tìm hiểu về hoạt động tương trợ tư pháp hình sự trong ASEAN

MỤC LỤC
Trang
A. LỜI MỞ ĐẦU……………………………………………………………… 1
B. NỘI DUNG………………………………………………………………… 1
I. Khái quát chung về tương trợ tư pháp hình sự ASEAN ………………

II.Bình luận hoạt động tương trợ tư pháp hình sự trong ASEAN ………

1
1

1. Phạm vi, cấp độ, phương thức hợp tác……………………………………...

1

1.1Phạm vi hoạt động…………………………………………………………

2

1.2. Cấp độ liên kết……………………………………………………………

2

1.3. Phương thức hợp tác……………………………………………………..

3

1.4. Bình luận về phạm vi, cấp độ và phương thức hợp tác về
tương trợ tư pháp hình sự của ASEAN……………………………………..

4

2. Thực tiễn hợp tác của hoạt động tương trợ tư pháp trong ASEAN...

6

3. Vai trò của hoạt động tương trợ tư pháp hình sự trong duy trì
an ninh, công lý,trật tự xã hội trong ASEAN........................................

8

3.1.Vai trò của hoạt động tương trợ tư pháp hình sự trong duy tri
an ninh của ASEAN........................................................................................

9

3.2. Vai trò của hiệp định tương trợ tư pháp hình sự trong
bảo vệ công lý của ASEAN.............................................................................

9

3.3. Vai trò của hoạt động tương trợ tư pháp hình sự trong việc
duy trì trật tự xã hội của ASEAN...................................................................

10

III. Việt Nam trong hoạt động tương trợ tư pháp hình sự ASEAN
và một số kiến nghị giải pháp nâng cao hiệu quả hoạt động
tương trợ tư phá hình sự ASEAN.................................................................

10

C. LỜI KẾT..................................................................................................

12

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

1


A. LỜI MỞ ĐẦU.
Xuất phát từ nhu cầu hợp tác giữa các quốc gia trong lĩnh vực an ninh quốc phòng,
hiệp định tương trợ tư pháp về hình sự trong ASEAN được ký kết, đây là Điều ước quốc tế
đa phương đầu tiên về tương trợ tư pháp trong lĩnh vực hình sự giữa các nước Đông Nam
Á, thể hiện sự quyết tâm giữa các nước trong việc phòng, chống tội phạm khu vực. Hoạt
động tương trợ tư pháp về hình sự trong ASEAN đã đóng vai trò quan trọng trong việc duy
trì an ninh khu vực và quốc gia. Tuy nhiên, để hiểu đúng và đầy đủ về hoạt động hợp tác
này thì không phải vấn đề đơn giản. Vì vậy, trong phạm vi bài viết, chúng tôi xin được tìm
hiểu về hoạt động tương trợ tư pháp hình sự trong ASEAN, từ đó đưa ra các bình luận và
nêu nên một vài ý kiến đóng góp để hoạt động hợp tác này ngày càng hiệu quả.

B. NỘI DUNG.
I. Khái quát chung về tương trợ tư pháp hình sự ASEAN
Có thể thấy, trên thực tế, xuất phát từ chủ quyền quốc gia, các hành vi tố tụng hình sự
của cơ quan nhà nước có thẩm quyền của một quốc gia chỉ có thể được thực hiện trong
phạm vi lãnh thổ của quốc gia đó. Nói một cách khác, chủ quyền – một yếu tố chính trị
pháp lý vốn có của quốc gia xuất hiện cũng với sự ra đời của quốc gia đó là bất khả xâm
phạm nên không cho phép cơ quan có thẩm quyền của quốc gia khác thực hiện các hành vi
tố tụng trên lãnh thổ của quốc gia này. Tuy nhiên, trong nhiều trường hợp, việc giải quyết
các vụ án hình sự sẽ không thể được tiến hành nếu các hành vi tố tụng tại quốc gia khác

không được thực hiện. Điều này đồng nghĩa với việc cần thiết phải có sự hỗ trợ của cơ
quan tố tụng của nước ngoài nới việc thực hiện các hành vi tố tụng là cần thiết để giải
quyết các vụ án mà một quốc gia có thẩm quyền đang xem xét.
Có thể hiểu tương trợ tư pháp hình sự là “các hoạt động do cơ quan có thẩm quyền của
một quốc gia thực hiện trên cơ sở yêu cầu của cơ quan có thẩm quyền của nước ngoài
nhằm hỗ trợ cho cơ quan này trong quá trình giải quyết một vụ việc hình sự”.
Hiệp định tương trợ tư pháp về hình sự giữa các nước ASEAN, được các quốc gia
ASEAN ký vào ngày 29/11/2004 tại Kuala Lumpur, Malaysia - là điều ước quốc tế đa
phương đầu tiên về tương trợ tư pháp trong lĩnh vực hình sự giữa các quốc gia Đông Nam
Á, thể hiện sự quyết tâm chung của các nước ASEAN trong hợp tác phòng, chống tội
phạm trong khu vực, nhất là tội phạm mang tính chất quốc tế, tội phạm xuyên quốc gia.
II. Bình luận hoạt động tương trợ tư pháp hình sự trong ASEAN .
1.Phạm vi, cấp độ, phương thức thực hiện.
2


1.1. Phạm vi hoạt động:
Với mong muốn nâng cao hiệu quả hoạt động của các cơ quan thực thi pháp luật của
các Quốc gia thành viên trong việc phòng ngừa, điều tra và truy tố tội phạm thông qua hợp
tác và tương trợ tư pháp về hình sự, đã thỏa thuận về phạm vi hoạt động tương trợ tư pháp
như sau:
Phạm vi tương trợ tư pháp về hình sự giữa các quốc gia ASEAN được quy định tại
Điều 1 của Hiệp định, bao gồm: Thu thập chứng cứ hoặc lấy lời khai tự nguyện từ người
có liên quan; xác minh địa chỉ và nhận dạng người làm chứng, người tình nghi; bố trí để
những người có liên quan cung cấp chứng cứ hoặc trợ giúp trong các vấn đề hình sự; thực
hiện việc tống đạt giấy tờ, tài liệu tư pháp; tiến hành khám xét, thu giữ; kiểm tra đồ vật,
địa điểm; cung cấp bản gốc hoặc bản sao có xác nhận tài liệu, hồ sơ, chứng cứ có liên
quan; xác nhận hoặc truy tìm tài sản do phạm tội mà có và phương tiện phạm tội; hạn chế
giao dịch đối với tài sản hoặc phong tỏa tài sản có được từ việc thực hiện tội phạm có thể
bị thu hồi hoặc tịch thu; thu hồi, tịch thu tài sản do tội phạm mà có. Ngoài ra, các quốc gia

thành viên có thể thỏa thuận các hình thức tương trợ tư pháp khác phù hợp với mục đích
của Hiệp định và pháp luật của quốc gia được yêu cầu. Tuy nhiên, những vấn đề pháp lý
liên quan đến bắt hoặc tạm giữ một người nhằm mục đích dẫn độ; thi hành bản án hình sự
của quốc gia yêu cầu tại quốc gia được yêu cầu; chuyển giao người bị tạm giữ để thi hành
hình phạt và chuyển giao vụ án hình sự không thuộc phạm vi tương trợ tư pháp về hình sự
do Hiệp định điều chỉnh. Đây là những nội dung phức tạp, liên quan đến nhiều vấn đề, đặc
biệt là quyền con người và sự khác nhau trong pháp luật hình sự giữa các quốc gia. Do đó,
để giải quyết những nội dung này phải có những điều ước quốc tế chuyên biệt trong từng
lĩnh vực điều chỉnh.
1.2. Cấp độ liên kết:
Lý thuyết về hợp tác an ninh đã khái quát rằng tiến trình phát triển của một cộng đồng
an ninh trải qua 3 giai đoạn (cấp độ) với sự khác nhau trong mức độ liên kết của các thành
viên tham gia cộng đồng đó. Và tương trợ tư pháp về hình sự của ASEAN có 3 cấp độ liên
kết là: cấp độ khởi đầu; cấp độ phát triển và cấp độ trưởng thành.
Hiện nay, vấn đề tương trợ tư pháp về hình sự của ASEAN đang nằm ở cấp độ phát
triển. Giai đoạn này đã được đánh dấu bằng sự hình thành các cơ chế hợp tác mới trong
lĩnh vực hình sự và có sự phối hợp nhịp nhàng vì mục tiêu hòa bình và hợp tác. Thông qua
3


quá trình này, lòng tin của các nước thành viên khi tham gia vào Hiệp định tương trợ tư
pháp về hình sự được nâng cao, từ đó làm tăng bản sắc tập thể của cộng đồng trong giải
quyết xung đột, đồng thời cấp độ hợp tác giữa các quốc gia cũng tăng lên thông qua việc
giải quyết các vấn đề về an ninh quốc phòng của từng nước.
1.3. Phương thức hợp tác:
Phương thức hợp tác trong hoạt động tương trợ tư pháp hình sự cuả ASEAN là cách
thức và phương pháp mà các nước trong khối ASEAN cùng chung sức, giúp đỡ lần nhau
trong hoạt động tương trợ tư pháp hình sự vì mục đích nâng cao hiệu quả hoạt động của
các cơ quan thực thi pháp luật của các quốc gia thành viên trong việc phòng ngừa, điều tra
và truy tố tội phạm thông qua hợp tác và tương trợ tư pháp về hình sự…

Theo đó Điều 4 Hiệp định quy định “1. Mỗi quốc gia thành viên phải chỉ định một Cơ
quan trung ương để gửi và nhận yêu cầu tương trợ theo Hiệp định này.
Cụ thể, Brunei Darussalam là Bộ Tổng chưởng lý; Indonesia là Bộ pháp luật và nhân
quyền; Việt Nam là Viện Kiểm sát nhân dân tối cao.
2. Việc chỉ định Cơ quan Trung ương phải được thực hiện vào thời điểm trao văn kiện
phê chuẩn, chấp nhận, phê duyệt hoặc gia nhập Hiệp định này.
3. Mỗi Quốc gia thành viên phải nhanh chóng thông báo cho các Quốc gia thành viên
khác về bất kỳ sự thay đổi nào trong việc chỉ định Cơ quan trung ương của mình.
4. Các cơ quan trung ương liên hệ trực tiếp với nhau hoặc có thể lựa chọn hình thức
liên hệ thông qua đường ngoại giao.
Phương thức hợp tác sẽ được quy định cụ thể trong các điều ước mà các quốc gia ký
kết với nhau. Theo quy định tại khoản 1 Điều 5 Hiệp định, yêu cầu tương trợ tư pháp phải
được soạn thảo thành văn bản (với hình thức viết). Tuy nhiên, trong các trường hợp khẩn
cấp, yêu cầu có thể được thể hiện dưới hình thức không thành văn bản nhưng trong
khoảng thời gian 5 ngày phải chuyển sang hình thức viết. Văn bản yêu cầu tương trợ tư
pháp phải đảm bảo chứa đựng đầy đủ các nội dung cần thiết theo yêu cầu của quốc gia
được yêu cầu.
Nhằm đảm bảo sự thống nhất trong hoạt động tương trợ tư pháp hình sự, các quốc gia
thành viên Hiệp định đã nhất trí và ghi trong Hiệp định rằng: Văn bản yêu cầu cùng các
giấy tờ, tài liệu liên quan phải được soạn thảo bằng tiếng Anh, trong trường hợp cần thiết

4


phải kèm theo bản dịch sang tiếng nước được yêu cầu hoặc bằng ngôn ngữ của nước khác
mà nước được yêu cầu chấp nhận (khoản 3 Điều 6 Hiệp định).
Toàn bộ các yêu cầu cũng như các tài liệu, giấy tờ có liên quan đến tương trợ tư pháp
sẽ được chuyển giao trực tiếp giữa các cơ quan trung ương mà các quốc gia thành viên chỉ
định. và cấp thiết thì việc chuyển giao này sẽ được thực hiện thông qua hai tổ chức cảnh
sát quốc tế là INTERPOL và ASEANAPOL (khoản 2 điều 5 Hiệp định). Trong toàn bộ

quá trình thực hiện yêu cầu tương trợ tư pháp, Hiệp định còn đưa ra nghĩa vụ bảo mật đối
với cả hai quốc gia yêu cầu và được yêu cầu tương trợ (Điều 9 Hiệp định). Theo đó, quốc
gia được yêu cầu phải có nghĩa vụ áp dụng mọi biện pháp thích hợp để giữ bí mật về yêu
cầu tương trợ, nội dung yêu cầu, tài liệu kèm theo, cũng như các hành động được thực
hiện theo yêu cầu đó. Về phía quốc gia yêu cầu, căn cứ vào pháp luật nước mình, phải áp
dụng các biện pháp thích hợp để giữ bí mật các thông tin, chứng cứ đã được quốc gia đối
tác cung cấp trong quan hệ tương trợ tư pháp.

1.4. Bình luận về phạm vi, cấp độ và phương thức hợp tác về tương trợ tư
pháp hình sự của ASEAN:
1.4.1. Những ưu điểm:
Tương trợ tư pháp về hình sự là điều ước quốc tế đa phương đầu tiên về lĩnh vực hình
sự giữa các quốc gia Đông Nam Á , thể hiện sự quyết tâm chung của các nước ASEAN
trong hợp tác phòng, chống tội phạm trong khu vực, nhất là tội phạm mang tính chất quốc
tế , tội phạm xuyên quốc gia, đồng thời là cơ sở pháp lý để ASEAN tiến hành các hoạt
động hợp tác trong lĩnh vực đấu tranh phòng chống tội phạm.
Có thể nói, Hiệp định tương trợ tư pháp về hình sự là một nội dung hợp tác được đưa
ra với phạm vi, cấp độ, phương thức thực hiện khá cụ thể và phù hợp với sự phát triển của
các nước ASEAN. Với điều ước chung về tương trợ tư pháp hình sự này, các nước
ASEAN muốn quyết tâm cùng nhau hợp tác phòng, chống tội phạm trong khu vực, nhất là
tội phạm xuyên quốc gia.
Có thể thấy việc xác định phạm vi, cấp độ, phương thức hợp tác tương trợ tư pháp trên
đây chỉ dành riêng cho quan hệ giữa các quốc gia thành viên. Đồng thời, các điều khoản
nói trên sẽ không tạo ra cho bất cứ cá nhân nào được quyền cung cấp, che giấu hoặc từ
chối bất kì chứng cứ nào, cũng như gây khó khăn cho việc thi hành yêu cầu tương trợ tư
pháp trong mối quan hệ pháp lí quốc tế đặc thù giữa các quốc gia thành viên Hiệp định.
5


Tuân thủ nguyên tắc Pacta sunt servanda (tận tâm thực hiện các cam kết quốc tế) của luật

quốc tế, các quốc gia thành viên phải có nghĩa vụ tận tâm tương trợ tư pháp hình sự trong
khuôn khổ của Hiệp định, phải sử dụng tất cả các biện pháp cần thiết để giúp đỡ lẫn nhau
trong quá trình điều tra, xét xử và đưa ra phán quyết về các vụ án hình sự.
1.4.2 Những khó khăn:
Tuy nhiên, việc hoạt động tương trợ tư pháp về hình sự của ASEAN còn gặp phải một
số khó khăn sau:
Đối với các nước ASEAN, cơ chế hợp tác tương trợ tư pháp về hình sự vẫn chưa được
coi trọng đúng mức. Nhiều nước ASEAN vẫn chưa sẵn sàng với cơ chế hợp tác đa phương
do một số nguyên nhân sau:
• Thứ nhất, có thể thấy hầu hết các điều ước đa phương về tương trợ tư pháp hình sự
có các yêu cầu, mục đích, quy phạm dựa trên tiêu chí của nền tư pháp phát triển. Do đó,
đối với một số nước ở khu vực Đông Nam á còn có khoảng cách nhất định, khiến cho
nhiều nước còn e ngại tiếp cận.
• Thứ hai, mặc dù hoạt động tương trợ tư pháp về hình sự là một trong những hoạt
động hợp tác được hình thành và phát triển từ lâu trên thế giới, nhưng đối với nhiều nước
ASEAN thì vẫn còn mới mẻ. Thời gian vừa qua hầu hết các nước trong khối còn đang tập
trung vào các hoạt động hợp tác về kinh tế, về an ninh khu vực, chống khủng bố quốc tế
mà chưa thực sự chú trọng đến hoạt động hợp tác về tương trợ tư pháp trong lĩnh vực này
• Thứ ba, nhiều nước chưa sẵn sàng để tham gia vào các cơ chế hợp tác đa phương vì
lo ngại phải thực hiện nghĩa vụ pháp lý với số lượng lớn các quốc gia thành viên, trong khi
chưa có nhiều kinh nghiệm hợp tác trong lĩnh vực này.
Nếu so sánh với mô hình liên kết của Liên minh châu Âu trong lĩnh vực tư pháp có thể
thấy cấp độ liên kết của APSC thấp hơn EU trong lĩnh vực an ninh. Sự khác nhau là ở chỗ,
đối với Liên minh châu Âu, các nước thành viên đã chuyển giao chủ quyền quốc gia cho
các thiết chế của của Liên minh để thực hiện một chính sách chung duy nhất của EU.
Ngược lại, đối với APSC , mặc dù trong một số nội dung, các nước thành viên đã và sẽ
hình thành nên những quy tắc ứng xử chung cho cả cộng đồng ASEAN nhưng đây chỉ là
một cơ chế hợp tác liên chính phủ, tức là thiết lập và hoạt động có sự trợ giúp của các thiết

6

chế của ASEAN mà không có sự chuyển giao về chủ quyền từ phía các quốc gia thành
viên.

2. Thực tiễn hợp tác của hoạt động tương trợ tư pháp trong ASEAN
Thực tiễn cho thấy, trong quá trình tiến hành điều tra và xét xử các vụ án hình sự có
thể phát sinh trường hợp thủ phạm, nạn nhân hay nhân chứng, cũng như các chứng cứ cần
thiết của vụ án đang có mặt hoặc đang ở trên lãnh thổ của quốc gia khác. Để có thể xét xử
thành công vụ án hình sự, các quốc gia phải có sự hợp tác với nhau để các hành vi tố tụng
có lien quan phải được tiến hành theo đúng quy định trên lãnh thổ nước ngoài thông qua
con đường tương trợ tư pháp. Nhận thức được tầm quan trọng của vấn đề này, ngày
29/11/2004, tại Cuala Lămpơ, đại diện 8 nước ASEAN là Brunây, Campuchia, Inđônêxia,
Lào, Malaixia, Philíppin, Xinhgapo và Việt Nam đã dự hội nghị lần thứ 3 Tổng Chưởng lý
các nước ASEAN và ký hiệp định về tương trợ tư pháp trong lĩnh vực hình sự.
Hiệp định tương trợ tư pháp về hình sự giữa các nước ASEAN là điều ước quốc tế
đa phương đầu tiên về tương trợ tư pháp trong lĩnh vực hình sự giữa các nước Đông Nam
Á, thể hiện sự quyết tâm chung của các nước ASEAN trong hợp tác phòng, chống tội
phạm trong khu vực, nhất là tội phạm mang tính chất quốc tế, tội phạm xuyên quốc gia.
Hiệp định này được xây dựng theo sáng kiến của Malaysia, gồm 32 điều quy định nhiều
vấn đề có liên quan đến tương trợ tư pháp về hình sự . Nghiên cứu về nội dung của Hiệp
định cho thấy, ngay những dòng đầu tiên các quốc gia thành viên đã thỏa thuận, ghi nhận
về mục đích của Hiệp định là: “… Với lòng mong muốn nâng cao hiệu quả hoạt động của
các cơ quan thực thi pháp luật của các quốc gia thành viên trong việc phòng ngừa, điều tra
và truy tố tội phạm thông qua hợp tác và tương trợ tư pháp về hình sự…”.
Theo thông lệ, hàng năm các nước tham gia ký kết Hiệp định đều luân phiên đăng
cai tổ chức Hội nghị quan chức cao cấp (ưu tiên các nước đã phê chuẩn Hiệp định) nhằm
tổng kết đánh giá quá trình ký kết, tham gia hiệp định qua đó xác định những khó khăn,
vướng mắc và tìm giải pháp trong phê chuẩn và thực thi Hiệp định.
Hội nghị lần thứ nhất được tổ chức tại Kuala Lumpur - Malaysia, từ ngày 15/1 đến

ngày 19/1/2006, đã chứng kiến hai nước Thái Lan và Myanmar gia nhập Hiệp định tương
trợ tư pháp về hình sự giữa các nước ASEAN.

7


Hội nghị lần thứ hai tổ chức tại Singapore năm 2007, đã đề cập và thảo luận nhiều vấn
đề, trong đó phải kể đến báo cáo về vai trò và chức năng của Ban thư ký cũng như các
hoạt động đã tiến hành liên quan đến Hiệp định từ sau Hội nghị lần thứ nhất tại Malaysia.
Hội nghị lần thứ ba tổ chức tại Việt Nam, từ ngày 18/9 đến ngày 19/9/2008, hội nghị
khẳng định nhu cầu hợ tác tương trọ tư pháp là tất yếu, khách quan, đại diện đoàn Việt
Nam cũng đưa ra một số ý kiến được hội nghị đánh giá cao như phát huy vai trò ban thư kí
trong việc thực thi hiệp định, lập tiểu ban thư kí hiệp định làm nhiệm vụ tư vấn, xem xét
các yêu cầu hỗ trợ tư pháp; đôn đốc, kiểm tra hoạt động các cơ quan thuộc nước sở tại
được yêu cầu tương trợ. Việt Nam cũng đề nghị các nước trong hiệp hội nghiên cứu kí kết
các hiệp song phương về tương trọ tư pháp trong lĩnh vực hình sự, thông báo kết quả điều
tra, trao đổi thông tin đồng thời tăng cường các diễn đàn quốc tế về tổ chức thực hiện hiệp
định.
Hội nghị quan chức cấp cao Asean lần thứ tư về hiệp định tương trợ tư pháp hình sự
được diễn ra tại Brunei năm 2009.
Trong báo cáo thường niên của các quốc gia đều có những cam kết nhằm tạo ra một cơ
chế minh bạch trong quá trình thực thi các thỏa thuận trong khuôn khổ của Hiệp định. Các
cam kết đó tập trung vào các định hướng cơ bản như: Đối với nhóm các quốc gia chưa phê
chuẩn Hiệp định (Campuchia, Thái Lan, Myanma, Phillipines) thì cam kết nỗ lực hoàn
thành các thủ tục pháp lý để phê chuẩn Hiệp định.
Để việc hợp tác được dễ dàng, các quốc gia tham gia hiệp định đều có sự nỗ lực trong
việc xây dựng luật quốc nội (nước chưa có luật tương trợ tư pháp) hoặc sửa đổi luật quốc
nội (nước đã có luật tương trợ tư pháp) để điều chỉnh những vấn đề có liên quan đến hoạt
động tương trợ tư pháp về hình sự, trong đó có nội dung liên quan đến việc thực thi các
cam kết của Hiệp định. Ví dụ: Brunei ban hành Sắc lệnh tương trợ tư pháp về hình sự năm

2005, Indonesia ban hành Bộ luật số 01 năm 2006 về tương trợ tư pháp về hình sự luật áp
dụng từ ngày 3/3/2006, Singapore năm 2006 đã sửa đổi luật Tương trợ tư pháp về hình sự
(MACMA) và Đạo luật Cộng hòa Singapore (CDSA)…, đào tạo đội ngũ cán bộ bổ sung
cho các cơ quan trung ương đầu mối thực hiện hiệp định.
Đối với Việt Nam được coi là một trong những thành viên tích cực của Hiệp định, Việt
Nam đã tham gia đàm phán Hiệp định ngay từ những phiên đàm phán đầu tiên và là một
trong các quốc gia tham gia ký Hiệp định ngày 29/11/2005. Trong lĩnh vực tương trợ tư
pháp về hình sự, Việt Nam cũng có nhiều thuận lợi trong việc triển khai thực thi Hiệp
định, từng bước hoàn thiện cơ sở pháp lý và đầu tư nhân lực, vật lực để thực hiện hiệp
8


định. Nhà nước Việt Nam đã chú trọng đến việc hoàn thiện cơ sở pháp lý, đã đàm phán, ký
kết nhiều điều ước quốc tế đa phương, song phương và khu vực, các bản ghi nhớ… có các
nội dung liên quan hợp tác quốc tế tương trợ tư pháp về hình sự.
Ở cấp Chính phủ Việt Nam cũng đã ký kết nhiều điều ước quốc tế, các bản ghi nhớ với
Chính phủ các nước như: Hiệp định giữa Chính phủ Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam
và Chính phủ nước Cộng hòa Philippines về hợp tác phòng và chống các hoạt động tội
phạm (có hiệu lực từ 17/7/2001); Bản ghi nhớ giữa Chính phủ Cộng hòa xã hội chủ nghĩa
Việt Nam và Chính phủ Vương quốc Campuchia về hợp tác kiểm soát ma túy, các chất
hướng thần và tiền chất (01/6/1998)…
Trong ba năm ( tính đến tháng 8/2008), Công an Việt Nam đã phối hợp với cơ quan
pháp luật các nước ASEAN xử lý 27 yêu cầu tương trợ tư pháp về hình sự.Các hoạt động
phối hợp này đã giúp các nước trong ASEAN điều tra nhiều vụ án ma túy, buôn người,
giết người, lừa đảo xuyên quốc gia.
Mặt khác, Việt Nam cũng đã chú trọng đến việc hoàn thiện hệ thống pháp luật quốc
nội có liên quan đến tương trợ tư pháp về hình sự. Cụ thể là năm 2003, lần đầu tiên trong
Bộ luật Tố tụng hình sự (chương 36 và chương 37) đã quy định một số điều luật mang tính
nguyên tắc về tương trợ tư pháp trong tố tụng hình sự và dẫn độ. Đặc biệt, với sự nỗ lực và
quyết tâm lớn. luật Tương trợ tư pháp đã được Quốc hội khóa VII, thông qua ngày

21/11/2007 tại kỳ họp thứ 2, luật có hiệu lực thi hành từ ngày 01/07/2008, bao gồm 7
chương với 72 điều quy định cả 4 lĩnh vực. Trong đó tương trợ tư pháp về hình sự được
quy định đầy đủ, chi tiết từ điều 17 đến điều 31 thuộc Chương III của luật Tương trợ tư
pháp để điều chỉnh toàn bộ những vấn đề liên quan đến tương trợ tư pháp về hình sự.
Như vậy, trải qua một quá trình hình thành và phát triển, chúng tôi thấy rằng mức độ
hợp tác giữa các quốc gia trong khối ASEAN ngày càng trở nên chặt chẽ và khăng khít
.Các vụ án hình sự có hoạt động tương trợ tư pháp của các nước hữu quan ngày càng gia
tăng về số lượng và chất lượng. Các quốc gia luôn cố gắng cung cấp cho nước bạn các
thông tin và chứng cứ về tội phạm một cách kịp thời, nhanh chóng và đầy đủ để tránh tình
trạng để lọt tội phạm.
Các hội nghị cấp cao thường niên được tổ chức xoay quanh vấn đề đẩy mạnh hoạt
động tương trợ tư pháp hình sự , cùng với việc các quốc gia tham gia hiệp định nỗ lực
trong việc xây dựng luật quốc nội hoặc sửa đổi luật quốc nội để điều chỉnh những vấn đề
có liên quan đến hoạt động tương trợ tư pháp về hình sự, với mục đích, nội dung các điều
khoản đã được các quốc gia thành viên ASEAN thỏa thuận, cam kết và ghi nhận trong
9


Hiệp định đã cho thấy tầm quan trọng của hoạt động tương trợ tư pháp hình sự trong
ASEAN và cho thấy nỗ lực của các nước trong việc tuân thủ điều ước đã kí kết nhằm duy
trì an ninh khu vực và an ninh quốc gia.
3. Vai trò của hoạt động tương trợ tư pháp hình sự trong duy trì an ninh, công lý,
trật tự xã hội trong ASEAN
3.1.Vai trò của hoạt động tương trợ tư pháp hình sự trong duy trì an ninh của
ASEAN
Các hoạt động tương trợ tư pháp hình sự của ASEAN là nhân tố quan trọng hàng đầu
trong việc bảo đảm môi trường hòa bình, an ninh và hợp tác vì phát triển ở khu vực. Vai
trò quan trọng hàng đầu này được thể hiện sinh động qua nỗ lực to lớn của ASEAN trong
việc đẩy mạnh hợp tác chính trị - an ninh và xây dựng các quy tắc ứng xử, thông qua đó
tăng cường hiểu biết và tin cậy lẫn nhau, ngăn ngừa xung đột giữa các quốc gia ở khu vực.

ASEAN là một khu vực đa dạng, các quốc gia trong khu vực khác nhau về chính
trị, văn hóa, kinh tế, xã hội. Chính vì vậy mà các hoạt động tương trợ tư pháp được thực
hiện trên cơ sở hiệp định đã giúp cho các vụ án hình sự của các quốc gia được giải quyết
nhanh chóng và không để bỏ sót tội phạm. Qua đó duy trì nền an ninh ổn định trong khu
vực ASEAN. Hoạt động về tương trợ tư pháp trong lĩnh vực hình sự giữa các quốc gia
Đông Nam Á đã giúp các quốc gia ASEAN trong hợp tác phòng, chống tội phạm trong
khu vực, nhất là tội phạm mang tính chất quốc tế, tội phạm xuyên quốc gia. Chúng ta đều
biết, vấn đề nhức nhối của các quốc gia trong thời đại ngày nay là vấn đề an ninh phi
truyền thống: tội phạm ma túy. Tội phạm buôn người, khủng bố…các tội phạm này ngày
càng hoạt động với nhiều thủ đoạn tinh vi và mức độ nguy hiểm cao. Nếu trước đây, khi
các hoạt động tương trợ tư pháp về hình sự chưa được trú trọng, hiệp định tương trợ tư
pháp hình sự của các nước ASEAN chưa ra đời, các tội phạm hoạt động rất ngang nhiên,
nhất là tội phạm buôn ma túy, buôn người. Khi chúng sang biên giới của một quốc gia
khác thì đạt ra rất nhiều khó khăn cho việc truy bắt tội phạm của các quốc gia khác. Nhưng
ngày nay, cùng với việc ra đời của hiệp định, hoạt động tương trợ tư pháp hình sự thực sự
đã thể hiện vai trò lớn lao trong việc duy trì an ninh trong khu vưc.
3.2. Vai trò của hiệp định tương trợ tư pháp hình sự trong bảo vệ công lý của
ASEAN
Các hoạt động tương trợ tư pháp về hình sự của ASEAN còn cho phép các yêu cầu
tương trợ về thu thập chứng cứ, lấy lời khai của các cá nhân có liên quan, xác định nơi ở
và nhận dạng của cá nhân, quốc gia được yêu cầu phải tiến hành các biện pháp cần thiết
10


phù hợp với pháp luật quốc gia mình để thu thập chứng cứ, hồ sơ, tài liệu kể cả lời khai có
tuyên thệ từ người làm chứng để chuyển cho quốc gia được yêu cầu, bao gồm cả thông
qua việc sử dụng kết nối truyền hình trực tiếp hoặc các phương tiện giao tiếp thích hợp
khác theo pháp luật của quốc gia được yêu cầu nếu việc đó là vì công lý. Điều này thể hiện
vai trò bảo vệ công lý của các hoạt động tương trợ hình sự của ASEAN. Vì mục đích bảo
vệ công lý, các hoạt động trợ tư pháp về hình sự cho phép các cơ quan điều tra xét xử của

các quốc gia khác có thể thực hiện hoặc có được những chứng cứ, tài liệu mà tưởng chừng
như không thể có cách nào để có được vì điều này vượt quá phạm vi chủ quyền lãnh thổ
quốc gia, Như vậy, một lần nữa khẳng định vai trò bảo vệ công lý của hoạt động tương trợ
tư pháp hình sự của ASEAN.
3.3. Vai trò của hoạt động tương trợ tư pháp hình sự trong việc duy trì trật tự xã hội
của ASEAN
Một vai trò cũng vô cùng quan trọng của các hoạt động tương trợ tư pháp hình sự
của ASEAN là duy trì trật tự xã hội. Chúng ta đều biết rằng việc duy trì trật tự xã hội, đảm
bảo an ninh của mỗi quốc gia đã rất khó, là nhiệm vụ mà quốc gia nào cũng đặt lên hàng
đầu thì nhiệm vụ đó lại càng khó khăn hơn đối với các quốc gia Đông Nam Á trong việc
duy trì trật tự xã hội trong khu vực. Như đã lý giải ở trên, Đông Nam Á là khu vực đa dạng
về văn hóa, chính trị và kinh tế. Hơn thế nữa, khu vực Đông Nam Á hiện nay là khu vực
hứa hẹn nhiều tiềm năng phát triển vì vậy sẽ phải đối mặt không ít với những khó khăn
trong việc bảo vệ an ninh trật tự xã hội.
Các hoạt động tương trợ tư pháp hình sự đã giúp ASEAN giải quyết vấn đề trên,
hoạt động tương trợ tư pháp hình sự đã nâng cao hiệu quả hoạt động của các cơ quan thực
thi pháp luật của các quốc gia thành viên trong việc phòng ngừa, điều tra và truy tố tội
phạm, tạo ra hành lang pháp lý chặt chẽ trong việc truy bắt cũng như phòng ngừa tội
phạm. Với hoạt động tương trợ tư pháp, ASEAN thực sự đã thể hiện được vai trò duy trì
an ninh trật tự xã hội trong khu vực.
III. Việt Nam trong hoạt động tương trợ tư pháp hình sự ASEAN và một số kiến
nghị giải pháp nâng cao hiệu quả hoạt động tương trợ tư pháp hình sự ASEAN
1. Việt Nam trong hoạt động tương trợ tư pháp hình sự ASEAN
Trong những năm gần đây, Việt Nam đã rất tích cực hoạt động nhằm nâng cao vị
thế của mình trong cộng đồng ASEAN, trong khu vực châu Á - Thái Bình Dương và cả
trên bình diện toàn cầu bằng cách chủ động tổ chức hoặc tham gia các diễn đàn, hội nghị
và chủ động đưa ra những đề xuất, sáng kiến trong việc nâng cao hiệu quả hợp tác về
11

tương trợ tư pháp nói chung và tương trợ tư pháp trong lĩnh vực hình sự nói riêng. Việt
Nam hết sức coi trọng hoạt động tương trợ tư pháp hình sự với các nước, coi đây là biện
pháp trực tiếp góp phần đấu tranh có hiệu quả đối với các loại tội phạm có tổ chức xuyên
quốc gia. Trong lĩnh vực hình sự, ngoài các Hiệp định song phương về tương trợ tư pháp,
Việt Nam còn tham gia khá nhiều điều ước quốc tế đa phương, chẳng hạn như: 3 Công
ước quốc tế về kiểm soát ma tuý (Việt Nam gia nhập ngày 30/7/1997); Công ước của Liên
Hợp quốc về chống tội phạm có tổ chức xuyên quốc gia (Việt Nam tham gia ký ngày
13/12/2000); Hiệp định tương trợ tư pháp về hình sự giữa các nước ASEAN. Trong năm
2008, Việt Nam là một trong số 9 quốc gia thành viên ASEAN đã phê chuẩn Hiệp định
Tương trợ tư pháp trong lĩnh vực hình sự giữa các quốc gia thành viên ASEAN. Việc ký
kết, gia nhập các điều ước quốc tế song phương và đa phương về tương trợ tư pháp hình
sự một mặt khẳng định Việt Nam sẵn sàng với những thách thức mới của thế giới trong
quá trình hội nhập kinh tế quốc tế và toàn cầu cầu hóa sâu rộng hiện nay, mặt khác là minh
chứng để thể hiện sự sẵn sàng hợp tác của Việt Nam với các nước trong khu vực nói riêng
và các nước trên thế giới nói chung trong việc cùng hỗ trợ nhau giải quyết những yêu cầu
về tương trợ tư pháp trong lĩnh vực hình sự.
2. Một số kiến nghị giải pháp nâng cao hiệu quả hoạt động tương trợ tư pháp hình
sự ASEAN
Hiệu quả của hoạt động tương trợ tư pháp tác động trực tiếp đến công tác xét xử,
điều tra, thi hành án của các cơ quan tư pháp và tác động trực tiếp đến quyền lợi hợp pháp
của các cá nhân, tổ chức có liên quan, đến trật tự, ổn định xã hội và phát triển của từng đất
nước cũng như của ASEAN. Vì vậy, ASEAN cũng như các nước thành viên cần thực hiện
đồng bộ những giải pháp, cách thức nâng cao hiệu quả hoạt động tương trợ tư pháp hình
sự nói riêng và hoạt động tương trợ tư pháp nói chung, cụ thể là:
Thứ nhất, tiếp tục triển khai thực hiện Hiệp định tương trợ tư pháp trong lĩnh vực
hình sự giữa các quốc gia thành viên ASEAN. Việc xây dựng và tổ chức triển khai kế
hoạch thực thi Hiệp định này giữa các cơ quan có thẩm quyền của các quốc gia đã ký kết
và tham gia Hiệp định là hết sức cần thiết. Bên cạnh việc tăng cường công tác tổ chức thực
hiện cần tổng rà soát, đánh giá tình hình thực hiện Hiệp định để có thể sửa đổi, bổ sung
hay đàm phán mới cho phù hợp với tình hình thực tiễn.

Thứ hai, các nước thành viên ASEAN cần tổ chức các hội nghị, các diễn đàn đàm
phán, ban hành kế hoạch dài hạn về đàm phán, ký kết, gia nhập các điều ước quốc tế song
12


phương và đa phương về tương trợ tư pháp hình sự trong ASEAN. Đồng thời, cần có biện
pháp khuyến khích các quốc gia chưa tham gia Hiệp định tương trợ tư pháp về hình sự
giữa các quốc gia ASEAN gia nhập và tích cực thực hiện nội dung Hiệp định; đẩy mạnh
và nâng cao chất lượng công tác đàm phán điều ước quốc tế song phương hoặc đa phương
về tương trợ tư pháp hình sự trong ASEAN.
Thứ ba, về công tác xây dựng hoàn thiện pháp luật về tương trợ tư pháp trong lĩnh
vực hình sự, ASEAN nói chung và các quốc gia thành viên cần: Nội luật hóa các quy định
của các Hiệp định tương trợ tư pháp hình sự, xây dựng và ban hành các văn bản hướng
dẫn thi hành Luật tương trợ tư pháp. Các cơ quan có thẩm quyền của từng nước cần chủ
động nghiên cứu, đề xuất việc sửa đổi, bổ sung hay ban hành mới các văn bản QPPL cụ
thể, trong đó lưu ý việc nghiên cứu đề xuất xây dựng hay sửa đổi luật về nội dung tương
trợ tư pháp hình sự nói riêng, tương trợ tư pháp nó chung
Thứ tư, về thực hiện tương trợ tư pháp, các nước thành viên ASEAN cần: tổ chức
triển khai đồng bộ và có hiệu quả, nâng cao tỷ lệ số hồ sơ ủy thác tư pháp thực hiện có kết
quả. Rà soát, đánh giá việc áp dụng nguyên tắc có đi có lại trong thực hiện ủy thác tư pháp
đối với các nước.Các cơ quan có thẩm quyền kiểm tra việc thực hiện yêu cầu tương trợ tư
pháp về hình sự, dẫn độ và chuyển giao người đang chấp hành hình phạt tù nhằm phát hiện
kịp thời những khó khăn vướng mắc trong quá trình thực hiện các quy định của pháp luật
liên quan. Mặt khác, các quốc gia cần áp dụng công nghệ thông tin cho công tác tương trợ
tư pháp; sớm hoàn thiện và đưa vào ứng dụng phần mềm hệ cơ sở dữ liệu quản lý hồ sơ ủy
thác tư pháp, tương trợ tư pháp hình sự.
Thứ năm, cần tiếp tục duy trì và tăng cường cơ chế phối hợp liên ngành, liên quốc
gia trong công tác tương trợ tư pháp hình sự, đặc biệt là cơ chế phối hợp giữa các cơ quan
thuộc Chính phủ với Viện kiểm sát nhân dân tối cao và Tòa án nhân dân tối cao trong từng
quốc gia thành viên ASEAN và giữa các quốc gia thành viên ASEAN với nhau. Tăng

cường trao đổi giữa các cơ quan có thẩm quyền các nước thành viên về những vướng mắc,
bất cập trong việc thực hiện tương trợ tư pháp hình sự ASEAN để có hướng xử lý thích
hợp.

C. LỜI KẾT.
Tương trợ tư pháp quốc tế nói chung và tương trợ tư pháp về hình sự nói riêng là một
hoạt động phức tạp. Tuy nhiên để đảm bảo và duy trì an ninh, công lý, trật tự xã hội, các
quốc gia trong ASEAN đã cố gắng và tăng cường hợp tác chặt chẽ trong hoạt động tương
trợ tư pháp. Việc các quốc gia kí kết hiệp định tương trợ tư pháp và điều chỉnh pháp luật
13


quốc gia cho phù hợp với điều ước quốc tế đã cho thấy tầm quan trong của hoạt động
tương trợ tư pháp hình sự và sự nỗ lực của các quốc gia nhằm tạo một hành lang thông
thóng cho hoạt động này được thực hiện một cách dễ dàng mà không vi phạm vấn đề chủ
quyền hay có sự xung đột với pháp luật quốc nội.

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Tập bài giảng pháp luật cộng đồng ASEAN – trường đại học Luật Hà Nội.
2. TS Đỗ Mạnh Hồng “ các vấn đề pháp lý cơ bản trong lĩnh vực tương trợ tư pháp
hình sự của ASEAN. Tạp chí Luật học số 9/2008.
3. Hiệp định về tương trợ tư pháp trong lĩnh vực hình sự của ASEAN
4. ThS Nguyễn Giang Nam “ Hiệp định tương trợ tư pháp về hình sự giữa các nước
ASEAN”, Diễn đàn pháp luật.

5. Viện nghiên cứu Đông Nam Á, Trần Khánh (chủ nhiệm đề tài), Cộng đồng an ninh
ASEAN (ASC): Nội dung, lộ trình, triển vọng và tác động, Đề tài nghiên cứu khoa
học cấp bộ, 2008.

14