RÈN LUYỆN KĨ NĂNG TỰ ĐÁNH GIÁ KẾT QUẢ HỌC TẬP MÔN TOÁN HỌC SINH LỚP 5 THÔNG QUA CÁC BÀI TẬP TRẮC NGHIỆM KHÁCH QUAN

UBND TỈNH PHÚ THỌ
TRƯỜNG ĐẠI HỌC HÙNG VƯƠNG

NGÔ VĂN VỮNG

RÈN LUYỆN KĨ NĂNG TỰ ĐÁNH GIÁ KẾT QUẢ HỌC
TẬP MÔN TOÁN HỌC SINH LỚP 5 THÔNG QUA CÁC
BÀI TẬP TRẮC NGHIỆM KHÁCH QUAN

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC
Chuyên ngành: Lí luận và phƣơng pháp dạy học bộ môn Toán
Mã số: 8140111

Ngƣời hƣớng dẫn: 1. PGS.TS Vũ Quốc Chung
2. TS Lê Thị Hồng Chi

Phú Thọ, 2018


i
LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan luận văn thạc sĩ này là công trình nghiên cứu khoa học của
riêng cá nhân tôi. Các kết quả nghiên cứu trình bày trong luận văn là trung thực và
chƣa đƣợc công bố trong bất kỳ công trình nào khác.

Phú Thọ, tháng 9 năm 2018
Tác giả luận văn

Ngô Văn Vững

ii

LỜI CẢM ƠN
Để hoàn thành luận văn này, ngoài sự cố gắng của bản thân, tôi đã nhận
đƣợc sự giúp đỡ của các thầy cô, bạn bè và các anh chị đồng nghiệp, các em
học sinh và những ngƣời thân trong gia đình. Không biết nói gì hơn, với tình
cảm trân trọng và lòng biết ơn sâu sắc, cho phép tôi đƣợc bày tỏ lòng biết ơn
sâu sắc đến:
PGS.TS Vũ Quốc Chung, TS Lê Thị Hồng Chi ngƣời hƣớng dẫn đề tài
đã tận tình hƣớng dẫn, động viên giúp đỡ tôi hoàn thành luận văn.
Các thầy cô giáo trong khoa Toán-Tin, phòng đào tạo sau đại học,
trƣờng đại học Hùng Vƣơng - Phú Thọ đã trực tiếp giảng dạy, quản lý và
hƣớng dẫn tôi trong khóa đào tạo thạc sĩ chuyên ngành LL & PPDH môn
Toán K1 giúp tôi có cơ hội học tập và nâng cao trình độ về lĩnh vực mà tôi
yêu thích.
Cuối cùng tôi xin gửi lời cảm ơn đến Ban giám hiệu và các em học sinh
ở Trƣờng tiểu học Hy Cƣơng–TP Việt Trì - tỉnh Phú thọ cùng gia đình, bạn
bè, những ngƣời đã luôn bên tôi, động viên và khuyến khích tôi trong quá
trình thực hiện đề tài nghiên cứu của mình.
Trong quá trình nghiên cứu và hoàn thiện luận văn không tránh khỏi
những thiếu sót, tôi kính mong đƣợc sự thông cảm và những đóng góp chân
thành của bạn đọc, các thầy cô giáo để luận văn đƣợc hoàn thiện hơn.
Phú Thọ, tháng 9 năm 2018
TÁC GIẢ

Ngô Văn Vững


iii

MỤC LỤC
PHẦN I: MỞ ĐẦU .....................................................................................................1
1.1. Tính cấp thiết của đề tài .......................................................................................1
1.2. Mục tiêu nghiên cứu.............................................................................................3
1.3. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu .....................................................................3
1.4. Phạm vi nghiên cứu ..............................................................................................3
1.5. Giả thuyết khoa học .............................................................................................4
Phần II: NỘI DUNG VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU .....................................5
2.1. Phƣơng pháp nghiên cứu......................................................................................5
2.2. Nội dung nghiên cứu ............................................................................................6
CHƢƠNG 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI .............................7
1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu thuộc lĩnh vực đề tài ........................................7
1.1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu trên thế giới ...................................................7
1.1.2.Tổng quan tình hình nghiên cứu ở Việt Nam ....................................................8
1.2. Một số vấn đề về đánh giá và TĐGKQHT ........................................................10
1.2.1. Đánh giá và đánh giá kết quả học tập .............................................................10
1.2.2.. Quan niệm về TĐG và TĐGKQHT. ..............................................................11
1.2.3. Mục đích, vai trò của TĐGKQHT của HS trong quá trình dạy học ...............13
1.2.4. Đặc trƣng của hoạt động TĐG và các hình thức của hoạt động TĐG 1.2.4.1.
Đặc trƣng của hoạt động TĐG của HS .....................................................................14
1.2.5. Ƣu điểm và hạn chế của hoạt động TĐG ........................................................29
1.2.6. Các bƣớc để HS TĐGKQHT ..........................................................................29
1.3. Vấn đề TĐGKQHT môn Toán của HSTH thông qua các bài tập TNKQ .........30
1.3.1. Khái niệm TNKQ ............................................................................................30
1.3.2. Đặc điểm của trắc nghiệm khách quan ...........................................................31
1.3.4. Ý nghĩa của việc sử dụng các bài tập TNKQ trong rèn luyện kĩ năng
TĐGKQHT môn Toán cho HS .................................................................................33
1.4. Thực trạng về rèn luyện kĩ năng TĐGKQHT môn Toán của HSTH qua các bài
tập TNKQ tại một số trƣờng Tiểu học ở Tỉnh Phú Thọ ...........................................34
1.4.1. Mục đích khảo sát ...........................................................................................34

iv
1.4.2. Nội dung khảo sát............................................................................................34
1.4.3. Đối tƣợng khảo sát ..........................................................................................35
1.4.4. Phƣơng pháp khảo sát .....................................................................................35
1.4.5. Kết quả khảo sát thực trạng .............................................................................35
1.5. Đánh giá chung về thực trạng ............................................................................43
KẾT LUẬN CHƢƠNG 1..........................................................................................44
CHƢƠNG 2: BIỆN PHÁP RÈN LUYỆN KĨ NĂNG TỰ ĐÁNH GIÁ KẾT QUẢ
HỌC TẬP MÔN TOÁN CHO HỌC SINH LỚP 5 THÔNG QUA CÁC BÀI TẬP
TRẮC NGHIỆM KHÁCH QUAN ...........................................................................45
2.1. Các nguyên tắc xây dựng và thực hiện biện pháp ..............................................45
2.1.1. Nguyên tắc đảm bảo chƣơng trình, chuẩn kiến thức, kĩ năng.........................45
2.1.2. Nguyên tắc đảm bảo tính mục tiêu..................................................................45
2.1.3. Nguyên tắc đảm bảo tính khoa học .................................................................46
2.1.4. Nguyên tắc đảm bảo tính khả thi ....................................................................46
2.1.5. Nguyên tắc đảm bảo tính thực tiễn .................................................................46
2.2. Một số biện pháp rèn luyện kĩ năng TĐGKQHT môn Toán cho HSTH thông qua
các bài tập TNKQ.......................................................................................................46
2.2.1. Biện pháp 1. Nâng cao nhận thức về TĐGKQHT cho HS .............................46
2.2.2. Biện pháp 2: Thiết kế rubric giúp HS TĐGKQHT môn Toán thông qua các
bài tập TNKQ ............................................................................................................53
2.2.3. Biện pháp 3. Thông qua các tình huống dạy học GV cần tạo cơ hội cho HS
đánh giá lẫn nhau ......................................................................................................57
2.2.4. Biện pháp 4.Hƣớng dẫn HS học từ các sai lầm quá trình giải và làm việc trên
các bài tập TNKQ. .....................................................................................................62
2.2.5. Biện pháp 5: Sử dụng phần mềm violet xây dựng hệ thống bài tập trắc
nghiệm khách quan lớp 5 nhằm rèn luyện kĩ năng tự đánh giá cho học sinh Tiểu học
...................................................................................................................................67

KẾT LUẬN CHƢƠNG 2..........................................................................................74
CHƢƠNG 3 ..............................................................................................................75
THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM ....................................................................................75
3.1. Mục đích thực nghiệm .......................................................................................75


v
3.2. Nội dung thực nghiệm ........................................................................................75
3.3. Tổ chức thực nghiệm..........................................................................................75
3.3.1. Đối tƣợng thực nghiệm ...................................................................................75
3.3.2. Thời gian thực nghiệm ....................................................................................76
3.4. Tiêu chí và cách đánh giá thực nghiệm..............................................................76
3.5. Quy trình tổ chức thực nghiệm ..........................................................................76
3.6. Kết quả thực nghiệm ..........................................................................................77
3.6.1. Phƣơng thức đánh giá kết quả thực nghiệm ....................................................77
3.6.2. Phân tích định tính kết quả thực nghiệm.........................................................77
3.6.3. Phân tích định lƣợng kết quả thực nghiệm .....................................................79
KẾT LUẬN CHƢƠNG 3..........................................................................................81
KẾT LUẬN ...............................................................................................................83
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ..................................................................84

PHỤ LỤC


vi

BẢNG BIỂU DANH MỤC VIẾT TẮT
Viết đầy đủ

Viêt tắt

GV

Giáo viên

HS

Học sinh

HSTH

Học sinh tiểu học

TNKQ

Trắc nghiệm khách quan

TĐG
TĐGKQHT

Tự đánh giá
Tự đánh giá kết quả học tập

TN

Thực nghiệm

ĐC

Đối chứng

SL

Số lƣợng


vii

DANH MỤC BẢNG
Bảng 1.1. Việc tự học ở nhà của em nhƣ thế nào .....................................................36
Bảng 1.2. Khi học bài và làm bài tập em có thực hiện các việc sau đây không 36
Bảng 1.3. Khi đọc lại một bài tập mà giáo viên (bạn trong lớp) đã chữa trên bảng
em nhận thấy .............................................................................................................36
Bảng 1.4. Khi học ở nhà em có thƣờng tự giải bài tập thầy (Cô) cho về nhà không 37
Bảng 1.5. Khi làm bài tập xong em có thể tự đánh giá đƣợc đúng sai không ..........37
Bảng 1.6. Sau khi thầy (cô) giảng xong một bài mới em có biết vận dụng kiến thức
vừa học để giải bài tập ngay đƣợc không..................................................................37
Bảng 1.7. Trong tiết luyện tập em nhƣ thế nào .........................................................38
Bảng 1.8. Cách nào giúp em phát hiện ra mình còn có những kiến thức chƣa nắm
vững ...........................................................................................................................38
Bảng 1.9. Khi học bài em có đặt ra cho mình các câu hỏi sau không ......................39
Bảng 1.10. Trên lớp thầy (cô) có giúp em tự kiểm tra lại khả năng nắm kiến thức
của em trong quá trình học không .............................................................................39
Bảng 1.11. Em đã bao giờ tự đánh giá kết quả học tập của mình chƣa ....................39
Bảng 1.13. Theo thầy (cô), GV giảng dạy hiện nay có quan tâm đến TĐG của HS
không .........................................................................................................................40
Bảng 1.14. Theo thầy (cô), việc rèn luyện kĩ năng TĐGKQHT của HSTH trong dạy
học Toán có cần thiết không .....................................................................................41
Bảng 1.15. Theo thầy (cô), việc rèn luyện kĩ năng TĐGKQHT của HSTH trong dạy
học Toán sẽ giúp cho HS ..........................................................................................41
Bảng 1.16. Theo thầy (cô) thì mức độ có kĩ năng TĐGKQHT môn toán của HS lớp

5 hiện nay ..................................................................................................................42
Bảng 1.17. Theo thầy (cô) HS có đƣợc kĩ năng TĐG là do ......................................42
Bảng 1.18. Theo thầy (cô), HSTH có nhu cầu TĐGKQHT của mình hay không ...42
Bảng 2.1 : Bảng hƣớng dẫn HS tự kiểm tra đánh giá kết quả học tập chủ đề : “ Ôn
Tập Về Đo Diện Tích ” .............................................................................................50
Bảng 2.2. Minh hoạ hƣớng dẫn đánh giá (rubric) .....................................................55
Bảng 2.4. Bảng hƣớng dẫn HS TĐGKQHT chủ đề : “Vận tốc, quãng đường , thời
gian ” lớp 5 ..............................................................................................................73
Bảng 3.1. Bảng so sánh kết quả thực nghiệm và đối chứng .....................................79


1

PHẦN I: MỞ ĐẦU
1.1. Tính cấp thiết của đề tài
Thế giới đang ở thế kỉ XXI, thế kỉ của hội nhập, của kinh tế tri thức. Đất
nƣớc ta cũng đang trong giai đoạn công nghiệp hóa, hiện đại hóa. Bối cảnh đó
đặt ra cho ngành giáo dục nhiệm vụ quan trọng là đào tạo nguồn nhân lực đáp
ứng yêu cầu của thời đại.
Nghị quyết Hội nghị Trung ƣơng 8 của ban chấp hành Trung ƣơng Đảng
cộng sản Việt Nam khóa XI về đổi mới căn bản toàn diện giáo dục và đào tạo
đã xác định: “ Tạo chuyển biến căn bản, mạnh mẽ về chất lƣợng, hiệu quả
giáo dục, đào tạo; đáp ứng ngày càng tốt hơn công cuộc xây dựng, bảo vệ tổ
quốc và nhu cầu học tập của nhân dân. Giáo dục con ngƣời Việt Nam phát
triển toàn diện và phát huy tốt nhất tiềm năng, khả năng sáng tạo của mỗi
cá nhân; yêu gia đình; yêu tổ quốc; yêu đồng bào; sống tốt và làm việc
hiệu quả’’.
Bốn trụ cột của giáo dục của thế kỉ XXI, đã đƣợc xác định là: “Học để
biết, học để làm, học để chung sống, học để làm ngƣời”. Theo hƣớng đó mục
tiêu của giáo dục là đào tạo những con ngƣời có năng lực tự quyết định, mỗi

ngƣời học sẽ phải có đầy đủ các phẩm chất: Tự học, tự tổ chức, tự quyết định,
và sau cùng là tự phát triển.
Trong dạy học ở trƣờng Tiểu học, điều quan trọng nhất là hình thành cho
học sinh những phẩm chất, năng lực cơ bản trong đó TĐG cũng đặc biệt đƣợc
chú trọng. Bởi chỉ khi HS biết TĐG thì quá trình học tập của các em mới có
thể thực sự diễn ra một cách tự giác, tích cực, chủ động và có hiệu quả cao.
Kĩ năng TĐGKQHT, sẽ giúp cho ngƣời học biết đƣợc khả năng kiến
thức của mình, khả năng và thái độ học tập của bản thân đã đáp ứng đƣợc yêu
cầu của quá trình học tập chƣa, nhờ đó có thể điều chỉnh quá trình học tập


2

theo đúng hƣớng và nâng cao hiệu quả học tập. Nếu ngƣời học có đƣợc kĩ
năng TĐG thì họ sẽ tự giác, tự lực và tự tin hơn trong học tập và một phần
nào đó họ sẽ tự quyết định đƣợc cũng nhƣ định hƣớng đƣợc cho mình nghề
nghiệp tƣơng lai sau này. Do đó kĩ năng TĐG là một kĩ năng quan trọng của
ngƣời học.
Ở trƣờng Tiểu học môn toán có đặc điểm nhƣ sau: Sự rõ ràng cụ thể, tính
chính xác cao độ, lập luận logic khoa học…nên trong quá trình học tập thì HS
có thể dễ dàng hơn trong việc xác định tính đúng, sai của một thông tin nào
đó hay là ý kiến nào đó về vấn đề mà các em đang đƣợc học tập. Nhờ vậy mà
có thể điều chỉnh hoạt động học tập của mình đạt đƣợc hiệu quả hơn. Vì thế
việc hình thành, rèn luyện, và phát triển kĩ năng TĐG KQHT cho HS thông
qua môn toán ở lớp 5 đƣợc thuận lợi hơn.
Thực tế dạy học ở nƣớc ta hiện nay cho thấy việc đánh giá kết quả học
tập chủ yếu vẫn dựa trên đánh giá của GV, trong kiểm tra có sử dụng câu hỏi
TNKQ nhƣng chƣa thật sự phát huy đƣợc khả năng tƣ duy, sáng tạo, sự nhạy
bén của HS.
Trên thế giới hình thức kiểm tra bằng câu hỏi TNKQ đƣợc sử dụng

phổ biến vì nó giúp tiết kiệm kinh phí, thời gian,..TNKQ giúp kiểm tra, đánh
giá một cách khá toàn diện về kiến thức, kĩ năng, năng lực, thậm chí cá tính,
sở trƣờng của HS, đƣa lại kết quả một cách chính xác và khách quan. TNKQ
là một trong những hình thức, công cụ kiểm tra đánh giá có nhiều ƣu điểm, lợi
thế góp phần cùng với những hình thức kiểm tra đánh giá khác để đánh giá
toàn diện HS Tiểu học. Tuy nhiên, ở nƣớc ta hiện nay do nhiều nguyên nhân
việc sử dụng trắc nghiệm khách quan trong kiểm tra đánh giá kết quả học tập
của học sinh là chƣa có tính thƣờng xuyên và phổ biến.


3

Đã có rất nhiều tác giả trong và ngoài nƣớc đã đề cập đến vấn đề TĐG, ý
nghĩa của TĐG trong học tập nhƣ TĐG sau mỗi bài học, mỗi chƣơng, mỗi
chủ đề cho HS. Tuy nhiên, chƣa có công trình nghiên cứu hay tác giả nào đi
sâu vào nghiên cứu về vấn đề rèn luyện kĩ năng TĐGKQHT môn toán HS lớp
5 thông qua các bài tập TNKQ.
Chính vì thế mà chúng tôi lựa chọn đề tài “Rèn luyện kĩ năng tự
đánh giá kết quả học tập môn toán học sinh lớp 5 thông qua các bài tập
trắc nghiệm khách quan” làm đề tài nghiên cứu của mình.
1.2. Mục tiêu nghiên cứu
Đề xuất đƣợc các biện pháp rèn luyện kĩ năng TĐGKQHT môn Toán
cho HS lớp 5 thông qua các bài tập TNKQ nhằm góp phần nâng cao chất
lƣợng dạy học môn Toán lớp 5 nói riêng, dạy học ở tiểu học nói chung.
1.3. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu
1.3.1. Khách thể nghiên cứu:
Hoạt động đánh giá trong dạy học môn toán lớp 5 ở trƣờng Tiểu học
1.3.2. Đối tượng nghiên cứu:
Kĩ năng TĐGKQHT môn toán của học sinh lớp 5 ở trƣờng Tiểu học
1.4. Phạm vi nghiên cứu

- Nội dung:
Đề tài tập trung nghiên cứu một số biện pháp rèn luyện kĩ năng
TĐGKQHT cho học sinh lớp 5 thông qua các bài tập TNKQ môn Toán.
- Địa bàn điều tra:
+ Khảo sát thực tế tại một số trƣờng Tiểu học trên địa bàn thành phố
Việt Trì nhƣ: Trƣờng tiểu học Hy Cƣơng, Trƣờng tiểu học Đinh Tiên Hoàng,
Trƣờng tiểu học Tiên Cát.…
-Địa bàn thực nghiệm:


4

+ Thực nghiệm đƣợc tiến hành tại trƣờng tiểu học Hy Cƣơng –Thành
phố Việt Trì - Tỉnh Phú Thọ.
1.5. Giả thuyết khoa học
Nếu quan niệm đúng về TĐG, chỉ ra đƣợc các nhóm kĩ năng cơ bản về
TĐGKQHT môn Toán, đồng thời xây dựng và thực hiện tốt một số biện
pháp sƣ phạm thì có thể hình thành và phát triển kĩ năng TĐGKQHT môn
toán của HS lớp 5 ở trƣờng Tiểu học thông qua hệ thống bài tập TNKQ.


5

Phần II: NỘI DUNG VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
2.1. Phƣơng pháp nghiên cứu
2.1.1. Phương pháp nghiên cứu lí luận
Nghiên cứu các tài liệu: Sách, báo, các công trình nghiên cứu, luận
văn, khóa luận, bài báo khoa học rồi tổng hợp, phân tích, khái quát hóa để xây
dựng cơ sở lí luận cho đề tài nghiên cứu.
2.1.2. Phương pháp nghiên cứu thực tiễn

- Phƣơng pháp điều tra giáo dục: Khảo sát thực tế hoạt động dạy học của
giáo viên lớp 5 ở một số trƣờng Tiểu học bằng cách sử dụng phiếu hỏi, phỏng
vấn và dự giờ.
- Phƣơng pháp thực nghiệm sƣ phạm. Nhằm bƣớc đầu kiểm tra tính khả
thi và hiệu quả của các biện pháp đã đƣợc đề xuất.
- Các phƣơng pháp hỗ trợ khác:
+ Xin ý kiến chuyên gia về các vấn đề thuộc phạm vi lĩnh vực đề tài
nghiên cứu.
+ Quan sát sƣ phạm: Quan sát các hoạt động của giáo viên và học sinh
lớp 5 trong quá trình dạy học môn toán.
+ Nghiên cứu các sản phẩm hoạt động giáo dục: Nghiên cứu các sản
phẩm của GV và HS để góp phần đƣa ra những đánh giá về việc rèn kĩ năng
TĐGKQHT cho HS lớp 5 Tiểu học
+ Tổng kết kinh nghiệm giáo dục: Tổng kết những kinh nghiệm của
giáo viên Tiểu học trong quá trình rèn luyện kĩ năng TĐG cho HS.
2.1.3. Phương pháp thống kê toán học
Sử dụng phƣơng pháp thống kê toán học để xử lý số liệu điều tra
khảo sát và thực nghiệm sƣ phạm.


6

2.2. Nội dung nghiên cứu
- Hệ thống hóa những vấn đề lí luận về kĩ năng TĐG, về câu hỏi, bài tập trắc
nghiệm khách quan.
- Làm rõ vai trò của bài tập trắc nghiệm khách quan đối với việc rèn luyện kĩ
năng tự đánh giá
- Nghiên cứu nội dung, mục tiêu chƣơng trình sách giáo khoa môn Toán lớp 5
- Khảo sát thực trạng sử dụng câu hỏi, bài tập TNKQ trong việc rèn luyện kĩ
năng TĐGKQHT môn Toán cho HS lớp 5.

- Xác định các nguyên tắc sử dụng câu hỏi, bài tập TNKQ trong việc rèn
luyện kĩ năng TĐGKQHT môn Toán.
- Đề xuất các biện pháp sƣ phạm sử dụng bài tập TNKQ trong môn Toán
hƣớng vào rèn luyện kĩ năng TĐGKQHT của HS.
- Thực nghiệm sƣ phạm nhằm đánh giá độ tin cậy, tính khả thi của các biện
pháp đề xuất.
Các nội dung nghiên cứu trên đƣợc cụ thể hóa thành 3 chƣơng cụ thể nhƣ sau:


7

CHƢƠNG 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI
1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu thuộc lĩnh vực đề tài
1.1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu trên thế giới
Từ xa xƣa cách đây hàng chục vạn năm con ngƣời cũng đã biết nghĩ về thiên
nhiên, về ngƣời khác, về mọi sự vật xung quanh và bản thân mình. Khi họ nghĩ
về bản thân mình tức là họ đã phần nào biết tự đánh giá chính mình.
Lewin ngƣời đầu tiên nêu ra TĐG hình thành dựa trên cơ sở lí thuyết về kinh
nghiệm học tập, sau đó đƣợc Kolb (1984) và
Schon (1984) phát triển. Một tổ chức ở vùng
Đông Bắc nƣớc Anh ( AAIA ) chuyên nghiên
cứu về những thành tựu và cải tiến việc đánh
giá, đặc biệt quan tâm nghiên cứu về vấn đề

Hình 1.1

TĐG của HS trong học tập. Tổ chức này đã
xây dựng đƣợc các bƣớc giúp HS TĐGKQHT,
tìm cách khuyến khích và giúp GV điều khiển,
định hƣớng quá trình học tập theo hƣớng phát

huy năng lực của HS.
Vấn đề TĐG đã trở thành nề nếp, thói quen trong
quá trình học tập của học sinh, đã đƣợc rất nhiều
ngƣời quan tâm nghiên cứu nhƣ ở ÚC .
TĐG đƣợc quan tâm, nghiên cứu đồng thời giữa lí

Hình 1.2

thuyết và thực hành nhƣ ở Canada. Các tác giả nhƣ Baron (1990), Shavelson
(1992), Bellanca & Berman (1994), Garcia & Pearson (1994), Wiggins(1993),
Hargreaves & Fullan (1998),...qua các công trình nghiên cứu đã cho thấy vai trò
của GV thay đổi, do đó đánh giá phải có sự thay đổi, chú trọng hơn đến TĐG. Tác


8

giảRolheiser (1996) đã đƣa ra đƣợc mô hình lý thuyết TĐG, TĐG đóng một vai
trò quan trọng một chu kì học tập của HS (xem hình 1.2). Khi ngƣời học TĐG
hiệu quả việc học, họ sẽ biết đƣợc mức độ đạt mục tiêu học tập của bản thân. Vậy
nên, TĐG sẽ khuyến khích HS đặt ra mục tiêu cao hơn và nỗ lực hết sức để đạt
mục tiêu học tập của mình.
1.1.2.Tổng quan tình hình nghiên cứu ở Việt Nam
Một vài công trình tiêu biểu liên quan đến vấn đề đánh giá và TĐG
nhƣ sau:
- “ Hoàng Đức Nhuận, Lê Đức Phúc đã hệ thống khá đầy đủ về đánh giá
và các vấn đề liên quan. Một trong những đóng góp quan trọng của tác giả là
đã đƣa ra đƣợc bảy nguyên tắc chung nhất về đánh giá, trong đó có nguyên
tắc thứ bảy là: Nguyên tắc đảm bảo sự thống nhất giữa đánh giá và tự đánh
giá. Nhƣ vậy các tác giả đã phần nào thấy đƣợc vai trò cần thiết của ngƣời
học trong quá trình đánh giá, đặc biệt các ông còn nêu ra cơ sở tâm lí học và

giáo dục học của việc tự đánh giá của học sinh” (dẫn theo [18, tr. 6]).
- Nguyễn Thị Lan Phƣơng, Dƣơng Văn Hƣng, Nguyễn Đức Minh,
Nguyễn Lê Thạch. Đã đƣa ra các khái niệm đánh giá và tự đánh giá ngoài ra
cũng đã đƣa ra đƣợc mục đích nội dung và các nguyên tắc cơ bản của đánh
giá giáo dục, các loại đánh giá, quy trình thực hiện đánh giá kết quả giáo dục
và vai trò của đánh giá trong việc cải thiện chất lƣợng giáo dục.
- “ Nghiêm Thị Phiến với bài báo về khả năng TĐG của học sinh lớp 4, 5
trƣờng tiểu học. Có thể nói đây là công trình đầu tiên của Việt Nam nghiên cứu
về vấn đề TĐG của HS. Mặc dù bƣớc đầu tác giả mới chỉ điều tra thực trạng
TĐG của học sinh ở tiểu học nhƣng cũng đã mang lại kết quả nghiên cứu có ý
nghĩa, là cơ sở quan trọng cho các nghiên cứu tiếp theo về vấn đề tự đánh giá.
Tác giả chƣa nêu quan niệm về vấn đề tự đánh giá mà mới chỉ khẳng định vai trò


9

của tự đánh giá trong giáo dục và đánh giá. Qua nghiên cứu của tác giả cho thấy
khả năng TĐG của HS là có thể hình thành đƣợc từ cấp tiểu học” (dẫn theo [18,
tr. 6]).
- Nguyễn Thị Côi với bài “Rèn luyện kĩ năng tự kiểm tra, đánh giá trong
học tập lịch sử của học sinh trung học phổ thông”. Tác giả đã nhận thấy vai
trò của tự kiểm tra, đánh giá đối với hoạt động học tập môn lịch sử của học
sinh và đã đề xuất đƣợc biện pháp giúp HS TĐG trong quá trình học tập môn
lịch sử thông qua trả lời câu hỏi trong sách giáo khoa (dẫn theo [18, tr. 7]).
- Nguyễn Thị Lan Phƣơng (Chủ biên), cũng đã nghiên cứu rất kĩ về vấn
đề đánh giá kết quả học tập của học sinh phổ thông và cũng đƣa ra đƣợc một
số vấn đề lý luận và thực tiễn. Trong tài liệu này tác giả đã đề cập đến một số
khái niệm cơ bản trong đánh giá giáo dục. Ngoài ra tác giả cũng đã đề cập đến
vấn đề TĐGKQHT của HS.
- Bùi Thị Hạnh Lâm nghiên cứu đề tài “Rèn luyện kỹ năng tự đánh giá

kết quả học tập môn toán của học sinh trung học phổ thông”, Tác giả đã
nghiên cứu về khái niệm đánh giá và tự đánh giá kết quả học tập môn toán
của học sinh trung học phổ thông rất chi tiết, ngoài ra tác giả cũng đã đề xuất
đƣợc biện pháp giúp học sinh tự đánh giá trong quá trình học tập môn Toán
trung học phổ thông, thông qua trả lời câu hỏi trong sách giáo khoa, phiếu học
tập, phiếu hỏi,...
- Phạm Xuân Chung (2012), trong đó đề cập đến việc chuẩn bị cho sinh
viên ngành sƣ phạm toán bƣớc đầu biết tập luyện cho HS TĐGKQHT.
Từ trên ta thấy đánh giá và TĐG cũng đã đƣợc nghiên cứu, vận dụng ở
nhiều phƣơng diện và mức độ khác nhau, nhƣng nhìn chung mới chỉ ở những
bƣớc đầu tiên, vấn đề TĐG trong giáo dục và dạy học đã đƣợc nhiều tổ chức,
nhiều nƣớc và nhiều tác giả quan tâm nghiên cứu.


10

Tuy nhiên chƣa có tác giả và công trình nào nghiên cứu về việc rèn
luyện kĩ năng TĐGKQHT môn Toán HS lớp 5 thông qua các bài tập TNKQ.
1.2. Một số vấn đề về đánh giá và TĐGKQHT
1.2.1. Đánh giá và đánh giá kết quả học tập
Đánh giá trong giáo dục đƣợc coi là khâu cuối cùng trong một giai đoạn
giáo dục nhất định. Nhƣng cũng có quan điểm coi đánh giá là một quá trình dự
báo, điều khiển hoạt động giáo dục theo mục đích đã định, do đó nó sẽ tiến hành
trƣớc, trong và sau một giai đoạn giáo dục. Với tƣ cách là một bộ phận của quá
trình giáo dục, đánh giá ra đời cùng với sự ra đời của quá trình giáo dục. Cho
đến nay đã có nhiều công trình nghiên cứu về đánh giá trong giáo dục.
Điểm qua một số công trình nghiên cứu thì đến nay khái niệm đánh giá vẫn
còn đƣợc hiểu theo nhiều cách khác nhau giữa các tác giả. Tuy nhiên, các tác giả
đều cùng chung ý tƣởng sau:
+ Đánh giá là một quá trình thu thập, phân tích, lí giải về hiện trạng chất

lƣợng, về hiệu quả, nguyên nhân và khả năng của HS.
+ Đánh giá gắn bó chặt chẽ với mục tiêu, chuẩn giáo dục.
+ Đánh giá tạo cơ sở đề xuất những quyết định thích hợp để cải thiện thực
trạng, nâng cao chất lƣợng, hiệu quả dạy học và giáo dục.
Kết quả đánh giá là bằng chứng sự thành công của học sinh về kiến thức, kĩ
năng, năng lực, thái độ đã đƣợc đặt ra trong mục tiêu giáo dục. Do đó, một trong
những vấn đề quan tâm hàng đầu trong quá trình dạy học là kết quả học tập của
HS. Trong phạm vi của luận văn này chỉ tập trung, quan tâm nghiên cứu đến vấn
đề đánh giá kết quả học tập của HS trong dạy học.
Kết quả học tập thƣờng đƣợc hiểu theo hai quan niệm khác nhau nhƣ
sau: là mức độ thành tích mà ngƣời học đã đạt, đƣợc xem xét trong mối quan


11

hệ với công sức, thời gian đã bỏ ra, với mục tiêu xác định; là mức độ thành
tích mà ngƣời học đã đạt đƣợc so với những bạn học khác (dẫn theo [18]).
Cho dù hiểu theo cách nào thì kết quả học tập cũng đều thể hiện ở mức độ
đạt đƣợc các mục tiêu dạy học, ở các phƣơng diện: nhận thức, hành động, xúc
cảm. Với từng môn học thì các mục tiêu trên đƣợc cụ thể hóa thành các mục
tiêu về kiến thức, kĩ năng và thái độ. Vì vậy, có thể nói bản chất của việc đánh
giá kết quả học tập của học sinh chính là việc xác định mức độ đạt đƣợc về
kiến thức, kĩ năng và thái độ của ngƣời học so với mục tiêu dạy học.
Từ những điều nói trên, có thể hiểu đánh giá kết quả học tập là quá trình
thu thập, phân tích và xử lí thông tin về kết quả học tập của HS, trên cơ sở đó
đối chiếu với mục tiêu của môn học, lớp, của nhà trƣờng tạo cơ sở cho những
quyết định sƣ phạm của GV, nhà trƣờng và cho bản thân HS để họ học tập
ngày một tiến bộ hơn.
Để đánh giá kết quả học tập của HS, ngoài các công cụ nhƣ bài kiểm tra,
phiếu học tập, phiếu hỏi,... có thể sử dụng rubric. Rubric là một công cụ dùng

để đo lƣờng kết quả học tập của ngƣời học, nó là một bản hƣớng dẫn chấm
điểm mà căn cứ vào đó có thể đánh giá đƣợc kết quả học tập của ngƣời học dựa
trên tính tổng kết quả đạt đƣợc của nhiều tiêu chí, do đó nó có ý nghĩa hơn việc
đơn thuần chỉ là cho điểm. Rubric còn là một bản hƣớng dẫn hoạt động đối với
ngƣời học, nó có thể giúp ngƣời học định hƣớng hoặc điều chỉnh hoạt động học
tập sao cho đạt đƣợc tiêu chí đó .
1.2.2.. Quan niệm về TĐG và TĐGKQHT.
Theo [19, tr. 42-43], thì TĐG là một hình thức đánh giá mà đối tƣợng tự
đánh giá kết quả của việc nỗ lực thực hiện các nhiệm vụ học tập. Thông
thƣờng ngƣời TĐG sử dụng các bộ công cụ đã đƣợc thiết kế trƣớc để đo về
những nội dung họ muốn biết về bản thân. Việc đánh giá có thể đƣợc thực


12

hiện thông qua tự so sánh với các đối tƣợng khác đang có cùng chức năng,
mục tiêu hoặc nhiệm vụ..., để thấy đƣợc vị trí của mình so với những ngƣời
đang thực hiện chức năng, nhiệm vụ tƣơng xứng xung quanh.
TĐG về năng lực, sở thích, nhân cách và giá trị của bản thân sẽ giúp học
sinh có nhận xét đúng về các mặt mạnh hoặc hạn chế của mình. Hiện nay trên
các trang mạng có rất nhiều bộ công cụ giúp HS có thể TĐG các năng lực, sở
thích và giá trị của bản thân. Dựa vào kết quả TĐG, HS sẽ điều chỉnh hoặc
nhờ sự giúp đỡ bên ngoài để có thể phát huy thế mạnh hoặc khắc phục những
hạn chế của mình nhằm đạt đƣợc mục tiêu cá nhân trong lĩnh vực nào đó.
TĐG là một khâu hiệu quả và quan trọng đối với việc đánh giá cả quá
trình học. Một khi ngƣời học có thể TĐG chính việc học của mình và nền
tảng kiến thức của họ đang có thì họ có thể nhận ra những lỗ hổng trong
kiến thức của bản thân, nhờ đó mà quá trình học hiệu quả hơn, khuyến
khích sự tiến bộ của HS và góp phần vào việc tự điều chỉnh quá trình học.
Sự hiểu biết về bản thân là một yếu tố vô cùng quan trọng. Khi đánh

giá đúng về mình, ngƣời ta có thể xác định đƣợc phƣơng hƣớng đúng cho
sự tự giáo dục bản thân. Nói khác đi, TĐG là tiền đề định hƣớng của tự
giáo dục.
Nhƣ vậy TĐG đã đƣợc quan tâm nghiên cứu trong nhiều năm qua nhƣng
cho đến nay quan niệm về TĐG vẫn chƣa có sự đồng nhất. Tuy nhiên, dù hiểu
theo cách nào thì TĐG cũng bao gồm: thu thập, xử lí các thông tin về bản
thân sau đó đối chiếu với mục tiêu, tiêu chuẩn do bản thân hoặc ngƣời khác
đề ra, trên cơ sở đó tìm ra những điểm mạnh, điểm yếu của bản thân rồi đề
xuất những quyết định để cải thiện thực trạng.
* Từ trên ta thấy :


13

- TĐGKQHT là một hoạt động tự phản ánh quá trình học của bản thân
ngƣời học về những vấn đề nhƣ: đã học đƣợc những gì, đã học nhƣ thế
nào và cần phải làm gì để học tốt hơn...
- TĐGKQHT là bộ phận của quá trình đánh giá và thuộc dạng đánh giá
quá trình. Tuy nhiên, trong một số trƣờng hợp, nó cũng có thể mang tính chất
của đánh giá chuẩn đoán hoặc tổng kết.
Trong phạm vi luận văn này, TĐGKQHT đƣợc xem xét trong mối quan
hệ với đánh giá và với hoạt động dạy học, tức là nó vừa có tính chất đánh giá
để điều chỉnh quá trình học tập, vừa có tính chất của việc học, tự học. Nhƣ
vậy, TĐGKQHT có thể diễn ra trong toàn bộ quá trình học tập của HS, khi
học tập có sự hƣớng dẫn của GV và khi không có sự hƣớng dẫn của GV.
1.2.3. Mục đích, vai trò của TĐGKQHT của HS trong quá trình dạy học
a) Mục đích của TĐG
TĐGKQHT giúp HS thấy đƣợc những điểm mạnh, điểm yếu của bản
thân và do đó có thể tự tin hơn trong việc cải thiện học tập cũng nhƣ có những
định hƣớng, hoạch định cho tƣơng lai.

TĐGKQHT cung cấp thông tin của HS giúp GV đánh giá HS sâu sắc và
chính xác hơn.
b) Ý nghĩa, vai trò của TĐG.
TĐG không chỉ không chỉ giúp ngƣời học nhìn nhận lại bản thân mà còn
giúp ngƣời học phát huy tính độc lập của họ, phát triển hứng thú trong quá trình
tự học.
TĐG giúp cho HS trở nên có trách nhiệm hơn đối với quá trình học của
bản thân giúp họ thấy đƣợc những điểm mạnh, điểm yếu, năng lực, trình độ


14

kiến thức, kĩ năng của bản thân để có đƣợc sự điều chỉnh và định hƣớng
hoạt động học tập tiếp theo cho phù hợp
TĐG có ý nghĩa rất quan trọng đối với hoạt động dạy của GV vì chúng
giúp cho: Các bài học trở nên nhẹ nhàng hơn, hiệu quả hơn nhờ học sinh hoạt
động tích cực và độc lập hơn; cung cấp thông tin phản hồi giúp GV nhận ra sự
tiến bộ của HS; chia sẻ trách nhiệm đánh giá và kết quả đánh giá sẽ chính xác
hơn, việc xây dựng kế hoạch học tập cho HS của GV trở nên sát thực hơn;
giúp GV thấy đƣợc những việc tiếp theo họ phải làm đối với từng cá nhân và
các nhóm.
Nhƣ vậy TĐG có ý nghĩa, vai trò rất lớn trong quá trình dạy học và trở
thành một thành phần của hoạt động học tập. Nó là “lực nắn” hữu hiệu cách
học, phát huy nội lực ngƣời học, là công cụ phản ánh năng lực, giúp nâng cao
hiệu quả học tập. Do đó, TĐG là một kĩ năng quan trọng trong quá trình học
giúp cho ngƣời học có thể học tập suốt đời. Hơn nữa, TĐG giúp HS có thể
đánh giá chính xác bản thân và chia sẻ trách nhiệm đánh giá với GV.
1.2.4. Đặc trưng của hoạt động TĐG và các hình thức của hoạt động TĐG
1.2.4.1. Đặc trưng của hoạt động TĐG của HS
- TĐG là hoạt động mang tính độc lập. Ngƣời học là chủ thể của hoạt

động nhận thức nên họ phải có trách nhiệm về sản phẩm của mình, tức là kết quả
học tập. Trong hoạt động TĐGKQHT, tính độc lập giữ vai trò rất quan trọng, nó
giúp cho ngƣời học chủ động xử lí thông tin phản hồi để tự điều chỉnh hoạt động
học tập trƣớc khi họ, nhờ đó hoạt động học tập của họ trở nên tích cực, chủ động
và hiệu quả hơn.
- Hoạt động TĐG có tính tất yếu. Do bản chất của hoạt động của con
ngƣời là hoạt động có mục đích, hơn nữa con ngƣời có khả năng là sau một
hoạt động thƣờng kiểm tra xem hoạt động đó đạt mục đích hay chƣa nên hoạt


15

động tự đánh giá của HS là tất yếu. HS có thể tiến hành hoạt động này sau một
bài, một chƣơng, một môn học, trong khi tự học hoặc sau khi đọc một tài liệu
nào đó,...nhằm xác định mức độ lĩnh hội kiến thức, kĩ năng của bản thân.
- Hoạt động TĐG có tính mục đích. Khi ngƣời học xác định đƣợc mục
đích TĐG thì hoạt động này sẽ dựa trên trách nhiệm của cá nhân và sự điều
khiển của ý chí. TĐG lúc này là hoạt động tự giác, chủ động, có phƣơng pháp,
mục tiêu và giải pháp cá nhân gắn với nhu cầu giá trị và khả năng cá nhân.
- Hoạt động TĐG mang dấu ấn cá nhân. TĐG sẽ mang dấu ấn của chủ
thể, chịu ảnh hƣởng chủ quan của chính ngƣời tiến hành đánh giá. Hoạt động
TĐG của HS phải đảm bảo khách quan, trung thực với kết quả học tập và với
chính bản thân ngƣời học (chủ thể của hoạt động). Khi đó, hoạt động TĐG
mới trở thành động lực thúc đẩy quá trình học tập tiến bộ, trái lại nó sẽ làm cho
ngƣời học rơi vào trạng thái “tự mê” và cản trở tiến bộ của ngƣời học. Vì vậy, để
có thể giảm bớt ảnh hƣởng của yếu tố chủ quan này, giáo viên nên giúp HS nắm
chắc mục tiêu, nhiệm vụ học tập đồng thời cụ thể hóa các tiêu chí đánh giá, chia
sẻ tiêu chí đánh giá với ngƣời học.
- Hoạt động TĐG mang tính xã hội. Mục tiêu của giáo dục là hình thành
nên những mô hình nhân cách đáp ứng đƣợc các yêu cầu của xã hội. Cùng với

sự phát triển của xã hội, giáo dục phải đổi mới thật sự để có thể đáp ứng đƣợc
các yêu cầu đặt ra của xã hội. Trong xu thế đổi mới giáo dục hiện nay theo
hƣớng tăng cƣờng tính tích cực, tự lực và chủ động của ngƣời học thì tự đánh
giá là một không thể thiếu của quá trình đánh giá và cũng là hoạt động rất cần
thiết trong quá trình học tập của HS. Do đó, có thể nói TĐG cũng chịu ảnh
hƣởng một cách gián tiếp của các yêu cầu của xã hội. Hơn nữa, các tiêu chí để
TĐG nó cũng phản ánh yêu cầu, chuẩn mực của xã hội. Vì vậy có thể nói
TĐG có mang đặc trƣng xã hội.


16

- Hoạt động TĐG mang đặc trưng hoạt động trí tuệ: TĐG là một hoạt
động trí tuệ, TĐG hƣớng vào điều chỉnh hoạt động học tập. Để có thể TĐG
KQHT đòi hỏi HS phải thực hiện các hoạt động trí tuệ cơ bản nhƣ so sánh,
phân tích, tổng hợp, hệ thống hóa,... Do đó, có thể nói TĐG nó chịu ảnh hƣởng
khá lớn bởi đặc điểm trí tuệ của chủ thể, HS học khá giỏi thƣờng thực hiện các
hoạt động trí tuệ tốt hơn nên thƣờng tự đánh giá mình chính xác hơn so với học
sinh trung bình, yếu kém.
1.2.4.2. Các hình thức của hoạt động TĐG của HS
Có nhiều cách tiếp cận hoạt động TĐGKQHT của HS. Trong luận văn
này tiếp cận hai hình thức cơ bản đó là:
- HS TĐG dưới sự hướng dẫn trực tiếp của GV. Hình thức này diễn
ra trong quá trình dạy học, thầy trò giáp mặt nhau trên lớp. Trong quá trình
truyền thụ kiến thức, thầy khéo léo cài đặt những hoạt động để HS có thể
TĐG. Chẳng hạn, thông qua trả lời các câu hỏi, qua nhận xét về bài làm của
mình, của bạn, hoặc qua nhận xét, phân tích, đánh giá của GV, qua các phiếu
học tập, qua trao đổi thảo luận trong nhóm,... Trong hình thức này, việc đánh
giá của thầy sẽ là mẫu, là chuẩn mực để HS TĐG.
- HS TĐG không có sự hướng dẫn trực tiếp của GV. Hình thức này có

thể bao gồm hai kiểu cơ bản là: HS TĐG theo sự hƣớng dẫn (gián tiếp) của
GV hoặc HS độc lập tiến hành hoạt động TĐG.
+ Trên cơ sở quá trình dạy học trên lớp, GV đƣa ra các yêu cầu để HS tự
học và TĐGKQHT, đó là TĐG theo sự hƣớng dẫn (gián tiếp) của GV. Chẳng
hạn, sau giờ học GV đƣa ra phiếu hƣớng dẫn học ở nhà hay câu hỏi yêu cầu
hiểu sâu, mở rộng vấn đề hoặc bài tập vận dụng,... HS tự học và đối chiếu kết
quả hoặc “bắt chƣớc” GV tiến hành TĐGKQHT.


17

+ Khi TĐG trở thành nhu cầu, thói quen thì HS có thể tiến hành hoạt
động này một cách tự giác trong quá trình tự học của mình, đó là HS độc lập
tiến hành hoạt động TĐG. Các em có thể TĐG về mức độ lĩnh hội kiến thức
sau khi học xong một nội dung hay khi tham khảo xong một tài liệu...
1.2.4.3. Kĩ năng TĐGKQHT của HS lớp 5
Theo [18, tr. 27-29] thì có các kĩ năng TĐGKQHT môn toán của HS nhƣ
sau:
Nhóm 1: Kĩ năng TĐG tiềm năng bản thân. Đây là kĩ năng học tập cơ
bản, nó giúp HS hiểu đƣợc những ƣu nhƣợc điểm về tâm lí, trí tuệ, xu hƣớng,
tính cách... từ đó họ có đƣợc sự lựa chọn về nội dung, phƣơng pháp, hình thức
học tập phù hợp giúp cho hoạt động học tập đạt hiệu quả tốt. Trong nhóm kĩ
năng này, chúng tôi đề cập các kĩ năng sau:
+) Kĩ năng 1: Kĩ năng TĐG tiềm năng. Kĩ năng này nhằm giúp ngƣời
học TĐG xem mình có năng khiếu, thế mạnh hay thuộc dạng trí khôn nào,...từ
đó lựa chọn và đánh giá đƣợc hƣớng học tập nào thích hợp nhất. Chẳng hạn,
họ tự đánh giá xem mình có năng khiếu về âm nhạc hay toán,... khi đó tự xác
định sẽ theo thiên hƣớng nào, sẽ là nhạc sĩ, nhạc công hay sẽ là ngƣời học
toán và làm toán,...
+) Kĩ năng 2: Kĩ năng TĐG về phong cách học. Kĩ năng này nhằm giúp

ngƣời học xác định và đánh giá đƣợc cách thức học tập nào thích hợp nhất.
Tức là TĐG xem bản thân thích học theo hình thức đọc to hay nghiền ngẫm,
trầm tƣ, ồn ào hay yên lặng, học cá nhân hay học nhóm;... qua đó mà lựa chọn
đƣợc cách học thích hợp. Chẳng hạn, nếu ngƣời học là ngƣời thích yên tĩnh
khi học thì phải bố trí góc học tập riêng để khi học không bị ai quấy phá mới
có thể tập trung chú ý cao độ và có hiệu quả. Còn nếu với cách học tập đó mà