Dạy học Thủ công ở tiểu học theo hướng phát huy tính sáng tạo của học sinh (Luận án tiến sĩ)

iii
M CL C
L I C M N .............................................................................................................. i
L I CAM

OAN .......................................................................................................ii

M C L C ................................................................................................................. iii
B NG KÍ HI U CÁC CH

VI T T T ................................................................... vi

DANH M C B NG .................................................................................................vii
DANH M C HÌNH V , BI U
M

........................................................................ viii

U ..................................................................................................................... 1

1. Lí do ch n

tài .................................................................................................. 1

2. M c ích nghiên c u ........................................................................................... 3
3. Khách th và

it

ng nghiên c u ..................................................................... 3

4. Gi thuy t khoa h c ............................................................................................. 3
5. Nhi m v nghiên c u ........................................................................................... 3
6. Ph m vi nghiên c u ............................................................................................. 4
7. Ph

ng pháp nghiên c u ..................................................................................... 4

8. óng góp m i c a lu n án ................................................................................... 6
9. Nh ng lu n i m b o v ...................................................................................... 6
Ch

ng 1. C

THEO H

S

LÍ LU N C A D Y H C TH

CÔNG

TI U H C

NG PHÁT HUY TÍNH SÁNG T O C A H C SINH ........................ 8

1.1 T ng quan nghiên c u v n

............................................................................ 8

1.1.1 Nh ng nghiên c u v tính sáng t o và giáo d c tính sáng t o ......................... 8
1.1.2 Nh ng nghiên c u v d y h c Th công

ti u h c theo h

ng phát huy

tính sáng t o ................................................................................................................ 19
1.2 Tính sáng t o và d y h c theo h
1.2.1 M t s v n

ng phát huy tính sáng t o

v tính sáng t o .......................................................................... 21

1.2.2 D y h c theo h

ng phát huy tính sáng t o .................................................... 28

1.2.3 D y h c Th công theo h

ng phát huy tính sáng t o.................................... 31

1.3. Nh ng d u hi u c a d y h c theo h
1.4

ti u h c ......... 21

ng phát huy tính sáng t o ................... 32

c i m c a d y h c và h c t p Th công

ti u h c ................................... 36

1.4.1 Nh ng u th c a Th công v i vi c phát huy tính sáng t o c a h c sinh.... 36


iv
1.4.2

c i m tính sáng t o c a h c sinh trong h c Th công .............................. 40

1.4.3 Bi u hi n và các c p

tính sáng t o c a h c sinh trong h c Th công ...... 41

1.5 Các nguyên t c, n i dung và i u ki n c a d y h c Th công
theo h

ti u h c

ng phát huy tính sáng t o ......................................................................... 44

1.5.1 Nguyên t c d y h c Th công theo h
1.5.2 N i dung d y h c Th công theo h

ng phát huy tính sáng t o................. 44

ng phát huy tính sáng t o .................... 47

1.5.3 i u ki n c a d y h c Th công theo h
K t lu n ch

ng phát huy tính sáng t o ............ 48

ng 1 .................................................................................................. 54

Ch

ng 2. TH C TR NG D Y H C TH

H

NG PHÁT HUY TÍNH SÁNG T O C A H C SINH .................................. 55
2.1 S thay

i Ch

ng trình Th công

2.1.1 Khái quát s thay

i c a Ch

CÔNG

TI U H C THEO

ti u h c ............................................... 55

ng trình GDPT .............................................. 55

2.1.2 Ch

ng trình Th công theo Ch

ng trình hi n hành .................................... 58

2.1.3 Ch

ng trình Th công theo Ch

ng trình GDPT m i .................................. 61

2.2 Th c tr ng t ch c d y h c Th công

ti u h c theo h

ng phát huy tính

sáng t o c a h c sinh ............................................................................................. 66
2.2.1 M c ích i u tra th c tr ng ............................................................................ 66
2.2.2

it

ng và ph m vi i u tra .......................................................................... 66

2.2.3 N i dung i u tra th c tr ng ............................................................................. 67
2.2.4. Ph

ng pháp i u tra th c tr ng .................................................................... 67

2.2.5. K t qu
K t lu n ch
Ch

i u tra th c tr ng .............................................................................. 69

ng 2 .................................................................................................. 83

ng 3. BI N PHÁP D Y H C TH

CÔNG

TI U H C THEO H

NG

PHÁT HUY TÍNH SÁNG T O C A H C SINH .................................................. 85
3.1 Nguyên t c

xu t bi n pháp d y h c Th công

ti u h c theo h

ng phát

huy tính sáng t o c a h c sinh ............................................................................... 85
3.1.1 Nguyên t c

m b o tính m c ích .................................................................. 85

3.1.2. Nguyên t c

m b o tính cân b ng và h th ng ............................................. 85

3.1.3. Nguyên t c

m b o tính t

3.1.4.

ng tác ................................................................. 86

m b o tính cá nhân hóa ............................................................................... 86


v
3.2. M t s bi n pháp d y h c Th công

ti u h c theo h

ng phát huy tính

sáng t o c a h c sinh ............................................................................................. 87
3.2.1 Thi t k d y h c Th công khuy n khích tính sáng t o ................................... 87
3.2.2 V n d ng các k thu t giúp t o sinh ý t

3.2.3 Thi t l p môi tr

ng h c t p Th công h tr tính sáng t o ........................ 105

3.2.4 T ch c d y h c Th công d
K t lu n ch
Ch

ng sáng t o trong h c Th công .. 97

i hình th c ngo i khóa

câu l c b ........... 110

ng 3 ................................................................................................ 121

ng 4. TH C NGHI M KHOA H C............................................................. 122

4.1 M c ích th c nghi m ................................................................................... 122
4.2

it

ng th c nghi m .................................................................................. 122

4.3 N i dung th c nghi m ................................................................................... 123
4.4 Ph

ng pháp th c nghi m ............................................................................. 123

4.5 Ti n hành th c nghi m .................................................................................. 124
4.6 Thang o th c nghi m ................................................................................... 125
4.7 ánh giá th c nghi m th m dò ...................................................................... 126
4.7.1 K t qu th c nghi m th m dò ......................................................................... 126
4.7.2 Phân tích th c nghi m th m dò ...................................................................... 127
4.8 ánh giá th c nghi m tác

ng ..................................................................... 130

4.8.1 K t qu th c nghi m tác
4.8.2 Phân tích th c nghi m tác
K t lu n ch

ng ........................................................................ 130
ng ..................................................................... 137

ng 4 ................................................................................................ 154

K T LU N VÀ KHUY N NGH ......................................................................... 155
DANH M C CÔNG TRÌNH KHOA H C Ã CÔNG B .................................. 158
TÀI LI U THAM KH O....................................................................................... 159
PH L C ............................................................................................................... PL1
PH L C 1: N i dung phi u i u tra th c tr ng .................................................. PL1
PH L C 2: K t qu th ng kê phi u i u tra th c tr ng ...................................... PL5
PH L C 3: H th ng câu h i ph ng v n giáo viên............................................. PL9
PH L C 4: N i dung ch

ng trình Th công

ti u h c .................................. PL10

PH L C 5: Thi t k bài d y th c nghi m th m dò ........................................... PL14
PH L C 6: Thi t k bài d y th c nghi m tác

ng .......................................... PL19


vi
PH L C 7: Thang ánh giá KQHT và m c

ki n th c, k n ng Th công... PL32

PH L C 8: Thang ánh giá vi c h c t p sáng t o ............................................ PL35
PH L C 9: Thang ánh giá s n ph m sáng t o trong h c Th công ................ PL38
PH L C 10: T ng h p k t qu kh o sát th c nghi m ...................................... PL42
PH L C 11: Hình nh s n ph m Th công c a l p C1, TN1 ........................ PL45
PH L C 12: Hình nh s n ph m Th công c a l p C2, TN2 ........................ PL47


vi
B NG KÍ HI U CÁC CH
STT

Ch vi t

1

D y h c theo h

2

D y h c Th công theo h

3

Câu l c b

4

VI T T T

y

ng phát huy tính sáng t o

i ch ng

ng phát huy tính sáng t o

Kí hi u vi t t t
DHPHTST
DH-TC-PHTST
CLB
C

5

Giáo viên

GV

6

H c sinh

HS

7

Ho t

H TN

8

Ph

9

S n ph m

SP

10

Th công, K thu t

TCKT

11

Th c nghi m

TN

12

Tính sáng t o

TST

13

T duy sáng t o

TDST

ng tr i nghi m
ng pháp d y h c

PPDH


vii
DANH M C B NG
B ng 1.1: M i liên h gi a quá trình sáng t o và quá trình th c hành Th công ..... 39
B ng 2.1: Phân ph i th i l

ng các môn h c ........................................................... 69

B ng 2.2: Các m c tiêu tr ng tâm trong n m h c .................................................... 69
B ng 2.3: Mô t ti n trình d y h c Th công ........................................................... 73
B ng 3.1: N i dung ho t

ng CLB

B ng 3.2: N i dung và các ho t

ti u h c....................................................... 112

ng Th công t ch c qua CLB ........................ 114

B ng 4.1: Các nhóm th c nghi m và

i ch ng ..................................................... 122

B ng 4.2: Các bài d y th c nghi m và
B ng 4.3: Thi t k th c nghi m tác

i ch ng .................................................. 123
ng ............................................................... 123

B ng 4.4: K t qu h c t p Th công c a HS (tr
B ng 4.5. T ng h p tiêu chí và ph

c TN) ....................................... 124

ng pháp ánh giá TN .................................... 126

B ng 4.6. Các tham s th ng kê i m trung bình t ng th c a l p TN và

(tr

C

c TN) ..................................................................................................... 134

B ng 4.7. Các tham s th ng kê i m trung bình t ng th c a l p TN và

C

(sau TN) ........................................................................................................ 135
B ng 4.8. Các tham s th ng kê i m trung bình t ng th c a l p TN1, TN2 ......... 136


viii
DANH M C HÌNH V , BI U
Hình 3. 1 M i t

ng quan gi a quá trình sáng t o và quá trình h c Th công ........88

Bi u

2.1: Vai trò,

c i m c a Th công

ti u h c........................................... 71

Bi u

2.2: Nh ng h n ch trong d y h c Th công

Bi u

2.3: Các ho t

Bi u

2.4: Bi u hi n c a HS trong gi h c Th công ........................................... 76

Bi u

2.5: M t s g i ý i u ch nh trong d y h c Th công hi n nay .................. 82

Bi u

4.1: So sánh k t qu c a HS sau th c nghi m th m dò ............................. 126

Bi u

4.2: So sánh k t qu

u vào và

u ra c a l p th c nghi m.................... 126

Bi u

4.3. So sánh k t qu

u vào và

u ra sau TN1 ....................................... 131

Bi u

4.4. So sánh k t qu

u vào và

u ra sau TN2 ....................................... 131

ti u h c ............................. 72

ng h c Th công c a HS ................................................... 75


1
M
1. Lí do ch n

U

tài

1.1. Th c t cho th y con ng

i v n ã sáng t o và t t c m i ng

i sáng t o

ra cu c s ng riêng c a mình thông qua quá trình không ng ng ngh c a vi c t
t

ng ra các kh n ng và s thay

i. Theo các chuyên gia, ngày nay khi vi c x lí

thông tin logic ã tr nên d dàng nh s h tr c a công ngh thì trí t
sáng t o và kh n ng thích ng m i là y u t quy t
v i vi c

ng

nh.

i u này

ng t

ng

t ra yêu c u

i m i giáo d c c a nhi u qu c gia trên th gi i và d n t i s chuy n

các mô hình nhà tr
trung vào ng

ng t ki u d y h c truy n th ng mang tính truy n

i

t và t p

i d y (traditional methods of teaching) sang ki u d y h c ti n b

(progressive teaching methods), theo h
tích c c sáng t o c a ng

ng khuy n khích và phát huy t i a tính

i h c.

1.2 Trong ph m vi nhà tr

ng, d y h c sáng t o (creative teaching)

c

nh

ngh a theo hai cách: d y h c m t cách sáng t o (teaching creatively) và d y h c
phát tri n TST (teaching for creativity).

ây

u là các ki u hay ph

ng th c d y

h c m i d a trên tri t lí giáo d c l y HS làm trung tâm, v i các khái ni m và thu t
ng

c tr ng giúp phân bi t v i các ki u d y h c khác [105]. Tuy nhiên vi c t

minh b n ch t c a ph
thuy t và

ng th c này là không d dàng b i nó bao hàm nhi u lí

c nhìn nh n theo các cách khác nhau tùy theo khía c nh mà nó nh n

m nh. Ch ng h n, vi c hi u ây là d y h c sáng t o hay d y h c
là chi n l

c (có tính

nh h

ng) hay ph

phát tri n TST,

ng th c d y h c tùy thu c m c ích c a

m i nhà nghiên c u. Thêm m t thu t ng c n làm rõ giúp gi i thích
ph

ng

ng th c này là TST thì

c tr ng c a

n nay v n là khái ni m còn ch a rõ ràng trong tâm lí

h c, giáo d c h c và các khoa h c khác. i u này cho th y tính a chi u c a v n
nghiên c u òi h i nh ng phân tích và bàn lu n t nhi u ph
r ng (s

c làm rõ trong ph n c s lí lu n c a

ng di n m t cách sâu

tài).

1.3. Nghiên c u ch ra r ng d y h c vì s sáng t o nói chung có th
hi n qua t t c các môn h c và l nh v c h c t p trong nhà tr

ng và c n

c th c
c ti n

hành càng s m càng t t. ó là vì tr em ang trong giai o n hình thành và phát tri n


2
m nh m v th ch t, trí tu và c m xúc. Tr có trí t

nhìn th gi i b ng cái nhìn r t h n nhiên t
quen hay kinh nghi m nh ng

i tr

ng t

ng r t phong phú và luôn

i m i ch không b chi ph i b i các thói

ng thành.

c i m c a tr em là luôn tò mò,

ham h c h i và s n sàng th nghi m nh ng th m i - ây là nh ng i u ki n c n
thi t cho s n y sinh sáng t o. Vì v y c n quan tâm phát tri n TST c a tr ngay khi
còn nh , t các l a tu i m u giáo và ti u h c.
1.4. Th công là m t b ph n thu c h th ng các môn h c chính khóa
quy

nh trong ch

ng trình ti u h c.

ngh thu t và có v trí

c bi t trong ch

c a HS b i tính ch t th c hành

là ho t

ây là m t n i dung thu c l nh v c giáo d c
ng trình c ng nh trong

c tr ng. Ph n l n các ho t

i s ng h c t p

ng h c t p Th công

ng th c hành thi t k (g p hình, c t, xé dán gi y, an nan, làm

ch i…)

làm ra các SP v t ch t. Trong quá trình th c hành, HS có c h i
nghi m b ng các giác quan và thao tác c th ,
ph

ng án làm SP m i,

c

c th nghi m các ý t

c tr i
ng và

c t do trang trí SP theo kh n ng sáng t o c a m i em.

So v i các môn h c khác, phân môn Th công có nh ng u th riêng

khuy n

khích và kh i g i s sáng t o c a HS trong h c t p.
1.5 Nh ng

c tr ng k trên làm cho Th công v a h p d n HS nh tính th c

ti n, v a giúp cân b ng các ki u h c t p trong nhà tr

ng (h c qua t

qua th c hành làm th , h c qua quan sát thao tác v i qua t duy tr u t

ng t

ng v i

ng…).

ây

là m t n i dung giáo d c thi t th c v i HS ti u h c, tuy nhiên d y h c Th công
trên th c t v n còn nh ng t n t i, ch a phát huy
ch a áp ng

cs

c u th c a môn h c và c ng

i m i ang di n ra t ng ngày. Ti n trình d y h c bài Th

công hi n nay v n ph thu c nhi u vào các tài li u có s n, PPDH còn mang tính áp
t, vai trò c a HS trong các ho t
GV ch quan tâm t i trình
(không ph i t t c ) làm
c h i

ng còn ch a

c chú tr ng úng m c. M t s

chung c a l p và b ng lòng v i vi c ph n l n HS
c SP là coi nh bài h c

t m c tiêu, d n t i HS m t i

c tr i nghi m ni m vui và c m giác thành công khi làm ra các SP m i.

ây là nh ng h n ch còn ph bi n làm gi m hi u qu d y h c và nh h
tính tích c c sáng t o c a HS trong h c Th công

nhà tr

ng.

ng t i

3
1.6 S c n thi t ph i chú tr ng phát tri n TST c a ng
và ang

c nhìn nh n ngày càng r ng rãi.

tâm và quy
vi c xác

nh rõ trong Ch

n

ih c

c ta, v n

các l a tu i ã

này ã

c quan

ng trình Giáo d c ph thông m i (tháng 7/2017) v i

nh m t trong các m c tiêu c t lõi là phát tri n n ng l c sáng t o và gi i

quy t v n

,

c th c hi n thông qua t t c môn h c và ho t

nhiên quy mô và s l

ng các nghiên c u v giáo d c TST c a HS nói chung và

trong ph m vi d y h c Th công

ti u h c còn r t h n ch .

Nh ng c n c nêu trên là lí do ng
Th công

ng giáo d c. Tuy

ti u h c theo h

i nghiên c u l a ch n

tài: “D y h c

ng phát huy tính sáng t o c a h c sinh”.

2. M c ích nghiên c u
Nghiên c u này
công

c th c hi n nh m

ti u h c theo h

xu t m t s bi n pháp d y h c Th

ng phát huy tính sáng t o c a h c sinh, góp ph n nâng cao

hi u qu d y h c Th công nói riêng và d y h c
3. Khách th và

it

ti u h c nói chung.

ng nghiên c u

- Khách th nghiên c u: quá trình d y h c Th công
-

it

ng nghiên c u: d y h c Th công

ti u h c.

ti u h c theo h

ng phát huy

tính sáng t o c a h c sinh.
4. Gi thuy t khoa h c

N u các bi n pháp d y h c Th công

c v n d ng theo h

ng (có ch

ích)

h tr s sáng t o c a HS, trong ó t o i u ki n và khuy n khích HS suy ngh các ý
t

ng và ph

ng án làm SP m i, t o c h i và b i c nh

HS

c th c hành tr i

nghi m và b c l các nhu c u sáng t o c a b n thân qua t duy, thái

, hành

ng,

hành vi và SP c a riêng mình thì i u này s giúp c i ti n vi c d y h c Th công,
em l i hi u qu cao

ng th i góp ph n làm phát l TST c a HS trong h c t p.

5. Nhi m v nghiên c u
- Xây d ng c s lí lu n c a d y h c Th công

ti u h c theo h

ng phát huy

TST c a HS.
-

ánh giá th c tr ng d y h c Th công

c u c a d y h c theo h

ti u h c v i vi c áp ng các yêu

ng phát huy TST c a HS.


Luận án đầy đủ ở file: Luận án Full