Quản lý hoạt động tổ chuyên môn theo hướng phát triển năng lực nghề nghiệp của giáo viên các trường THCS huyện Thạch Thất, thành phố Hà Nội
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (1.54 MB, 149 trang )
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM HÀ NỘI 2
PHÙNG THỊ THU HIỀN
QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG TỔ CHUYÊN MÔN
THEO HƢỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC NGHỀ NGHIỆP
CỦA GIÁO VIÊN CÁC TRƢỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ
HUYỆN THẠCH THẤT - THÀNH PHỐ HÀ NỘI
LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ GIÁO DỤC
HÀ NỘI, 2018
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM HÀ NỘI 2
PHÙNG THỊ THU HIỀN
QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG TỔ CHUYÊN MÔN
THEO HƢỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC NGHỀ NGHIỆP
CỦA GIÁO VIÊN CÁC TRƢỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ
HUYỆN THẠCH THẤT - THÀNH PHỐ HÀ NỘI
Chuyên ngành: Quản lý giáo dục
Mã số: 81 40 114
LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÍ GIÁO DỤC
Khoa học quản lý
Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: TS. Vũ Thị Sơn
HÀ NỘI, 2018
i
LỜI CẢM ƠN
Để hoàn thành luận văn Thạc sỹ này, tác giả đã nhận được rất nhiều sự
giúp đỡ của các tập thể và cá nhân.
Trước hết, tôi xin trân trọng bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến TS. Vũ Thị
Sơn, người cô đã hướng dẫn, giúp đỡ tôi trong việc định hướng và nội dung
đề tài, phương pháp nghiên cứu khoa học, cũng như tận tình giúp đỡ tôi trong
suốt quá trình nghiên cứu để hoàn thành luận văn này.
Tôi xin được bày tỏ lòng biết ơn chân thành đến Ban Giám hiệu, các
thầy cô giáo và cán bộ phòng Sau Đại học; Khoa Quản lý giáo dục, trường
Đại học Sư phạn Hà Nội 2; Các thầy cô giáo đã tham gia quản lý và giảng dạy
tôi trong quá trình học tập và làm luận văn.
Tôi xin chân thành cám ơn ban lãnh đạo, chuyên viên phòng Giáo dục
và Đào tạo huyện Thạch Thất - thành phố Hà Nội; Ban Giám hiệu và tập thể
cán bộ, giáo viên các trường trung học cơ sở Đồng Trúc, Hạ Bằng, Tiến
Xuân, Chàng Sơn thuộc huyện Thạch Thất đã tạo điều kiện thuận lợi và nhiệt
tình giúp đỡ để tôi có được những thông tin cần thiết phục vụ cho đề tài
nghiên cứu của mình.
Mặc dù đã rất cố gắng trong quá trình thực hiện, song luận văn khó
tránh khỏi những thiếu sót. Tác giả kính mong nhận được ý kiến đóng góp,
chỉ dẫn của các thầy cô giáo và bạn bè đồng nghiệp.
Xin chân thành cảm ơn!
Hà Nội, tháng 10 năm 2018
Tác giả
Phùng Thị Thu Hiền
ii
LỜI CAM ĐOAN
Tôi cam đoan rằng, luận văn thạc sĩ khoa học “Quản lý hoạt động TCM
theo hướng phát triển năng lực nghề nghiệp của GV các trường THCS huyện
Thạch Thất, thành phố Hà Nội” là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Những
số liệu và kết quả nghiên cứu được sử dụng trong luận văn là trung thực và
không trùng lặp với các đề tài khác.
Tôi cũng xin cam đoan rằng mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện luận văn
này đã được cảm ơn và các thông tin trích dẫn trong luận văn đã được ghi rõ
nguồn gốc.
Hà Nội, tháng 10 năm 2018
Tác giả
Phùng Thị Thu Hiền
iii
MỤC LỤC
LỜI CẢM ƠN ............................................................................................................ i
LỜI CAM ĐOAN ..................................................................................................... ii
1. Lý do chọn đề tài ...................................................................................................1
2. Mục đích nghiên cứu ............................................................................................2
3. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu.....................................................................2
4. Giả thuyết khoa học ..............................................................................................2
5. Nhiệm vụ nghiên cứu ............................................................................................3
6. Giới hạn phạm vi nghiên cứu ...............................................................................3
7. Phƣơng pháp nghiên cứu ......................................................................................4
7.1. Phương pháp nghiên cứu lý luận .......................................................................4
7.2. Phương pháp nghiên cứu thực tiễn ...................................................................4
7.2.1. Phương pháp quan sát .....................................................................................4
7.2.2. Điều tra bảng hỏi..............................................................................................4
7.2.3. Phương pháp phỏng vấn sâu ...........................................................................4
7.2.4. Phương pháp nghiên cứu sản phẩm ...............................................................4
7.2.5. Phương pháp chuyên gia .................................................................................4
7.3. Phương pháp toán thống kê ...............................................................................5
8. Dự kiến cấu trúc luận văn ....................................................................................5
CHƢƠNG 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG TỔ CHUYÊN
MÔN THEO HƢỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC NGHỀ NGHIỆP CỦA
GIÁO VIÊN CÁC TRƢỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ............................................6
1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề quản lý hoạt động tổ chuyên môn trong
trƣờng trung học cơ sở .............................................................................................6
1.1.1. Nghiên cứu ngoài nước ...................................................................................6
1.1.2. Nghiên cứu trong nước ....................................................................................8
1.2. Các khái niệm cơ bản .......................................................................................10
1.2.1. Khái niệm quản lý, quản lý giáo dục, quản lý nhà trường ..........................10
1.2.2. Khái niệm tổ chuyên môn và nhiệm vụ của tổ chuyên môn ở trƣờng
iv
trung học cơ sở ........................................................................................................14
1.2.3. Khái niệm hoạt động tổ chuyên môn và quản lý hoạt động tổ chuyên môn
các trường trung học cơ sở ......................................................................................15
1.2.4. Khái niệm năng lực nghề nghiệp và phát triển năng lực nghề nghiệp giáo
viên ............................................................................................................................24
1.2.5. Quản lý hoạt động tổ chuyên môn theo hướng phát triển năng lực nghề
nghiệp của giáo viên các trường trung học cơ sở...................................................31
1.3. Các yếu tố ảnh hƣởng đến quản lý hoạt động tổ chuyên môn theo hƣớng
phát triển năng lực nghề nghiệp của giáo viên các trƣờng trung học cơ sở ......32
1.3.1. Các yếu tố chủ quan .......................................................................................32
1.3.2. Các yếu tố khách quan ...................................................................................34
KẾT LUẬN CHƢƠNG 1 ........................................................................................37
CHƢƠNG 2 THỰC TRẠNG QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG TỔ CHUYÊN MÔN
THEO HƢỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC NGHỀ NGHIỆP CỦA GIÁO
VIÊN CÁC TRƢỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ HUYỆN THẠCH THẤT THÀNH PHỐ HÀ NỘI ...........................................................................................38
2.1. Khái quát về các điều kiện tự nhiên, kinh tế, xã hội và tình hình giáo dục
trung học cơ sở của huyện Thạch Thất, thành phố Hà Nội ................................38
2.1.1. Khái quát về các điều kiện tự nhiên, kinh tế, xã hội huyện Thạch Thất ....38
2.1.2. Khái quát tình hình giáo dục trung học cơ sở huyện Thạch Thất ....................39
2.2. Thực trạng đội ngũ giáo viên trung học cơ sở huyện Thạch Thất, thành
phố Hà Nội ...............................................................................................................42
2.2.1. Thực trạng quy mô, trình độ của giáo viên các trường trung học cơ sở
huyện Thạch Thất, thành phố Hà Nội ....................................................................42
2.2.2. Thực trạng phẩm chất, năng lực nghề nghiệp của giáo viên các trường
trung học cơ sở huyện Thạch Thất, thành phố Hà Nội .........................................46
2.3. Thực trạng hoạt động tổ chuyên môn theo hƣớng phát triển năng lực nghề
nghiệp của giáo viên các trƣờng trung học cơ sở huyện Thạch Thất, thành phố
Hà Nội .......................................................................................................................51
2.4. Thực trạng quản lý hoạt động tổ chuyên môn trong phát triển năng lực
v
nghề nghiệp của giáo viên các trƣờng trung học cơ sở huyện Thạch Thất,
thành phố Hà Nội ....................................................................................................58
KẾT LUẬN CHƢƠNG 2 ........................................................................................75
CHƢƠNG 3 BIỆN PHÁP QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG TỔ CHUYÊN MÔN
THEO HƢỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC NGHỀ NGHIỆP CỦA GIÁO
VIÊN CÁC TRƢỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ HUYỆN THẠCH THẤT THÀNH PHỐ HÀ NỘI ...........................................................................................76
3.1. Nguyên tắc đề xuất biện pháp quản lý hoạt động tổ chuyên môn theo
hƣớng phát triển năng lực nghề nghiệp của giáo viên .........................................76
3.1.1. Nguyên tắc đảm bảo tính mục đích ...............................................................76
3.1.2. Nguyên tắc đảm bảo tính hệ thống................................................................77
3.1.3. Nguyên tắc đảm bảo tính kế thừa và phát triển ............................................78
3.1.4. Nguyên tắc bảo đảm tính thực tiễn và khả thi ..............................................78
3.2. Các biện pháp quản lý hoạt động tổ chuyên môn theo hƣớng phát triển
năng lực nghề nghiệp của giáo viên các trƣờng trung học cơ sở huyện Thạch
Thất, thành phố Hà Nội ..........................................................................................79
3.2.1. Nâng cao nhận thức cho tổ trưởng chuyên môn về tầm quan trọng của tổ
chuyên môn với phát triển năng lực nghề nghiệp của giáo viên ...........................79
3.2.2. Đổi mới nội dung, hình thức sinh hoạt của tổ chuyên môn theo hướng phát
triển năng lực nghề nghiệp của giáo viên ...............................................................82
3.2.3. Hiệu trưởng trường tăng cường kiểm tra, đánh giá hoạt động của tổ chuyên
môn theo hướng phát triển năng lực nghề nghiệp của giáo viên ...............................86
3.2.4. Đầu tư cơ sở vật chất, trang thiết bị đảm bảo hoạt động tổ chuyên môn theo
hướng phát triển năng lực nghề nghiệp của giáo viên ..........................................89
3.2.5. Hiệu trưởng nhà trường phát huy tính tích cực, chủ động của tổ trưởng
chuyên môn trong quản lý hoạt động tổ chuyên môn theo hướng phát triển năng
lực nghề nghiệp của giáo viên .................................................................................91
3.3. Mối quan hệ giữa các biện pháp .....................................................................94
3.4. Khảo nghiệm tính cần thiết và tính khả thi của các biện pháp đƣợc đề xuất
............................................................................................................................94
vi
3.4.1. Mục đích khảo nghiệm ..................................................................................94
3.4.2. Nội dung và phương pháp khảo nghiệm.......................................................95
3.4.3. Kết quả khảo nghiệm .....................................................................................95
KẾT LUẬN CHƢƠNG 3 ......................................................................................100
KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ..............................................................................101
1. Kết luận ..............................................................................................................101
2. Kiến nghị ............................................................................................................102
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO .............................................................106
PHỤ LỤC ...................................................................................................................1
vii
DANH MỤC BẢNG BIỂU
Bảng 2.1. Quy mô trường, lớp, HS THCS huyện Thạch Thất ..................................40
Bảng 2.2. Xếp loại học lực của HS THCS huyện Thạch Thất qua các năm học...............40
Bảng 2.3. Xếp loại hạnh kiểm của HS THCS huyện Thạch Thất .............................41
qua các năm học ........................................................................................................41
Bảng 2.4. Thống kê trình độ của đội ngũ CBQL các trường THCS .........................42
Bảng 2.5. Thống kê trình độ của đội ngũ GV các trường THCS ..............................43
Bảng 2.6. Thống kê đội ngũ GV THCS theo môn dạy .............................................44
Bảng 2.7. Tự đánh giá phẩm chất, năng lực nghề nghiệp của GV các trường THCS
huyện Thạch Thất ......................................................................................................46
Bảng 2.8. Tự đánh giá năng lực theo Chuẩn nghề nghiệp của GV các trường THCS
huyện Thạch Thất ......................................................................................................47
Biểu đồ 1. Sự thay đổi năng lực nghề nghiệp của giáo viên các trường THCS ................49
Bảng 2.9. Các yếu tố tác động đến sự tiến bộ năng lực nghề nghiệp của GV ..............50
Biểu đồ 2. Nhận thức của cán bộ quản lý về tầm quan trọng của tổ chuyên môn
trong phát triển năng lực nghề nghiệp của GV .........................................................52
Biểu đồ 3. Hiệu quả tham gia vào việc phát triển năng lực nghề nghiệp của giáo
viên của các tổ chuyên môn ......................................................................................56
Bảng 2.10. Hiệu quả tham gia của các tổ chuyên môn trong trong phát triển năng
lực nghề nghiệp của GV ............................................................................................57
Bảng 2.11. Nội dung quản lý hoạt động tổ chuyên môn trong phát triển năng lực
nghề nghiệp của GV ..................................................................................................59
Bảng 2.12. Nội dung kiểm tra, giám sát hoạt động tổ chuyên môn trong .................61
phát triển năng lực nghề nghiệp của GV ...................................................................61
Bảng 2.13. Những trải nghiệm của GV trong 2 năm học thông qua hoạt động của tổ
chuyên môn ...............................................................................................................62
Bảng 2.14. Đánh giá của GV các trường về hiệu quả phát triển...............................66
năng lực nghề nghiệp của GV thông qua hoạt động tổ chuyên môn ........................66
Bảng 2.15. Các yếu tố đảm bảo phát huy vai trò của tổ chuyên môn .......................68
viii
trong phát triển năng lực nghề nghiệp của GV .........................................................68
Bảng 3.1: Kết quả đánh giá mức độ cần thiết của các biện pháp ..............................96
Bảng 3.2: Kết quả đánh giá mức độ khả thi của các biện pháp ................................97
ix
DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT
Ban Giám hiệu
BGH
Cán bộ quản lý
CBQL
Cơ sở vật chất
CSVC
Giáo dục và đào tạo
GD&ĐT
Giáo viên
GV
Hệ số tương quan
r
Học sinh
HS
Không bao giờ
KBG
Không thường xuyên
KTX
Không thực hiện
KTH
Mức ý nghĩa
p
Nhà xuất bản
Nxb
Thường xuyên
TX
Tổ chuyên môn
TCM
Trung học cơ sở
THCS
Tổ trưởng chuyên môn
TTCM
Rất thường xuyên
RTX
Số lượng
SL
Xếp loại
XL
1
MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Tổ chuyên môn trong các trường học nói chung, trường Trung học cơ
sở nói riêng có chức năng, nhiệm vụ, vai trò rất quan trọng trong việc
triển khai, thực hiện các nhiệm vụ giáo dục của nhà trường. Hoạt động của tổ
chuyên môn tốt, thực hiện đầy đủ các nhiệm vụ được quy định tại Điều lệ
Trường trung học sẽ góp phần tích cực, quyết định đến việc nâng cao chất
lượng giáo dục toàn diện, đáp ứng được những yêu cầu mới trong quá trình
đổi mới giáo dục.
Trong phát triển năng lực nghề cho GV, tổ chuyên môn có vai trò vô
cùng quan trọng góp phần nâng cao kiến thức chuyên môn, kỹ năng sư phạm;
góp phần nâng cao chất lượng giáo dục và đào tạo của mỗi nhà trường. Vì
vậy, các trường rất coi trọng hoạt động của các tổ chuyên môn, ngoài mục
đích phục vụ nhiệm vụ giáo dục còn coi đây là một kênh quan trọng để GV
học tập, bồi dưỡng, phát triển nâng cao trình độ nghề nghiệp.
Hoạt động của tổ chuyên môn phụ thuộc nhiều vào kế hoạch, hoạt động
của nhà trường, vào sự lãnh đạo của Ban Giám hiệu. Để tổ chuyên môn hoàn
thành chức năng, nhiệm vụ theo quy định và góp phần quan trọng nâng cao
trình độ nghề nghiệp cho GV, công tác quản lý hoạt động tổ chuyên môn giữ
vai trò quyết định.
Ở các trường Trung học cơ sở huyện Thạch Thất, thành phố Hà Nội
trong những năm gần đây, công tác quản lý hoạt động tổ chuyên môn đã thu
được những kết quả nhất định. Ban Giám hiệu các trường đã nhận thức được
tầm quan trọng của tổ chuyên môn trong việc nâng cao chất lượng giáo dục
nói chung và phát triển năng lực nghề nghiệp cho GV nói riêng. Nhà trường
đã chú trọng xây dựng kế hoạch, mục tiêu, chương trình hoạt động cho các tổ
chuyên môn từ đầu năm và tổ chức thực hiện nghiêm túc… Tuy nhiên, các
2
buổi hoạt động tổ chuyên môn nhiều khi còn hình thức. Tổ chuyên môn chưa
nhận thức đúng về vị trí, vai trò của mình ở lĩnh vực xây dựng kế hoạch, triển
khai chỉ đạo tới GV. Việc quản lý hoạt động tổ chuyên môn đôi khi vẫn chưa
có cơ sở khoa học, còn mang tính kinh nghiệm chủ quan… điều này đã ảnh
hưởng rất lớn đến chất lượng giáo dục của nhà trường và hạn chế phát triển
năng lực nghề cho GV. Để đáp ứng yêu cầu của đổi mới giáo dục và tạo môi
trường hoạt động chuyên môn bổ ích cho GV phát triển năng lực nghề, cần
nghiên cứu nâng cao hiệu quả công tác quản lý hoạt động tổ chuyên môn ở
nhà trường trong bối cảnh hiện nay.
Xuất phát từ lý do trên, tác giả lựa chọn vấn đề“Quản lý hoạt động tổ
chuyên môn theo hướng phát triển năng lực nghề nghiệp của giáo viên các
trường Trung học cơ sở huyện Thạch Thất, thành phố Hà Nội” làm luận văn
tốt nghiệp.
2. Mục đích nghiên cứu
Trên cơ sở nghiên cứu lý luận và thực tiễn về quản lý hoạt động tổ
chuyên môn đề xuất biện pháp nhằm nâng cao quản lý hoạt động tổ chuyên
môn theo hướng phát triển năng lực nghề nghiệp của GV các trường Trung
học cơ sở.
3. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu
- Đối tượng nghiên cứu: Quản lý hoạt động tổ chuyên môn theo hướng
phát triển năng lực nghề nghiệp của giáo viên các trường Trung học cơ sở.
- Khách thể nghiên cứu: Quản lý giáo dục ở các trường Trung học cơ
sở huyện Thạch Thất, Thành phố Hà Nội bao gồm các trường Trung học cơ
sở Đồng Trúc, Trung học cơ sở Hạ Bằng, Trung học cơ sở Chàng Sơn, Trung
học cơ sở Tiến Xuân.
4. Giả thuyết khoa học
Hoạt động của tổ chuyên môn có vai trò quan trọng trong phát triển
năng lực nghề nghiệp của GV. Nếu cán bộ quản lý các trường Trung học cơ
3
sở ở huyện Thạch Thất, thành phố Hà Nội nhận thức đúng vị trí, vai trò của
hoạt động tổ chuyên môn; thực hiện tốt việc xây dựng kế hoạch, mục tiêu, nội
dung, chương trình, thực hiện và đảm bảo cơ sở vật chất cho hoạt động tổ
chuyên môn thì sẽ góp phần nâng cao chất lượng giáo dục của nhà trường và
phát triển năng lực nghề cho GV.
5. Nhiệm vụ nghiên cứu
- Làm rõ cơ sở lý luận về quản lý hoạt động tổ chuyên môn theo hướng
phát triển năng lực của GV các trường Trung học cơ sở.
- Đánh giá thực trạng quản lý hoạt động tổ chuyên môn theo phát triển
năng lực nghề nghiệp của GV ở các trường Trung học cơ sở huyện Thạch
Thất, Thành phố Hà Nội.
- Đề xuất các biện pháp quản lý hoạt động tổ chuyên môn theo phát
triển năng lực nghề nghiệp của GV ở các trường Trung học cơ sở.
- Khảo nghiệm tính cần thiết và tính khả thi của các biện pháp đề xuất.
6. Giới hạn phạm vi nghiên cứu
- Giới hạn về nội dung: Luận văn tập trung nghiên cứu quản lý hoạt
động tổ chuyên môn theo hướng phát triển năng lực nghề nghiệp của giáo
viên các trường Trung học cơ sở huyện Thạch Thất, thành phố Hà Nội.
- Địa bàn nghiên cứu: Khảo sát thực tế ở các trường: THCS Đồng Trúc,
THCS Hạ Bằng, THCS Tiến Xuân, THCS Chàng Sơn.
- Giới hạn về thời gian: Luận văn nghiên cứu về quản lý hoạt động tổ
chuyên môn theo hướng phát triển năng lực nghề nghiệp của giáo viên các
trường THCS huyện Thạch Thất, Thành phố Hà Nội trong 2 năm học 20152016; 2016-2017.
4
7. Phƣơng pháp nghiên cứu
7.1. Phương pháp nghiên cứu lý luận
Nghiên cứu, hệ thống hóa quan điểm, quan niệm, khái niệm, những vấn
đề lý luận khoa học từ trong sách báo, tạp chí khoa học đến quản lý hoạt động
tổ chuyên môn theo hướng phát triển năng lực nghề nghiệp của GV.
Nghiên cứu những văn kiện của Đảng và Nhà nước, chỉ thị của Thủ
tướng Chính phủ, thông tư, quy chế của Bộ Giáo dục và Đào tạo... có liên
quan đến nội dung đề tài nghiên cứu.
7.2. Phương pháp nghiên cứu thực tiễn
7.2.1. Phương pháp quan sát
Quan sát hoạt động tổ chuyên môn ở các trường THCS Đồng Trúc, Hạ
Bằng, Tiến Xuân, Chàng Sơn.
7.2.2. Điều tra bảng hỏi
Sử dụng bảng hỏi để điều tra những nội dung có liên quan đến quản lý
hoạt động tổ chuyên môn đối với GV ở các trường THCS trong phạm vi
nghiên cứu.
7.2.3. Phương pháp phỏng vấn sâu
Phỏng vấn hiệu trưởng, phó hiệu trưởng phụ trách chuyên môn của nhà
trường, chuyên viên phòng giáo dục để làm rõ thực trạng quản lý hoạt động tổ
chuyên môn của trường các THCS huyện Thạch Thất, thành phố Hà Nội.
7.2.4. Phương pháp nghiên cứu sản phẩm
Thu thập, phân tích kế hoạch năm học, kế hoạch hoạt động chuyên
môn, nghị quyết sinh hoạt chuyên môn của tổ chuyên môn, sổ ghi chép sinh
hoạt chuyên môn, giáo án, sổ dự giờ của GV…
7.2.5. Phương pháp chuyên gia
Lấy ý kiến của các chuyên gia về các biện pháp quản lý hoạt động tổ
chuyên môn theo hướng phát triển năng lực GV đã đề xuất.
5
7.3. Phương pháp toán thống kê
Sử dụng phần mềm SPSS để xử lý kết quả nghiên cứu nhằm rút ra kết
luận khoa học.
8. Dự kiến cấu trúc luận văn
Ngoài phần mở đầu, kết luận, kiến nghị và danh mục tài liệu tham
khảo, phụ lục, luận văn được cấu trúc thành 3 chương:
Chƣơng 1. Cơ sở lý luận về quản lý hoạt động tổ chuyên môn theo
hướng phát triển năng lực nghề nghiệp của GV các trường THCS
Chƣơng 2. Thực trạng quản lý hoạt động tổ chuyên môn theo hướng
phát triển năng lực nghề nghiệp của GV các trường THCS huyện Thạch Thất,
thành phố Hà Nội.
Chƣơng 3. Biện pháp quản lý hoạt động tổ chuyên môn theo hướng
phát triển năng lực nghề nghiệp của GV các trường THCS huyện Thạch Thất,
thành phố Hà Nội.
6
CHƢƠNG 1
CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG TỔ CHUYÊN MÔN
THEO HƢỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC NGHỀ NGHIỆP
CỦA GIÁO VIÊN CÁC TRƢỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ
1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề quản lý hoạt động tổ chuyên
môn trong trƣờng trung học cơ sở
1.1.1. Nghiên cứu ngoài nước
Có nhiều công trình nghiên cứu về hoạt động của tổ chuyên môn và
cách thức quản lí hoạt động của tổ chuyên môn, nhấn mạnh vai trò của giáo
viên và sự cần thiết phải có tổ chuyên môn để giáo viên thực hiện tốt vai trò
dạy học của mình nhiều nhà giáo dục học Xô Viết như Xu- khôm- lin- xki,
Ma- ca- ren- co đã khẳng định rằng: “ Kết quả toàn bộ hoạt động quản lí của
nhà trường phụ thuộc rất nhiều vào tổ chức đúng đắn và hợp lí hoạt động
giảng dạy của đội ngũ giáo viên” [31, tr. 28]. Muốn xây dựng đội ngũ GV,
Hiệu trưởng phải có quyền lựa chọn đội ngũ GV cho nhà trường, phân công
nhiệm vụ hợp lí cho GV thông qua tổ chuyên môn.
Trong trường học, các GV dạy cùng môn hoặc cùng các môn học trong
một lĩnh vực nhất định được tổ chức thành các tổ chuyên môn nhằm tạo điều
kiện để cùng sinh hoạt trao đổi kinh nghiệm nâng cao năng lực giảng dạy
(Johnson, 2003; Aguilar, 2010).
Bên cạnh các nghiên cứu nhấn mạnh vai trò của tổ chuyên môn, tính
chất của một tổ chuyên môn hoạt động có hiệu quả, sự cần thiết phải quản lí
hoạt động của tổ chuyên môn và nội dung quản lí hoạt động tổ chuyên môn
thì các nhà giáo dục còn bàn nhiều về vai trò và yêu cầu đối với người lãnh
đạo tổ chuyên môn, cụ thể là hiệu trưởng và tổ trưởng chuyên môn, họ có ảnh
hưởng lớn đến hoạt động của tổ chuyên môn, do đó sẽ ảnh hưởng đến việc
học tập của HS (Johnson, 2003; Spart, 2013; Weston, 2014).
7
Hiệu trưởng giữ vai trò đặc biệt quan trọng đến việc xây dựng tổ
chuyên môn hiệu quả. Bàn về vai trò của hiệu trưởng đối với lãnh đạo, xây
dựng tổ chuyên môn xuất sắc, các tác giả (Harris & Muijs, 2005; Spart, 2013)
chỉ ra hiệu trưởng cần xây dựng và phát triển các tổ chuyên môn thông qua:
(1) Chia sẻ viễn cảnh của nhà tường với GV; (2) Xây dựng và phát huy vai trò
lãnh đạo của GV; (3) Xây dựng môi trường làm việc hiệu quả trong nhà
trường; (4) Lãnh đạo quá trình dạy học; (5) Quản lí, chỉ đạo, đánh giá các
hoạt động của tổ chuyên môn; (6) Phân quyền cho tổ trưởng chuyên môn để
tổ chức, quản lí hoạt động của tổ chuyên môn.[47], [ 48].
Như vậy, để quản lí tốt hoạt động của tổ chuyên môn, Hiệu trưởng phải
có kiến thức, kĩ năng lãnh đạo, có năng lực hỗ trợ và là mẫu hình của sự hợp
tác, lắng nghe, kết nối và chia sẻ, huấn luyện, tư vấn cho GV về kĩ năng dạy
học để nâng cao thành tích học tập của học sinh; giúp GV giải quyết các vấn
đề nảy sinh (Johnson, 2003)
Bên cạnh vai trò của Hiệu trưởng, Weston (2014) còn chỉ ra chức năng
chính của tổ trưởng chuyên môn là: (1) Đưa ra định hướng chiến lược và phát
triển môn học gồm: Mục tiêu chiến lược và kế hoạch phát triển môn học, các
chỉ dẫn dạy học môn học ; (2) Lãnh đạo, chỉ đạo hoạt động dạy học, chất
lượng dạy học, thu thập thông tin, đánh giá kết quả dạy học, chất lượng dạy
học và có kế hoạch điều chỉnh; (3) Lãnh đạo và quản lí tổ chuyên môn, GV;
đảm bảo mối kết hợp và tích hợp giữa các môn học, nhóm chuyên môn, tổ
chức dự giờ, làm việc hợp tác trong tổ; (4) Tuyển dụng và phát triển đội ngũ
GV, chia sẻ thông tin và các nguồn lực dạy học, đảm bảo đủ GV cho các lớp,
có kinh phí cho tổ chuyên môn hoạt động, tạo môi trường làm việc và hỗ trợ
GV trẻ [49].
Ngoài việc đề cập đến vai trò của tổ trưởng chuyên môn thì Johnson
(2003) cũng chỉ ra mỗi GV phải trở thành một người lãnh đạo chuyên môn
8
trong nhóm nghĩa là họ phải có quyền tham gia, ra quyết định và đưa ra sang
kiến chuyên môn.
Nhìn chung, các nghiên cứu của một số tác giả nước ngoài đã đề cập
đến các vấn đề quan trọng như: Vai trò của tổ chuyên môn, tính chất của một
tổ chuyên môn hoạt động có hiệu quả, sự cần thiết phải quản lí hoạt động tổ
chuyên môn, các nội dung quản lí hoạt động tổ chuyên môn, sự cần thiết của
nhà quản lí trong việc phối hợp quản lí tổ chuyên môn. Bên cạnh đó, các
nghiên cứu còn tập trung đến vai trò, yêu cầu đối với Hiệu trưởng, tổ trưởng
chuyên môn trong lãnh đapọ hoạt động tổ chuyên môn; vai trò của GV trong
việc tham gia các hoạt động tổ chuyên môn.
Những kết quả nghiên cứu trên đây có thể áp dụng vào quá trình quản lí
và tổ chức các hoạt động của tổ chuyên môn trong các trường học ở Việt
Nam. Điều quan trọng cần nhấn mạnh từ các nghiên cứu này đối với việc
quản lí và tổ chức hoạt động của tổ chuyên môn ở nước ta là cần phải tạo
được môi trường sinh hoạt chuyên môn lành mạnh, có tính chất hỗ trợ lẫn
nhau, cởi mở, chia sẻ và tin tưởng nhau, được phép thử và chấp nhận sai
sót…bởi vì đây là điều khó thực hiện nhất trong các trường học ở Việt Nam.
Các tác giả cũng đề cập đến mối quan hệ của các tổ chuyên môn và vấn đề
tích hợp trong giảng dạy các môn học - là một nội dung quan trong trong
quản lí hoạt động chuyên môn để thực hiện chương trình giáo dục phổ thông
mới ở Việt Nam. Ngoài ra, để tổ chuyên môn hoạt động hiệu quả cần có dự
án, chương trình hành động phù hợp và quan trọng hơn cả là cần có sự quản lí
khoa học và những người quản lí, lãnh đạo có năng lực thực sự trong chuyên
môn cũng như trong công tác quản lí.
1.1.2. Nghiên cứu trong nước
Ở Việt Nam đã có nhiều công trình nghiên cứu chủ yếu về mặt lý luận
như quản lý và chức năng quản lý, về tiêu chuẩn và phẩm chất cần có của
9
người quản lý, vai trò quản lý của người Hiệu trưởng trường THCS, về sự liên
kết giữa khoa học quản lý và khoa học khác. Các công trình nghiên cứu về
chân dung người Hiệu trưởng trường học, có thể kể đến các tác giả: Nguyễn
Ngọc Quang, Hà Sỹ Hồ, Lê Tuấn, Nguyễn Văn Lê…
Trong các công trình đó, các tác giả nhấn mạnh vai trò của quản lý
trong việc thực hiện mục tiêu giáo dục. Đặc biệt sự tâm huyết của mình với
công tác giáo dục, các tác giả đã nhấn mạnh: Hiệu trưởng phải là người luôn
luôn biết kết hợp một cách hữu cơ sự quản lý dạy và học các môn và các hoạt
động khác bổ trợ cho hoạt động dạy và học nhằm làm cho tác động giáo dục
được hoàn chỉnh, trọn vẹn.
Gần đây một số luận văn thạc sĩ khoa học giáo dục chuyên ngành Quản
lý giáo dục bước đầu tổ chức nghiên cứu thực trạng và hệ thống được một số
vấn đề quản lý cũng như đề xuất một số biện pháp quản lý như đề tài: "Quản
lý hoạt động chuyên môn của Hiệu trưởng trường THCS theo hướng tiếp cận
lý thuyết quản lý chất lượng tổng thể" của Vũ Mạnh Hùng (2008). "Biện pháp
quản lý các hoạt động chuyên môn nhằm nâng cao chất lượng dạy học của
các trường trung học phổ thông công lập quận Ba Đình, thành phố Hà Nội"
của Chử Xuân Dũng (2008). “Quản lý hoạt động chuyên môn của Hiệu
trưởng trường trung học phổ thông huyện Đức Trọng, tỉnh Lâm Đồng” của
Phan Thị Ngọc Châu (2013).
Các đề tài đã nghiên cứu lý luận quản lý, quản lý giáo dục, quản lý
trường học đặc biệt là về quản lý hoạt động chuyên môn của Hiệu trưởng các
trường tương đối sát với vấn đề quản lý hoạt động tổ chuyên môn theo hướng
phát triển năng lực nghề nghiệp của GV mà tác giả đang nghiên cứu. Kết quả
nghiên cứu các đề tài trên đã đóng góp thêm vào việc hiểu rõ, sáng tỏ cơ sở lý
luận về quản lý hoạt động chuyên môn của Hiệu trưởng nhằm nâng cao chất
10
lượng dạy học của GV và phổ biến một số kinh nghiệm quản lý cho cán bộ
quản lý ở từng địa phương.
1.2. Các khái niệm cơ bản
1.2.1. Khái niệm quản lý, quản lý giáo dục, quản lý nhà trường
1.2.1.1. Khái niệm quản lý
Quản lý là một trong những loại hình lao động quan trọng nhất trong
các hoạt động của con người. Quản lý đúng tức là con người đã nhận thức
được quy luật, vận động theo quy luật và sẽ đạt tới mức thành công to lớn.
Nghiên cứu về lý luận quản lý, các nhà nghiên cứu với những cách tiếp cận
khác nhau, đã đưa ra rất nhiều quan niệm về quản lý. Cho đến nay đã có nhiều
quan niệm khác nhau về quản lý dựa trên những căn cứ khác nhau.
Đại diện cho cách hiểu quản lý là tác động có hướng đích là các tác giả:
Phạm Minh Hạc, Đặng Vũ Hoạt và Hà Thế Ngữ. Theo tác giả Phạm Minh
Hạc: Quản lý là tác động có mục đích, có kế hoạch của chủ thể người quản lý
đến tập thể người lao động nói chung (khách thể quản lý) nhằm thực hiện mục
tiêu dự kiến [dẫn theo 5, tr 22].
Đồng quan điểm với tác giả Phạm Minh Hạc, Hai tác giả Đặng Vũ Hoạt
và Hà Thế Ngữ cho rằng: Quản lý là một quá trình định hướng, quá trình có
mục tiêu, quản lý một hệ thống nhằm đạt được những mục tiêu nhất định [dẫn
theo 5, tr 22]. Những mục tiêu này đặc trưng cho trạng thái mới của hệ thống
mà người quản lý mong muốn.
Với quan niệm quản lý là những tác động có đích, có kế hoạch cụ thể
của hiệu trưởng, phó hiệu trưởng (chủ thể quản lý), tác giả Trần Kiểm lại cho
rằng: Quản lý là những tác động của chủ thể quản lý trong việc huy động,
phát huy, kết hợp, sử dụng, điều chỉnh, điều phối các nguồn lực (nhân lực, vật
lực, tài lực) trong và ngoài tổ chức (chủ yếu là nội lực) một cách tối ưu nhằm
đạt mục đích của tổ chức với hiệu quả cao nhất [23].
11
Các tác giả Nguyễn Thị Mỹ Lộc - Nguyễn Quốc Chí với quan niệm
quản lý thể hiện mối quan hệ giữa chủ thể quản lý với đối tượng quản lý
khẳng định: Quản lý là sự tác động có định hướng, có chủ đích của chủ thể
quản lý (người quản lý) đến khách thể quản lý (người bị quản lý) - trong tổ
chức - nhằm làm cho tổ chức vận hành và đạt được mục đích của tổ chức
[30]. Đây là mối quan hệ giữa ra lệnh - phục tùng, không đồng cấp và có tính
bắt buộc hay cưỡng chế.
Theo tác giả Nguyễn Ngọc Quang: “Quản lý là tác động có mục đích,
có kế hoạch của chủ thể quản lý đến tập thể của những người lao
động(nóichung là khách thể quản lý ) nhằm thực hiện được những mục tiêu dự
kiến” [36].
Theo tác giả Trần Kiểm: “Quản lý là những tác động của chủ thể quản
lý trong việc huy động, phát huy, kết hợp, sử dụng, điều chỉnh, điều phối các
nguồn lực (nhân lực, vật lực, tài lực) trong và ngoài tổ chức (chủ yếu là nội
lực) một cách tối ưu nhằm đạt được mục đích của tổ chức với hiệu quả cao
nhất” [24, tr 29].
Các tác giả Bùi Minh Hiền (chủ biên), Vũ Ngọc Hải, Đặng Quốc Bảo
cho rằng: Quản lý là sự tác động có tổ chức, có định hướng của chủ thể quản
lý tới đối tượng quản lý nhằm đạt mục tiêu đề ra [21, tr 12].
Từ những quan niệm trên có thể hiểu: Quản lý là sự tác động có mục đích,
có kế hoạch của chủ thể quản lý tới đối tượng và khách thể quản lý để lãnh đạo,
hướng dẫn, điều khiển đối tượng quản lý nhằm đạt mục tiêu đã đề ra.
1.2.1.2. Khái niệm quản lý giáo dục
Quản lý giáo dục là dạng lao động xã hội đặc biệt trong lĩnh vực giáo
dục nhằm gây ảnh hưởng, điều khiển hệ thống giáo dục và các thành tố của
nó, định hướng và phối hợp lao động của những người tham gia công tác
giáo dục để đạt được mục tiêu giáo dục và mục tiêu phát triển giáo dục, dựa
12
trên thể chế giáo dục và các nguồn lực giáo dục.Trong quá trình nghiên cứu
về lĩnh vực quản lý giáo dục có nhiều khái niệm như sau:
Theo tác giả Trần Kiểm: “Quản lý giáo dục là tác động có hệ thống, có kế
hoạch, có ý thức và hướng đích của chủ thể quản lý ở các cấp khác nhau
nhằm mục đích đảm bảo cho sự hình thành nhân cách thế hệ trẻ trên cơ sở
nhận thức và vận dụng những qui luật chung của xã hội cũng như các qui luật
của quản lý giáo dục, của sự phát triển tâm lý và thể lực của trẻ em” [25].
Theo tác giả Nguyễn Ngọc Quang: “Quản lý giáo dục là hệ thống những
tác động có mục đích, có kế hoạch, phù hợp qui luật của chủ thể quản lý (hệ
giáo dục) nhằm làm cho hệ vận hành theo đường lối nguyên lý giáo dục của
Đảng, thực hiện được các tính chất của nhà trường Xã hội chủ nghĩa Việt
Nam, mà tiêu điểm hội tụ là quá trình dạy học giáo dục thế hệ trẻ, đưa hệ giáo
dục tới mục tiêu dự kiến, tiến lên trạng thái mới về chất” [36].
Những khái niệm trên tuy có diễn đạt khác nhau nhưng tựu chung quản
lý giáo dục được hiểu là sự tác động có tổ chức, có định hướng phù hợp với
qui luật khách quan của chủ thể quản lý đến đối tượng quản lý nhằm đưa hoạt
động giáo dục ở từng cơ sở và của toàn bộ hệ thống giáo dục đạt tới mục tiêu
đã định. Trong quản lý giáo dục chủ thể quản lý chính là bộ máy quản lý các
cấp. Đối tượng quản lý chính là nguồn nhân lực, cơ sở vật chất kỹ thuật và
hoạt động thực hiện chức năng của giáo dục đào tạo.
Nội dung của quản lý giáo dục bao gồm một số vấn đề cơ bản: Xây
dựng, chỉ đạo thực hiện chính sách, chiến lược, qui hoạch, kế hoạch phát triển
giáo dục; ban hành, tổ chức thực hiện các văn bản qui phạm pháp luật về giáo
dục, cơ sở vật chất, trang thiết bị trường học; tổ chức bộ máy quản lý giáo
dục; tổ chức, chỉ đạo việc đào tạo, bồi dưỡng cán bộ quản lý, GV; huy động,
quản lý sử dụng các nguồn lực… Quản lý giáo dục được phân công theo
nguyên tắc khác nhau: theo địa bàn lãnh thổ, theo chuyên môn, kỹ thuật, theo
mục tiêu quản lý [38].
13
1.2.1.3. Khái niệm quản lý nhà trường
Quản lý nhà trường là một trong những nội dung quan trọng của hệ
thống giáo dục nói chung.
Theo tác giả Phạm Minh Hạc: “Quản lý nhà trường là thực hiện đường
lối giáo dục của Đảng trong phạm vi trách nhiệm của mình, tức là đưa nhà
trường vận hành theo nguyên lý giáo dục để tiến tới mụctiêu giáo dục, mục tiêu
đào tạo đối với ngành giáo dục, với thế hệ trẻ và đối với từng HS” [20].
Theo tác giả Trần Kiểm,“Quản lý nhà trường thực chất là việc xác định
vị trí của mỗi người trong hệ thống xã hội, là quy định chức năng, quyền hạn,
nghĩa vụ, quan hệ cùng vai trò xã hội của họ mà trước hết là trong phạm vi
nhà trường với tư cách là một tổ chức xã hội” [23, tr 259].
Quản lý nhà trường thực chất là những tác động của chủ thể quản lý
vào quá trình giáo dục (được tiến hành bởi tập thể GV và HS, với sự hỗ trợ
đắc lực của các lực lượng xã hội) nhằm hình thành và phát triển toàn diện
nhân cách HS theo mục tiêu đào tạo của nhà trường. Mặt khác, quản lý trường
học về bản chất là quản lý con người. Điều này tạo cho các chủ thể (người
dạy và người học) trong nhà trường một sự liên kết chặt chẽ không chỉ bởi cơ
chế hoạt động theo những quy luật/tính quy luật khách quan của một tổ chức
xã hội - nhà trường, mà còn bởi một hoạt động chủ quan, hoạt động quản lý
của chính bản thân GV và HS. Trong nhà trường, GV và HS vừa là đối tượng,
vừa là chủ thể quản lý. Với tư cách là đối tượng quản lý, họ chịu sự quản lý
của chủ thể quản lý (hiệu trưởng). Với tư cách là chủ thể quản lý, họ là người
tham gia chủ động, tích cực vào hoạt động quản lý chung và biến nhà trường
thành hệ tự quản lý. Cho nên quản lý nhà trường không chỉ là trách nhiệm riêng
của người hiệu trưởng, mà là trách nhiệm chung của tất cả các thành viên trong
nhà trường.
14
1.2.2. Khái niệm tổ chuyên môn và nhiệm vụ của tổ chuyên môn ở
trường trung học cơ sở
1.2.2.1. Khái niệm tổ chuyên môn
Tổ chuyên môn là tổ GV theo bộ môn hoặc nhóm bộ môn, là một bộ phận
chínhthức trong cơ cấu tổ chức của nhà trường, giúp hiệu trưởng điều hành và
thực hiện các hoạt động nghiệp vụ sư phạm và trực tiếp quản lý lao động của
các GV trong tổ [38].
Theo Điều 16 - Điều lệ Trường THCS, trường trung học phổ thông và
trường phổ thông có nhiều cấp học của Bộ Giáo dục và Đào tạo năm 2011:
“Hiệu trưởng, các Phó Hiệu trưởng, GV, viên chức làm công tác thư viện, thiết bị
giáo dục, cán bộ làm công tác tư vấn cho HS của trường trung học được tổ
chức thành tổ chuyên môn theo môn học, nhóm môn học hoặc nhóm các hoạt
động ở từng cấp học THCS, trung học phổ thông. Mỗi tổ chuyên môn có tổ
trưởng, từ 1 đến 2 tổ phó chịu sự quản lý chỉ đạo của Hiệu trưởng, do Hiệu
trưởng bổ nhiệm trên cơ sở giới thiệu của tổ chuyên môn và giao nhiệm vụ vào
đầu năm học” [9].
Tổ chuyên môn có nhiệm vụ tổ chức bồi dưỡng chuyên môn, nghiệp vụ,
kiểm tra, đánh giá chất lượng, hiệu quả giảng dạy và giáo dục của GV theo kế
hoạch của nhà trường. Tổ trưởng chuyên môn là người chịu trách nhiệm điều
hành chính mọi hoạt động của tổ chuyên môn theo sự phân công của cán bộ quản
lý nhà trường. Hoạt động của tổ chuyên môn có đủ mạnh thì hoạt động giáo dục
nhà trường mới mạnh và bền vững. Chính vì vậy, vai trò người cán bộ quản lý
phải có sự đầu tư, quan tâm, hỗ trợ kịp thời cho hoạt động của tổ chuyên môn.
1.2.2.2. Nhiệm vụ của tổ chuyên môn ở trường trung học
a) Xây dựng và thực hiện kế hoạch hoạt động chung của tổ, hướng
dẫn xây dựng và quản lý kế hoạch cá nhân của tổ viên theo kế hoạch dạy
học và các hoạt động giáo dục khác của nhà trường;
