Sự tham gia tố tụng dân sự của viện kiểm sát tại tòa án cấp sơ thẩm, phúc thẩm và kiến nghị 9 điểm

A. ĐẶT VẤN ĐỀ.
Các cơ quan tham gia tiến hành tố tụng dân sự bao gồm: Tòa án, Viện kiểm
sát và cơ quan thi hành án dân sự. Các cơ quan này tham gia vào tố tụng dân sự
với mục đích, nhiệm vụ, quyền hạn khác nhau. Trong phạm vi bài tập này, em
xin trình bày về sự tham gia tố tụng dân sự của Viện kiểm sát tại tòa án cấp sơ
thẩm, phúc thẩm và kiến nghị.

B. GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ
I.

Khái quát về Viện kiểm sát
1. Viện kiểm sát
- Viện kiểm sát là cơ quan tiến hành tổ tụng thực hiện kiểm sát các hoạt
động tố tụng dân sự theo quy định của Hiến pháp và pháp luật. Viện kiểm sát chỉ
kiểm sát tuân theo pháp luật trong việc giải quyết các vụ việc dân sự và thi hành
án để đảm bảo cho việc giải quyết các vụ việc dân sự và thi hành án dân sự kịp
thời, đúng pháp luật.
- Hệ thống tổ chức viện kiểm sát gồm có: Viện kiểm sát nhân dân tối cao;
các viện kiểm sát nhân dân cấp tỉnh; các viện kiểm sát nhân dân cấp huyện và
các viện kiểm sát quân sự (điều 30 Luật Tổ chức viện kiểm sát nhân dân). Trong
đó, chỉ có Viện kiểm sát nhân dân tối cao, các viện kiểm sát nhân dân cấp tỉnh
và các viện kiểm sát nhân dân cấp huyện có nhiệm vụ, quyền hạn kiểm sát việc
tuân theo pháp luật trong việc giải quyết các vụ việc dân sự, thi hành án dân sự.
- Viện kiểm sát nhân dân được tổ chức, hoạt động theo nguyên tắc tập
trung, thống nhất. Viện kiểm sát do viện trưởng viện kiểm sát lãnh đạo. Viện
trưởng viện kiểm sát cấp dưới chịu sự lãnh đạo của viện trưởng viện kiểm sát
cấp trên. Viện trưởng viện kiểm sát địa phương, viện trưởng viện kiểm sát quân
sự các cấp chịu sự lãnh đạo thống nhất của viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân
tối cao (điều 8 Luật Tổ chức viện kiểm sát nhân dân). Nguyên tắc tổ chức, hoạt
động đó của viện kiểm sát cũng được thực hiện trong tố tụng dân sự.
2. Nhiệm vụ, quyền hạn của Viện kiểm sát

- Kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong việc giải quyết vụ việc dân sự của
tòa án như kiểm sát việc thụ lý, lập hồ sơ, hòa giải, xét xử, ra bản án, quyết định
giải quyết vụ việc dân sự.

Page 1 of 8


- Kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong việc tham gia tố tụng của những
người tham gia tố tụng và những người liên quan trong quá trình giải quyết vụ
việc dân sự
- Yêu cầu, kiến nghị, kháng nghị các bản án, quyết định của tòa án theo quy
định của pháp luật nhằm bảo đảm việc giải quyết vụ việc dân sự kịp thời, đúng
pháp luật
- Tham gia các phiên tòa xét xử vụ án dân sự, phiên họp giải quyết việc dân
sự thuộc thẩm quyền giải quyết của tòa án theo quy định của pháp luật
- Kiểm sát việc tuân theo pháp luật của đương sự, cơ quan thi hành án, chấp
hành viên, cá nhân và tổ chức liên quan đến việc thi hành bản án, quyết định của
tòa án; kháng nghị các quyết định về thi hành án của cơ quan thi hành án
- Kiểm sát việc giải quyết khiếu nại của tòa án, cơ quan thi hành án và
những người có thẩm quyền trong việc giải quyết các khiếu nại phát sinh trong
quá trình giải quyết vụ việc dân sự và thi hành án dân sự, giải quyết các khiếu
nại thuộc thẩm quyền.
II.
Sự tham gia tố tụng dân sự của Viện kiểm sát tại tòa án
cấp sơ thẩm, phúc thẩm
1. Sự tham gia tố tụng dân sự của Viện kiểm sát tại tòa án
cấp sơ thẩm.
- Theo quy định tại khoản 2 điều 21 BLTTDS, tại phiên tòa sơ thẩm, Viện
kiểm sát phải cử kiểm sát viên tham gia phiên tòa đối với những vụ án do tòa thu
nhập chứng cứ mà đương sự có khiếu nại, các việc dân sự thuộc thẩm quyền giải

quyết của Tòa án.
- Kiểm sát viên được viện trưởng viện kiểm sát cùng cấp phân công có
nhiệm vụ tham gia phiên tòa. Trong trường hợp Kiểm sát viên bị thay đổi tại
phiên tòa hoặc không thể tiếp tục tham gia phiên tòa xét xử, nhưng có Kiểm sát
viên dự khuyết thì người này được tham gia phiên tòa xét xử tiếp vụ án nếu họ
có mặt tại phiên tòa từ đầu. Trong trường hợp không có Kiểm sát viên dự khuyết
để thay thế thì Hội đồng xét xử quyết định hoãn phiên tòa và thông báo cho Viện
trưởng Viện kiểm sát cùng cấp.
- Kiểm sát viên có quyền hỏi đương sự sau khi nghe xong lời trình bày của
đương sự.

Page 2 of 8


-

Theo yêu cầu của Kiểm sát viên, người tham gia tố tụng hoặc khi xét thấy

cần thiết, Hội đồng xét xử cho nghe băng ghi âm, đĩa ghi âm, xem băng ghi
hình, đĩa ghi hình tại phiên tòa, trừ trường hợp quy định tại khoản 2 điều 227
- Khi hỏi người giám định, Kiểm sát viên có quyền nhận xét về kết luận
giám định, được hỏi những vấn đề còn chưa rõ, hoặc có mâu thuẫn trong kết
luận giám định hoặc có mâu thuẫn với những tình tiết khác của vụ án
- Trong phần tranh luận, Kiểm sát viên phát biểu ý kiến của Viện Kiểm sát
về việc giải quyết vụ án chỉ khi những người tham gia tố tụng phát biểu tranh
luận và đối đáp xong.
- Khi nghị án, Hội đồng xét xử chỉ được căn cứ vào tài liệu, chứng cứ đã
được kiểm tra, xem xét tại phiên tòa, kết quả việc hỏi tại phiên tòa và phải xem
xét đầy đủ ý kiến của những người tham gia tố tụng, kiểm sát viên để quyết định
giải quyết vụ án.

- Sau khi tuyên án xong, trong thời hạn 10 ngày, Tòa án phải giao hoặc gửi
bản án cho Viện kiểm sát cùng cấp.
2. Sự tham gia tố tụng dân sự của Viện kiểm sát tại tòa án
cấp phúc thẩm.
- Phúc thẩm dân sự là việc tòa án cấp trên trực tiếp xét xử lại vụ án mà bản
án, quyết định của tòa án cấp sơ thẩm chưa có hiệu lực pháp luật bị kháng cáo,
kháng nghị.
- . Sau khi chấp nhận đơn kháng cáo hợp lệ, Tòa án cấp sơ thẩm phải thông
báo ngay bằng văn bản cho Viện kiểm sát cùng cấp và đương sự có liên quan
đến kháng cáo biết về kháng cáo.
- Viện trưởng Viện kiểm sát cùng cấp và cấp trên trực tiếp có quyền kháng
nghị bản án, quyết định tạm đình chỉ, đình chỉ giải quyết vụ án của Toà án cấp
sơ thẩm để yêu cầu Toà án cấp trên trực tiếp giải quyết lại theo thủ tục phúc
thẩm.  kháng nghị bảo đảm cho viện kiểm sát thực hiện có hiệu quả công tác
kiểm sát việc tuân theo pháp luật của tòa án trong việc giải quyết vụ án dân sự.
Viện trưởng viện kiểm sát kháng nghị bằng quyết định kháng nghị, được lập
thành văn bản. Viện kiểm sát phải gửi kèm theo quyết định kháng nghị các tài
liệu, chứng cứ bổ sung nếu có để chứng minh cho kháng nghị của viện kiểm sát
là có căn cứ và hợp pháp.

Page 3 of 8


- Trong giai đoạn chuẩn bị xét xử phúc thẩm, đối với những trường hợp
viện kiểm sát tham gia phiên tòa thì sau khi thụ lý vụ án để xét xử phúc thẩm,
tòa án cấp phúc thẩm phải chuyển hồ sơ cho Viện kiểm sát cùng cấp để nghiên
cứu. Thời hạn nghiên cứu hộ sơ của viện kiểm sát cùng cấp là 15 ngày kể từ
ngày nhận được hồ sơ vụ án. Hết thời hạn đó, viện kiểm sát phải trả hồ sơ vụ án
cho tòa án.
- Kiểm sát viên viện kiểm sát cùng cấp phải tham gia phiên tòa phúc thẩm

trong trường hợp Viện kiểm sát kháng nghị hoặc đã tham gia phiên tòa sơ thẩm
hoặc đương sự có khiếu nại về việc thu thập chứng cứ của tòa án phúc thẩm.Nếu
kiểm sát viên phải tham gia phiên tòa vắng mặt thì hoãn phiên tòa.
- Trong phần thủ tục hỏi tại phiên tòa, trong trường hợp chỉ có viện kiểm
sát kháng nghị thì kiểm sát viên trình bày về nội dung kháng nghị và các căn cứ
của việc kháng nghị. Tại phiên tòa phúc thẩm, kiểm sát viên có quyền xuất trình
bổ sung chứng cứ.
- Trong phần tranh luận tại phiên tòa phúc thẩm, chỉ khi những người tham
gia tố tụng phát biểu tranh luận và đối đáp xong, chủ tọa phiên tòa đề nghị Kiểm
sát viên phát biểu ý kiến của Viện Kiểm sát về việc giải quyết vụ án.
- Giống với phiên tòa sơ thẩm, Khi nghị án, Hội đồng xét xử chỉ được căn
cứ vào tài liệu, chứng cứ đã được kiểm tra, xem xét tại phiên tòa, kết quả việc
hỏi tại phiên tòa và phải xem xét đầy đủ ý kiến của những người tham gia tố
tụng, kiểm sát viên để quyết định giải quyết vụ án.
- Sau khi tuyên án xong, trong thời hạn 10 ngày, Tòa án phải giao hoặc gửi
bản án cho Viện kiểm sát cùng cấp.
- Trường hợp qua nghiên cứu hồ sơ, tài liệu được Toà án cung cấp và xác
minh thấy việc giải quyết khiếu nại, tố cáo của Toà án, người có thẩm quyền là
thiếu căn cứ, không đúng quy định của pháp luật, thì Viện kiểm sát kiến nghị với
Toà án cùng cấp và Toà án cấp dưới khắc phục vi phạm pháp luật. Trường hợp
Viện kiểm sát có yêu cầu hoặc có kiến nghị khắc phục vi phạm pháp luật đối với
Toà án mà Toà án được yêu cầu, kiến nghị không thực hiện hoặc thực hiện
không đầy đủ yêu cầu, kiến nghị của Viện kiểm sát, thì Viện kiểm sát kiến nghị
với Toà án cấp trên.

Page 4 of 8


III.

Đánh giá về vai trò của Viện kiểm sát trong việc tham gia hoạt động tố

tụng tại tòa án cấp sơ thẩm, phúc thẩm và kiến nghị 1 số giải pháp nâng cao
vai trò của Viện kiểm sát trong hoạt động tố tụng dân sự
1. Đánh giá:
- Vai trò của viện kiểm sát trong việc kiểm tra và giám sát việc tuân theo
pháp luật trong việc giải quyết vụ án dân sự, trong tố tụng dân sự là rất quan
trọng. Không ít trường hợp Viện kiểm sát đã phát hiện ra các vi phạm trong hoạt
động giải quyết và xét xử vụ án dân sự, góp phần đem lại sự công bằng cho các
đương sự.
- Theo quy định của Bộ luật Tố tụng Dân sự năm 2004, Viện kiểm sát chỉ
giới hạn tham gia phiên tòa đối với những vụ án do Tòa án thu thập chứng cứ
mà đương sự có khiếu nại, các việc dân sự thuộc thẩm quyền giải quyết của Tòa
án, các vụ việc dân sự mà Viện kiểm sát kháng nghị bản án, quyết định của Tòa
án. Như vậy, việc tham gia phiên tòa của viện kiểm sát rất hạn chế, bộc lộ những
bất cập.Trước hết, nó tạo ra tình trạng khép kín trong quá trình thu thập chứng
cứ, hòa giải, xét xử của thẩm phán, nhiều vụ việc dân sự được giải quyết thiếu
khách quan nhưng Viện kiểm không kịp thời phát hiện để kháng nghị dù tỉ lệ án
bị hủy, sửa do có sai sót hằng năm không giảm. Bên cạnh đó, trong thực tế các
vụ việc xảy ra gần đây cho thấy tòa có nhiều thiếu sót trong quá trình xét xử.
Thực tế việc xét xử trong thời gian qua cho thấy, nhiều vụ việc giải quyết thiếu
khách quan, vi phạm trong tố tụng, Viện kiểm sát không kịp thời kháng nghị
theo thẩm quyền do không đủ thông tin. Khi dân biết và khiếu nại đến Viện kiểm
sát thì Viện kiểm sát mới rút đơn, hồ sơ xem xét kỹ lại thì có sai. Khi phát hiện
sai sót mới kháng nghị làm mất thời gian, công sức và tiền của của công dân.
- Việc Bộ luật Tố tụng Dân sự năm 2004 bỏ thẩm quyền khởi tố (khởi
kiện) của Viện kiểm sát đã thực sự tạo ra khoảng trống pháp luật vì không một
cá nhân nào, không một cơ quan, tổ chức Nhà nước nào được giao nhiệm vụ này
có thể thay thế hoặc rất khó có thể thay thế cho hoạt động này của Viện kiểm sát.
Ví dụ: trước đây, khi chưa có Bộ luật Tố tụng Dân sự, hàng năm, Viện kiểm sát

nhân dân các cấp đã khởi tố hàng trăm vụ án dân sự, bảo vệ có hiệu quả lợi ích
của Nhà nước, lợi ích công cộng, quyền và lợi ích hợp pháp của các công dân,
của những người có nhược điểm về thể chất hoặc tâm thần… Từ khi ban hành
Page 5 of 8


Bộ luật Tố tụng Dân sự năm 2004 đến nay, vẫn chưa có một vụ án dân sự nào
nhằm bảo vệ lợi ích chung được cơ quan, tổ chức Nhà nước khởi kiện, mặc dù
đã có hàng trăm, hàng ngàn vụ việc dân sự xâm hại lợi ích công đã và đang xảy
ra cần phải được xử lý. Đây là một thực tế đáng báo động. Chẳng hạn như trong
lĩnh vực tiêu dùng, quyền lợi của hàng triệu người tiêu dùng bị xâm hại hàng
ngày với chiều hướng diễn biến phức tạp. Không kể các vụ ngộ độc thực phẩm
tại đám cưới, trường học, nhà hàng, các khu công nghiệp khiến hàng chục, thậm
chí hàng trăm người phải cấp cứu, năm 2006 và năm 2007 đã xảy ra nhiều vụ
xâm phạm quyền lợi của rất, rất nhiều người tiêu dùng mà vẫn thiếu thủ tục
khiếu kiện dân sự có hiệu quả để bảo vệ người tiêu dùng như: Vụ xăng pha
aceton làm hư hỏng động cơ; vụ sữa bột được ghi thành sữa tươi của một số nhà
sản xuất sữa, nguy hại nhất là nước tương có chứa chất 3-MPCD có khả năng
gây ung thư, nước mắm gây ngộ độc do có chứa chất urê vượt quá nồng độ cho
phép.
2. Kiến nghị
- Với việc thực hiện nhiệm vụ của cơ quan Nhà nước chuyên trách trong
lĩnh vực tố tụng, mô hình Viện kiểm sát có điều kiện hơn và có ưu thế hơn các
mô hình khác trong việc khởi kiện để bảo vệ lợi ích Nhà nước, lợi ích công
cộng. Ở khía cạnh khác, việc Viện kiểm sát cần phải tham gia tố tụng với tư cách
bị đơn đại diện cho Nhà nước Việt Nam khi bị kiện là một vấn đề không thể
không quan tâm. Hiện nay, cùng với quá trình đổi mới, sự tham gia của Nhà
nước Việt Nam vào các quan hệ dân sự, kinh tế, thương mại trong nước cũng
như ngoài nước như quan hệ công trái, vay mượn, mua sắm, thừa kế di sản, đầu
tư trong nước và ngoài nước… do Chính phủ đại diện ngày càng thường xuyên

và phát triển sâu rộng. Như một hệ quả tất yếu của sự phát triển, việc phát sinh
và gia tăng những tranh chấp có tính chất dân sự trong đó Nhà nước Việt Nam là
chủ thể bị kiện là điều không thể tránh khỏi. Vấn đề là cơ quan, tổ chức Nhà
nước nào có thể thay mặt Nhà nước Việt Nam để tham gia tố tụng với tư cách bị
đơn? Suy cho cùng, với những ưu thế sẵn có của cơ quan Nhà nước chuyên
trách trong lĩnh vực tố tụng, Viện kiểm sát xứng đáng là một mô hình thích hợp
nhất cho việc thực hiện thẩm quyền quan trọng này. Vì vậy, nên để Viện kiểm
Page 6 of 8


sát thực hiện thẩm quyền khởi tố vụ án dân sự, lao động là thẩm quyền đã được
quy định cho Viện công tố và Viện kiểm sát trong 34 năm từ năm 1950 đến năm
2004…)
- Mặc dù, dân sự là việc của đôi bên nhưng việc tự định đoạt của đôi bên
hoặc khi đôi bên không tự thỏa thuận được mà phải do Tòa án giải quyết đều
phải đúng với đường lối, chính sách và pháp luật, phù hợp với phong tục, truyền
thống và đạo đức xã hội. Vì thế, việc kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong giải
quyết các vụ việc dân sự là tất yếu khách quan, nhằm đảm bảo pháp chế thống
nhất, nhằm kịp thời phát hiện, xử lý vi phạm trong quá trình giải quyết vụ việc
dân sự để đảm bảo lợi ích của Nhà nước, bảo vệ quyền lợi hợp pháp của các bên
trong quan hệ dân sự. Do đó, cần khôi phục lại quy định Viện kiểm sát nhân dân
tham gia tất cả các phiên tòa, phiên họp.
- Nghị quyết số 49-NQ/TW ngày 02/6/2005 của Bộ Chính trị về Chiến lược
cải cách tư pháp đến năm 2020 nêu rõ việc “Nghiên cứu việc chuyển Viện kiểm
sát thành Viện công tố…”. Trong định hướng chuyển đổi từ mô hình Viện kiểm
sát hiện có sang một mô hình mới là Viện công tố, cần tiếp tục khẳng định vai
trò của Viện kiểm sát (cơ quan Công tố) trong tố tụng dân sự và tiếp tục coi đó
như là một chức năng thuộc tính của mô hình Viện công tố (Viện kiểm sát)
chuyển đổi ở nước ta. Cùng với việc thực hiện chức năng công tố, cơ quan Công
tố nhân danh công quyền tham gia trong một số loại vụ việc dân sự liên quan

đến trật tự pháp luật, lợi ích Nhà nước, lợi ích xã hội trên cơ sở bảo đảm và tôn
trọng quyền tự định đoạt của đương sự là phù hợp với truyền thống pháp lý, đặc
điểm kinh tế – xã hội nước ta cũng như xu thế hội nhập quốc tế hiện nay. Dưới
góc độ lịch sử và thực tiễn, nghiên cứu cơ quan Công tố Việt Nam từ năm 1945
đến nay cho thấy, tuy mức độ có khác nhau trong từng thời kỳ nhưng vai trò của
cơ quan Công tố (Viện kiểm sát) trong việc giải quyết các vụ việc dân sự luôn
được khẳng định, phát triển và phát huy hiệu quả trong thực tiễn đời sống xã
hội.
- Để đáp ứng yêu cầu cải cách tư pháp và hội nhập kinh tế quốc tế, vị trí,
vai trò của Viện kiểm sát trong tố tụng dân sự được đổi mới theo hướng: Viện
kiểm sát vừa là cơ quan đại diện và bảo vệ luật pháp, vừa đại diện cho lợi ích
Page 7 of 8


Nhà nước và lợi ích công cộng. Từ cách đặt vấn đề như vậy, trong tố tụng dân
sự, Viện kiểm sát sẽ đảm nhận vai trò kép và được thực hiện ở chỗ: Thứ nhất, đó
là vai trò bảo vệ lợi ích Nhà nước, lợi ích công cộng, lợi ích của những cá nhân
không có khả năng tự thực hiện quyền dân sự và/hoặc không thể tự bảo vệ mình.
Trong trường hợp này, Viện kiểm sát tham gia tố tụng với tư cách tương tự như
một bên đương sự; thứ hai, đó là vai trò đại diện và bảo vệ luật pháp trong việc
giải quyết các vụ việc dân sự. Trong trường hợp này, Viện kiểm sát tham gia tố
tụng với tư cách là cơ quan tiến hành tố tụng
C. KẾT LUẬN
Tóm lại, với qua việc phân tích sự tham gia tố tụng tại tòa án sơ thẩm, phúc
thẩm của Viện kiểm sát và trình bày một số kiến nghị nêu trên, em hi vọng đã
khái quát được phần vào về vai trò của viện kiểm sát trong hoạt động tố tụng
dân sự . Hi vọng Bộ luật Tố tụng dân sự sẽ sớm sửa đổi, mở rộng thêm vai trò
của Viện kiểm sát trong hoạt động tố tụng dân sự.

Page 8 of 8