Dạy học thủ công ở tiểu học theo hướng phát huy tính sáng tạo của học sinh

iii
M CL C
L I C M N .............................................................................................................. i
L I CAM

OAN .......................................................................................................ii

M C L C ................................................................................................................. iii
B NG KÍ HI U CÁC CH

VI T T T ................................................................... vi

DANH M C B NG .................................................................................................vii
DANH M C HÌNH V , BI U
M

........................................................................ viii

U ..................................................................................................................... 1

1. Lí do ch n

tài .................................................................................................. 1

2. M c ích nghiên c u ........................................................................................... 3
3. Khách th và

it

ng nghiên c u ..................................................................... 3

4. Gi thuy t khoa h c ............................................................................................. 3
5. Nhi m v nghiên c u ........................................................................................... 3
6. Ph m vi nghiên c u ............................................................................................. 4
7. Ph

ng pháp nghiên c u ..................................................................................... 4

8. óng góp m i c a lu n án ................................................................................... 6
9. Nh ng lu n i m b o v ...................................................................................... 6
Ch

ng 1. C

THEO H

S

LÍ LU N C A D Y H C TH

CÔNG

TI U H C

NG PHÁT HUY TÍNH SÁNG T O C A H C SINH ........................ 8

1.1 T ng quan nghiên c u v n

............................................................................ 8

1.1.1 Nh ng nghiên c u v tính sáng t o và giáo d c tính sáng t o ......................... 8
1.1.2 Nh ng nghiên c u v d y h c Th công

ti u h c theo h

ng phát huy

tính sáng t o ................................................................................................................ 19
1.2 Tính sáng t o và d y h c theo h
1.2.1 M t s v n

ng phát huy tính sáng t o

v tính sáng t o .......................................................................... 21

1.2.2 D y h c theo h

ng phát huy tính sáng t o .................................................... 28

1.2.3 D y h c Th công theo h

ng phát huy tính sáng t o.................................... 31

1.3. Nh ng d u hi u c a d y h c theo h
1.4

ti u h c ......... 21

ng phát huy tính sáng t o ................... 32

c i m c a d y h c và h c t p Th công

ti u h c ................................... 36

1.4.1 Nh ng u th c a Th công v i vi c phát huy tính sáng t o c a h c sinh.... 36


iv
1.4.2

c i m tính sáng t o c a h c sinh trong h c Th công .............................. 40

1.4.3 Bi u hi n và các c p

tính sáng t o c a h c sinh trong h c Th công ...... 41

1.5 Các nguyên t c, n i dung và i u ki n c a d y h c Th công
theo h

ti u h c

ng phát huy tính sáng t o ......................................................................... 44

1.5.1 Nguyên t c d y h c Th công theo h
1.5.2 N i dung d y h c Th công theo h

ng phát huy tính sáng t o................. 44

ng phát huy tính sáng t o .................... 47

1.5.3 i u ki n c a d y h c Th công theo h
K t lu n ch

ng phát huy tính sáng t o ............ 48

ng 1 .................................................................................................. 54

Ch

ng 2. TH C TR NG D Y H C TH

H

NG PHÁT HUY TÍNH SÁNG T O C A H C SINH .................................. 55
2.1 S thay

i Ch

ng trình Th công

2.1.1 Khái quát s thay

i c a Ch

CÔNG

TI U H C THEO

ti u h c ............................................... 55

ng trình GDPT .............................................. 55

2.1.2 Ch

ng trình Th công theo Ch

ng trình hi n hành.................................... 58

2.1.3 Ch

ng trình Th công theo Ch

ng trình GDPT m i .................................. 61

2.2 Th c tr ng t ch c d y h c Th công

ti u h c theo h

ng phát huy tính

sáng t o c a h c sinh ............................................................................................. 66
2.2.1 M c ích i u tra th c tr ng ............................................................................ 66
2.2.2

it

ng và ph m vi i u tra .......................................................................... 66

2.2.3 N i dung i u tra th c tr ng ............................................................................. 67
2.2.4. Ph

ng pháp i u tra th c tr ng .................................................................... 67

2.2.5. K t qu
K t lu n ch
Ch

i u tra th c tr ng .............................................................................. 69

ng 2 .................................................................................................. 83

ng 3. BI N PHÁP D Y H C TH CÔNG

TI U H C THEO H

NG

PHÁT HUY TÍNH SÁNG T O C A H C SINH .................................................. 85
3.1 Nguyên t c

xu t bi n pháp d y h c Th công

ti u h c theo h

ng phát

huy tính sáng t o c a h c sinh ............................................................................... 85
3.1.1 Nguyên t c

m b o tính m c ích .................................................................. 85

3.1.2. Nguyên t c

m b o tính cân b ng và h th ng ............................................. 85

3.1.3. Nguyên t c

m b o tính t

3.1.4.

ng tác ................................................................. 86

m b o tính cá nhân hóa ............................................................................... 86


v
3.2. M t s bi n pháp d y h c Th công

ti u h c theo h

ng phát huy tính

sáng t o c a h c sinh ............................................................................................. 87
3.2.1 Thi t k d y h c Th công khuy n khích tính sáng t o ................................... 87
3.2.2 V n d ng các k thu t giúp t o sinh ý t
3.2.3 Thi t l p môi tr

ng h c t p Th công h tr tính sáng t o ........................ 105

3.2.4 T ch c d y h c Th công d
K t lu n ch
Ch

ng sáng t o trong h c Th công .. 97

i hình th c ngo i khóa câu l c b ........... 110

ng 3 ................................................................................................ 121

ng 4. TH C NGHI M KHOA H C............................................................. 122

4.1 M c ích th c nghi m ................................................................................... 122
4.2

it

ng th c nghi m .................................................................................. 122

4.3 N i dung th c nghi m ................................................................................... 123
4.4 Ph

ng pháp th c nghi m ............................................................................. 123

4.5 Ti n hành th c nghi m .................................................................................. 124
4.6 Thang o th c nghi m ................................................................................... 125
4.7 ánh giá th c nghi m th m dò ...................................................................... 126
4.7.1 K t qu th c nghi m th m dò ......................................................................... 126

4.7.2 Phân tích th c nghi m th m dò ...................................................................... 127
4.8 ánh giá th c nghi m tác

ng ..................................................................... 130

4.8.1 K t qu th c nghi m tác
4.8.2 Phân tích th c nghi m tác
K t lu n ch

ng ........................................................................ 130
ng ..................................................................... 137

ng 4 ................................................................................................ 154

K T LU N VÀ KHUY N NGH ......................................................................... 155
DANH M C CÔNG TRÌNH KHOA H C Ã CÔNG B .................................. 158
TÀI LI U THAM KH O....................................................................................... 159
PH L C ............................................................................................................... PL1
PH L C 1: N i dung phi u i u tra th c tr ng .................................................. PL1
PH L C 2: K t qu th ng kê phi u i u tra th c tr ng ...................................... PL5
PH L C 3: H th ng câu h i ph ng v n giáo viên............................................. PL9
PH L C 4: N i dung ch

ng trình Th công

ti u h c .................................. PL10

PH L C 5: Thi t k bài d y th c nghi m th m dò ........................................... PL14
PH L C 6: Thi t k bài d y th c nghi m tác

ng .......................................... PL19


vi
PH L C 7: Thang ánh giá KQHT và m c

ki n th c, k n ng Th công... PL32

PH L C 8: Thang ánh giá vi c h c t p sáng t o ............................................ PL35
PH L C 9: Thang ánh giá s n ph m sáng t o trong h c Th công ................ PL38
PH L C 10: T ng h p k t qu kh o sát th c nghi m ...................................... PL42
PH L C 11: Hình nh s n ph m Th công c a l p C1, TN1 ........................ PL45
PH L C 12: Hình nh s n ph m Th công c a l p C2, TN2 ........................ PL47


vi
B NG KÍ HI U CÁC CH
Ch vi t

STT
1

D y h c theo h

2

D y h c Th công theo h

3

Câu l c b

4

VI T T T

y

ng phát huy tính sáng t o

i ch ng

ng phát huy tính sáng t o

Kí hi u vi t t t
DHPHTST
DH-TC-PHTST
CLB
C

5

Giáo viên

GV

6

H c sinh

HS

7

Ho t

H TN

8

Ph

9

S n ph m

SP

10

Th công, K thu t

TCKT

11

Th c nghi m

TN

12

Tính sáng t o

TST

13

T duy sáng t o

TDST

ng tr i nghi m
ng pháp d y h c

PPDH


vii
DANH M C B NG

B ng 1.1: M i liên h gi a quá trình sáng t o và quá trình th c hành Th công ..... 39
B ng 2.1: Phân ph i th i l

ng các môn h c ........................................................... 69

B ng 2.2: Các m c tiêu tr ng tâm trong n m h c .................................................... 69
B ng 2.3: Mô t ti n trình d y h c Th công ........................................................... 73
B ng 3.1: N i dung ho t

ng CLB

B ng 3.2: N i dung và các ho t

ti u h c....................................................... 112

ng Th công t ch c qua CLB ........................ 114

B ng 4.1: Các nhóm th c nghi m và

i ch ng ..................................................... 122

B ng 4.2: Các bài d y th c nghi m và
B ng 4.3: Thi t k th c nghi m tác

i ch ng .................................................. 123
ng ............................................................... 123

B ng 4.4: K t qu h c t p Th công c a HS (tr
B ng 4.5. T ng h p tiêu chí và ph

c TN) ....................................... 124

ng pháp ánh giá TN .................................... 126

B ng 4.6. Các tham s th ng kê i m trung bình t ng th c a l p TN và
(tr

C

c TN) ..................................................................................................... 134

B ng 4.7. Các tham s th ng kê i m trung bình t ng th c a l p TN và

C

(sau TN) ........................................................................................................ 135
B ng 4.8. Các tham s th ng kê i m trung bình t ng th c a l p TN1, TN2 ......... 136


viii
DANH M C HÌNH V , BI U
Hình 3. 1 M i t

ng quan gi a quá trình sáng t o và quá trình h c Th công ........88

Bi u

2.1: Vai trò,

c i m c a Th công

Bi u

2.2: Nh ng h n ch trong d y h c Th công

Bi u

2.3: Các ho t

Bi u

2.4: Bi u hi n c a HS trong gi h c Th công ........................................... 76

Bi u

2.5: M t s g i ý i u ch nh trong d y h c Th công hi n nay .................. 82

Bi u

4.1: So sánh k t qu c a HS sau th c nghi m th m dò ............................. 126

Bi u

4.2: So sánh k t qu

u vào và

u ra c a l p th c nghi m.................... 126

Bi u

4.3. So sánh k t qu

u vào và

u ra sau TN1 ....................................... 131

Bi u

4.4. So sánh k t qu

u vào và

u ra sau TN2 ....................................... 131

ti u h c........................................... 71
ti u h c ............................. 72

ng h c Th công c a HS ................................................... 75


1

M
1. Lí do ch n

U

tài

1.1. Th c t cho th y con ng

i v n ã sáng t o và t t c m i ng

i sáng t o

ra cu c s ng riêng c a mình thông qua quá trình không ng ng ngh c a vi c t
t

ng ra các kh n ng và s thay

i. Theo các chuyên gia, ngày nay khi vi c x lí

thông tin logic ã tr nên d dàng nh s h tr c a công ngh thì trí t
sáng t o và kh n ng thích ng m i là y u t quy t
v i vi c

ng

nh.

i u này

ng t

ng

t ra yêu c u

i m i giáo d c c a nhi u qu c gia trên th gi i và d n t i s chuy n

các mô hình nhà tr
trung vào ng

ng t ki u d y h c truy n th ng mang tính truy n

i

t và t p

i d y (traditional methods of teaching) sang ki u d y h c ti n b

(progressive teaching methods), theo h
tích c c sáng t o c a ng

ng khuy n khích và phát huy t i a tính

i h c.

1.2 Trong ph m vi nhà tr

ng, d y h c sáng t o (creative teaching)

c

nh

ngh a theo hai cách: d y h c m t cách sáng t o (teaching creatively) và d y h c
phát tri n TST (teaching for creativity).

ây

u là các ki u hay ph

ng th c d y

h c m i d a trên tri t lí giáo d c l y HS làm trung tâm, v i các khái ni m và thu t
ng

c tr ng giúp phân bi t v i các ki u d y h c khác [105]. Tuy nhiên vi c t

minh b n ch t c a ph
thuy t và

ng th c này là không d dàng b i nó bao hàm nhi u lí

c nhìn nh n theo các cách khác nhau tùy theo khía c nh mà nó nh n

m nh. Ch ng h n, vi c hi u ây là d y h c sáng t o hay d y h c
là chi n l

c (có tính

nh h

ng) hay ph

phát tri n TST,

ng th c d y h c tùy thu c m c ích c a

m i nhà nghiên c u. Thêm m t thu t ng c n làm rõ giúp gi i thích
ph

ng

ng th c này là TST thì

c tr ng c a

n nay v n là khái ni m còn ch a rõ ràng trong tâm lí

h c, giáo d c h c và các khoa h c khác. i u này cho th y tính a chi u c a v n
nghiên c u òi h i nh ng phân tích và bàn lu n t nhi u ph
r ng (s

c làm rõ trong ph n c s lí lu n c a

ng di n m t cách sâu

tài).

1.3. Nghiên c u ch ra r ng d y h c vì s sáng t o nói chung có th
hi n qua t t c các môn h c và l nh v c h c t p trong nhà tr

ng và c n

c th c
c ti n

hành càng s m càng t t. ó là vì tr em ang trong giai o n hình thành và phát tri n


2
m nh m v th ch t, trí tu và c m xúc. Tr có trí t
nhìn th gi i b ng cái nhìn r t h n nhiên t
quen hay kinh nghi m nh ng

i tr

ng t

ng r t phong phú và luôn

i m i ch không b chi ph i b i các thói

ng thành.

c i m c a tr em là luôn tò mò,

ham h c h i và s n sàng th nghi m nh ng th m i - ây là nh ng i u ki n c n
thi t cho s n y sinh sáng t o. Vì v y c n quan tâm phát tri n TST c a tr ngay khi
còn nh , t các l a tu i m u giáo và ti u h c.
1.4. Th công là m t b ph n thu c h th ng các môn h c chính khóa
quy

nh trong ch

ng trình ti u h c.

ngh thu t và có v trí

c bi t trong ch

là ho t

ây là m t n i dung thu c l nh v c giáo d c
ng trình c ng nh trong

c tr ng. Ph n l n các ho t

c a HS b i tính ch t th c hành

i s ng h c t p

ng h c t p Th công

ng th c hành thi t k (g p hình, c t, xé dán gi y, an nan, làm

ch i…)

làm ra các SP v t ch t. Trong quá trình th c hành, HS có c h i
nghi m b ng các giác quan và thao tác c th ,
ph

ng án làm SP m i,

c

c th nghi m các ý t

c tr i
ng và

c t do trang trí SP theo kh n ng sáng t o c a m i em.

So v i các môn h c khác, phân môn Th công có nh ng u th riêng

khuy n

khích và kh i g i s sáng t o c a HS trong h c t p.
1.5 Nh ng

c tr ng k trên làm cho Th công v a h p d n HS nh tính th c

ti n, v a giúp cân b ng các ki u h c t p trong nhà tr

ng (h c qua t

qua th c hành làm th , h c qua quan sát thao tác v i qua t duy tr u t

ng t

ng v i

ng…).

ây

là m t n i dung giáo d c thi t th c v i HS ti u h c, tuy nhiên d y h c Th công
trên th c t v n còn nh ng t n t i, ch a phát huy
ch a áp ng

cs

c u th c a môn h c và c ng

i m i ang di n ra t ng ngày. Ti n trình d y h c bài Th

công hi n nay v n ph thu c nhi u vào các tài li u có s n, PPDH còn mang tính áp
t, vai trò c a HS trong các ho t
GV ch quan tâm t i trình
(không ph i t t c ) làm
c h i

ng còn ch a

c chú tr ng úng m c. M t s

chung c a l p và b ng lòng v i vi c ph n l n HS
c SP là coi nh bài h c

t m c tiêu, d n t i HS m t i

c tr i nghi m ni m vui và c m giác thành công khi làm ra các SP m i.

ây là nh ng h n ch còn ph bi n làm gi m hi u qu d y h c và nh h
tính tích c c sáng t o c a HS trong h c Th công

nhà tr

ng.

ng t i


3
1.6 S c n thi t ph i chú tr ng phát tri n TST c a ng
và ang

n

c nhìn nh n ngày càng r ng rãi.

tâm và quy
vi c xác

nh rõ trong Ch

các l a tu i ã

ih c

c ta, v n

này ã

c quan

ng trình Giáo d c ph thông m i (tháng 7/2017) v i

nh m t trong các m c tiêu c t lõi là phát tri n n ng l c sáng t o và gi i

quy t v n

,

c th c hi n thông qua t t c môn h c và ho t

nhiên quy mô và s l

ng các nghiên c u v giáo d c TST c a HS nói chung và

trong ph m vi d y h c Th công

ti u h c còn r t h n ch .

Nh ng c n c nêu trên là lí do ng
ti u h c theo h

Th công

ng giáo d c. Tuy

i nghiên c u l a ch n

tài: “D y h c

ng phát huy tính sáng t o c a h c sinh”.

2. M c ích nghiên c u
Nghiên c u này

c th c hi n nh m

ti u h c theo h

công

xu t m t s bi n pháp d y h c Th

ng phát huy tính sáng t o c a h c sinh, góp ph n nâng cao

hi u qu d y h c Th công nói riêng và d y h c
3. Khách th và

it

ti u h c nói chung.

ng nghiên c u

- Khách th nghiên c u: quá trình d y h c Th công
-

it

ng nghiên c u: d y h c Th công

ti u h c.

ti u h c theo h

ng phát huy

tính sáng t o c a h c sinh.
4. Gi thuy t khoa h c
N u các bi n pháp d y h c Th công

c v n d ng theo h

ng (có ch

ích)

h tr s sáng t o c a HS, trong ó t o i u ki n và khuy n khích HS suy ngh các ý
t

ng và ph

ng án làm SP m i, t o c h i và b i c nh

HS

c th c hành tr i

nghi m và b c l các nhu c u sáng t o c a b n thân qua t duy, thái

, hành

ng,

hành vi và SP c a riêng mình thì i u này s giúp c i ti n vi c d y h c Th công,
em l i hi u qu cao

ng th i góp ph n làm phát l TST c a HS trong h c t p.

5. Nhi m v nghiên c u
- Xây d ng c s lí lu n c a d y h c Th công

ti u h c theo h

ng phát huy

TST c a HS.
-

ánh giá th c tr ng d y h c Th công

c u c a d y h c theo h

ti u h c v i vi c áp ng các yêu

ng phát huy TST c a HS.


4

-

ti u h c theo h

xu t các bi n pháp d y h c Th công

ng phát huy

TST c a HS.
- Th c nghi m

ki m ch ng hi u qu và tính kh thi c a m t s bi n pháp ã

xu t khi v n d ng trong d y h c nhà tr

ng.

6. Ph m vi nghiên c u
h

tài gi i h n nghiên c u các bi n pháp d y h c Th công
l a tu i

ng phát huy TST c a HS, t p trung
- Ph m vi kh o sát: Ti n hành

m t s tr

ph ): Hà N i, V nh Phúc, B c Ninh, H i D

u ti u h c (l p 1, 2, 3).
ng ti u h c thu c các t nh (thành

ng, Qu ng Ninh, Nam

- Ph m vi th c nghi m: Th c nghi m
v i hai kh i l p 2 và 3 t i tr

ti u h c theo

nh, Lào Cai.

c th c hi n trong th i gian 4 tu n

ng ti u h c Phù L A - Sóc S n - Hà N i

ng pháp nghiên c u

7. Ph
7.1. Ph

ng pháp ti p c n nghiên c u

Lu n án ti p c n v n

nghiên c u d a trên các quan i m sau:

- Quan i m duy v t bi n ch ng: V c b n, vi c d y h c Th công
theo h

ng phát huy TST c a HS

c xem xét trong m i quan h tác

c a t t c các y u t có liên quan nh :
ch

ng trình môn Th công

ph

ng pháp gi ng d y sáng t o, môi tr

ng qua l i

c i m HS v i thu c tính sáng t o cá nhân,

ti u h c,

- Quan i m h th ng: Th hi n

ti u h c

c i m ho t
ng và ph

ng d y và h c Th công,

ng ti n d y h c Th công…

cách ti p c n d y h c Th công

ây nh

m t th th ng nh t, liên quan và bao hàm nhi u y u t trong h th ng d y h c Th
công (v ph
hi n

ng pháp và ph ng ti n d y h c, n i dung, môi tr

cách nghiên c u, tìm hi u, ánh giá nh ng v n

lí lu n và th c tr ng m t

cách toàn di n và bao quát các y u t nêu trên. Các bi n pháp
a ra m t cách h th ng và có liên quan v i nhau
quá trình d y h c Th công

ti u h c theo h

ng h c t p…); th

có th tác

xu t c ng

c

ng t ng th

n

ng phát huy TST.

- Quan i m l ch s - xã h i: Ti n trình nghiên c u c a lu n án

c

t trong

các giai o n c th v th i gian và không gian, trong các i u ki n và b i c nh c

th g n v i nh ng di n bi n trong th c t .


5
- Quan i m th c ti n: Các v n

và k t qu nghiên c u c a lu n án

ra xu t phát t th c ti n d y h c Th công
n

c

a

ti u h c hi n nay và ây c ng là ích

xu t các bi n pháp d y h c Th công cho phù h p, thi t th c, hi u qu .
- Quan i m ti p c n cá nhân: V i cách nhìn nh n TST là thu c tính cá nhân

c áo và khác nhau
quan tr ng, c n
7.2 Các ph
* Ph

các cá nhân khác nhau, vì v y ây là quan i m ti p c n

c th hi n và quán tri t xuyên su t lu n án.

ng pháp nghiên c u c th

ng pháp nghiên c u lí lu n
Ti n hành phân tích, t ng h p, khái quát và h th ng hóa nh ng lí lu n liên

quan

n

tài trong các sách chuyên kh o, lu n án, bài báo, t p chí và các công

trình khoa h c. Thông qua ánh giá các k t qu nghiên c u v i nh ng thông tin
khoa h c ã công b

a ra nh ng nh n xét, nh n

d ng thành c s lí lu n c a
* Ph

nh, k t lu n, t

ó mà xây

tài.

ng pháp nghiên c u th c ti n
- Quan sát: Thông qua d gi , quan sát các ho t

(k t h p nghiên c u bài d y và ph ng v n GV)
Th công hi n nay v i vi c áp ng các yêu c u c a

ng d y h c c a GV và HS
ánh giá v th c ti n d y h c
i m i d y h c theo h

ng

phát huy tính tích c c, sáng t o c a HS.
-

i u tra b ng phi u h i: Thi t k và s d ng các phi u kh o sát

i u tra

v v trí, t m quan tr ng c a Th công và th c tr ng d y h c Th công trong các
nhà tr

ng, d a vào ó mà xác

ti n d y h c Th công theo h
-

nh các c n c và yêu c u cho nh ng

xu t c i

ng phát huy TST.

i u tra b ng ph ng v n: Ti n hành ph ng v n GV, HS

b sung các thông tin có liên quan

n c s th c ti n c a

- Th c nghi m khoa h c: Th c nghi m
và tính kh thi c a quy trình ã
nghi m có s d ng m t s ph

c i u tra nh m

tài.

c ti n hành nh m ánh giá hi u qu

xu t. Vi c ti n hành và ánh giá k t qu th c
ng pháp, k thu t sau: ph

ng pháp chuyên gia,

quan sát d gi , nghiên c u video bài h c, nghiên c u SP th c hành c a HS.
* Ph

ng pháp th ng kê toán h c


6
S d ng các ph m m m th ng kê toán h c nh SPSS
kh o sát và th c nghi m

ch ng minh

x lí s li u i u tra

tin c y c a k t qu nghiên c u.

8. óng góp m i c a lu n án
- Xây d ng khung lí thuy t nh m ph n ánh t ng th v DH-TC-PHTST, trong
ó: h th ng hóa và làm rõ các khái ni m công c liên quan

n

tài (bao g m:

TST, d y h c sáng t o và DH-TC-PHTST); gi i thích quan i m và cách ti p c n
DH-TC-PHTST xét trong gi i h n nghiên c u c a lu n án; phân tích và làm sáng t
các d u hi u, nguyên t c, n i dung và i u ki n c a DH-TC-PHTST
nay,
h

a ra b c tranh khái quát v th c tr ng d y h c Th công
c bi t trong giai o n th c hi n

ng phát tri n n ng l c ng

Ch

ng trình Th công; 2)
ti u h c và 3)

công

i m i Ch

ti u h c hi n

ng trình GDPT theo

i h c. Bao g m các v n

: 1) S thay

nh

i n i dung

ánh giá c a GV v vai trò, t m quan tr ng c a Th

ánh giá th c ti n t ch c d y h c Th công

vi c áp ng các yêu c u c a
-

ti u h c.

i m i d y h c theo h

ng phát huy TST c a HS.

xu t m t s bi n pháp d y h c Th công theo h

HS d a trên phân tích các v n

ti u h c v i

ng phát huy TST c a

lí lu n và th c ti n có liên quan, bao g m các bi n

pháp: 1) Thi t k d y h c Th công khuy n khích TST, 2) V n d ng các k thu t
giúp t o sinh ý t

ng sáng t o trong h c Th công, 3) Thi t l p môi tr

Th công h tr TST và 4) T ch c d y h c Th công d
nuôi d

CLB

i hình th c ngo i khóa

ng TST c a HS.

- Minh h a và ki m ch ng bi n pháp ã
tr

ng h c t p

ng ti u h c. Th c nghi m ã thu

xu t qua các th c nghi m c th

c nh ng k t qu tích c c, b

c

u kh ng

nh tính kh thi c a các bi n pháp và kh n ng v n d ng vào th c ti n gi ng d y
nhà tr

ng. K t qu th c nghi m c ng ch ng t cho gi thuy t khoa h c c a lu n

án và cho th y lu n án ã th c hi n

c m c ích, nhi m v nghiên c u ã

ra.

9. Nh ng lu n i m b o v
- Theo h

ng nghiên c u c a

tài, chúng tôi t p trung làm rõ các lí lu n

ch ng t cho quan i m ti p c n dân ch v TST và DHPHTST: trong ó nhìn nh n
TST là thu c tính

c áo c a cá nhân (liên quan và bao hàm nhi u ph

ng di n

7

phát tri n c a cá nhân), có tính ph bi n (có th có
nào) và có th tác

b t kì ai, trong b t c l nh v c

ng (làm phát l và phát tri n) nh giáo d c.

- D y h c Th công theo h

ng phát huy TST là m t chi n l

c hay ph

ng

th c d y h c m i d a trên tri t lí giáo d c dân ch , ti n b và l y tr làm trung tâm.
ây là h
th c t

ng ti p c n phù h p v i
i m i d y h c trong nhà tr

c i m d y và h c Th công
ng và phát huy

ti u h c, v i

c nh ng u th c a môn

h c v i vi c giáo d c TST c a HS.
- K t qu d y h c Th công s
công

c v n d ng theo h

c nâng cao khi các bi n pháp d y h c Th

ng khuy n khích và h tr s sáng t o c a HS, trong

ó nh n m nh vi c d y và h c sáng t o c a GV và HS trong m i liên k t h
ích chung là d y h c

t hi u qu .

ng t i


8
Ch

ng 1. C

S

THEO H

LÍ LU N C A D Y H C TH CÔNG

TI U H C

NG PHÁT HUY TÍNH SÁNG T O C A H C SINH

1.1 T ng quan nghiên c u v n
1.1.1 Nh ng nghiên c u v tính sáng t o và giáo d c tính sáng t o
(1) Nghiên c u v tính sáng t o
Thu t ng sáng t o xu t hi n l n

u trong các công trình c a nhà toán h c

Pappos (s ng vào n a cu i th k th III), g i khoa h c này là
Theo quan i m b y gi , Heuristic là khoa h c v các ph

ristic (Heuristic).

ng pháp và quy t c sáng

ch và phát minh trong m i l nh v c. Ti p ó, các nhà toán h c và tri t h c nh
Plato, Aristotle, Descartes, Leibnitz... ã c

g ng thành l p h th ng khoa h c

nghiên c u v kh n ng sáng t o c a con ng

i. C Platon và Aristotle

u mô t v

sáng t o nh ng theo cách khác nhau. Platon nh n m nh ngu n c m h ng cho các
ho t

ng sáng t o

n t bên ngoài, coi sáng t o là v

và tâm trí ý th c c a con ng

i. Ng

t ngoài kh n ng ki m soát

c l i Aristotle không tin sáng t o

nh ng can thi p th n bí mà theo ông: các ý t

ng, SP hay quá trình sáng t o c ng

ph i tuân theo các quy lu t t nhiên và h p lí. Nh ng ng
c a Aristotle c ng

n t

ng tình và nh n m nh s t

i v sau theo quan i m

ng

ng gi a TST v i các quá

trình t duy và nh n th c. i u này cho th y TST ã

c quan tâm t s m và có

nhi u quan i m khác nhau v v n

này [71], [77], [104].

T kho ng th k 19, các nhà tâm lý h c ã trình bày m t lo t lý thuy t gi i
thích v sáng t o. Các lí thuy t này r t a d ng, theo các tr
nhau song nhìn chung có th chia theo hai h

ng phái ti p c n khác

ng ti p c n ch y u: 1) các lí thuy t

theo ti p c n cá nhân (Theories Focusing on Individuals) t p trung vào các khía
c nh c a cá nhân sáng t o g m thuy t phân tâm h c, thuy t hành vi/liên t
thuy t phát tri n ng

i và 2) các lí thuy t v

t ngoài ph m vi cá nhân

ng và lí
n l

(Theories Beyond Single Individuals): thuy t v n hóa xã h i, thuy t h th ng [104].
Thuy t phân tâm (Psychoanalytic Theories) v i các tên tu i là Freud, Kris
(1952, 1976) và Kubie (1958), Jung (1972) và các nhà tâm lí h c cùng th i nh
Rothenberg và Miller (1990) cho r ng TST

c

nh hình và có th gi i thích m t

cách t ng quát b i các quá trình vô th c ho c di n ra trong ti m th c.


9
Thuy t hành vi/liên t

ng (Behaviorist or Associationist Theories) v i các

i

di n là Skinner (1972), Mendnick (1962) xem TST nh là k t qu c a nh ng ph n
ng v i các kích thích c th tác
các hành

ng t i m i cá nhân. Lí thuy t này t p trung vào

ng và hành vi có th quan sát

gi i thích cho sáng t o h n là các quá

trình ho c ham mu n bên trong (nh theo thuy t phân tâm).

Lí thuy t phát tri n ng

i (Humanist and Developmental Theories) v i

di n là Maslow (1968), Rogers (1961) nhìn nh n TST nh là
tri n tâm th n l n th ch t m t cách hài hòa.
xét các cá nhân sáng t o, Maslow
creativity)

nh cao c a s phát

gi i quy t s mâu thu n khi xem

a ra hai lo i: sáng t o thiên tài (special talent

c mô t v i ch “C l n” (big C)

Wagner hay Van Gogh; sáng t o

i th

ch nh ng cá nhân n i b t nh

ng (self-actualizing creativity) nh bi u

hi n s phát tri n lành m nh v s c kh e tâm th n và s t kh ng
c kí hi u ch “c nh ” (little c). T
thu c tính v n có trong b n ch t con ng
t t c ho c h u h t con ng
ng

i

ây ông mô t TST là m t

nh b n thân,
c i m hay

i; m t d ng ti m n ng hay kh n ng có

i khi sinh ra, mà h u h t b chôn vùi hay c ch khi

i ta b kìm nén hay xâm ph m. Cách ti p c n c a Rogers c ng theo quan i m

này song nh n m nh vào các bi n cá nhân và xem TST nh s t o ra các SP m i
thông qua t

ng tác c a m i cá nhân và môi tr

ng.

Lí thuy t phát tri n nh n th c (Creativity as Cognition) v i các tên tu i nh
Guilford (1959, 1986, 1988), Perkins (1981, 1988, 1994), Weisberg (1988, 1993,
1996, 2006), Ward và c ng s (2001)... cho r ng có th gi i thích TST qua các quá
trình hay khía c nh khác nhau c a nh n th c.

ây c n k

n óng góp c a nhà

tâm lí h c J.P. Guilford ã xây d ng nên mô hình c u trúc trí tu ba chi u SOI
(Structure of the Intellect) g m 3 nhóm v i 180 thành t ; m i nhóm và thành t
t

ng ng v i các n ng l c hay thu c tính nh t

nh. Khác các mô hình trí tu tr

ây, SOI nh n m nh t duy phân kì (divergent thinking)
có th có cho m i câu h i

c

phân kì (divergent production)

th

ng khác nhau; tính

suy ngh các ph n h i

a ra. Guilford c ng ch ra các thu c tính c a SP
c dùng cho nhi u nghiên c u ánh giá sáng t o:

tính l u loát (fluency): t o ra nhi u ý t
ra các ý t

c

ng; tính m m d o, linh ho t (flexibility): t o

c áo (originality): t o ra các ý t

ng và tính xây d ng (elaboration): thêm vào ý t

ng

ng m i, khác

c i thi n chúng.


10
Các nghiên c u ti p sau ã ch ra h n ch trong quan ni m c a Guilford v c u
trúc trí tu khi quá

cao t duy phân kì,

t nó ngang hàng và nhi u khi

ng nh t

n tuy n hóa lí thuy t v TST. Theo nhà tâm lí h c ng

v i sáng t o d n t i s

i

c K.Urban, ây là khái ni m a ngh a trong tâm lí h c mà nó “không ch
xem xét

n thu n riêng r d

c

i quan i m nh n th c hay nhân cách mà ph i

nhìn nh n trong tinh th n k t h p c a các quan i m” [66, tr.25]. T

c

ó K.Urban

a ra mô hình c u trúc TST g m sáu thành t và m i thành t l i

c phân

ti p ra các y u t c th và chuyên bi t g m: 1) T duy phân kì và hành

ng phân

(1994)

kì (Divergent thinking and doing); 2) C s tri th c chung và c s n ng l c t duy
(General knowledge & thinking-base); 3) C s tri th c chuyên bi t và k n ng
chuyên bi t (Specific knowledge-base & specific skills); 4) Tính t p trung cao

và

s n sàng th c hi n nhi m v (Focusing & task commitment); 5)

ng

ng c và

c hóa (Motives & motivation) và 6) Tính c i m và ch p nh n s không rõ ràng
(Openness & tolerance of ambiguity). M i m t trong sáu thành t
ba bình di n cá nhân, nhóm hay môi tr

c tr i ra theo

ng g n và bình di n xã h i - l ch s .

Xét ngoài ph m vi cá nhân riêng l , thuy t v n hóa xã h i (Sociocultural
Theories) v i

i i n là Vygotsky (1960, 1967), John-Steiner (2000) và c ng s

nh n m nh: TST liên quan
t xã h i, ngh a là nó
Theo quan

n các y u t cá nhân song nó c ng nh h

c phát tri n trong s t

i m ti p c n h

ng b i y u

ng tác qua l i gi a các cá nhân.

th ng (Systems Theories) v i

i di n là

Csikszentmihalyi, Feldman, Sternberg & Lubart, Gruber, Simonton, Gardner,
Amabile nh n

nh: TST òi h i s t

ng tác ph c h p c a nhi u y u t - nh ng

th mà có liên quan và bao hàm các quá trình nh n th c,
t

ng tác c a cá nhân v i môi tr

c i m cá nhân và m i

ng, b i c nh, l nh v c và ph m vi ho t

ng.

Nh v y ã có nhi u nghiên c u khá sâu r ng v TST và vi c làm th nào
phát huy TST c a cá nhân. T ng quan các nghiên c u cho th y m t khung lí lu n
t

ng

i h th ng v v n

này g m: khái ni m và mô hình c u trúc TST theo các

lí thuy t khác nhau, m i quan h gi a TST và trí thông minh (theo J.W. Getzels &
P.W. Jackson, 1962; E.P. Torrance, 1962; J.P.Guilford 1988, K.Urban, 1994...), quá
trình sáng t o trong liên h v i gi i quy t v n

, vi c o l

ng ánh giá TST... T

nh ng n m 70 c a th k 20 ánh d u s m r ng nghiên c u TST trong nhi u l nh


11
v c,

c bi t là trong tâm lí h c giáo d c. Nghiên c u c a các n

gian này cho th y nh ng sai l m c a tâm lí h c tr

c Âu M th i

c ây, ó là ch a phân

nh rõ

b n ch t thông minh và sáng t o trong c u trúc trí tu d n t i gi i quy t ch a cân
x ng gi a phát tri n t duy h i t và t duy phân kì, h qu là không h tr t t cho

c trí thông minh l n sáng t o c a con ng
ch t l

i u này nh h

i.

ng giáo d c và ào t o ngu n nhân l c c a các n
Nh n th y vai trò, nh h

ng không nh t i

c trên th gi i.

ng c a các cá nhân sáng t o, nhi u n

m c tiêu giáo d c TST vào các chi n l

c và ch

c ã

ng trình giáo d c nhà tr

Sahlberd (2009) cho r ng yêu c u phát tri n TST không ch là v n

a
ng.

ng t thân

trong giáo d c mà còn là òi h i khách quan t s phát tri n khoa h c, k thu t, kinh
t và xã h i. Theo Sahlberd t t c n n giáo d c c a các qu c gia

u d a trên hai

mô hình phát tri n có liên quan ch t ch song c mô hình kinh t và trí tu (theo l i
t duy tuy n tính

cao vai trò c a trí thông minh) ang cho th y s l i th i và

không k p thích ng v i s phát tri n c a th i
nay òi h i m t t ng l p lao
t o ra các SP m i. S thay

i s hóa. N n kinh t xã h i ngày

ng m i, có kh n ng sáng t o và thích ng cao
i này kéo theo cu c

ti n t i n n giáo d c ti n b và sáng t o. Ph n d

i m i song hành trong giáo d c
i ây chúng tôi ti p t c khái l

c

các nghiên c u v TST và giáo d c TST, tuy nhiên s t p trung vào các nghiên c u
trong ph m vi giáo d c nhà tr

ng và

c bi t là

ti u h c.

(2) Nghiên c u v TST và giáo d c TST trên th gi i
Báo cáo c a

y ban t v n Qu c gia v Giáo d c V n hóa và Sáng t o

NACCCE: “All Our Future: Creativity and Cultural Education” [105, tr.28-44] có
s tham gia c a các thành viên là giáo s các tr
các trung tâm và vi n nghiên c u, hi u tr

ng

ng các tr

ngh thu t, nhà thi t k th i trang… Báo cáo nh m

i h c, giám

c i u hành

ng h c, di n viên,

o di n

a ra b c tranh t ng th v

m i giáo d c trong b i c nh ngày nay và s c n thi t có m t chi n l

i

c qu c gia v

giáo d c sáng t o. Báo cáo ã trình bày m t khung lí thuy t v d y h c sáng t o
g m: khái ni m và
gi i quy t v n

c i m TST, m i liên quan gi a TST v i trí thông minh và

, v i t do và ki m soát và s

a d ng v n hóa,

c tr ng c a d y

h c sáng t o theo các cách hi u khác nhau… T khung lí thuy t này, NACCCE ch
ra 3 khía c nh

th c hi n d y h c sáng t o: 1) Phát tri n ch

ng trình gi ng d y


12
nhà tr
Ch

ng (Developing the School Curriculum) xét trong và ngoài khuôn kh

ng trình gi ng d y qu c gia; 2) Xem xét d y và h c sáng t o (Teaching and

Learning) theo ti p c n h th ng và 3) Nâng cao các tiêu chu n ki m tra ánh giá
(Raising Standards)

h tr cho giáo d c sáng t o trong nhà tr

ng

Ken Robinson ã có m t lo t nghiên c u v giáo d c TST [96-99] trong ó
nh n m nh: Tr em s phát tri n t t nh t v i ch

ng trình gi ng d y

có th chào ón t t c tr v i kh n ng, phong cách và s tr

hóa

khác nhau ch không ph i ch là m t vài lo t trong s chúng.

c cá nhân
ng h c t p

ó là m t ch

ng

trình m và a d ng g m các môn h c, l nh v c và n i dung áp ng s tò mò và
c áo c a HS, t o h ng thú và kh i d y am mê c a tr , h tr m nh m cho GV
và t o m i liên k t v i c ng

ng. Robinson

c bi t coi tr ng vai trò c a GV và

cho r ng: “H th ng c n trao cho GV và ngh d y h c m t v th cao c ng nh liên
t c cho h s h tr phát tri n chuyên môn”. Ông c ng ch ra vai trò c a lãnh
giáo d c

c p qu c gia hay tr

ch nên h tr

ng h c (nh Hi u tr

ki m soát và t o môi tr

o

ng) là không nên ch huy mà

ng t t nh t cho d y và h c c a GV và

HS t i l p h c. Vi c ánh giá c ng c n mang tính h tr cho h c t p sáng t o c a
HS. Ngoài ra ông c ng coi tr ng s k t h p v i ngu n l c kinh t , truy n thông và
internet

th c hi n cách m ng hóa n n giáo d c trong th i

i ngày nay.

Nghiên c u c a Kaye Thorne: “Essential Creativity in the Classroom” [106,
tr.40-46] nh m xác
tác gi nêu
H

nh các cách th c h tr TST c a HS trong l p h c. Ph n

u

nh ngh a và lí gi i s quan tr ng c a TST theo các ti p c n khác nhau.

ng ti p c n th nh t

khía c nh TDST trong ó trình bày khái ni m và công c

ánh giá TDST c a E.Paul Torrance (The Torrance Test of Creative Thinking) g m hai d ng là test ngôn ng (The Verbal Test) và test hình nh (The Figural
Test). Th hai là ti p c n

khía c nh hành

ng và hành vi sáng t o

quá trình sáng t o g m b n giai o n: Chu n b (Preparation) "

p

c mô t qua
(Incubation)

" B ng sáng (Illumination) " Ki m ch ng (Verification). Tác gi c ng ch ra b n
y u t c a TDST có th tác

ng làm t ng sáng t o c a tr là: Tính trôi ch y

(fluency): suy ngh và n y sinh nhi u ý t
nh ng cách khác nhau

ng; Tính linh ho t (flexibility): suy ngh

th c hi n ho c s

d ng th

gì

ó; Tính

c

áo

(originality): suy ngh v nh ng th khác nhau, m i l ; Tính chi ti t (elaboration):
suy ngh v các chi ti t và b sung cho m t ý t

ng nào ó.

13
Ti p theo tác gi gi i thi u m t s công c và k thu t
HS [106, tr 47-56]: S
Hats),
t

kích thích TDST c a

t duy (Mind Mapping), 6 chi c m t duy (Six Thinking

ng não (Brainstorming), T

duy tích c c (Positive Thinking), T

ng

ng (Visualisation), B ng phân c nh (Storyboarding), Nh t kí minh h a

(Illustrative journaling), K chuy n sáng t o (Storytelling), Gi i quy t v n

sáng

t o (Creative problem solving), Phân tích SWOT (k thu t chia t gi y ho c b ng
thành 4 ph n t

ng ng 4 m c: Strengths - i m m nh, Weaknesses - i m y u,

Opportunities - c h i, Threats - Thách th c, nhóm s so sánh và phân tích ý t
a ra h

c a h theo các m c trên). Ph n cu i tác gi
tr

ng h c t p

y c m h ng

ng

ng d n t o l p m t môi

gi i phóng các ti m n ng sáng t o c a tr nh : l ng

nghe tr , gia t ng s t tin, nuôi d

ng trí t

ng t

gian, chú tr ng phát tri n các d ng trí tu s tr

ng, dành cho tr có

ng c a tr , t o k t n i v i các

nhóm và cá nhân sáng t o... Tuy nhiên ây ch là g i ý s l
c th cách dùng m i k thu t trong d y h c cho các

th i

it

c, ch a có minh h a

ng khác nhau.

Nghiên c u c a Alane Jordan Starko: “Creativity in the Classroom” v phát
tri n TST c a HS có c u trúc g m hai ph n chính. Ph n th nh t ch y u bàn lu n
v b n ch t TST, các mô hình quá trình sáng t o,
làm th nào

nh n ra TST

ng

i h c.

c i m c a cá nhân sáng t o và

làm rõ v n

này, tác gi t ng quan

l i các lí thuy t và nghiên c u ã có theo các nhóm quan i m: thuy t phân tâm
h c, huy t hành vi/liên t

ng, thuy t phát tri n ng

i, thuy t phát tri n nh n th c, lí

thuy t v n hóa xã h i và thuy t h th ng. Qua ó tác gi nh n m nh: m i n l c
gia t ng TST ph i
quan i m. T
và các ho t

c c n c theo m t quan i m (lí thuy t) ho c t p h p các

ây tác gi xem xét kh n ng v n d ng các lí thuy t vào gi ng d y
ng trên l p h c

h tr TST [104, tr.45-80].

Ph n ti p theo gi i thi u m t s chi n l
chi u

gi i quy t v n

c, k thu t

d y TDST (t duy a

): Brainstorming, SCAMPER, Attribute Listing,

Morphological Synthesis, Metaphorical Thinking... Ti p ó tác gi t p trung mô t
cách ti p c n vi c d y h c mà khuy n khích TST trong các l nh v c n i dung g m
ngh thu t, ngôn ng ngh thu t và các nghiên c u xã h i, toán h c và khoa h c.
V i m i l nh v c, tác gi có minh h a các ý t

ng bài h c

c phát tri n b i GV

ph thông, trong ó có nh ng bài h c d a trên chu n c a bang Michigan (Hoa K )


14
gi i thích cho cách mà d y h c theo chu n (teaching to standards) và d y h c
phát tri n TST (teaching for creativity) có th di n ra
gi c ng bàn lu n v vi c phân lo i và
cách mà có th c n tr ho c t o

ng th i trong l p h c. Tác

t câu h i, qu n lý và t ch c l p h c theo

ng l c thúc

c ng gi i thi u m t s k thu t và công c

y s sáng t o. Ngoài ra tác gi

c s d ng

ánh giá TST c a HS

trong l p h c [104, tr.173-242].
Trong nghiên c u bàn lu n v h c t p và d y h c sáng t o [81], [90], [101],
[103] các tác gi
GV c n

ã

a ra h

ng d n v nh ng i u HS c n

h c t p sáng t o và

nh hình m t l p h c sáng t o, g m ba y u t c b n là 1) S an toàn

(Security): c n

m b o HS c m th y an toàn, tho i mái

th a nh n và cho phép s sáng t o

l p h c b i i u nay s

c n y sinh; 2) Có giá tr (Being Valued): c n

ch c ch n r ng t t c HS c m th y có giá tr b i i u này s khuy n khích s t tin
và tham gia tích c c c a HS vào bài h c; 3) H c t p

c l p (Independent

Learning): t c là làm cho HS có trách nhi m v i vi c h c cá nhân và trao quy n cho
HS

chúng ch

ng h n v i vi c h c và k t qu h c t p c a mình.

Các nghiên c u ti p theo [91], [93], [108] là n l c chung c a nhi u tác gi
xem xét vi c phát tri n TST trong d y h c ti u h c
t i

it

nhà tr

ng. Nghiên c u h

ng là các th c t p sinh, GV ti u h c và nh ng ng

trong l nh v c giáo d c
nghiên c u này

c

ng

i quan tâm t i TST

Anh. T ng th cách ti p c n d y và h c sáng t o trong
t trong b i c nh c a Ch

ng trình Gi ng d y Qu c gia

(DfEE/QCA, 1999) và theo các mô hình lí thuy t v TST c a NACCCE (1999).

-M

u, tác gi Anna Craft [108, tr.5-21] làm rõ khái ni m và các mô hình

phát tri n TST và cách nó tr thành m t thu t ng quan tr ng trong ngôn ng giáo
d c. Theo tác gi , TST liên quan
cá nhân xác

nh

c các v n

theo nh ng cách mà ng

n m i khía c nh c a s phát tri n cá nhân, giúp
, kh n ng và c h i thích h p và gi i quy t chúng

i khác có th không nh n th y. Ngoài ra tác gi c ng gi i

thích s khác nhau gi a hai cách hi u d y h c m t cách sáng t o (t p trung h n vào
GV và vi c d y) và d y h c

phát tri n TST (nh n m nh HS và vi c h c t p).

- Avril Loveless [108, tr.22-35] cho r ng cách h u ích
nhìn nh n nó t nhi u quan i m và khía c nh khác nhau. T
TST là s

k t h p c a n m

c

i m: 1) S

d ng trí t

ti p c n sáng t o là
ó tác gi k t lu n v
ng t

ng (Using