôn hậu, yêu quý con người, có lối sống riêng mang vẻ cổ

kính mà hiện đại. Các mục được biên soạn trong cuốn từ điển phản ánh khá đậm
nét
cả đời sống văn hóa vật chất (những di tích văn hóa, các tổ chức văn hóa, văn hóa
ẩm thực...) và đời sống văn hóa tinh thần (lễ hội, phong tục, quan niệm dân
gian ...) mang đậm nét bản sắc văn hóa Tày.
Thứ hai: cuốn Từ điển văn hóa, phong tục cổ truyền Việt Nam, Nguyễn Như Ý,
Chu Như, NXB Giáo dục Việt Nam, 2013. Đây là cuốn từ điển về văn hóa cổ
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu

12

/>