Sự tham gia tố tụng dân sự của Viện kiểm sát tại tòa án cấp sơ thẩm, phúc thẩm

Sự tham gia tố tụng dân sự của Viện kiểm sát tại tòa án cấp sơ thẩm, phúc
thẩm
Khái quát về Viện kiểm sát
Viện kiểm sát
Viện kiểm sát là cơ quan tiến hành tổ tụng thực hiện kiểm sát các hoạt động tố tụng
dân sự theo quy định của Hiến pháp và pháp luật. Viện kiểm sát chỉ kiểm sát tuân
theo pháp luật trong việc giải quyết các vụ việc dân sự và thi hành án để đảm bảo
cho việc giải quyết các vụ việc dân sự và thi hành án dân sự kịp thời, đúng pháp
luật.
Hệ thống tổ chức viện kiểm sát gồm có: Viện kiểm sát nhân dân tối cao; các viện
kiểm sát nhân dân cấp tỉnh; các viện kiểm sát nhân dân cấp huyện và các viện kiểm
sát quân sự (điều 30 Luật Tổ chức viện kiểm sát nhân dân). Trong đó, chỉ có Viện
kiểm sát nhân dân tối cao, các viện kiểm sát nhân dân cấp tỉnh và các viện kiểm sát
nhân dân cấp huyện có nhiệm vụ, quyền hạn kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong
việc giải quyết các vụ việc dân sự, thi hành án dân sự.
Viện kiểm sát nhân dân được tổ chức, hoạt động theo nguyên tắc tập trung, thống
nhất. Viện kiểm sát do viện trưởng viện kiểm sát lãnh đạo. Viện trưởng viện kiểm
sát cấp dưới chịu sự lãnh đạo của viện trưởng viện kiểm sát cấp trên. Viện trưởng
viện kiểm sát địa phương, viện trưởng viện kiểm sát quân sự các cấp chịu sự lãnh
đạo thống nhất của viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân tối cao (điều 8 Luật Tổ
chức viện kiểm sát nhân dân). Nguyên tắc tổ chức, hoạt động đó của viện kiểm sát
cũng được thực hiện trong tố tụng dân sự.
Nhiệm vụ, quyền hạn của Viện kiểm sát


Kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong việc giải quyết vụ việc dân sự của tòa án
như kiểm sát việc thụ lý, lập hồ sơ, hòa giải, xét xử, ra bản án, quyết định giải quyết
vụ việc dân sự.
Kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong việc tham gia tố tụng của những người tham
gia tố tụng và những người liên quan trong quá trình giải quyết vụ việc dân sự
Yêu cầu, kiến nghị, kháng nghị các bản án, quyết định của tòa án theo quy định của

pháp luật nhằm bảo đảm việc giải quyết vụ việc dân sự kịp thời, đúng pháp luật
Tham gia các phiên tòa xét xử vụ án dân sự, phiên họp giải quyết việc dân sự thuộc
thẩm quyền giải quyết của tòa án theo quy định của pháp luật
Kiểm sát việc tuân theo pháp luật của đương sự, cơ quan thi hành án, chấp hành
viên, cá nhân và tổ chức liên quan đến việc thi hành bản án, quyết định của tòa án;
kháng nghị các quyết định về thi hành án của cơ quan thi hành án
Kiểm sát việc giải quyết khiếu nại của tòa án, cơ quan thi hành án và những người
có thẩm quyền trong việc giải quyết các khiếu nại phát sinh trong quá trình giải
quyết vụ việc dân sự và thi hành án dân sự, giải quyết các khiếu nại thuộc thẩm
quyền.
Sự tham gia tố tụng dân sự của Viện kiểm sát tại tòa án cấp sơ thẩm, phúc thẩm
Sự tham gia tố tụng dân sự của Viện kiểm sát tại tòa án cấp sơ thẩm.
Theo quy định tại khoản 2 điều 21 BLTTDS, tại phiên tòa sơ thẩm, Viện kiểm sát
phải cử kiểm sát viên tham gia phiên tòa đối với những vụ án do tòa thu nhập chứng
cứ mà đương sự có khiếu nại, các việc dân sự thuộc thẩm quyền giải quyết của Tòa
án.


Kiểm sát viên được viện trưởng viện kiểm sát cùng cấp phân công có nhiệm vụ
tham gia phiên tòa. Trong trường hợp Kiểm sát viên bị thay đổi tại phiên tòa hoặc
không thể tiếp tục tham gia phiên tòa xét xử, nhưng có Kiểm sát viên dự khuyết thì
người này được tham gia phiên tòa xét xử tiếp vụ án nếu họ có mặt tại phiên tòa từ
đầu. Trong trường hợp không có Kiểm sát viên dự khuyết để thay thế thì Hội đồng
xét xử quyết định hoãn phiên tòa và thông báo cho Viện trưởng Viện kiểm sát cùng
cấp.
Kiểm sát viên có quyền hỏi đương sự sau khi nghe xong lời trình bày của đương sự.
Theo yêu cầu của Kiểm sát viên, người tham gia tố tụng hoặc khi xét thấy cần thiết,
Hội đồng xét xử cho nghe băng ghi âm, đĩa ghi âm, xem băng ghi hình, đĩa ghi hình
tại phiên tòa, trừ trường hợp quy định tại khoản 2 điều 227
Khi hỏi người giám định, Kiểm sát viên có quyền nhận xét về kết luận giám định,

được hỏi những vấn đề còn chưa rõ, hoặc có mâu thuẫn trong kết luận giám định
hoặc có mâu thuẫn với những tình tiết khác của vụ án
Trong phần tranh luận, Kiểm sát viên phát biểu ý kiến của Viện Kiểm sát về việc
giải quyết vụ án chỉ khi những người tham gia tố tụng phát biểu tranh luận và đối
đáp xong.
Khi nghị án, Hội đồng xét xử chỉ được căn cứ vào tài liệu, chứng cứ đã được kiểm
tra, xem xét tại phiên tòa, kết quả việc hỏi tại phiên tòa và phải xem xét đầy đủ ý
kiến của những người tham gia tố tụng, kiểm sát viên để quyết định giải quyết vụ
án.
Sau khi tuyên án xong, trong thời hạn 10 ngày, Tòa án phải giao hoặc gửi bản án
cho Viện kiểm sát cùng cấp.
Sự tham gia tố tụng dân sự của Viện kiểm sát tại tòa án cấp phúc thẩm.


Phúc thẩm dân sự là việc tòa án cấp trên trực tiếp xét xử lại vụ án mà bản án, quyết
định của tòa án cấp sơ thẩm chưa có hiệu lực pháp luật bị kháng cáo, kháng nghị.
. Sau khi chấp nhận đơn kháng cáo hợp lệ, Tòa án cấp sơ thẩm phải thông báo ngay
bằng văn bản cho Viện kiểm sát cùng cấp và đương sự có liên quan đến kháng cáo
biết về kháng cáo.
Viện trưởng Viện kiểm sát cùng cấp và cấp trên trực tiếp có quyền kháng nghị bản
án, quyết định tạm đình chỉ, đình chỉ giải quyết vụ án của Toà án cấp sơ thẩm để
yêu cầu Toà án cấp trên trực tiếp giải quyết lại theo thủ tục phúc thẩm. ( kháng nghị
bảo đảm cho viện kiểm sát thực hiện có hiệu quả công tác kiểm sát việc tuân theo
pháp luật của tòa án trong việc giải quyết vụ án dân sự. Viện trưởng viện kiểm sát
kháng nghị bằng quyết định kháng nghị, được lập thành văn bản. Viện kiểm sát phải
gửi kèm theo quyết định kháng nghị các tài liệu, chứng cứ bổ sung nếu có để chứng
minh cho kháng nghị của viện kiểm sát là có căn cứ và hợp pháp.
Trong giai đoạn chuẩn bị xét xử phúc thẩm, đối với những trường hợp viện kiểm sát
tham gia phiên tòa thì sau khi thụ lý vụ án để xét xử phúc thẩm, tòa án cấp phúc
thẩm phải chuyển hồ sơ cho Viện kiểm sát cùng cấp để nghiên cứu. Thời hạn

nghiên cứu hộ sơ của viện kiểm sát cùng cấp là 15 ngày kể từ ngày nhận được hồ sơ
vụ án. Hết thời hạn đó, viện kiểm sát phải trả hồ sơ vụ án cho tòa án.
Kiểm sát viên viện kiểm sát cùng cấp phải tham gia phiên tòa phúc thẩm trong
trường hợp Viện kiểm sát kháng nghị hoặc đã tham gia phiên tòa sơ thẩm hoặc
đương sự có khiếu nại về việc thu thập chứng cứ của tòa án phúc thẩm.Nếu kiểm sát
viên phải tham gia phiên tòa vắng mặt thì hoãn phiên tòa.
Trong phần thủ tục hỏi tại phiên tòa, trong trường hợp chỉ có viện kiểm sát kháng
nghị thì kiểm sát viên trình bày về nội dung kháng nghị và các căn cứ của việc


kháng nghị. Tại phiên tòa phúc thẩm, kiểm sát viên có quyền xuất trình bổ sung
chứng cứ.
Trong phần tranh luận tại phiên tòa phúc thẩm, chỉ khi những người tham gia tố
tụng phát biểu tranh luận và đối đáp xong, chủ tọa phiên tòa đề nghị Kiểm sát viên
phát biểu ý kiến của Viện Kiểm sát về việc giải quyết vụ án.
Giống với phiên tòa sơ thẩm, Khi nghị án, Hội đồng xét xử chỉ được căn cứ vào tài
liệu, chứng cứ đã được kiểm tra, xem xét tại phiên tòa, kết quả việc hỏi tại phiên tòa
và phải xem xét đầy đủ ý kiến của những người tham gia tố tụng, kiểm sát viên để
quyết định giải quyết vụ án.
Sau khi tuyên án xong, trong thời hạn 10 ngày, Tòa án phải giao hoặc gửi bản án
cho Viện kiểm sát cùng cấp.
Trường hợp qua nghiên cứu hồ sơ, tài liệu được Toà án cung cấp và xác minh thấy
việc giải quyết khiếu nại, tố cáo của Toà án, người có thẩm quyền là thiếu căn cứ,
không đúng quy định của pháp luật, thì Viện kiểm sát kiến nghị với Toà án cùng
cấp và Toà án cấp dưới khắc phục vi phạm pháp luật. Trường hợp Viện kiểm sát có
yêu cầu hoặc có kiến nghị khắc phục vi phạm pháp luật đối với Toà án mà Toà án
được yêu cầu, kiến nghị không thực hiện hoặc thực hiện không đầy đủ yêu cầu, kiến
nghị của Viện kiểm sát, thì Viện kiểm sát kiến nghị với Toà án cấp trên.
Đánh giá về vai trò của Viện kiểm sát trong việc tham gia hoạt động tố tụng tại tòa
án cấp sơ thẩm, phúc thẩm và kiến nghị 1 số giải pháp nâng cao vai trò của Viện

kiểm sát trong hoạt động tố tụng dân sự
Đánh giá:
Vai trò của viện kiểm sát trong việc kiểm tra và giám sát việc tuân theo pháp luật
trong việc giải quyết vụ án dân sự, trong tố tụng dân sự là rất quan trọng. Không ít


trường hợp Viện kiểm sát đã phát hiện ra các vi phạm trong hoạt động giải quyết và
xét xử vụ án dân sự, góp phần đem lại sự công bằng cho các đương sự.
Theo quy định của Bộ luật Tố tụng Dân sự năm 2004, Viện kiểm sát chỉ giới hạn
tham gia phiên tòa đối với những vụ án do Tòa án thu thập chứng cứ mà đương sự
có khiếu nại, các việc dân sự thuộc thẩm quyền giải quyết của Tòa án, các vụ việc
dân sự mà Viện kiểm sát kháng nghị bản án, quyết định của Tòa án. Như vậy, việc
tham gia phiên tòa của viện kiểm sát rất hạn chế, bộc lộ những bất cập.Trước hết,
nó tạo ra tình trạng khép kín trong quá trình thu thập chứng cứ, hòa giải, xét xử của
thẩm phán, nhiều vụ việc dân sự được giải quyết thiếu khách quan nhưng Viện kiểm
không kịp thời phát hiện để kháng nghị dù tỉ lệ án bị hủy, sửa do có sai sót hằng
năm không giảm. Bên cạnh đó, trong thực tế các vụ việc xảy ra gần đây cho thấy
tòa có nhiều thiếu sót trong quá trình xét xử. Thực tế việc xét xử trong thời gian qua
cho thấy, nhiều vụ việc giải quyết thiếu khách quan, vi phạm trong tố tụng, Viện
kiểm sát không kịp thời kháng nghị theo thẩm quyền do không đủ thông tin. Khi
dân biết và khiếu nại đến Viện kiểm sát thì Viện kiểm sát mới rút đơn, hồ sơ xem
xét kỹ lại thì có sai. Khi phát hiện sai sót mới kháng nghị làm mất thời gian, công
sức và tiền của của công dân.
Việc Bộ luật Tố tụng Dân sự năm 2004 bỏ thẩm quyền khởi tố (khởi kiện) của Viện
kiểm sát đã thực sự tạo ra khoảng trống pháp luật vì không một cá nhân nào, không
một cơ quan, tổ chức Nhà nước nào được giao nhiệm vụ này có thể thay thế hoặc
rất khó có thể thay thế cho hoạt động này của Viện kiểm sát. Ví dụ: trước đây, khi
chưa có Bộ luật Tố tụng Dân sự, hàng năm, Viện kiểm sát nhân dân các cấp đã khởi
tố hàng trăm vụ án dân sự, bảo vệ có hiệu quả lợi ích của Nhà nước, lợi ích công
cộng, quyền và lợi ích hợp pháp của các công dân, của những người có nhược điểm

về thể chất hoặc tâm thần… Từ khi ban hành Bộ luật Tố tụng Dân sự năm 2004 đến
nay, vẫn chưa có một vụ án dân sự nào nhằm bảo vệ lợi ích chung được cơ quan, tổ
chức Nhà nước khởi kiện, mặc dù đã có hàng trăm, hàng ngàn vụ việc dân sự xâm
hại lợi ích công đã và đang xảy ra cần phải được xử lý. Đây là một thực tế đáng báo
động. Chẳng hạn như trong lĩnh vực tiêu dùng, quyền lợi của hàng triệu người tiêu


dùng bị xâm hại hàng ngày với chiều hướng diễn biến phức tạp. Không kể các vụ
ngộ độc thực phẩm tại đám cưới, trường học, nhà hàng, các khu công nghiệp khiến
hàng chục, thậm chí hàng trăm người phải cấp cứu, năm 2006 và năm 2007 đã xảy
ra nhiều vụ xâm phạm quyền lợi của rất, rất nhiều người tiêu dùng mà vẫn thiếu thủ
tục khiếu kiện dân sự có hiệu quả để bảo vệ người tiêu dùng như: Vụ xăng pha
aceton làm hư hỏng động cơ; vụ sữa bột được ghi thành sữa tươi của một số nhà sản
xuất sữa, nguy hại nhất là nước tương có chứa chất 3-MPCD có khả năng gây ung
thư, nước mắm gây ngộ độc do có chứa chất urê vượt quá nồng độ cho phép.
Kiến nghị
Với việc thực hiện nhiệm vụ của cơ quan Nhà nước chuyên trách trong lĩnh vực tố
tụng, mô hình Viện kiểm sát có điều kiện hơn và có ưu thế hơn các mô hình khác
trong việc khởi kiện để bảo vệ lợi ích Nhà nước, lợi ích công cộng. Ở khía cạnh
khác, việc Viện kiểm sát cần phải tham gia tố tụng với tư cách bị đơn đại diện cho
Nhà nước Việt Nam khi bị kiện là một vấn đề không thể không quan tâm. Hiện nay,
cùng với quá trình đổi mới, sự tham gia của Nhà nước Việt Nam vào các quan hệ
dân sự, kinh tế, thương mại trong nước cũng như ngoài nước như quan hệ công trái,
vay mượn, mua sắm, thừa kế di sản, đầu tư trong nước và ngoài nước… do Chính
phủ đại diện ngày càng thường xuyên và phát triển sâu rộng. Như một hệ quả tất
yếu của sự phát triển, việc phát sinh và gia tăng những tranh chấp có tính chất dân
sự trong đó Nhà nước Việt Nam là chủ thể bị kiện là điều không thể tránh khỏi. Vấn
đề là cơ quan, tổ chức Nhà nước nào có thể thay mặt Nhà nước Việt Nam để tham
gia tố tụng với tư cách bị đơn? Suy cho cùng, với những ưu thế sẵn có của cơ quan
Nhà nước chuyên trách trong lĩnh vực tố tụng, Viện kiểm sát xứng đáng là một mô

hình thích hợp nhất cho việc thực hiện thẩm quyền quan trọng này. Vì vậy, nên để
Viện kiểm sát thực hiện thẩm quyền khởi tố vụ án dân sự, lao động là thẩm quyền
đã được quy định cho Viện công tố và Viện kiểm sát trong 34 năm từ năm 1950 đến
năm 2004…)


Mặc dù, dân sự là việc của đôi bên nhưng việc tự định đoạt của đôi bên hoặc khi đôi
bên không tự thỏa thuận được mà phải do Tòa án giải quyết đều phải đúng với
đường lối, chính sách và pháp luật, phù hợp với phong tục, truyền thống và đạo đức
xã hội. Vì thế, việc kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong giải quyết các vụ việc
dân sự là tất yếu khách quan, nhằm đảm bảo pháp chế thống nhất, nhằm kịp thời
phát hiện, xử lý vi phạm trong quá trình giải quyết vụ việc dân sự để đảm bảo lợi
ích của Nhà nước, bảo vệ quyền lợi hợp pháp của các bên trong quan hệ dân sự. Do
đó, cần khôi phục lại quy định Viện kiểm sát nhân dân tham gia tất cả các phiên tòa,
phiên họp.
Nghị quyết số 49-NQ/TW ngày 02/6/2005 của Bộ Chính trị về Chiến lược cải cách
tư pháp đến năm 2020 nêu rõ việc “Nghiên cứu việc chuyển Viện kiểm sát thành
Viện công tố…”. Trong định hướng chuyển đổi từ mô hình Viện kiểm sát hiện có
sang một mô hình mới là Viện công tố, cần tiếp tục khẳng định vai trò của Viện
kiểm sát (cơ quan Công tố) trong tố tụng dân sự và tiếp tục coi đó như là một chức
năng thuộc tính của mô hình Viện công tố (Viện kiểm sát) chuyển đổi ở nước ta.
Cùng với việc thực hiện chức năng công tố, cơ quan Công tố nhân danh công quyền
tham gia trong một số loại vụ việc dân sự liên quan đến trật tự pháp luật, lợi ích Nhà
nước, lợi ích xã hội trên cơ sở bảo đảm và tôn trọng quyền tự định đoạt của đương
sự là phù hợp với truyền thống pháp lý, đặc điểm kinh tế – xã hội nước ta cũng như
xu thế hội nhập quốc tế hiện nay. Dưới góc độ lịch sử và thực tiễn, nghiên cứu cơ
quan Công tố Việt Nam từ năm 1945 đến nay cho thấy, tuy mức độ có khác nhau
trong từng thời kỳ nhưng vai trò của cơ quan Công tố (Viện kiểm sát) trong việc
giải quyết các vụ việc dân sự luôn được khẳng định, phát triển và phát huy hiệu quả
trong thực tiễn đời sống xã hội.

Để đáp ứng yêu cầu cải cách tư pháp và hội nhập kinh tế quốc tế, vị trí, vai trò của
Viện kiểm sát trong tố tụng dân sự được đổi mới theo hướng: Viện kiểm sát vừa là
cơ quan đại diện và bảo vệ luật pháp, vừa đại diện cho lợi ích Nhà nước và lợi ích
công cộng. Từ cách đặt vấn đề như vậy, trong tố tụng dân sự, Viện kiểm sát sẽ đảm
nhận vai trò kép và được thực hiện ở chỗ: Thứ nhất, đó là vai trò bảo vệ lợi ích Nhà


nước, lợi ích công cộng, lợi ích của những cá nhân không có khả năng tự thực hiện
quyền dân sự và/hoặc không thể tự bảo vệ mình. Trong trường hợp này, Viện kiểm
sát tham gia tố tụng với tư cách tương tự như một bên đương sự; thứ hai, đó là vai
trò đại diện và bảo vệ luật pháp trong việc giải quyết các vụ việc dân sự. Trong
trường hợp này, Viện kiểm sát tham gia tố tụng với tư cách là cơ quan tiến hành tố
tụng
KẾT LUẬN
Tóm lại, với qua việc phân tích sự tham gia tố tụng tại tòa án sơ thẩm, phúc thẩm
của Viện kiểm sát và trình bày một số kiến nghị nêu trên, em hi vọng đã khái quát
được phần vào về vai trò của viện kiểm sát trong hoạt động tố tụng dân sự . Hi vọng
Bộ luật Tố tụng dân sự sẽ sớm sửa đổi, mở rộng thêm vai trò của Viện kiểm sát
trong hoạt động tố tụng dân sự.